Temat: „Totalitaryzm- pojęcie, geneza systemu i cechy.”
„Totalitaryzm faszyzmu Hitlerowskiego oraz totalitaryzm Stalinowski.”
Spis treści:
Totalitaryzm………………………………................................3
Charakterystyka państwa totalitarnego……………………….4
Iosif Stalin………………………………………………………..5
Stalinizm………………………………………………………….6
Adol Hitler………………………………………………………10
Faszyzm………………………………………………………..11
Bibliografia……….…………………………………………….15
1.Totalitaryzm- jest to system władzy oraz służąca temu systemowi ideologia. Władza totalitarna ma charakter scentralizowany, rozciąga się na każdy aspekt życia społecznego, nie podlega ograniczeniu przez prawo, ani nie ogranicza się sama poprzez konstytucję.
Totalitarna ideologia to system idei i doktryn, które uzasadniają oraz wzmacniają totalitarną władzę głównie przez prezentowanie jej jako rządów prawa, a może nawet jako "ostatecznego rozwiązania" problemów społecznych, których inaczej nie sposób rozwikłać.
Taktyka niszczenia indywidualizmu jednostki stosowana przez systemy totalitarne doprowadziła w efekcie do powstania społeczeństw pozbawionych jakiejkolwiek inicjatywy i możliwości oporu. Tego typu państwo poprzez cenzurę, propagandę i terror zabiło w człowieku dążenie do wiedzy, zmian, nowych idei. Również uniemożliwiło rozwój techniczny, humanistyczny i cywilizacyjny, bądź czyniło go kosztem całego społeczeństwa i niewolniczej pracy innych narodów.
Państwa totalitarne, ich wygląd, polityka zagraniczna i wewnętrzna istniały według reguł swoich przywódców. Przyjmowały doktrynę polityczno-społeczną zgodnie z wolą dyktatora. Społeczeństwo uzależnione od postawy "wodza" było podstawą każdego totalitaryzmu, a doskonały aparat przymusu uniemożliwiał bunt i powstanie ewentualnej opozycji. Środki terroru stosowane przez władzę negatywnie wpływały na społeczeństwo powodując, iż ono zaczynało mieć negatywny stosunek do pracy, życia społecznego i władzy. Ludzi przestało interesować co się dzieje w państwie, jakie stosunki panują z innymi krajami. Myśleli jedynie o tym, by nie dać powodu władzy do interwencji w ich sprawie. Człowiek w kraju totalitarnym, dzięki działaniu władzy, stał się jednostką wyniszczoną zarówno psychicznie jak i fizycznie. Zatracił poczucie moralności i stał się osobą nieczułą na problemy innych.
W Europie Środkowowschodniej rządy totalitarne zostały narzucone przez partie kierujące się wymyśloną przez Lenina zasadą "centralizmu demokratycznego", później przejętą przez Hitlera. Były one organizacjami quasi-militarnymi i nieprzypominającymi partii politycznych współczesnej Europy Zachodniej. Nie próbowano poszerzać liczby ich członków, wręcz przeciwnie, ograniczano ją tylko do tych, na których można było polegać, iż wykonają centralnie wydawane polecenia. Przyjęcie do partii komunistycznej było przywilejem, a nie prawem. Członków za ich posłuszeństwo nagradzano różnego rodzaju świadczeniami społecznymi, którymi nie mogli cieszyć się zwykli obywatele. W ten sposób partia komunistyczna wytworzyła - "nową klasę", znaną w rosyjskim brzmieniu jako nomenklatura, której prawa zostały zabezpieczone w sposób znacznie bardziej daleko idący, niż miało to miejsce w wypadku arystokracji. Stało się tak, dlatego, iż nie były one rezultatem działania "niewidzialnej ręki", a więc nie wynikały ze społecznych interakcji, lecz zostały narzucone z góry przez państwo. Społeczeństwo było kontrolowane przez państwo, państwo przez partię, a partia przez jej przywództwo. Ponieważ partię tworzono na wzór organizacji militarnej, nie mogła ona polegać na obowiązującym prawie cywilnym, by wyegzekwować wymaganą dyscyplinę, lecz musiała naginać prawo do swych celów. Odtąd przestało ono być środkiem do rozstrzygania społecznych sporów i do utrwalania sprawiedliwości, a stało się narzędziem do karania tych, którzy zbaczali z drogi wyznaczonej przez partię.
