Rehabilitacja ruchowa jako dział rehabilitacji i forma uczestnictwa w kulturze fizycznej
Człowiek wywołuje kataklizmy, powoduje nieszczęścia innych ludzi, ale człowiek potrafi z nimi walczyć, potrafi wspiąć się na wyżyny najlepszych ludzkich uczuć i szczyty intelektu, aby usunąć skutki tych nieszczęść i kataklizmów, a także zapobiegać im na przyszłość.
Pojawiły się w to miejsce (wojen) inne zagrożenia związane z modernizacją życia społeczeństw:
stresy psychiczne,
stresy fizyczne,
stresy chemiczne i inne,
których skutkami są masowe schorzenia oraz różnego rodzaju obrażenia.
Początki wykorzystywania ruchu do celów leczniczo-zdrowotnych:
praktyki medycyny orientalnej starożytnego Wschodu (Chiny, Egipt, Indie).
Za jednego z prekursorów gimnastyki leczniczej uważany jest ojciec medycyny europejskiej Hipokrates (460-377 p.n.e.).
Galen (130-200 r.) jako pierwszy dokonał podziału gimnastyki na:
zdrowotną,
wojenną i
sportową.
Pomost łączący dorobek świata antycznego z nowożytnym w dziedzinie gimnastyki leczniczej odegrało dzieło Girolamo Mercuriale De arte gimnastica.
Naukowe podstawy gimnastyki leczniczej, będącej pierwowzorem współczesnej rehabilitacji ruchowej, stworzył Per Henryk Ling, który w kierowanym przez siebie od 1813 roku Centralnym Królewskim Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie jako pierwszy wprowadził specjalizację z tego zakresu w ramach studiów WF.
W Polsce narodziny i rozwój gimnastyki leczniczej wiążą się m.in. z takimi nazwiskami jak:
Jędrzej Śniadecki (1768-1838),
Ludwik Bierkowski (1801-1860) i
Helena Kuczalska (1854-1927), która jako pierwsza na naszych ziemiach założyła placówkę kształcenia fachowców w tej dziedzinie.
Termin „rehabilitacja” pojawił się w nauce po I wojnie światowej.
Wprowadzili go Anglosasi, gdy zajęli się losem inwalidów wojennych i chcieli im przywrócić użyteczność społeczną, ucząc ich nowych czynności zawodowych w dostosowaniu do istniejącego inwalidztwa.
U podstaw rehabilitacji leżały przede wszystkim cele zawodowego usprawniania.
W miarę postępu nauki i techniki oraz przemian społecznych rehabilitacja stała się procesem medyczno-społecznym, którego celem jest wyprowadzenie ON, bez względu na wiek i płeć, z impasu życiowego w wyniku:
choroby,
wady wrodzonej,
nieszczęśliwego wypadku.
Rehabilitacja stara się uwzględnić wszystkie składniki impasu:
fizyczny,
psychiczny,
społeczny,
zawodowy.
Można powiedzieć, że rehabilitację zrodziła potrzeba, a ojcem było nieszczęście ludzkie.
Żyzną glebą dla jej rozwoju były myśl i czyn społeczny, a spiritus movens (siła sprawcza), serce i rozum ludzki (Kabsch).
Powstają nowe rzesze ludzi o ograniczonej sprawności lub pozbawionych możliwości pełnienia normalnych ról społecznych.
W takich układach zapewnienie jedynie opieki społecznej było niewystarczające.
Poszukiwano nowych form doliczania m.in. przez ruch.
Ruch odpowiednio stosowany pozwala:
na powrót całkowity utraconych funkcji (zwłaszcza ruchowych),
zaś z nieodwracalnymi dysfunkcjami, na skompensowanie kalectwa.
Wykorzystanie ruchu oraz pewnych form oddziaływania psycho-społecznego w procesach doliczania doprowadziło do powstania rehabilitacji.
Termin „rehabilitacja” z łac. rehabilitare = przywracać do stanu właściwego (może odnosić się do różnych aspektów życia np. dobrego imienia, utraconych praw, zdrowia).
Współczesne rozumienie pojęcia rehabilitacja:
Kompleksowe działanie państwa i społeczeństwa, a zwłaszcza służb ochrony zdrowia, opieki społecznej, nauki, oświaty i kultury oraz organizacji społeczno-politycznych, zmierzające do zachowania lub przywrócenia normalnych ról społecznych osobom okresowo lub stale niepełnosprawnym psychofizycznie.
Początkowo RehR miała głównie zastosowanie w chorobach i dysfunkcjach narządu ruchu.
