1. Wprowadzenie do przedmiotu

1.1. Wiadomości ogólne

Język łaciński wywodzi się z jednego z dialektów italskich. Dialektem tym posługiwali się Latynowie. W VIII wieku p.n.e. powstało miasto Rzym leżące na terenie zamieszkałego przez Latynów Lacjum. Językiem ojczystym Rzymian była łacina.

1.2. Alfabet łaciński

Alfabet łaciński składa się z 24 liter:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V X Y Z

a b c d e f g h i k l m n o p q r s t u v x y z

1.3. Wymowa

głoska	polska wymowa głoski	przykład	wymowa słowa
i przed samogłoską w pozostałych przypadkach	j i	ieiunum iecur intestinum fibula	jejunum jekur intestinum fibula
y	zbliżone do polskiego i lub y	cystis	cystis
ae	e	aegrotus	egrotus
oe	e	oedema	edema
au	au/ał	auris	auris
eu	eu/eł	neurosis	neurosis
c	c przed samogłoskami e, ae, oe, i, y k przed a, o, u, spółgłoskami i na końcu wyrazu	cerebrum caput	cerebrum kaput
qu	kw	aqua	akwa
ngu	ngw	lingua	lingwa
s	s	sanguis	sangwis
su	sw przed samogłoską tworząc z nią sylabę su w pozostałych przypadkach	consuetudo suspicio	conswetudo suspicio
z	z w wyrazach pochodzenia greckiego c w wyrazach nowożytnych	horyzontalis influenza	horyzontalis influenca
x	ks	apex	apeks
v	w	vena	wena
ph	f	pharynx	farynks
th	t	thorax	toraks
rh	r	rhinitis	rinitis
ch	h	chorda	horda

1.4. Akcent

Akcent w języku łacińskim pada z reguły na przedostatnią sylabę, podobnie jak w języku polskim. Każda samogłoska łacińska może być długa lub krótka. Długość oznaczamyznakiem ˉ, natomiast krótkość ˇ.

Zasady akcentowania:

• jeżeli druga sylaba od końca jest długa to akcent pada na nią,

np. ligamēntum,

- jeżeli druga sylaba od końca jest krótka to akcent pada na trzecią sylabę od końca np. ocŭlus.

Akcentowanie więc w języku łacińskim ogranicza się do drugiej lub trzeciej sylaby od końca wyrazu. Oznacza to, iż należy znać iloczas przedostatniej sylaby. Iloczas podaje słownik. Warto zapamiętać niektóre z nich:

Samogłoska jest zawsze długa:

1) przed zbitką dwóch lub więcej spółgłosek, np. medulla; za wyjątkiem spółgłosek b, c, d, p, t w połączeniu z l lub r, np. palpebra, litera x oznacza dwie spółgłoski (ks), natomiast qu jedną,

2) jeżeli występuje jako dyftong ae, oe, au, eu, np. auris.

Samogłoska jest zawsze krótka:

1) w końcówkach -ŭlus, -ŭla, -ŭlum, -cŭlus, -cŭla, -cŭlum,

np. clavicŭla, muscŭlus,

2) przed drugą samogłoską, np. tibĭa, ostĭum,

3) przed spółgłoską h, np. extrǎho.

Exercitationes

1) Przeczytaj wyrazy łacińskie zawierające:

a) dwugłoski:

aegrotus, laesio, anaemia, gangraena, oedema, foetus, auditus, trauma, aneurysma, pleura, neurosis, auris,

b) i

dentinum, intestinum, ieiunum, maior, lamina, ileum, mastoideus,

c) c

cerebrum, ulcus, cor, corpus, cystis, incisura, costa, nunc, fractura, caput, ductus, cranium, caecus,

d) qu

aqua, obliquus, quadratus, quintus, obliquus,

e) ngu

lingua, sanguis, unguis,

f) ph, th

pharynx, thorax, phalanx, therapia, diaphragma.

2) Przeczytaj i zaakcentuj łacińskie wyrazy dwusylabowe:

coxa, radix, vena, costa, fibra, cutis, pelvis, mater, pater, sulcus, color, herba, bucca, fossa, cavum, apex, margo, sinus, tuber, corpus, morbus, arcus, ramus.

3) Przeczytaj właściwie akcentując łacińskie wyrazy wielosylabowe:

processus, medicamentum, fractura, ligamentum, canalis, gangraena, decoctum, reflexus, cisterna, levator, diaeta, comissura.

4) Przeczytaj wyrazy łacińskie akcentując na trzeciej sylabie od końca wyrazu:

musculus, ventriculus, trachea, tuberculum, linea, medicus, clavicula, vertebra, palpebra, cerebrum, ossiculum, canaliculus, tunica, condylus, oculus, endocardium, ostium, corpusculum,

5) Czy znasz powiedzenia łacińskie z kolumny A? Spróbuj dobrać odpowiednie tłumaczenia umieszczone w kolumnie B:

A	B
1. Panem et circenses	a) Uczymy się na przykładach
2. Nosce te ipsum	b) Lekarzu ulecz sam siebie
3. Veni, vidi, vici	c) Chleba i igrzysk
4. Exemplis discimus	d) Siła wyższa
5. Universitas Medica Gedanensis	e) Czysta tablica
6. Medice cura te ipsum	f) Dziel i rządź
7. Tabula rasa	g) Myślę więc jestem
8. Vis maior	h) Poznaj sam siebie
9. Divide et impera	i) Gdański Uniwersytet Medyczny
10. Cogito ergo sum	j) Przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem

2. Anatomia

2.1. Deklinacja - to odmiana rzeczowników, przymiotników, zaimków i liczebników przez:

- Liczby

numerus singularis (sing.) - liczba pojedyncza

numerus pluralis (plur.) - liczba mnoga

- Rodzaje

genus masculinum (m) - rodzaj męski

genus femininum (f) - rodzaj żeński

genus neutrum (n) - rodzaj nijaki

- Przypadki

Nominativus (kto​? co?) - Mianownik

Genetivus (kogo? czego?) - Dopełniacz

Dativus (komu? czemu?) - Celownik

Accusativus (kogo? co?)- Biernik

Ablativus (kim? czym?) - Narzędnik

(o kim? o czym?)

Vocativus

W terminologii medycznej nie używa się Vocativu.

Język łaciński nie ma miejscownika. Jego fumkcję pełni Ablativus.

2.2. Formy podstawowe rzeczownika

Formy podstawowe rzeczownika podawane przez słownik to Nominativus i Genetivus singularis oraz rodzaj.

Nom. sing. + Gen. sing. + rodzaj = formy podstawowe rzeczownika

Przykłady

costa, costae f - żebro cerebrum, cerebri n - mózg

musculus, musculi m - mięsień partus, partus m - poród

pelvis, pelvis f - miednica icterus, icteri m - żółtaczka

facies, faciei f - powierzchnia, twarz genu, genus n - kolano

2.3. Podział na deklinacje

W języku łacińskim mamy pięć deklinacji. Przynależność rzeczownika do deklinacji poznajemy po zakończeniu Gen. sing.

Deklinacja	I	II	III	IV	V
Rodzaj	f	m/n	m/f/n	m/n	f
Gen. sing.	-ae	-i	-is	-us	-ei

I deklinacja - do tej deklinacji należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w Nom. sing. na -a, natomiast w Gen. sing. na -ae, np. fractura,ae f - złamanie.

W deklinacji I odmieniają się wyjątkowo niektóre rzeczowniki rodzaju męskiego, przeważnie nazwy zawodów np. dentista,ae m - dentysta.

II deklinacja - do tej deklinacji należą rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w Nom. sing. na -us/er oraz rodzaju nijakiego zakończone w Nom. sing. na -um, np. morbus,i m - choroba, cavum,i n - jama.

W II deklinacji odmieniają się wyjątki rodzajowe np.:

diameter, diametri f - wymiar

periodus, periodi f - okres

methodus, methodi f - metoda

virus, viri n - wirus, jad, trucizna

III deklinacja - w tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki wszystkich rodzajów o różnych końcówkach w Nom. sing. Gen. sing. III deklinacji ma końcówkę -is. Deklinacja III zawiera rzeczowniki równozgłoskowe i nierównozgłoskowe. Rzeczownik równozgłoskowy ma taką samą ilość sylab w Nom. i Gen. sing. Rzeczownik nierównozgłoskowy ma w Gen. sing. o jedną sylabę więcej niż w Nom. sing. np.:

	równozgłoskowy		nierównozgłoskowy
Nom. sing.	pelvis	mater	pulmo	ulcus
Gen. sing.	pelvis	matris	pulmonis	ulceris

Rodzaj rzeczowników III deklinacji:

rodzaj męski	przykłady	niektóre wyjątki
-o -or -os -er -ex -es(nierównozgł.)	pulmo,pulmonis m flexor,flexoris m mos,moris m trochanter,trochanteris m apex,apicis m pes,pedis m	arbor,arboris f mater,matris f gaster,gastris f cor,cordis n os,ossis n os,oris n
rodzaj żeński	przykłady	niektóre wyjątki
-x -as -do -go -io -is -es(równozgł.) -us -s(z poprzedzającą spółgłoską)	radix,radicis f cavitas,cavitatis f magnitudo,magnitudinis f cartilago,cartilaginis f functio,functionis f auris,auris f fames,famis f incus,incudis f pons,pontis f	thorax,thoracis m larynx,laryngis m pharynx,pharyngis m calix,calicis m varix,varicis m vas,vasis n pancreas,pancreatis n margo,marginis m sanguis sanguinis m
rodzaj nijaki	przykłady	niektóre wyjątki
-c -n -t -e -l -ar -ur -us(Gen.sing.-eris, -oris,-uris) -ma (poch. greckiego)	lac,lactis n foramen,foraminis n caput,capitis n rete,retis n animal,animalis n femur,femoris n corpus,corporis n coma,comatis n	sol,solis m sal,salis m splen,splenis m ren,renis m lien,lienis m pecten,pectinis m

IV deklinacja - do tej deklinacji należą rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w Nom. sing. -us i rodzaju nijakiego Nom. sing. -u. Gen. sing. tej deklinacji ma końcówkę -us. Wyjątek rodzajowy manus,us f.

V deklinacja - w tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w Nom. sing. na -es. Gen. sing. -ei. Wyjątkiem rodzajowym jest rzeczownik dies,diei m.