Podsumowując ustroje totalitarne wyniszczały całe narody, czyniąc z ludzi jednostki całkowicie uzależnione, nie umiejące podejmować samodzielnie decyzji i nie potrafiące współtworzyć jednolitej i czynnej intelektualnie społeczności. Kontrolując wszystkie dziedziny życia człowieka uniemożliwiały mu prawdziwe, samodzielne funkcjonowanie zgodne z jego postanowieniami, chęciami i kodeksem moralnym. Dlatego można stwierdzić, że były one, i są nadal, ogromnym zagrożeniem dla wartości humanistycznych i cywilizacyjnych naszego świata.
2.Państwo totalitarne charakteryzuje:
(Autokracja (łac. autokratés - samowładny), samowładztwo, system rządów, w którym władza najwyższa w państwie sprawowana jest przez jednego człowieka (autokratę) lub wyraźnie wyodrębnioną grupę osób (np. triumwirat), mającą pełną władzę polityczną. Granice władzy i zakres podejmowania decyzji w autokracji są nieograniczone i niczym nieskrępowane.)
2) powszechna indoktrynacja* za pomocą centralnie kierowanej propagandy*,
(*Indoktrynacja (z angielskiego indoctrination - uświadamianie, wpajanie przekonań), proces systematycznego i zorganizowanego wpajania członkom społeczeństwa określonej ideologii leżącej w interesie państwa. Indoktrynacja prowadzona jest za pomocą szczególnie zmasowanej i nieustępliwej propagandy, stosowanej przez środki masowego przekazu, system oświaty szkolnej i pozaszkolnej.
*Propaganda (z łaciny propagandus - przeznaczony do rozpowszechniania), świadome oddziaływanie na odbiorcę (jednostkę, zbiorowość) poprzez systematyczne rozpowszechnianie określonych poglądów, idei, haseł za pomocą środków perswazji intelektualnej i emocjonalnej (np. symboli, gestów, słów, skojarzeń) w celu pozyskania zwolenników i nakłonienie ich do zachowań pożądanych z punktu widzenia nadawcy przekazu propagandowego.)
3)całkowite podporządkowanie społeczeństwa przez wprowadzenie systemu kontroli policyjnej opartego na terrorze*,
(*Terroryzm, metoda działania polegająca na przemocy wobec pojedynczych osób aparatu władzy (terroryzm indywidualny) lub wobec przypadkowych członków społeczeństwa, przez zamachy na urzędy, lokale publiczne, koszary (terroryzm zbiorowy). Terroryzm był stosowany od wieków jako metoda walki politycznej (asasyni w XI w.). Na szerszą skalę działalność terrorystyczna rozwinęła się w XIX w., w związku z ukształtowaniem się doktryny i ruchu anarchizmu. Powstały wyspecjalizowane bojówki, związane z partiami politycznymi. Akty terroryzmu usprawiedliwiano niekiedy koniecznością walki narodowowyzwoleńczej.)
4) uniformizacja (ujednolicenie) form życia społeczeństwa,
(*Ideologia (z greckiego idéa - wyobrażenie, lógos - słowo, nauka), zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych i partii politycznych. Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizję przyszłości.)
6) zmonopolizowanie władzy państwa, która jest skupiona w rękach jednej partii (np. partii komunistycznej) lub masowego ruchu politycznego (np. faszystowskiego),
7) centralne sterowanie gospodarką.