Dzisiaj stanowi nieodłączny element postępowania leczniczego w większości schorzeń, niezależnie od wieku pacjenta.
W niektórych specjalnościach medycznych spełnia rolę:
podstawowego środka leczniczego,
w innych przyspiesza proces rekonwalescencji,
jeszcze w innych służy przygotowaniu do zabiegów operacyjnych, a także utrwalaniu ich skutków.
Niekiedy postępowanie rehabilitacyjne dotyczy:
narządu, w którym zlokalizowana jest choroba,
w innych przypadkach polega na ćwiczeniu nie objętych zmianami chorobowymi części ciała w celu uzyskania kompensacyjnej poprawy sprawności ogólnej.
Rehabilitacja ruchowa jest tą postacią rehabilitacji, a zarazem formą uczestnictwa w KF, która odnosi się do zdrowia, a której celem jest przywracanie lub kompensacja utraconych w wyniku choroby lub kalectwa funkcji psychomotorycznych i ubytków somatycznych przy pomocy fizycznych środków, a zwłaszcza ruchu.
Rehabilitacja jest systemem składającym się z dwóch podsystemów:
rehabilitacja lecznicza,
rehabilitacja społeczna.
Ad. 1. Wyróżnia się formy:
rehabilitacja kliniczna,
rehabilitacja uzdrowiskowa,
rehabilitacja przemysłowa.
Ad. 2. Wyróżnia się formy:
rehabilitacja zawodowa,
rehabilitacja środowiskowa.
Formy rehabilitacji różnią się organizacją i środkami działania.
Rehabilitacja kliniczna to całokształt rehabilitacji leczniczej prowadzonej w placówkach lecznictwa zamkniętego i otwartego,
Rehabilitacja uzdrowiskowa i przemysłowa cechuje się wykorzystaniem swych samoistnych warunków do rehabilitacji leczniczej.
Rehabilitacja jako system
Czy rehabilitacja jest działalnością praktyczną czy też jest nauką leżącą na styku nauk biomedycznych i nauk WF?
Rehabilitacja ruchowa jako podsystem
Wg Kabscha rehabilitacja ruchowa, to rodzaj rehabilitacji, który wykorzystuje trening ruchowy w usprawnianiu ON
Adaptując definicję treningu sportowego (Naglak):
Trening ruchowy, takie pedagogiczne i fizyczne (ruchowe) postępowanie, które poprzez specjalną adaptację organizmu prowadzi do poprawy, utrzymania lub przywrócenia jego funkcji, względnie do wytworzenia funkcji zastępczych.
Termin „trening ruchowy” podkreśla, że nie chodzi tylko o ćwiczenia fizyczne, lecz o wszelkie możliwe formy oddziaływań ruchowych na rehabilitowaną osobę.
Rehabilitacja ruchowa a kultura fizyczna
Teza - wykorzystanie ruchu dla celów leczniczych kształtowało się w dziejach kultury ludzkiej wraz z KF.
Dwa fakty są godne podkreślenia:
twórca współczesnego WF (Piasecki) był lekarzem i akademickie nauczanie WF zapoczątkował przy wydziale lekarskim (Poznań 1919),
prof. Dega tworzył swą koncepcję nowoczesnej rehabilitacji na gruncie ortopedii i WF.
Wg Kabscha nauki medyczne dały podwaliny KF, a obie razem - medycyna i KF, położyły kamień węgielny pod rehabilitację, a rehabilitację ruchową w szczególności.
Współczesna KF jawi się jako system obejmujący cztery obszary (ryc.4).
Każda z tych dziedzin jest podsystemem KF.
Jak ścisłe związki istnieją między nimi?
Do niewątpliwych zalet rehabilitacji należy m. in. brak skutków ubocznych, towarzyszących często leczeniu farmakologicznemu, jak również dodatni - na ogół - jej wpływ na stan psychiczny pacjenta, wynikający z osobistego i świadomego udziału w usprawnianiu chorego narządu lub organizmu jako całości.
O miejscu RehR w KF świadczy nie tylko jej gimnastyczny rodowód, ale także liczne jej powiązania ze wszystkimi pozostałymi formami uczestnictwa w tej dziedzinie kultury.
Kreację, rekreację i rehabilitację ciała różnią intencje podmiotu jego uprawy (agonistyczne, hedonistyczne, zdrowotne).
Łączy je natomiast wspólny przedmiot (ciało) oraz ruch jako środek oddziaływania.
Związki RehR i WF
Najściślejsze (choć nie jedyne) związki RehR z WF dotyczą korektywy.