2.4. Nominativus i Genetivus singularis rzeczowników deklinacji I-V

deklinacja	I	II		III	IV		V
rodzaj	f	m	n	m f n	m	n	f
Nom. sing.	-a	-us/-er	-um	różne	-us	-u	-es
Gen. sing.	-ae	-i		-is	-us		-ei

Exercitationes

1. Wyszukaj w słowniku formy podstawowe rzeczowników:

człowiek układ cięcie ręka mózg guz pęknięcie

głowa ciało złamanie nerka trzustka rak gardło

zawał kość żółtaczka płuco wątroba kolano żołądek

2. Przetłumacz rzeczowniki. Określ do której należą deklinacji:

musculus,i m partus,us cancer,ri m

costa,ae f manus,us f scabies,ei f

oculus,i m punctio,onis f congelatio,onis f

caries,ei f rabies,ei f cervix,icis f

clavicula,ae f os,oris n os,ossis n

tractus,us m frons,ntis f nasus,i m

ulcus,eris n vulnus,eris n femur,oris n

3. Pogrupuj następujące rzeczowniki według przynależności deklinacyjnej. Przetłumacz:

situs,us manus,us corpus,oris

digitus,i ulcus,eris humerus,i

tractus,us condylus,i latus,eris

vulnus,eris icterus,i pectus,oris

cubitus,i ductus,us crus,cruris

4. Podaj pełny Genetivus oraz zaznacz temat rzeczowników:

formy podstawowe	Gen. sing.	Tłumaczenie
caput,itis
regio,onis
deformatio,onis
systema,atis
articulatio,onis
cervix,icis
apex,icis
cartilago,inis
luxatio,onis
coma,atis

5. Przetłumacz:

głowa	żebra, kości udowej, strzałki, kości ramiennej, żuchwy, kości łokciowej, mięśnia, kości promieniowej
guz	płuca, trzustki, jajnika
wycięcie	żołądka, nerki, śledziony,
rak	szyjki macicy, wątroby,

6. Wyrazy w nawiasach postaw w Gen. sing. Powstałe wyrażenia przetłumacz:

spina (scapula,ae f) corpus (clavicula,ae f)

basis (cranium,i n) incisura (scapula,ae f)

vena (cor,cordis n) bulbus (oculus,i m)

apex (pulmo,onis m) vulnus (caput,itis n)

ulcus (crus,uris n) fractura (fibula,ae f)

carcinoma (uterus,i m) suspicio (carcinoma,atis n)

contusio (thorax,cis m) hypertrophia (cor,cordis n)

punctio (articulatio,onis f) resectio (ventriculus,i m)

ruptura (vena,ae f) laesio (hepar,atis n)

7. Przetłumacz wyrażenia diagnostyczne:

causa morbi atrophia musculi embolia arteriae fractura costae combustio thoracis necrosis pancreatis prolapsus uteri ulcus duodeni

cirrhosis hepatis carcinoma ventriculi focus morbi stenosis arteriae trauma capitis commotio cerebri infarctus myocardii tuberculosis pulmonis

8. Proverbia et sententiae:

a) Lapsus linguae,

b) Ars longa, vita brevis,

c) Alma mater

d) Dura necessitas.

3. Fracturae

3.1. Formy podstawowe przymiotników

Słownik podaje przymiotnik w Nom. sing. dla trzech rodzajów w kolejności: rodzaj męski(m), żeński(f), nijaki(n).

W języku łacińskim przymiotniki funkcjonują w dwóch grupach. Jedna z nich tworzy swoje formy według deklinacji I i II, druga według III.

Pierwsza grupa przymiotników

m	f	n	przykłady	zapis słownikowy
-us	-a	-um	longus,longa,longum	longus,a,um (długi)
-er	-a	-um	dexter,dextra,dextrum	dexter,tra,trum (prawy)

Druga grupa przymiotników

m	f	n	przykłady	zapis słownikowy
-er	-is	-e	acer,acris,acre	acer, ris, re (ostry)
-is	-is	-e	brevis,brevis,breve	brevis,e (krótki)
-x,-s,-r			simplex recens par	simplex,icis (prosty) recens,ntis (świeży) par,paris (równy)

3.2. Genetivus singularis przymiotników

a) I i II deklinacji

	m	f	n
Nom. sing.	-us -er	-a -a	-um -um
Gen. sing.	-i	-ae	-i

Przykłady

	m	f	n
Nom. sing.	longus	longa	longum
Gen. sing.	longi	longae	longi
Nom. sing.	dexter	dextra	dextrum
Gen. sing.	dextri	dextrae	dextri

b) III deklinacji

	m	f	n
Nom. sing.	-er	-is	-e
Nom. sing.	-is	-is	-e
Nom. sing.	-x,-s,-r
Gen. sing.	-is

Przykłady

	m	f	n
Nom. sing.	acer	acris	acre
Gen. sing.	acris	acris	acris

	m/f	n
Nom. sing.	brevis	breve
Gen. sing.	brevis	brevis

	m/f/n	m/f/n	m/f/n
Nom. sing.	simplex	recens	par
Gen. sing.	simplicis	recentis	paris

3.3. Najczęściej spotykane przyrostki przymiotników łacińskich

przyrostek	znaczenie	Przykład
-acus,-a,-um	należący do	cardiacus,-a,-um sercowy
-arius,-a,-um -icus,-a,-um	przynależność do	coronarius,-a,-um wieńcowy thoracicus,-a,-um piersiowy
-atus,-a,-um -osus,-a,-um -lentus,-a,-um	zaopatrzony w coś cecha obfitości	radiatus,-a,-um promieniowy aquosus,-a,-um wodny purulentus,-a,-um ropny
-ideus,-a,-um	w kształcie czegoś, podobny do	sigmoideus,-a,-um esowaty
-eus,-a,-um	określający materiał lub kształt przedmiotu	vitreus,-a,-um szklisty scaphoideus,-a,-um łódkowaty
-fer,-a,-um -ferus,-a,-um	przenoszący coś	sanguifer,-ra,-rum krwionośny bilifer,-ra,-rum żółcionośny
-alis,-a,-um -aris,-a,-um	odnoszący się do, mający cechę przedmiotu	costalis,-e żebrowy capillaris,-e włosowaty
-ilis,-a,-um -bilis,-a,-um	możliwy, nadający się do czegoś	utilis,-e użyteczny sanabilis,-e zdrowotny
-formis,-e	podobny do czegoś, w kształcie czegoś	cruciformis,-e krzyżowaty cuneiformis,-e klinowaty
-genes	pochodny od	vasogenes,-is naczyniopochodny

3.4. Najczęściej spotykane przedrostki przymiotników łacińskich

przedrostek	znaczenie	Przykłady
circum-	dookoła, wokół	circumrenalis,-e okołonerkowy
ecto/ekto-	zewnątrz	ectostealis,-e pozakostny
endo-	wewnątrz	endocardialis,-e wewnątrzsercowy
epi-	nad, ponad, na	epigastricus,-a,um nadbrzuszny
extra-	poza	extrauterinus,-a,um pozamaciczny
hemi-	pół	hemisphericus,-a,um półkolisty
hyper-	nad, ponad	hypertrophicus,-a,um przerosły
hypo-	pod, poniżej	hypodermaticus,-a,-um podskórny
infra-	pod-, poniżej	infracostalis,-e podżebrowy
inter-	między-	intercostalis,-e międzyżebrowy
intra-	wewnątrz-	intravaginalis,-e wewnątrzpochwowy
para-	przy-	paraduodenalis,-e przydwunastniczy
peri-	dookoła, wokół	peribronchialis,-e wokółoskrzelowy
pr(a)e-	przed-	praetibialis,-e przedpiszczelowy
semi-	pół-	semilunaris,-e półksiężycowaty
sub-	pod-, poniżej	subclavius,-a,-um podobojczykowy
supra-	powyżej, ponad, nad	supraorbitalis,-e nadoczodołowy

3.5. Przyrostki

przyrostek	znaczenie	przykłady
-gramma	zapis, wykres	urogramma
-graphia	zapis, wykres	encephalographia
-rrhagia	krwawienie, wylewanie	gastrorrhagia
-rrhaphia	szycie	gastrorrhaphia
-scopia	wziernikowanie, oglądanie	gastroscopia

Exercitationes

1. Uzupełnij formy podstawowe przymiotników. Podaj z której są deklinacji. Przetłumacz:

gastricus arteriosa renale venosa frontalis

lienalis simplex pulmonalis sinister pancreaticum

recens bonum cardiogenes par acer

2. Przetłumacz przymiotniki. Podaj formy podstawowe rzeczowników, od których pochodzą:

przymiotnik	tłumaczenie	rzeczownik/rodzaj
costalis,e
orbitalis,e
sternalis,e
vertebralis,e
articularis,e
gastricus,a,um
spinalis,e
tibialis,e
patellaris,e

3. W miejsce kropek wstaw odpowiedni przedrostek:

............costalis	podżebrowy	.......gastricus	nadbrzuszny
............orbitalis	nadoczodołowy	.......tarsalis	śródstopny
............sternalis	przymostkowy	.......cardiacus	osierdziowy
............articularis	śródstawowy	.......spinalis	półkolcowy
...........vertebralis	międzykręgowy	........patellaris	nadrzepkowy

4. Oddziel rzeczowniki od przymiotników. Przetłumacz:

vena,ae; cervicalis,e; ren,renis; patellaris,e; pulmo,onis; costalis,e; os,oris; cutaneus,a,um; cervix,icis; renalis,e; patella,ae; tibialis,e; hepar,hepatis; vertebra,ae; arteria,ae; tibialis,e; fibula,ae; oralis,e; osseus,a,um; cutis,is; venosus,a,um; pulmonalis,e; costa,ae; hepaticus,a,um; abdomen,inis; vertebralis,e; arteriosus,a,um; abdominalis,e; fibularis,e; tibia,ae; os,ossis;
rzeczowniki	Przymiotniki

5. Uzupełnij tabelki:

a)

Nom. sing.	manus dextra	facies renalis	morbus acutus
Gen. sing.

b)

Nom. sing.	ren dexter	corpus alienum	genu dextrum
Gen. sing.

c)

Nom. sing.	cancer malignus	partus maturus	regio dextra
Gen. sing.