Państwo totalitarne odrzuca idee demokracji i wszelkie przejawy pluralizmu, a interes państwa i jego cele dominują nad interesem jednostki i jej życiem osobistym. W stosunkach międzynarodowych dąży do stałego rozszerzania stref swoich wpływów. Za totalitaryzm uważa się model ustrojowy hitlerowskich Niemiec (nazizm), Związku Radzieckiego, zwłaszcza w czasach stalinowskich (stalinizm), a także państw Europy Wschodniej (do 1956). Pojęcie totalitaryzm wprowadził B. Mussolini.
3.Stalin Iosif ( I. Dżugaszwili) 1878-1953, działacz komunistyczny przywódca ZSRR, Gruzin; od 1912 w KC SDPPR jeden z organizatorów przewrotu i rewolucji październikowej, od 1922 sekretarz generalny RKP(b) ( Rosyjska Komunistyczna Partia bolszewicka), potem WKP(b) i KPZR. Po podporządkowaniu sobie aparatu bezpieczeństwa i po śmierci Lenina dyktatorski przywódca partii i państwa radzieckiego, w okresie kolektywizacji i industrializacji 1928-36 inicjator represji i masowych zbrodni wobec ludności i aparatu partyjno-wojsk. („wielka czystka”) otoczony wielkim kultem państwowym, od VII 1939 sprzymierzony z Hitlerem(pakt Ribbentrop-Mołotow) zdecydował o agresji radzieckiej na Polskę 18 IX 1939(później deportację ludności polskiej w głąb ZSRR)1941-53 premier, po napaści Niemiec na ZSRR 1941 komisarz obrony i naczelny dowódca sił zbrojnych oraz przewodniczący Państwowego Komitetu Obrony i Kwatery Głównej ZSRR. W 1941 zawarł sojusz z aliantami.
4. „STALINIZM”
Stalinizm to system polityczno-ekonomiczny, jaki powstał w ZSRR pod władzą Józefa Stalina.
Początkiem tego systemu był komunizm wojenny wprowadzony jeszcze przez Lenina, opierający się na całkowitym scentralizowaniu wszelkich decyzji polityczno-ekonomicznych i "prawie rewolucyjnym", czyli ostrym terrorze wprowadzanym metodą ogłaszania "ukazów" i bezwględnego ich egzekwowania bez pośrednictwa normalnego systemu prawnego.
Ten chaotyczny początkowo system wytworzył w końcu, w dużym stopniu pod przywódctwem Stalina swoje ramy instytucjonalne. Trzema podstawowymi filarami instytucjonalnymi stalinizmu były:
Faktycznie totalna władza Stalina
Biurokracja monopartyjna, działająca we wszystkich "powierzchniowych" obszarach władzy - wprowadzająca w czyn "jawne" decyzje Stalina
Aparat przymusu i kontroli - realizujący bezpośrednio "niejawne" decyzje Stalina i kontrolujący zachowania wszystkich bez wyjątku, łącznie z biurokracją partyjną.
Podstawowymi cechami Stalinizmu były:
Pełne jednowładztwo Stalina
Ciągła totalna kontrola wszystkiego i wszystkich
Ciągły i stale narastający terror, który stale zagrażał wszystkim oprócz samego Stalina.
Ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu wszelkich inwestycji i centralnej dystrybucji wszelkich dóbr.
Zazwyczaj przyjmuje się, że pełna "wersja" Stalinizmu trwała od roku 1929 (pozbycie się z kierownictwa WKP(b) głównych oponentów Stalina) do roku 1953 (śmierć Stalina). Po 1953 system ten zaczął powoli ewoluować do komunizmu nomenklaturowego, w którym pod koniec istnienia ZSRR władzę sprawowała kilkusettysięczna grupa najważniejszych działaczy partii i podporządkowany tej grupie aparat biurokratyczny i aparat przymusu i kontroli. Stalinizm do roku 1945 funkcjonował wyłącznie w ZSRR. Po drugiej wojnie światowej, został jednak "eksportowany" do państw, które w wyniku tej wojny dostały się pod kontrolę ZSRR. Próbowano go też wprowadzić w Chinach, jednak tam przekształcił się on szybko w Maoizm.