Niezależnie od tego wspólnym zadaniem WF i nowoczesnej rehabilitacji jest fizjoprofilaktyka.
Profilaktyczno-terapeutyczne wartości różnych form rekreacji są powodem licznych ich zastosowań jako środka postępowania rehabilitacyjnego.
Sport inwalidów i rehabilitacja zdrowotna sportowców świadczą również o występowaniu powiązań między tymi z pozoru najbardziej odległymi od siebie formami uczestnictwa w KF.
Profilaktyczno-terapeutyczne wartości ćwiczeń fizycznych znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, zaś kultura fizyczna w osiągnięciach medycyny uzyskuje potwierdzenie znaczenia aktywności fizycznej w kształtowaniu zdrowia.
Dalszy rozwój ilościowy i jakościowy usług świadczonych w ramach RehR będą wymuszały następujące okoliczności:
zmiana obrazu zachorowań w postaci malejącej liczby przypadków o ostrym przebiegu na rzecz wzrostu chorób przewlekłych,
wzrost liczby urodzeń dzieci defektywnych, które dzięki postępom medycyny udaje się utrzymać przy życiu,
wzrost liczby chorób z niedostatku ruchu na skutek udogodnień cywilizacyjnych w życiu codziennym i w pracy,
wzrost liczby ofiar kolizji komunikacyjnych w następstwie rozwoju motoryzacji,
wydłużenie się przeciętnej długości życia i związane z tym starzenie się społeczeństw,
wzrost poziomu świadomości społecznej wobec kalectwa i niepełnosprawności.
Dalszy postęp w rehabilitacji będą wyznaczały dwa czynniki:
cywilizacyjny i
kulturowy.
Od pierwszego będzie zależała wielkość zapotrzebowania na różnorodne usługi rehabilitacyjne, od drugiego - społeczna aprobata na koszty związane z ich zaspokajaniem.
Najbardziej silne i oczywiste są związki rehabilitacji ruchowej z WF.
Z WF czerpie podstawy i metody ćwiczeń fizycznych, które wdraża w proces usprawniania fizycznego, sama dając teoretyczne podstawy wielu dziedzinom nauki o WF na podstawie wnioskowania a posteriori: o funkcjach prawidłowych organizmu ciała ludzkiego - na podstawie dysfunkcji.
Mniej silne związki łączą rehabilitacje ruchową ze sportem i to prawie „jednostronnie”” ze sportu w kierunku rehabilitacji:
techniki ćwiczeń sportowych, które w odpowiednio przystosowanych formach wdraża się w leczniczych ćwiczeniach,
wszystkie niemal ćwiczenia sportowe wykorzystywane w SN po przystosowaniu do ich możliwości,
wdrażanie w rehabilitacji ruchowej doświadczeń, form i metod treningowych oraz teorii treningu sportowego,
doświadczenia sportu w zakresie stosowania obciążeń treningowych.
Odwrotny kierunek to:
wzbogacanie ćwiczeń sportowych o nowe elementy form i technik poszczególnych konkurencji, jakie wypracował SN,
leczenie rehabilitacyjne sportowców (praca usługowa dla sportu).
Związki rehabilitacji ruchowej z rekreacją
trudno odróżnić gdzie kończy się rekreacja a zaczyna rehabilitacja (dotyczy to profilaktycznego oddziaływania RehR oraz terapeutycznego działania rekreacji ruchowej).
dla RehR jest charakterystyczne to, że o ile to potrzebne, obejmuje ludzi w różnym wieku. Jest rzeczą niezwykle znamienną, że obecna rehabilitacja, i to głównie ruchowa, coraz częściej spełnia swe zadania względem populacji leżącej na początku i końcu osi wieku osobniczego.
inną charakterystyczną cechą RehR jest to, że podmiotem jej działania jest indywidualny osobnik - człowiek chory, kaleki, natomiast pozostałe dziedziny KF, zwłaszcza WF i rekreacja, głównie operują grupą.
Pytania pomocnicze
Które z takich pojęć, jak: rehabilitacja zdrowotna, fizjoterapia, rehabilitacja ruchowa jest zakresowo najszersze, a które najwęższe?
Jakie zastosowanie może mieć rehabilitacja ruchowa w różnych rodzajach i etapach postępowania leczniczego?
Na czym polegają zabiegi kompensacyjne w rehabilitacji ruchowej?
Jakie związki łączą rehabilitację z pozostałymi formami uczestnictwa w KF?
Jakie okoliczności pozwalają przewidywać wzrost zapotrzebowania na usługi rehabilitacyjne w przyszłości?