6. Uzupełnij końcówki rodzajowe przymiotników. Przetłumacz:

musculus profund..... fractura complicat....

genu sinistr.... pulmo dext....

luxatio congenit.... corpus alien....

ren dext... vena hepatic....

digitus minim... manus sinistr....

7. Połącz rzeczowniki z przymiotnikami kierując się związkiem zgody. Przetłumacz:

fractura,ae f	apertus,a,um; completus,a,um; acquisitus,a,um; congenitus,a,um; longitudinalis,e; occlusus,a,um; spontaneus,a,um;
luxatio,onis f	destructivus,a,um; infrapubicus,a,um; recens,ntis; simplex,icis; partialis,e; apertus,a,um; congenitus,a,um;

8. Przetłumacz:

złamanie prawego obojczyka zwichnięcie stawu pęknięcie żyły otwarte złamanie kości udowej złamanie podstawy czaszki oparzenie klatki piersiowej

fractura calvariae cranii ruptura aortae resectio ventriculi pneumonia acuta congelatio auris dextrae extractio dentis

9. Przetłumacz terminy z przyrostkami:

urogramma laryngoscopia hepatorrhaphia arthrogramma

bronchoscopia nephrorrhagia splenographia encephalorrhagia

cardiographia thoracoscopia nephrorrhaphia proctorrhagia

10. Utwórz terminy z przyrostkami:

krwawienie z żołądka

G

a

s

t

r

o

wziernikowanie żołądka

G

a

s

t

r

o

szycie żołądka

G

a

s

t

r

o

pochodzący z żołądka

G

a

s

t

r

o

4. Corpus hominis

4.1. Nominativus pluralis rzeczowników deklinacji I - V

deklinacja	I	II		III		IV		V
rodzaj	f	m	n	m/f	n	m	n	f
Nom. plur.	-ae	-i	-a	-es	-a/-ia*	-us	-ua	-es

*zakończenie -ia mają rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w Nom. sing. na -e,-al,-ar. Pozostałe rzeczowniki rodzaju nijakiego mają zakończenie -a.

Przykłady

I deklinacja

Rodzaj	f	f	f	m
Nom. sing.	costa	vena	arteria	oculista
Gen. sing.	costae	venae	arteriae	oculistae
Nom. plur.	costae	venae	arteriae	oculistae

II deklinacja

Rodzaj	m	n	n	f
Nom. sing.	morbus	septum	ostium	diameter
Gen. sing.	morbi	septi	ostii	diametri
Nom. plur.	morbi	septa	ostia	diametri

III deklinacja

rodzaj	m	f	n	n
Nom. sing.	tumor	dosis	corpus	rete
Gen. sing.	tumoris	dosis	corporis	retis
Nom. plur.	tumores	doses	corpora	retia

IV deklinacja

rodzaj	m	n	n	f
Nom. sing.	partus	cornu	genu	manus
Gen. sing.	partus	cornus	genus	manus
Nom. plur.	partus	cornua	genua	manus

V deklinacja

rodzaj	f	f	f	m
Nom. sing.	facies	caries	species	dies
Gen. sing.	faciei	cariei	speciei	diei
Nom. plur.	facies	caries	species	dies

Uwaga !

Wszystkie rzeczowniki rodzaju nijakiego mają zawsze w Nom. plur. końcówkę -a/-ia

4.2. Nominativus pluralis przymiotników

Nominativus pluralis przymiotników deklinacji I i II :

deklinacja	II	I	II
rodzaj	m	f	n
Nom. sing.	-us/-er	-a	-um
Gen. sing.	-i	-ae	-ae
Nom. plur.	-i	-ae	-a

Przykład

deklinacja	II	I	II
rodzaj	m	f	n
Nom. sing.	longus	longa	longum
Gen. sing.	longi	longae	longi
Nom. plur.	longi	longae	longa

Nominativus pluralis przymiotników deklinacji III

Przymiotniki o trzech zakończeniach rodzajowych:

deklinacja	III
rodzaj	m	f	n
Nom. sing.	-er	-is	-e
Gen. sing.	-is	-is	-is
Nom. plur.	-es	-es	-ia

Przykład

deklinacja	III
rodzaj	m	f	n
Nom. sing.	acer	acris	acre
Gen. sing.	acris	acris	acris
Nom. plur.	acres	acres	acria

Przymiotniki o dwóch zakończeniach rodzajowych:

deklinacja	III
rodzaj	m/f	n
Nom. sing.	-is	-e
Gen. sing.	-is	-is
Nom. plur.	-es	-ia

Przykład

deklinacja	III
rodzaj	m/f	n
Nom. sing.	brevis	brevis
Gen. sing.	brevis	brevis
Nom. plur.	breves	brevia

Przymiotniki o jednym zakończeniu rodzajowym

deklinacja	III
rodzaj	m/f/n
Nom. sing.	-x, -s, -e
Gen. sing.	-is
Nom. plur.	-es/-ia

Przykład

deklinacja	III
rodzaj	m/f/n
Nom. sing.	simplex
Gen. sing.	simplicis
Nom. plur.	simplices/simplicia

4.3. Przyrostki

przyrostek	znaczenie	przykład
-logia	nauka	electroradiologia
-iatria	leczenie lub dział medycyny	psychiatria
-tomia	nacięcie, krojenie	tracheotomia
-ectomia	wycięcie	gastrectomia
-stomia	zespolenie, przetoka	gastroieiunostomia
-lithus	kamień w.....	nephrolithus
-pathia	choroba	gastropathia

Exercitationes

1. Podaj Gen. sing., rodzaj oraz Nom. plur.:

Nom. sing.	Gen. sing.	rodzaj	Nom. plur.
manus dextra
costa brevis
membrum dextrum
crus sinistrum
arteria radialis
pulmo sinister
ren migrans
vertebra thoracica
articulatio simplex
genu valgum

2. Od podanych rzeczowników utwórz Nom. plur. Przetłumacz:

Nom. sing.	Gen. sing.	rodzaj	Nom. plur.	tłumaczenie
tuber	tuberis	n
myoma	myomatis	n
cavum	cavi	n
vulnus	vulneris	n
genu	genus	n
ulcus	ulceris	n
vitium	vitii	n
symptoma	symptomatis	n
trauma	traumatis	n

3. Przetłumacz terminy z przyrostkami:

nephrectomia osteopathia hepatologia phlebotomia gastrorrhagia urographia venotomia

arthrologia claviculectomia appendologia hysterectomia mastopathia arthrolithus gastrostomia

laryngectomia bronchoscopia encephalographia hepatopathia scapulectomia nephrotomia cholelithus

4. Przetłumacz wyrażenia diagnostyczne:

fractura aperta manus sinistrae traumata multa capitis abscessus pulmonis dextri ulcera cruris sinistri myomata uteri varices cruris sinistri dolores magni abdominis luxatio antebrachii aneurysmata cordis laesio hepatis

infarctus recens myocardii vulnus contusum capitis sectio caesarea partus maturus caries traumatica metastasis carcinomatosa febris continua coma diabaeticum laparotomia probatoria sclerosis multiplex

5. Dobierz właściwe tłumaczenie:

A B

epilepsia stłuczenie

leucaemia zwyrodnienie

transfusio uraz

transplantatio martwica

cataracta przetaczanie

necrosis białaczka

gangraena zaćma

deformatio padaczka

contusio zniekształcenie

trauma zgorzel

degeneratio przeszczepienie

6. Uzupełnij tabelę według wzoru:

gastrectomia	resectio ventriculi
nephrectomia
phlebectomia
hysterectomia
mastectomia
cardiectomia
pneumectomia
ophthalmectomia

7. Objaśnij nazwy specjalności medycznych:

stomatologia neurologia toxicologia pathologia

anaesthesiologia rhinologia endocrinologia otologia

oncologia dermatologia immunologia ophthalmologia

8. Proverbia et sententiae

a) Medicus curat, natura sanat.

b) Otia post negotia.

c) Verba docent, exempla trahunt.

d) Errare humanum est.

5. Sceleton

5.1. I deklinacja grecka

Do pierwszej deklinacji greckiej należą:

a) rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w Nom. sing. na -e, w Gen. sing. na -es, np.

raphe,es f - szew diarrhoë,es f - biegunka

acne,es f - trądzik systole,es f - skurcz serca

dyspnoë,es f - duszność extrasystole,es f - skurcz dodatkowy serca

syncope,es f - omdlenie diastole,es f - rozkurcz serca

b) rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w Nom. sing. na -es, w Gen. sing. na -ae, rzeczowniki te nie odmieniają się w liczbie mnogiej np.:

diabetes,ae m - cukrzyca ascites,ae m - puchlina brzuszna

deklinacja	I
rodzaj	f	m
Nom. sing.	-e	-es
Gen. sing.	-es	-ae
Nom. plur.	-ae	brak

5.2. II deklinacja grecka

Do tej deklinacji należą rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w Nom. sing. na -on, w Gen. sing. na -i, np.:

organon,i n - narząd colon,i n - okrężnica

sceleton,i n - szkielet encephalon,i n - mózg

enteron,i n - jelito ganglion,i n - zwój

olecranon,i n - wyrostek łokciowy acromion,i n - wyrostek barkowy

deklinacja	II
rodzaj	n
Nom. sing.	-on
Gen. sing.	-i
Nom. plur.	-a

5.3. Przyrostki

przyrostek	znaczenie	przykład
-cele	przepuklina, uchyłek	omphalocele
-rrhoë	nadmierne wydalanie	otorrhoë

Exercitationes

1. Przetłumacz terminy związane ze szkieletem:

sceleton
cranium,i		brachium,i
columna vertebralis		antebrachium,i
clavicula,ae		manus,us
costa,ae		femur,oris
sternum,i		crus,cruris
pelvis,is		pes,pedis

2. Przetłumacz rzeczowniki. Podaj z której są deklinacji:

chole,es f		scapula,ae f
vitium,i n		digitus,i m
diabetes,ae m		rabies,ei f
punctio,onis f		vulnus,eris n
luxatio,onis f		suspicio,onis f

3. Połącz rzeczowniki z przymiotnikami kierując się związkiem zgody. Przetłumacz:

acne,es f	conglobatus,a,um ;disseminatus,a,um; vulgaris,e
diarrhoë,es f	entericus,a,um; inflammatorius,a,um
dyspnoë,es f	cardiacus,a,um; spasticus,a,um; inspiratorius,a,um
diabetes,ae m	chemicus,a,um; toxicus,a,um; traumaticus,a,um
organon,i n	sanus,a,um; urinarius,a,um; accessorius,a,um