WKP(b)- Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego ostatnia nazwa partii bolszewickiej (monopartia), rządzącej w Rosji i ZSRR od 1917 do 1991 roku. Partia powstała - pod nazwą Rosyjska Socjal-Demokratyczna Partia Robotnicza (bolszewików) RSDRP(b) - jako odłam socjaldemokracji rosyjskiej na II Zjeździe w 1903 na którym zwolennicy Lenina uzyskali większość; pozostali delegaci dali początek partii mienszewików. Bolszewicy głosili hasła rewolucji socjalnej oraz obalenia caratu i wprowadzenia demokratycznej republiki. Wzięli udział w Rewolucji 1905 roku, której upadek osłabił działalność partii i zmusił najwybitniejszych działaczy (Lenin, Grigorij Zinowiew) do emigracji. Podczas I wojny światowej zajęli antywojenne stanowisko, szukając poparcia u pacyfistycznie nastawionych socjaldemokratów europejskich (Konferencja Zimmerwaldzka).
Można powiedzieć, że stalinizm w Polsce rozpoczął się z chwilą powołania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ogłoszenia przezeń Manifestu I przejęcia części władzy na wyzwolonych terenach tzw. Polski „lubelskiej”. Istotą stalinizmu było nieustanne stosowanie terroru, mającego na celu wymuszanie nie tylko posłuchu, ale i czynnej akceptacji systemu. Od początku rządom komunistycznym w Polsce towarzyszyło stosowanie represji. Ich natężenie zmieniało się w zależności od aktualnej sytuacji politycznej, ale niezmiennie pozostawały one podstawowym instrumentem sprawowania władzy.
Dlaczego Stalin prowadził liberalną politykę wobec państw „satelickich”. Jedną z przyczyn jest niewątpliwie uświadomienie sobie przez Stalina, po Hiroszimie i Nagasaki, militarnej przewagi USA. Stosunek do Polski określała również niejasna sprawa przyszłości Niemiec. Ponadto musiał on przede wszystkim przywrócić porządek u siebie. Zawsze był politykiem ostrożnym, nie lubił pośpiesznych decyzji. Umiał czekać. Wszystko zależało też od tego, jak rozwinie się sytuacja międzynarodowa.
Celem polityki Stalina było utworzenie w krajach wpływów radzieckich jednej, przewodniczącej partii komunistycznej, likwidując przy tym pozostałe. Ponadto dążył on do podporządkowania ich Moskwie. Narada delegatów partii komunistycznych ZSRR, Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier oraz Francji i władz odbyła się w Polsce, w Szklarskiej Porębie, we wrześniu 1947 r. Pierwszym znaczącym krokiem komunistów zapowiadającym ingerencję w sprawy polskie było sfałszowanie wyników wyborów i poprzedzającego je referendum. Stanisław Mikołajczyk w obawie przed aresztowaniem zdecydował się na potajemne opuszczenie kraju. Jego stronnictwo zostało wchłonięte przez prokomunistyczne Stronnictwo Ludowe, które przyjęło wówczas nazwę Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.
PSL próbowało hamować totalitarne poczynania komunistów poprzez udział w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej. Jednak próba ta nie powiodła się.
Od momentu kongresu zjednoczeniowego i powstania PZPR, niemal każda dziedzina życia społecznego w Polsce została objęta wszechogarniającą kontrolą aparatu partyjnego. Sekretarze partii przyjęli decyzje o planach produkcyjnych, o repertuarze teatralnym, wysokości budynków mieszkalnych, nakładach gazet itp. Właściwą władzę w państwie sprawować zaczął szef partii. Oczywiście dla PZPR, jak i innych partii państw bloku radzieckiego, najwyższym autorytetem, wymagającym bezwzględnego posłuszeństwa był sekretarz generalny partii radzieckiej - Józef Stalin. W samej Polsce władza absolutna, ograniczona tylko dyrektywami płynącymi z Moskwy, należała do stojącego na czele PZPR , Bolesława Bieruta.