4. Przetłumacz:

a) luxatio - humeri, pedis, coxae

b) resectio - renis, ventriculi, pancreatis

c) laesio - capitis, renis, lienis, hepatis

d) combustio - thoracis, manus, faciei

e) congelatio - auris, digiti, nasi, pedis

f) fractura - scapulae, costae, manus, humeri, ulnae, femoris

g) ruptura - venae, arteriae, splenis

5. Utwórz terminy z przyrostkami:

a) radiografia mózgu

b) wziernikowanie oskrzeli

c) nauka o chorobach krwi (haema,atis - krew)

d) nacięcie tchawicy

e) przepuklina nerki (nephros - nerka)

f) nadmierne wydzielanie soku żołądkowego

6. Uzupełnij tabelę:

przyrostek	znaczenie	przykłady	znaczenie
-gramma	zapis	urogramma phlebogramma
-graphia	zapis,wykres	cardiographia encephalographia
-scopia	wziernikowanie	ophtalmoscopia laryngoscopia
-rrhagia	krwotok	gastrorrhagia hepatorrhagia
-rrhaphia	zszycie	enterorrhaphia phleborrhaphia
-tomia	nacięcie	neurotomia tracheotomia
-stomia	zespolenie, przetoka	tracheostomia gastrostomia
-ectomia	wycięcie	acromionectomia scapulectomia
-lithus	kamień w....	gastrolithus arthrolithus
-pathia	choroba	hepatopathia mastopathia
-cele	przepuklina, uchyłek	omphalocele gastrocele
-rrhoë	nadmierne wydalanie	gastrorrhoë otorrhoë
-genes	pochodny	nephrogenes cardiogenes
-logia	nauka	nephrologia proctologia

6. Morbi

6.1. Genetivus pluralis rzeczowników deklinacji I - V

deklinacja	I	II	III	IV	V
Gen. plur.	-arum	-orum	-um/-ium	-uum	-erum

Przykłady

deklinacja	I	II	II	III
rodzaj	f	m	n	f
Nom. sing.	vena	morbus	atrium	laesio
Gen. sing.	venae	morbi	atrii	laesionis
Nom. plur.	venae	morbi	atria	laesiones
Gen. plur.	venarum	morborum	atriorum	laesionum

deklinacja	III	III	IV		V
rodzaj	m	n	m	n	f
Nom. sing.	ren	corpus	sinus	genu	facies
Gen. sing.	renis	corporis	sinus	genus	faciei
Nom. plur.	renes	corpora	sinus	genua	facies
Gen. plur.	renum	corporum	sinuum	genuum	facierum

6.2. Genetivus pluralis I i II deklinacji greckiej

deklinacja	I		II
rodzaj	f	m	n
Gen. plur.	-arum	brak	-orum

Przykłady

deklinacja	I		II
rodzaj	f	m	n
Nom. sing.	raphe	diabetes	organon
Gen. sing.	raphes	diabetae	organi
Nom. plur.	raphae	-------------	organa
Gen. plur.	rapharum	-------------	organorum

6.3. Przyrostki

przyrostek	znaczenie	przykład
-osis	proces lub stan chorobowy	nephrosis
-rrhexis	pęknięcie, rozerwanie	hepatorrhexis
-ptosis	opadnięcie	blepharoptosis
-tripsis	kruszenie	nephrolithotripsis
-malacia	rozmiękanie	encephalomalacia
-algia	ból	cephalgia
-dynia	ból	otodynia
-plastica	operacja odtwórcza	cheiloplastica

Exercitationes

1. Przetłumacz:

fractura	costarum, scapularum, manuum, digitorum, femorum, genuum, ossium
ruptura	venarum, arteriarum
congelatio	aurium, pedum, digitorum
trauma	manuum, organorum, ulnarum, humerorum

2. Połącz rzeczownik z przymiotnikami kierując się związkiem zgody:

morbus,i m	acutus,a,um; chronicus,a,um; acquisitus,a,um; senilis,e; congenitus,a,um; epidemicus,a,um; familiaris,e; recurrens,ntis; hereditarius,a,um
vitium,i n	congenitus,a,um; acquisitus,a,um; hereditarius,a,um
insufficientia,ae f	circulatorius,a,um; respiratorius,a,um; renalis,e; hepaticus,a,um;
laesio,onis f	disseminatus,a,um; focalis,e; degenerativus,a,um; posttraumaticus,a,um
vulnus,eris n	laceratus,a,um; contusus,a,um; letalis,e; caesus,a,um; sclopetarius,a,um
haemorrhagia,ae f	venosus,a,um; arteriosus,a,um; internus,a,um; externus,a,um; gastricus,a,um; traumaticus,a,um

3. Przetłumacz wyrażenia diagnostyczne:

Nom. plur.	tłumaczenie	Nom. plur.	tłumaczenie
corpora aliena		vitia congenita
abscessus disseminati		decubitus profundi
vulnera lacerata		furunculi magni
ulcera rotunda		calculi multiplices
cavernae tuberculosae		metastases neoplasmaticae
oedemata inflammatoria		infiltrationes carcinomatosae

4. Przetłumacz rozpoznania:

a) Corpora aliena nasi.

b) Fractura crurum complicata.

1. c) Morbus ulcerosus ventriculi et duodeni.

d) Amputatio membrorum.

e) Ulcera rotunda ventriculi.

f) Infarctus myocardii.

g) Vulnus contusum capitis.

h) Vulnera letalia thoracis.

i) Prolapsus uteri.

j) Cirrhosis hepatis.

k) Anaemia omnium organorum.

l) Dilatatio cordis.

ł) Oedemata pulmonum.

m) Decubitus profundi clunium.

5. Przetłumacz terminy z przyrostkami:

necrosis		gastroplastica
nephrosis		encephalomalacia
splenoptosis		phleborrhexis
nephralgia		neuralgia
myalgia		lithotripsis

6. Proverbia et sententiae

a) Historia vitae magistra est.

b) Invidia gloriae umbra est.

c) Asinus asinorum in secula seculorum.

d) Medicina soror philosophiae.

7. Systema respiratorium

7.1.Accusativus singularis i pluralis deklinacji I - V

deklinacja	I	II		III		IV
rodzaj	f	m	n	m/f	n	m	n	f
Accus. sing.	-am	-um	-um	-em/-im	Acc.=Nom.	-um	-u	-em
Accus. plur.	-as	-os	-a	-es	-a/-ia	-us	-ua	-es

Przykłady

deklinacja	I	II		II		III
rodzaj	f	m		n		m
Acc. sing.	venam	morbum		atrium		pulmonem
Acc. plur.	venas	morbos		atria		pulmones
deklinacja	III	III	IV				V
rodzaj	f	n	m		n		f
Acc. sing.	punctionem	vulnus	partum		genu		faciem
Acc. plur.	punctiones	vulnera	partus		genua		facies

Uwaga

Wszystkie rzeczowniki i przymiotniki rodzaju nijakiego mają zawsze Accusativus taki sam jak Nominativus.

7.2. Przyrostki

przyrostek	znaczenie	przykład
-phobia	chorobliwy lęk	cardiophobia - chorobliwa obawa choroby serca
-centesis	nakłucie	cardiocentesis - nakłucie serca

7.3. Najważniejsze przyimki łączące się z Accusativem

przyimek	znaczenie	przyimek	znaczenie
ad	do, ku (ad pulmonem)	intra	wewnątrz (intra venas)
ante	przed (ante partum)	per	przez (per arterias)
apud	przy, u (apud genu)	post	po (post pneumoniam)
circum	około (circum renem)	propter	z powodu (propter acnen)
contra	przeciw (contra febrim)	super	nad (super cor)
extra	poza (extra vulnus)	quoad	w kierunku (quoad cancrum)
inter	między (inter venas)	in	do (in clinicam)
infra	pod (infra genu)	secundum	według, wzdłuż (secundum Celsum)

Exercitationes

1. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe:

per rectum		ante mortem
per vaginam		per erosionem
per arterias		apud aurem
per os		contra dolores
per venas		propter ulcus
intra musculos		inter digitos
ad usum internum		intra operationem
ad usum externum		quoad cancrum
ante operationem		infra claviculam
post partum		secundum Bracht
ante partum		extra uterum
post mortem		post infarctum
contra tussim		post morbum
ad vitrum nigrum		propter vulnera
ad pancreas		inter nodos
intra cranium		in venam

2. Połącz rzeczowniki z przymiotnikami. Przetłumacz:

pneumonia,ae f	gripposus,a,um; acutus,a,um; aspiratorius,a,um; lobaris,e; allergicus,a,um
umbra,ae f	perihiliaris,e; maculosus,a,um; anularis,e; rotundus,a,um
tussis,is f	siccus,a,um; humidus,a,um; chronicus,a,um

3. Przetłumacz:

Status post.....	pneumoniam, collapsum, oedema, bronchoscopiam, punctionem, operationem, polypectomiam, gastrectomiam
Observatio quoad...	tuberculosim, bronchopneumoniam, emphysema, cirrhosim, carcinoma, aneurysmata

4. Przetłumacz rozpoznania:

Carcinoma laryngis. Carcinoma bronchi. Tuberculosis pulmonum. Emphysema pulmonum. Abscessus pulmonis dextri

Collapsus pulmonis. Status asthmaticus. Umbra hili. Infarctus pulmonum. Polypi nasi.

5. Przetłumacz wyrażenia w nawiasie na język łaciński a następnie powstałe rozpoznanie na język polski:

a) Status (po wycięciu połowy krtani) propter carcinoma laryngis.

b) Haemorrhagia ( wokół trzustki).

c) Tonsillectomia (z powodu anginy).

d) Medicamentum (do użytku wewnętrznego).

e) Fibrosis pulmonum (po zapaleniu płuc).

6. Przetłumacz terminy z przyrostkami:

tracheostomia polypectomia bronchohaemorrhagia pleurocentesis

tonsillectomia tracheodynia bronchoscopia laryngologia

pleuralgia laryngectomia bronchoradiographia pneumocentesis

7. Dopasuj tłumaczenie:

A	B - chorobliwy lęk przed
1. odontophobia	a) śmiercią
2. ichthyophobia	b) pająkami
3. teophobia	c) wodą
4. thanatophobia	d) zamkniętymi pomieszczeniami
5. hydrophobia	e) rybami
6. algophobia	f) bólem
7. claustrophobia	g) Bogiem
8. kynophobia	h) wizytą u dentysty
9. arachnophobia	i) psami

8. Proverbia et sententiae

a) Ubi concordia, ibi victoria.

b) Omnia mea mecum porto.

c) Nulla res tam necessaria est quam medicina.

d) Qui rogat, non errat.

8. Systema digestorium

8.1. Ablativus sing. i plur. deklinacji I - V

deklinacja	I	II	III	IV	V
rodzaj	f	m/n	m/f/n	m/n	f
Abl.sing.	-a	-o	-e/-i	-u	-e
Abl.plur.	-is	-is	-ibus	-ibus/-ubus	-ebus

Przykłady

Deklinacja	I	II	II	III
Rodzaj	f	m	n	m
Abl. sing.	vena	musculo	tuberculo	pulmone
Abl. plur.	venis	musculis	tuberculis	pulmonibus
Deklinacja	III	III	IV	V
Rodzaj	f	n	m	f
Abl. sing.	dosi	corpore	sinu	facie
Abl. plur.	dosibus	corporibus	sinibus	faciebus

8.2. Najważniejsze przyimki łączące się z Ablativem:

przyimek	znaczenie	przykład	znaczenie
sine	bez	sine ictero	bez żółtaczki
cum	z(kim?czym?)	cum luxatione	ze zwichnięciem
de	o(o kim?o czym?)	de cancro	o raku
e(ex)	z(kogo? czego?)	e ventriculo	z żołądka
a(ab)	od	ab anno	od roku
in	w/na	in utero	w macicy
sub	pod	sub lingua	pod językiem

Exercitationes

1. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe:

cum metastasibus		in stadio
in decursu		cum defectu
cum signis		de facto
in anamnesi		cum symptomatis
sub forma		in hepate
ex ore		sine effectu
in corde		e pancreate
e causa ignota		sine complicationibus

2. Przetłumacz:

foetor ex ore
in fundo ventriculi
propter icterum neonatorum
propter coma hepaticum
cum perforatione ventriculi
cum stenosi pylori
cum comate hepatico
cum metastasibus multis
e tractu digestivo
sine complicationibus renalibus
reanimatio sine effectu
ulcus ventriculi in anamnesi

3. Przetumacz

Status post	laparotomiam probatoriam, nephrectomiam dextram, abscessum perirectalem, gastroscopiam, gastrorrhagiam, sanguinationem e tractu digestivo
Observatio quoad	carcinoma pancreatis, morbum ulcerosum, ulcus ventriculi, cirrhosim hepatis

4. Przetłumacz rozpoznania. Podkreśl występujące w nich przyimki:

a) Carcinoma cervicis uteri cum metastasibus multis ad pulmones.

b) Vulnera capitis sine laesione cerebri.

c) Abscessus in decursu bronchopneumoniae.

d) Sanguinatio e tractu digestivo.

e) Operatio propter carcinoma ventriculi.

f) Vulnus cum defectu telae.

g) Adenocarcinoma capitis pancreatis cum metastasibus ad lymphonodos.

h) Varices extremitatum inferiorum cum ulceratione.

i).Mors subita per apoplexiam.

j) Hypertensio arterialis in decursu graviditatis.

k) Dolores in thorace e causa ignota.

5. Przetłumacz wyrażenia z przyrostkami:

gastralgia gastrodynia gastrorrhexis gastroscopia gastroptosis gastrologus gastrohaemorrhagia gastrorrhöe gastrectomia gastrostomia

gastrocele hepatopathia hepatholithus omphalocele enterolithus enteropathia appendectomia pancreatorrhaphia appendalgia duodenectomia

6. Przetłumacz:

in vena in ventriculo in pancreate in pulmone in liene in utero in vesica urinaria in nodis lymphaticis in corde in bronchis in cerebro

in venam in ventriculum in pancreas in pulmonem in lienem in uterum in vesicam urinariam in nodos lymphaticos in cor in bronchos in cerebrum

7. Przyporządkuj poniższe nazwy odpowiednim układom:

colon, ren, bronchus, vesica urinaria, duodenum, gaster, ureter, cavum oris, hepar, urethra, pleura, larynx, rectum, oesophagus, pancreas, intestinum, trachea, cavum nasi

Systema digestorium
Systema respiratorium
Systema urinarium

8. Proverbia et sententiae

a) Nihil novi sub sole

b) Non schole sed vitae discimus.

c) In statu nascendi.

d) In vino veritas, in aqua sanitas.

9. Inflammationes

9.1. Inflammationes

Nazwy stanów zapalnych tworzy się przez dodanie do tematu rzeczownika będącego nazwą narządu (najczęściej grecką, niekiedy łacińską) przyrostka -itis. Powstałe terminy są zawsze rodzaju żeńskiego. Odmieniają się według wzoru spółgłoskowego III deklinacji. Nie stosuje się liczby mnogiej tych wyrażeń. W Gen. sing. przyjmują końcówkę -itidis.

Przykłady

Nazwa narządu	zapalenie
bronchus, bronchi - oskrzele	bronchitis, bronchitidis f
tonsilla, tonsillae - migdałek	tonsillitis, tonsillitidis f
duodenum, duodeni - dwunastnica	duodenitis, duodenitidis f
hepar, hepatis - wątroba	hepatitis, hepatitidis f

Przykłady odmiany:

Nom. sing.	bronchitis acuta	hepatitis viralis
Gen. sing.	bronchitidis acutae	hepatitidis viralis
Acc. sing.	bronchitidem acutam	hepatitidem viralem
Abl. sing.	bronchitide acuta	hepatitide virali

Exercitationes

1. Uzupełnij brakujące przypadki:

Nom.	colitis ulcerosa	Nom.
Gen.		Gen.	pancreatitidis chronicae
Acc.	colitidem ulcerosam	Acc.
Abl.		Abl.	pancreatitide chronica

2. Utwórz nazwy stanów zapalnych w Nom. sing. i Gen. sing.:

nazwa narządu	tłumaczenie	zapalenie w Nom. sing.	zapalenie w Gen. sing.
stoma,stomatis
enteron,enteri
colon,coli
mamma,mammae
derma,dermatis
appendix, appendicis
gaster,gastris
pancreas, pancreatis
ot/os
nephr/os

3. Przetłumacz:

suspicio	nephritidis acutae, meningitidis epidemicae, pancreatitidis chronicae
observatio quoad	pancreatitidem purulentam, bronchitidem chronicam, dermatitidem allergicam, stomatitidem ulcerosam
status post	pericarditidem bacterialem, appendicitidem gangraenosam, tonsillitidem purulentam
cum	myocarditide, pneumonia acuta, pleuritide exsudativa, otitide chronica

4. Przetłumacz rozpoznania po uprzednim utworzeniu stanów zapalnych narządów umieszczonych w nawiasach:

a) Observatio quoad (opony mózgowe) negativa.

b) Vitium cordis acquisitum post (osierdzie) bacterialem.

c) Status post (żołądek) chronicam propter rupturam ulceris.

d) (wyrostek robaczkowy) propter corpus alienum.

e) (wątroba) viralis sine comate.

f) (mięsień sercowy) cum degeneratione.

g) Surditas post (opony mózgowe).

5. Proverbia et sententiae

a) Hodie mihi cras tibi.

b) Hoc anno.

c) Contra vim mortis non est medicamen in hortis.

d) Duobus litigantibus, tertius gaudet.

10. Neoplasmata

10.1. Przyrostek -oma.

W terminologii medycznej przyrostek - oma (Gen. sing. -omatis) umieszczony po nazwie narządu lub tkanki oznacza nowotwór, guz, narośl. Tworzy rzeczowniki rodzaju nijakiego. Jego odpowiednikiem w języku polskim jest przyrostek -ak.

Przykłady

lipoma,lipomatis n - tłuszczak	sarcoma,sarcomatis n - mięsak
adenoma,adenomatis n - gruczolak	fibroma,fibromatis n - włókniak
nephroma,nephromatis n - nerczak	myoma,myomatis n - mięśniak
hepatoma,hepatomatis n - wątrobiak	osteoma,osteomatis n - kostniak

Przyrostek -oma może także oznaczać inny stan chorobowy:

Przykłady

glaucoma,glaucomatis n - jaskra	hygroma,hygromatis n - wodniak
haematoma,haematomatis n - krwiak	coma,comatis n - śpiączka

10.2. Odmiana rzeczowników zakończonych na -oma,omatis i -ma,-matis

Rzeczowniki te odmieniają się według III deklinacji wzoru spółgłoskowego za wyjątkiem Abl. plur., który ma końcówkę -is zamiast -ibus.

	singularis	pluralis
Nom.	myoma fibrosum	myomata fibrosa
Gen.	myomatis fibrosi	myomatum fibrosorum
Acc.	myoma fibrosum	myomata fibrosa
Abl.	myomate fibroso	myomatis fibrosis

Exercitationes

1. Uzupełnij brakujące przypadki:

a)

	singularis	pluralis
Nom.	sarcoma alveolare
Gen.
Acc.
Abl.

b)

	singularis	pluralis
Nom.	symptoma cardinale
Gen.
Acc.
Abl.

2. Utwórz i przetłumacz nazwy nowotworów:

a) sarx,sarcos - mięso

-

b) osteon - kość

-

c) fibra,ae - włókno

-

d) adenos - gruczoł

-

e) nephron - nerka

-

f) myos - mięsień

-

g) neuron - nerw

-

h) lipos - tłuszcz

-

i) meninx,meningis - opona

-

3. Przetłumacz rzeczowniki. Podaj ich Gen. sing. oraz Nom. plur.:

Nom. sing.	tłumaczenie	Gen. sing.	Nom. plur.
fibroma
symptoma
haematoma
oedema
aneurysma
trauma
lipoma
myoma

4. Uzupełnij końcówki przymiotników. Przetłumacz:

coma hepatic... asthma bronchial...

cachexia neoplasmatic... morbus neoplasmatic...

myoma planocellular... aneurysma disseca...

melanoma malign... haematoma epidural...

carcinoma praeinvasiv... syndroma dementiv....