Stalin, który sam wyniósł się do godności wodza i Zwycięzcy (kult jednostki) oparł swoją władzę na rozbudowanym w czasie wojny aparacie terroru.
Stalinizm w Polsce rozwiną się na dużą skalę. Dotyczył on zarówno oświaty, jak i postaw społecznych. Połowę wydawanych książek stanowiły tłumaczenia radzieckie, źródła historyczne preparowano opuszczając lub dopisując słowa oraz zmieniano ich sens. Dokonano czystki w bibliotekach. Program radiowy zdominowały prymitywne reportaże propagandowe, a w kinach wyświetlano wyłączne propagandowe kroniki o „wielkich budowlach socjalizmu”, prymitywne „produkcyjniaki” i tandetne filmy radzieckie.
W życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym kluczowe znaczenie odgrywała propaganda, mająca na celu „wytresowanie” społeczeństwa tak, by wielbiło władzę. Ukształtowały się i ugruntowały istotne zmiany w świadomości ludzi. Społeczeństwo było zmęczone panującą sytuacją i padło ofiarą wewnętrznej degradacji. Zdawało się być pozbawione chęci i siły buntowania się i stawienia oporu systemowi stalinowskiemu, który to z czasem zyskał miano znośnego. Dla przeciętnego człowieka zwykła praca zawodowa, nawet w atmosferze hałaśliwej propagandy i przy ciągłych żądaniach dowodów lojalności, przyniosła minimum środków do życia i poczucie stabilizacji materialnej. Stwarzano wrażenie, że właśnie katastrofa niepodległej Polski i ujarzmienie jej przez ZSRR w formie „demokracji ludowej” jest szczytem szczęścia Polaków.
Rozbicie struktur społecznych i terror powodowały zanik więzi międzyludzkich, poczucia solidarności grupowej, bezinteresowności i życzliwości.
Pod wpływem brutalnych form dyscypliny nasilała się pogarda dla rzetelnej pracy, rozszerzał się alkoholizm. Wzrastał stopień migracji społeczeństwa: w latach 50-tych tylko 1/3 ludności mieszkała tam, gdzie przed wojną. Okres Stalinizmu to czas represji w postaci licznych egzekucji, wykonywania wyroków bez poprzedzających je procesów, aresztowań i czystek. Coraz częściej dochodziło do aresztowań księży oskarżonych o sprzyjanie zbrojnemu podziemiu. Dla skompromitowania Kościoła przystąpiono do nagonki na charytatywną organizację kościelną - Caritas. Wszczęto szereg pokazowych procesów sądowych przeciwko księżom, oskarżonym o rzekome kradzieże, nielegalny handel, przekupstwo itp.
Stalin był jednym z twórców systemu totalitarnego. Skupił w swym ręku ogromną władzę i starannie ten fakt wykorzystywał. Głównym sposobem na zatrzymanie jej (władzy) przy sobie był stosowany powszechnie terror. Dokonał zmiany życia wielu ludzkich istnień i degradacji ich świadomości:, „Jeżeli ludzie przez długie lata żyli w poniżeniu, nie będąc w stanie przeciwstawić się samowoli i okrucieństwu stosowanym przez kręgi rządowe, gotowi są wówczas zacząć wielbić zło”.
Sądzę, że okres stalinizmu to nie tylko mrok więzień, w których zamknięto tysiące, to nie tylko łomot do drzwi paraliżujący do dzisiaj jeszcze żywym strachem, druty obozów pracy dla niepokornych i niewygodnych, zbrodnie sądowe bezpieki i dziesiątki tysięcy anonimowych polskich mogił zrównanych z ziemią, by nie pozostał ślad hańby oprawców, to nie tylko łzy przesiedlonych, rozpacz pozbawionych majątku, gniew ludzi, którym przetrącono życie — to ślad w każdej najmniejszej sprawie codziennej i ludzkiej myśli.
Myślę, że Stalin dążył do rozbicia jedności ludzi, masowe przesiedlenia doprowadziły do wymieszania się narodowości. To z kolei uniemożliwiało wspólny zryw, bunt, walkę narodowowyzwoleńczą.
Również dzięki propagandzie mającej na celu „wytresowanie społeczeństwa” ukształtowały się istotne zmiany w świadomości społeczeństwa. Ludzie przestali się buntować i stawiać opór władzy Stalina.
Z cała pewnością mogę stwierdzić, że bardzo skuteczną i owocną prowadził politykę. Dzięki rozbiciu struktur społecznych i terrorowi występował zanik więzi międzyludzkich, poczucia solidarności grupowej, bezinteresowności i życzliwości. Pod wpływem brutalnych form dyscypliny nasilała się pogarda dla rzetelnej pracy, rozszerzał się alkoholizm. Oceniam władzę Stalina, jako bardzo złą formę sprawowania władzy (mogę z całą pewnością powiedzieć, że okrutną i bezlitosną), ale bardzo skuteczną. Tak skuteczną, że nawet po jego śmierci, przez wiele lat społeczeństwo odczuwało dotkliwe skutki władzy Stalina. Kontynuowali ją, bowiem ci, w których zaszczepił on kult dla swojej osoby i wierności komunizmowi.
Podsumowanie:
· Kierowali się „drogowskazem klasowym”. Niszczyli „panów” polskich: wedle
osławionego formularza NKWD zaliczano do nich nawet sklepikarzy, kupców,
organistów kościelnych czy tez tych, którzy żyli z myślenia (inteligencja).
Charakterystyczna była tu bolszewicka „próba rak”: ślady pracy fizycznej mogły ocalić życie.
· Przy całym prymitywizmie poczynań sowieckich Stalin okazał się o wiele
zręczniejszy niż jego niemiecki wówczas przyjaciel. Kresów polskich nie wcielił, ale „przyłączył” je skutkiem „woli wyborców”. Dawało to Stalinowi przed światem atut przyłączenia zgodnie z prawem na życzenie wyborców.
· Sowieci nie zniszczyli polskiego szkolnictwa ponadpodstawowego, jak Niemcy lecz je zsowietowali „odtąd miało ono wychowywać następne rzesze „wolnych, jak nikt naświecie” ludzi sowieckich.
· Wreszcie Rosjanie umiejętnie podsycali antagonizmy polsko-ukraińsko-żydowskie, trzymając w ryzach i kontrolując w sposób niewidoczny społeczeństwa (donosiciele). Niemcy nie mogąc tego uczynić, wprowadzili fizyczną, widoczną, uciążliwą kontrole na ulicach przez gestapo, patrole wojskowe, zakazy, godziny policyjne, obszary „nur fur Deutsche” (tylko dla Niemców)
5.Hitler Adolf(urodzony 20 kwietnia 1889 - zmarł 30 kwietnia 1945) - polityk niemiecki, założyciel i przywódca Narodowo-Socjalistycznej Partii Niemiec (NSDAP), ideolog niemieckiej odmiany faszyzmu zwanej od jego imienia hitleryzmem, twórca Trzeciej Rzeszy. Stał na czele Niemiec w latach 1933-1945, jako kanclerz, a od śmierci Paula von Hindenburga również prezydent. Zwykle używał jednak tytułu "Führer und Reichskanzler".
W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotniczej (Deutsche Arbeits Partei, DAP), której nazwę w następnym roku zmienił na NSDAP. Stanął na jej czele w 1921. Po nieudanym puczu monachijskim w 1923 (inaczej pucz piwiarniany) został skazany na pięć lat więzienia i osadzony w więzieniu w Landsbergu (1924). Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego.
Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników. Wykorzystując swoje zdolności oratorskie i talenty demagogiczne oraz korzystając z kryzysu gospodarczego doprowadził do przejęcia władzy przez swoją partię w wyniku wyborów w 1933. Rok wcześniej przegrał co prawda wybory prezydenckie, ale otrzymał aż 40% głosów.