5. Rzeczowniki w nawiasie przetłumacz w Gen. sing. Powstałe diagnozy przetłumacz:

adenoma (żołądek) fibroma (skóra)

oedema (płuco) tumor (śledziona)

sarcoma (prawe podudzie) carcinoma (szyjka macicy)

trauma (głowa) emphysema (płuco)

carcinoma (jelito) suspicio (rak)

6. Połącz rzeczowniki z przymiotnikami kierując się związkiem zgody:

neoplasma	benignus,a,um; malignus,a,um; recidivans,ntis; mollis,e; epithelialis,e
carcinoma	praeinvasivus,a,um; medullaris,e; lobularis,e; spinocellularis,e

7. Przetłumacz przyimki w nawiasach na język łaciński a następnie powstałe diagnozy na język polski:

a) Status (po) operationem (z powodu) carcinoma hepatis.

b) Oedema faciei (w) decursu nephrosis.

c) Observatio abdominis (w kierunku) morbum neoplasmaticum.

d) Metastases carcinomatis (do) pulmones.

e) Carcinoma intestini (z) metastasibus (do) hepar.

f) Traumata cerebri (z) haemorrhagia (do) cavum abdominis.

g) Sarcoma cruris dextri (z) metastasibus multis.

8. Przetłumacz:

suspisio	carcinomatis, tumoris, neoplasmatis, morbi neoplasmatici, metastasium, disseminationis
observatio quoad	carcinoma, tumorem, neoplasma, morbum neoplasmaticum, metastases, disseminationem
cum	metastasi, metastasibus, infiltratione carcinomatosa, disseminatione, cachexia neoplasmatica, anaemia secundaria
status post	operationem propter carcinoma, radiotherapiam
metastases ad	hepar, cerebrum, pancreas, lienem, renes, pulmones, nodos lymphaticos, ventriculum

9. Proverbia et sententiae.

a) Per scientiam ad salutem aegroti.

b) Cave canem!

c) Fons lacrimarum.

d) Spes mater stultorum

11. Extremitates superiores et inferiores

11.1. Stopień wyższy przymiotnika (gradus compara- tivus)

Stopień wyższy przymiotnika tworzy się przez dodanie do tematu przymiotnika w stopniu równym końcówki -ior dla rodzaju męskiego i żeńskiego a końcówki -ius dla rodzaju nijakiego. Przymiotniki w stopniu wyższym odmienia się według wzoru spółgłoskowego III deklinacji.

Przykłady tworzenia stopnia wyższego

Gradus positivus	temat	Gradus comparativus
longus.a,um	long	longior,longius
brevis,e	brev	brevior,brevius
recens,ntis	recent	recentior,recentius

Przykład odmiany przymiotnika w stopniu wyższym

	singularis	pluralis
rodzaj	m/f n	m/f n
Nom.	longior longius	longiores longiora
Gen.	longioris	longiorum
Acc.	longiorem longius	longiores longiora
Abl.	longiore	longioribus

11.2. Stopień najwyższy (gradus superlativus)

Większość przymiotników tworzy stopień najwyższy przez dodanie -issimus,-issima,-issimum do tematu przymiotnika w stopniu równym:

Gradus positivus	temat	Gradus superlativus
longus,a,um	long	longissimus,a,um
brevis,e	brev	brevissimus,a,um
recens,ntis	recent	recentissimus,a,um

Przymiotniki zakończone na -er tworzą stopień najwyższy przez dodanie

-rimus,-rima,-rimum do formy Nom. sing. przymiotnika w stopniu równym zakończonej na -er.

Gradus positivus	pulcher,ra,rum	pulcherrimus,a,um
Gradus superlativus	celer,is,e	celerrimus,a,um

Kilka przymiotników zakończonych na -ilis tworzy stopień najwyższy przez dodanie do tematu przymiotnika w stopniu równym -limus,-lima,-limum:

Gradus positivus	Gradus comparativus	Gradus superlativus
facilis,e - łatwy	facilior, facilius	facillimus,a,um
difficilis,e - trudny	difficilior, difficilius	difficillimus,a,um
similis,e - podobny	similior, similius	simillimus,a,um
dissimilis,e - niepodobny	dissimilior, dissimilius	dissimillimus,a,um
humilis,e - niski	humilior, humilius	humillimus,a,um
gracilis,e - smukły	gracilior, gracilius	gracillimus,a,um

11.3. Stopniowanie nieregularne

1) Stopniowanie opisowe

Przez opis stopniują się tylko przymiotniki I i II deklinacji, które przed końcówką -us,-a,-um mają samogłoskę. W stopniu wyższym używamy przysłówka magis (bardziej), a w stopniu najwyższym maxime (najbardziej).

Gradus positivus	Gradus comparativus	Gradus superlativus
varius,a,um (różny)	magis varius,a,um	maxime varius,a,um
idoneus,a,um (dogodny)	magis idoneus,a,um	maxime idoneus,a,um
arduus,a,um (stromy)	magis arduus,a,um	maxime arduus,a,um

2) Stopniowanie ze zmianą tematu

Pewna grupa przymiotników łacińskich tworzy stopień wyższy i najwyższy od innej podstawy słowotwórczej.

Gradus positivus	Gradus comparativus	Gradus superlativus
bonus,a,um (dobry)	melior, melius	optimus,a,um
malus,a,um (zły)	peior, peius	pessimus,a,um
magnus,a,um (duży)	maior,maius	maximus,a,um
parvus,a,um (mały)	minor, minus	minimus,a,um
multi,ae,a (liczni)	plures, plura	plurimi,ae,a

3) Stopniowanie niezupełne

To stopniowanie dotyczy przymiotników, które nie mają stopnia równego. Ich stopień wyższy często w tłumaczeniu przyjmuje znaczenie stopnia równego.

Gradus positivus - brak	Gradus comparativus	Gradus superlativus
supra - nad, powyżej	superior, superius	supremus,a,um
infra - pod, poniżej	inferior, inferius	infimus,a,um
ante - przed	anterior, anterius	------------
post - po, z tyłu	posterior, posterius	postremus,a,um
internus - wewnętrzny	interior, interius	intimus,a,um
externus - zewnętrzny	exterior, exterius	extremus,a,um

4) Wyrażanie stopnia nasilenia choroby

Dla wyrażenia stopnia nasilenia choroby stosuje się składnie Genetivus qualitatis lub Ablativus qualitatis. Używa się zdań z rzeczownikiem ,,gradus” połączonym z określającym go przymiotnikiem lub liczebnikiem. Rzeczownik ,,gradus'' z towarzyszącym mu przymiotnikiem lub liczebnikiem stawia się w Genetivie lub Ablativie. Oba sposoby są prawidłowe i mogą być stosowane zamiennie.

Infarctus gradus magni (Genetivus) - Zawał stopnia dużego

Infarctus gradu magno (Ablativus) - Zawał w stopniu dużym

Uwaga!

Wzdaniu łacińskim nie stosuje się przyimka in przed Ablativem.

Exercitationes

1. Podaj stopniowanie następujących przymiotników:

Gradus positivus	Gradus comparativus	Gradus superlativus
latus,a,um
longus,a,um
levis,e
gravis,e
recens,ntis
mollis,e
sapiens,ntis
albus,a,um
durus,a,um
similis,e
facilis,e
profundus,a,um

2. Następujące wyrażenia podaj w stopniu wyższym i najwyższym:

Gradus positivus	Gradus comparativus	Gradus superlativus
morbus gravis
infarctus recens
gradus magnus
os album
tumor mollis
dosis parva
ulcus magnum
diagnosis difficilis

3. Uzupełnij tabelę:

Nom. sing.	Gen. sing.	Abl. sing.
gradus magnus parvus profundus secundus maximus minimus	gradus magni	gradu magno
gradus levis gravis mediocris	gradus levis	gradu levi
gradus levior gravior maior minor	gradus levioris	gradu leviore

4. Przetłumacz rozpoznania. Podkreśl wyrażenia oddające stopień nasilenia choroby:

a) Combustio thoracis gradu secundo.

b) Congelatio aurium gradus profundi.

c) Necrosis digiti primi pedis sinistri gradu magno.

d) Gastritis gradus mediocris.

e) Pneumonia aspiratoria gradu gravi.

f) Infarctus recens parietis posterioris myocardii gradus maioris.

g) Status febrilis gradu minore.

h) Fractura radii gradu graviore.

i) Varices extremitatum inferiorum gradus maximi.

j) Intoxicatio medicamentosa gradu magno.

5. Przetłumacz rozpoznania stosując Gen. qualitatis i Abl. qualitatis:

a) Zawał mięśnia sercowego stopnia głębokiego.

	Gen. qualitatis
	Abl. qualitatis

b)Owrzodzenie żołądka w stopniu średnim

	Gen. qualitatis
	Abl. qualitatis

100. Cukrzyca stopnia cięższego

	Gen. qualitatis
	Abl. qualitatis

500. Choroba nadciśnieniowa w stopniu lżejszym

	Gen. qualitatis
	Abl. qualitatis

6. Przetłumacz wyrażenia korzystając z podanych słówek:

Termin łaciński	Słówka	Tłumaczenie polskie
Infarctus recentior	infarctus,us - zawał
Icterus gravior	icterus,i - żółtaczka
Operatio longissima	operatio,onis - zabieg
Prognosis peior	prognosis,is - rokowanie
Vulnus minus	vulnus,eris - rana
Collapsus levior	collapsus,us - zapaść
Focus minor	focus,i - ognisko
Dosis minima	dosis,is - dawka
Symptoma similius	symptoma,atis - objaw

7. Dobierz prawidłowe tłumaczenie:

1. membrum inferius 2. membrum superius 3. manus dextra 4. manus sinistra 5. genu sinistrum 6. genu dextrum 7. ossa antebrachii 8. humerus 9. incisura scapulae 10. corpus 11. ulna 12. radius 13. caput humeri 14. ossa carpi 15. ossa pedis 16. ossa digitorum manus 17. phalanges

a) wcięcie łopatki b) trzon c) paliczki d) kości nadgarstka e) głowa kości ramiennej f) kość łokciowa g) kość promieniowa h) kości palców ręki i) kości stopy j) kończyna dolna k) kończyna górna l) kolano prawe m) kolano lewe n) ręka prawa o) ręka lewa p) kości przedramienia r) kość ramienna

8. Proverbia et sententiae:

a) Bona valetudo est melior quam maximae divitiae.

b) Vis maior.

c) Usus magister optimus.

d) Salus aegrotorum suprema lex.

e) Optimum medicamentum quies est.

f) Omnium artium medicina nobilissima est.