30 stycznia 1933 roku, dzięki poparciu sfer konserwatywnych, większości generalicji i czołowych przedstawicieli przemysłu i finansjery, został kanclerzem i stanął na czele koalicyjnego rządu. Poparcia specjalnym pełnomocnictwom dla jego gabinetu udzieliła chadecka Partia Centrum. Po śmierci Hindenburga w 1934 został prezydentem i ogłosił się wodzem. Wobec spadku wpływów wyborczych NSDAP, rozprawił się z opozycją, tworząc dla określonych grup ludności (Żydzi, homoseksualiści, Cyganie, antyhitlerowscy księża oraz socjaldemokraci) obozy koncentracyjne. Później, w czasie wojny, obozy te zapełniły się także więźniami z terenów okupowanych.
W 1934 roku bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie SA oraz innymi przeciwnikami politycznymi. Podczas tzw. nocy długich noży z 29 na 30 czerwca zabito 400 polityków niechętnych Hitlerowi. Oskarżono ich po fakcie o przygotowywanie zamachu stanu.
Rozpoczął politykę zbrojeń i pokojowych podbojów zajmując kolejno Nadrenię (1936), Austrię w 1938 (Anschluss Austrii), Sudety (październik 1938), całe Czechy w 1939 oraz Kłajpedę (również 1939). 23 sierpnia 1939 kazał podpisać układ ze Związkiem Radzieckim, znany jako Pakt Ribbentrop-Mołotow. Był to faktyczny wstęp do II wojny światowej. Wykonując założenia paktu, 1 września 1939 wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Polski (bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny). Działania te wbrew przewidywaniom Hitlera pociągnęły za sobą włączenie się do wojny Francji i Anglii.
Był inicjatorem akcji planowej zagłady Żydów, w terminologii nazistowskiej zwanej ostatecznym rozwiązanie kwestii żydowskiej (niem. Endlösung). Więcej na ten temat w artykule Holocaust. Hitler dążył do usunięcia Żydów, Cyganów, homoseksualistów i osób chorych psychicznie jako tzw. podludzi (niem. Untermenschen). Słowianie, choć też podludzie, mieli przetrwać jako niewolnicza siła robocza, z prawem jedynie do przyuczenia zawodowego. Później również i wobec nich planowano eksterminację (lub wywiezienie na Sybir).
W wyniku działań wojennych przez pewien czas znaczna część Europy znalazła się pod panowaniem niemieckim. W 1941 zdecydował się na uderzenie na ZSRR. Po przegranej bitwie pod Moskwą (grudzień 1941) przejął osobiste dowództwo nad kampanią wschodnią i w efekcie kierowania się względami ideologicznymi bardziej niż militarnymi doprowadził do klęski armii niemieckiej w wojnie z ZSRR.
6. „FASZYZM.”