12. Vasa sanguinea

12. 1. Rzeczownik ,,vas''

Rzeczownik ,,vas'' odmienia się nieregularnie. Niereguralność w odmianie tego rzeczownika polega na tym, że w liczbie pojedynczej odmienia się według III deklinacji, zaś w liczbie mnogiej według II.

	singularis	pluralis
Nom.	vas lymphaticum	vasa lymphatica
Gen.	vasis lymphatici	vasorum lymphaticorum
Acc.	vas lymphaticum	vasa lymphatica
Abl.	vase lymphatico	vasis lymphaticis

12.2. Rzeczownik ,,vis''

Rzeczownik ,,vis'' nie posiada Genetivu i Dativu. Natomiast w liczbie mnogiej zmienia temat:

	singularis	pluralis
Nom.	vis bona	vires bonae
Gen.	-------------	virium bonarum
Acc.	vim bonam	vires bonas
Abl.	vi bona	viribus bonis

12.3. Skróty najczęściej stosowane w diagnostyce:

ad dex.	ad dextram	po stronie prawej
ad sin.	ad sinistram	po stronie lewej
AIDS	syndrome immunodeficientiae acquisitae	zespół nabytego braku odporności
ant.	anterior	przedni
BRO	bronchoscopia	wziernikowanie oskrzeli
ca.	carcinoma s. cancer	rak
cg.	cardiogenes	sercopochodny
Dg.	diagnosis	rozpoznanie
EKG	electrocardiogramma	elektrokardiogram
extr.	extremitas	kończyna
fra.	fractura	złamanie
gr.	gradus	stopień
in dec.	in decursu	w przebiegu
in st.	in statu	w stanie
meta.	metastasis/-es	przerzut/-y
MIC	morbus ischaemicus cordis	choroba niedokrwienna serca
npl.	neoplasma	nowotwór
obs.	observatio	obserwacja
post.	posterior	tylny
pp.	praecipue	zwłaszcza
ppt.	propter	z powodu
prob.	probabiliter	prawdopodobnie
qa.	quoad	w kierunku
s.f.	sub forma	pod postacią
Sa.	sarcoma	mięsak
sin.	sinister	lewy
SM	sclerosis multiplex	stwardnienie rozsiane
ss.	subsequens	następujący, następowy
st.post	status post	stan po
sup.	superior	górny
susp.	suspicio	podejrzenie
Tbc.	tuberculosis	gruźlica
Tu.	tumor	guz
utr.	utriusque	jednego i drugiego (obu)

Exercitationes

1. Połącz rzeczowniki z przymiotnikami kierując się związkiem zgody. Przetłumacz:

vas n	lymphaticus,a,um; capillaris,e; sanguineus,a,um; afferens,ntis; deferens,ntis; spiralis,e; prominens,ntis
vis f	vitalis,e; occultus,a,um; therapeuticus,a,um

2. Uzupełnij tabelę:

Nom. sing.	tłumaczenie	Nom. plur.
vas sanguineum
vas capillare
vas efferens
vas lymphaticum
vas prominens
vas spirale

3. Przetłumacz wyrażenia z przyimkami:

in vasis sanguineis		in vasa sanguinea
in vasis prominentibus		in vasa prominentia
in vasis capillaribus		in vasa capillaria
inter vasa		per vasa

4. Przetłumacz:

vas nervi vas magnum, maius, maximum

vasa capillaria minima et tenuissima vas tenue,tenuius, tenuissimum

diameter vasorum capillarium vis animi

vasa vasorum vis medicatrix naturae

vas parvum, minus, minimun vas auris internae

5. Przetłumacz rozpoznania korzystając z podanych słówek:

Erosio in fundo ventriculi.	fundus,i - dno erosio,onis - nadżerka
Vulnus sclopetarium in pulmone dextro.	sclopetarius,a,um - postrzałowy
Commotio cerebri gradus gravis.	commotio,onis - wstrząśnienie
Laesio faciei gradu levi.	facies,ei - twarz
Cystis sub liene sita.	situs,a,um - umiejscowiony cystis,is - torbiel
Osteomalacia senilis.	senilis,e - starczy
Operatio ventriculi post perforationem ulceris ventriculi.	perforatio,onis - przedziurawienie
Vulnus ictum in pede sinistro.	ictus,a,um - kłuty
Dolor in regione cordis propter neurosim cardiovascularem.	neurosis,is - nerwica
Bronchitis cum febri et tussi sicca.	tussis,is - kaszel siccus,a,um - suchy

6. Rozwiń skróty i przetłumacz rozpoznania:

a) St. post chemotherapiam ppt. carcinoma colli uteri.

b) Hemiparesis dex. gr. levis.

c) Varices extr. inf. cum ulceratione cruris.

d) St. post resectionem renis dex. ppt. Ca.

e) Obs. qa. insufficientiam respiratoriam.

f) Npl. pulmonis sin.

g) Susp. pneumoniae sin.

h) Fra. maxillae dex.

i) Susp. asthmatis.

j) Obs. ppt. encephalomalaciam

k) Susp. Tbc. pulmonum.

7. Dobierz odpowiednie tłumaczenie:

1. punctio	a) wrzód
2. abscessus	b) szew
3. furunculus	c) ropniak
4. ulcus	d) nakłucie
5. sutura	e) pęknięcie
6. fractura	f) ropień
7. vulnus	g) zawał
8. ruptura	h) złamanie
9. empyema	i) zapaść
10. infarctus	j) czyrak
11. collapsus	k) rana

8. Przetłumacz terminy z przyrostkami:

angeion - naczynie

angioma		angiogramma
angiopathia		angiologia
angiocardiopathia		angiomalacia
angiochirurgia		angioplastica
angiodynia		angioscopia
angioectomia		angitis

9. Proverbia et sententiae

a) Nihil lacrima citius arescit.

b) Plenus venter non studet libenter.

c) Nihil novi sub sole.

d) Festina lente.

e) In statu nascendi.

13. Diagnoses

13.1.Przysłówek

Przysłówek jest częścią mowy nieodmienną, określającą czynności lub stany. Najczęściej przysłówki są tworzone od przymiotników, ale także, zaimków i liczebników.

13.2. Przysłówki przymiotników I i II deklinacji

Przysłówki od przymiotników I i II deklinacji tworzy się przez dodanie -e, rzadziej -o, do tematu przymiotnika:

Nom. sing. przymiotnika	temat	przysłówek
rectus,a,um - prosty	rect-	recte - prosto
acutus,a,um - ostry	acut-	acute- ostro
citus,a,um - szybki	cit-	cito - szybko

Przysłówki tworzone od liczebników porządkowych mają zakończenie -o:

Nom. sing. liczebnika	temat	przysłówek
primus,a,um - pierwszy	prim-	primo - po pierwsze
secundus,a,um - drugi	secund-	secundo - po drugie

13.3. Przysłówki przymiotników III deklinacji

Przysłówki od przymiotników III deklinacji tworzy się dodając -iter do tematu przymiotnika:

Nom. sing. przymiotnika	temat	przysłówek
brevis,e - krótki	brev-	breviter - krótko
simplex,icis - prosty	simplic-	simpliciter - prosto

Od przymiotników III deklinacji zakończonych na -ns przysłówki tworzy się dodając -er do tematu przymiotnika:

Nom. sing. przymiotnika	temat	przysłówek
sapiens,ntis - mądry	sapient-	sapienter - mądrze
diligens,ntis - pilny	diligent-	diligenter - pilnie

13.4. Przykłady przysłówków stosowanych w receptu-rze i diagnostyce

antea	wcześniej	saepe	często
nimis	zbyt, nadmiernie	valde	mocno, bardzo
partim	częściowo	statim	natychmiast
probabiliter	prawdopodobnie	fere	prawie
diu	długo	praecipue	zwłaszcza
olim	niegdyś	bene	dobrze

13.5. Participium perfecti passivi

W terminologii diagnostycznej do wyrażania w rozpoznaniu informacji o przebytej chorobie lub wykonanym zabiegu stosowane są dwa imiesłowy czasu przeszłego. Są to imiesłowy: factus,a,um (zrobiony, wykonany) oraz peractus,a,um (przebyty).

factus,a,um - wykonany	dotyczy operacji, zabiegów	Operatio facta - operacja wykonana
peractus,a,um - przebyty	dotyczy chorób	Pneumonia peracta - przebyte zapalenie płuc

Exercitationes

1. Przetłumacz przysłówki. Podaj formy podstawowe przymiotników od których pochodzą:

dextere	sapienter	oblique	male
diligenter	totaliter	breviter	molliter
recenter	bene	simpliciter	longe
similiter	graviter	frequenter	late

2. Utwórz i przetłumacz przysłówki:

Przymiotnik	przysłówek	tłumaczenie przysłówka
bilateralis,e
planus,a,um
tardus,a,um
calidus,a,um
felix,icis
profundus,a,um
recens,ntis
rarus,a,um
mediocris,e
transversus,a,um

3. Wstaw łacińską wersję przysłówka w nawiasie i przetłumacz powstałe rozpoznania:

a) Laesio foetus (prawdopodobnie) propter irradiationem.

b) Status post trepanationem cranii (świeżo) factam.

c) Status post transplantationem renis dextri (niegdyś) factam.

d) Bronchiectasis (mocno) suspecta.

e) Cirrhosis hepatis (prawdopodobnie) postalcoholica.

f) Acne conglobata (częściowo) phlegmonosa.

g) Hemiparesis sinistra (zwłaszcza) brachiofacialis.

h) Adenocarcinoma endometrii (dobrze) differentiatum.

i) Pelvis (poprzecznie) angusta.

j) Labores partus (zbyt) rapidi.

4. Wybierz imiesłów odpowiedni do danego rozpoznania. Przetłumacz:

a) Infarctus myocardii recenter (factus, peractus).

b) Sectio caesarea olim (facta, peracta).

c) Cholecystectomia olim (facta, peracta).

d) Pleuritis exsudativa antea (facta, peracta).

e) Fractura tibiae dextrae olim (facta, peracta)

f)Gastritis recenter (facta, peracta)

5. Przetłumacz protokół sekcyjny. Podkreśl użyte w nim przysłówki:

Causa mortis et morbus principalis: Signa morphologica septicopyaemiae. Endocarditis polyposa. Embolia thrombotica ramorum periphericorum arteriarum pulmonum. Abscessus minusculi disseminati pulmonum. Intumescentia lienis septica. Status post implantationem stimulatoris cordis recenter factam. Atherosclerosis praecipue atheromatosis centralis et peripherica. Hypertrophia cordis. Hyperaemia passiva hepatis.

Inventus accessorius: Status post excisionem partialem ventriculi propter ulcus olim factam. Cystitis haemorrhagica. Cholelithiasis.

6. Proverbia et sententiae

a) Bis dat qui cito dat.

b) Bene dignoscitur, bene curatur.

c) Tarde venientibus ossa.

d) Plenus venter non studet libenter.

e) Mala herba cito crescit.

14.Varia

14.1. Ablativus loci - odpowiada na pytanie gdzie? Rzeczownik oznaczający miejsce stawia się w Abl. bez przyimka ,,in'' np. loco - w miejscu, np. loco typico - w miejscu typowym

14.2. Ablativus temporis - odpowiada na pytanie kiedy? Rzeczowniki oznaczające czas stawia się w Abl. bez przyimka ,,in'', np.:

Nominativu rzeczownika oznaczającego czas	Ablativus temporis
annus,i m - rok	anno - w roku
hebdomas,adis f - tydzień	hebdomade - w tygodniu
mensis,is m - miesiąc	mense - w miesiącu
tempus,oris n - czas	tempore - w czasie

14.3. Ablativus modi - odpowiada na pytanie jak?

W mianownictwie diagnostycznym określa sposób dokonania czegoś, np.: zabiegu lub operacji. Rzeczownik modus,i - sposób stawia się w Abl. bez przyimka tłumacząc - w sposób, na sposób, sposobem.

np. Resectio ventriculi modo Billroth II - wycięcie żołądka sposobem Billroth II.

Exercitationes

1. Przetłumacz:

w miejscu	rany, zawału, złamania, nakłucia, tętniaka, raka, guza, pęknięcia, odmrożenia, oparzenia
w	czwartym miesiącu, piątym tygodniu, drugim roku, czasie nieznanym, czasie oddalonym

2. Przetłumacz wyrażenia w nawiasie na język łaciński a następnie powstałe rozpoznania na język polski:

a) Ruptura cordis (w miejscu zawału).

b) Carcinoma recti. Perforatio recti (w miejscu raka).

c) Anaemia perniciosa (stopnia średniego).

d) Fractura radii (w miejscu typowym).

e) Status post gastrectomiam (sposobem Rydygiera).

f) Graviditas (w czwartym miesiącu).

g) Aneurysma (w miejscu blizny) post infarctum cordis.

h) Status post operationem plasticam (sposobem Mayon).

i) Foetus mortuus (w czasie nieznanym).

j) Suturae (w miejscu rany) thoracis.

j) Infarctus myocardii (w czasie oddalonym) peractus.

3. Przetłumacz protokoły sekcyjne uzupełniając brakujące słówka:

a) (Nowotwór złośliwy) textus lymphatici. Infiltrationes neoplasmaticae (węzłów chłonnych) fere omnium, hepatis, lienis, renum, medullae ossium, cordis, pulmonum, uteri et glandularum suprarenalium. Foci encephalomalaciae (okolicy) pontis cerebri.

b) Arteriosclerosis universalis (stopnia większego). Aneurysma dissecans aortae ascendentis ruptum. Haemopericardium subsequens. (Stan po) reanimationem ineffectivam.

c) Arteriosclerosis universalis (zwłaszcza) arteriarum coronariarum cordis. Infarctus myocardii recens parietis anterioris et lateralis ventriculi sinistri cordis. Ruptura cordis (w miejscu zawału).

4. Przetłumacz wyrażenia po wstawieniu odpowiedniego przyimka:

a) Cicatrix (po) infarctum.

b) Inclinatio (do) adipositatem.

c) Operatio (z powodu) prolapsum uteri.

d) Haemorrhagia (z) ductu digestivo.

e) Reanimatio (bez) effectu.

f) Status (po) pericarditidem.

g) Suspicio (w kierunku) commotionem cerebri.

h) Morbus ulcerosus (przed) resectionem ventriculi.

i) Remedia medicata (przeciw) febrim.

5. Połącz ze sobą odpowiednio części wyrazów z kolumny A i B. Przetłumacz na język polski:

A B

a) tracheo- -ectomia

b) gastro- -cele

c) encephalo- -itis

d) neur- -tomia

e) degenerat- -osis

f) hepat- -io

g) omphalo- -pathia

h) nephr- -graphia

6. Proverbia et sententiae

a) Repetitio est mater studiorum.

b) Tempus omnia vulnera sanat.

c) Salus aegroti suprema lex.

d) Finis coronat opus.

15. Ćwiczenia dodatkkowe.

1. Uzupełnij tabelkę:

przyrostek	znaczenie	przykłady
-cele	przepuklina, uchyłek	omphalocele
				cystocele
		-centesis	nakłucie	enterocentesis
				pneumocentesis
		-ectomia	wycięcie	scapulectomia
				acromionectomia
		-lithus	kamień w…..	nephrolithus
				arthrolithus
		-pexis	umocowanie, przyszycie	colopexis
				splenopexis
		-rrhagia	krwawienie	nephrorrhagia
				hepatorrhagia
		-rrhaphia	zszycie	enterorrhaphia
				glossorrhaphia
		-stomia	wytworzenie przetoki	tracheostomia
				gastrostomia
-synthesis	zespolenie , połączenie operacyjne	osteosynthesis
-tomia	nacięcie, przecięcie	ventriculotomia
				neurotomia
		-tripsis	kruszenie, rozdrobnienie	lithotripsis
				nephrolithotripsis
		-plastica	naprawa, rekonstrukcja	labioplastica
				tracheoplastica
		-scopia	wziernikowanie	ophthalmoscopia
				bronchoscopia

2. Przetłumacz wyrażenia w nawiasie:

amputatio (goleni) dislocatio (kości) combustio (uda) luxatio (barku) evacuatio (ciała obcego)

laceratio (mózgu) contusio (klatki piersiowej) resectio (żołądka) operatio (trzustki) congelatio (ucha)

3. Dobierz w pary wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym:

brevis, inferior, mors, pes, anterior, albus, dilatatio, bonus, posterior, pater, vita, sanus, anuria, diarrhoë, superior, iuvenis, niger, dies, malus, mater, aegrotus, obstipatio, polyuria, manus, stenosis, longus, nox

1. brevis - longus h)……………………

2. ……………… i)…………………….

3. ……………… j)……………………..

4. ……………… k)…………………….

5. ……………… l)…………………….

6. ……………… ł)…………………….

7. ……………… m)……………………

1. Przetłumacz korzystając z przedrostków:

endo-	peri-	para-	pseudo-	epi-	poly-	meso-	pan-	pyo-
wewnątrz	wokoło	przy- rzekomy	rzekomy, kłamliwy	nad- na	liczny, mnogi	pośrodku	wszystko zupelnie	ropa

epineuritis perigastritis panophthalmitis endophlebitis pyarthritis pseudomeningitis panphlebitis

paracolpitis perimetritis mesophlebitis pseudoappendicitis periostitis polysinuitis pyometritis

2. Dobierz synonimy:

mammitis proctitis myitis arthritis purulenta colpitis duodenitis hepatitis fulminans otitis interna/labyrinthica peritonitis carcinomatosa appendicitis purulenta

1.rectitis pyoappendix labyrinthitis myositis pyarthritis vaginitis mastitis dodecadactylitis necrosis massiva hepatis carcinomatosis peritonei

1. Przymiotniki w nawiasach przetłumacz na język łaciński:

haemorrhagia (tętniczy)

vulnus (postrzałowy

coma (wątrobowy)

syndroma (otępienny)

systema (oddechowy)

trauma (wewnętrzny)

neoplasma (łagodny)

aneurysma (zatotowy)

glaucoma (ostry)

haematoma (okołopochwowy)

oedema (uogólniony)

asthma (alergiczny)

symptoma (dodatkowy)

morbus (nowotworowy)

tumor (złośliwy)

allergicus,a,um; universalis,e; hepaticus,a,um; perivaginalis,e; acutus,a,um respiratorius,a,um; dementivus,a,um; embolicus,a,um; internus,a,um; benignus,a,um; accessorius,a,um; malignus,a,um; arteriosus,a,um; neoplasmaticus,a,um; sclopetarius,a,um

7. Uzupełnij tabelę:

gradus positivus	gradus comparativus	gradus superlativus
dosis magna dolor acutus gradus parvus status gravis infarctus recens ulcus parvum medicus bonus studiosus sapiens homo altus diagnosis mala combustio profunda congelatio magna arteria longa femina felix	dosis maior	dosis maxima

8. Uzupełnij tabelę według wzoru, podając łacińskie i polskie określenia przedmiotu badań podanych dyscyplin medycznych:

specjalizacja	termin łaciński	termin polski
nephrologia ophthalmologia cardiologia gastrologia stomatologia gynaecologia gerontologia rhinologia otologia neurologia histologia thanatologia proctologia osteologia	ren	nerka

9. Przetłumacz:

słówka	diagnoza polska	diagnoza łacińska
tentamen,inis n suicidium,i n	próba smobójstwa
discissio,onis f	podcięcie żyły
mors,mortis f violentus,a,um subitus,a,um	śmierć nagła i gwałtowna
ictus,us m insectum,i n	ukąszenie owada
corpus,oris n alienus,a,um	ciało obce nosa
extractio,onis f	usunięcie ciała obcego
aspiratio,onis f saliva,ae f	zachłyśnięcie śliną

Spis treści

1. Wprowadzenie do przedmiotu.............................................1

2. Anatomia..............................................................................5

3. Fracturae..............................................................................11

4. Corpus hominis....................................................................18

5. Sceleton...............................................................................25

6. Morbi...................................................................................29

7. Systema respiratorium..........................................................33

8. Systema digestorium............................................................37

9. Inflammationes....................................................................41

10. Neoplasmata........................................................................44

11. Extremitates superiores et inferiores....................................48

12. Vasa sanguinea.....................................................................56

13. Diagnoses.............................................................................61

14. Varia.....................................................................................65

15. Ćwiczenia dodatkowe…………………………………… 68

72

---