”Nasz ruch jest antyparlamentarny” - Hitler
Faszyzm to cały zespół doktryn i poglądów z dziedziny rasizmu, elitaryzmu i autarkizmu. Sam nurt jest nacjonalistyczny, czyli głosi przede wszystkim dobro swego narodu a wszelkie jego klęski lub niepowodzenia widzi w czynnikach zewnętrznych bądź też w zdrajcach i niszczycielach państwa. Faszyści nie wybierali starannie i swój ruch kierowali właściwie przeciw wszystkim, przeciw którym mogli się zwrócić. Byli antydemokratami, antyliberałami i antykomunistami. Jednocześnie w zależności od kraju, w którym rozwinął się faszyzm, główny wróg różnił się; we Włoszech był to „zgniły liberalizm”, powstały w wyniku obciążenia odpowiedzialności za fatalną sytuację ekonomiczną kraju czołówki przemysłowo-politycznej. W hitlerowskich Niemczech na celowniku znaleźli się Żydzi wraz ze swym rzekomym „ogólnoświatowym spiskiem”:, „Kiedy wytępimy żydowską zarazę, dokonamy dobrego uczynku dla całej ludzkości” - Hitler. Wspólnym wrogiem wszystkich odłamów faszyzmu stał się komunizm, gdyż widziano w nim zagrożenie dla jedności i stabilności państwa, za którego potęgę stawiali sobie wyznawcy idei faszyzmu. Dodatkowo w programie tego nurtu znajdziemy szereg teoretycznych założeń nad wyższością niektórych ludzi nad innymi. Słynna „teoria rasowa” Adolfa Hitlera zakładała wyższość rasy aryjskiej nad resztą świata. Aryjczycy to (wg. owej teorii) mieszkańcy środkowej Europy, jednakże na samym szczycie wewnętrznej hierarchii znajdowali się oczywiście Niemcy (wg. Hitlera). Sam faszyzm zakładał wyższość „silnych nad słabymi” i jak każdy system totalitarny wzywał do ciągłej walki o przestrzeń życiową, czystość rasową... nawet z ramienia Wszechmogącego. Na dowód kolejny cytat: „Tak, więc zdaje mi się, że działam po myśli wszechmogącego Stwórcy; broniąc się przed Żydami, walczę o dzieło Pana” - Hitler. Spójność w walce całego społeczeństwa miało zagwarantować absolutnie posłuszeństwo wobec wodza, zarówno tego niższego jak i wyższego szczebla. Faszystowski kodeks moralny zakładał absolutnie podporządkowanie się wszystkich obywateli woli wodza, on wyznaczał granicę norm etycznych i prawnych. Sposób, w jaki ludzie byli zależni od naczelnego przywódcy i niejakie „przesiąknięcie” jego osobą całego życia kulturalnego kraju może być uznawane za swoisty i obecny w wielu totalitarnych systemach „kult wodza”.
Za sposób dotarcia do obywateli faszyści wyznaczali masowe akcje propagandowe. Produkowali całe masy pisemek, ulotek lub nawet książek („Mein Kampf” Adolfa Hitlera), które miały w naukowy sposób wyjaśniać prawdomówność głoszonych teorii. Faszyzm odznacza się brakiem jakiegokolwiek analitycznego i obiektywnego spojrzenia na toczące się wokół wydarzenia. Głosi hasła demagogiczne, nijak mające się z rzeczywistością. Nic zresztą dziwnego; to rzeczywistość ma być podporządkowana teoretycznym założeniom ideologii o wyższości „rasy panów” oraz dominacji siły. W kwestii kultury dominującą rolę odgrywają narody wybrane. „Podmiotami formowania kultur są wyłącznie Aryjczycy” - Hitler. Nie wolno tu zapominać o roli, jaką dla reszty ludzi przypisuje Faszyzm. Główni przeciwnicy polityczni i rasowi powinni być wyeliminowani, stąd powszechna konieczność utrzymywania w duchu ideologicznym całego społeczeństwa, poczynając od najmłodszych obywateli- dzieci.
Walka będąc nieodłącznym aspektem Faszyzmu miała nie tylko praktyczne zadania (poszerzanie granic, zdobywanie zasobów mineralnych i siły roboczej), ale również cele edukacyjne. „Dla dobra narodu niemieckiego musimy, co 15-20 lat dążyć do wojny” - Hitler. Za wzór obywatela stawiano nieugiętą postawę wojowniczą, stąd dominacja w kulturze i sztuce motywów militarystycznych, surowego aczkolwiek pompatyczno-monumentalnego budownictwa i portretowego malarstwa i rzeźby, przedstawiających... głównych polityków, wielkie postaci historyczne, itp. We Włoszech było to odwoływanie się do tradycji Imperium Rzymskiego, w Niemczech zaś dawnych germańskich władców, mitów i bogów. Odrzuciwszy przynajmniej oficjalnie religię katolicką faszyści kierowali swą uwagę na wybranych elementach historii swych narodów, w których wynajdowali kult siły, wojny i własnej wyższości nad innymi, a więc elementy zbieżne z ich ideologią.
Głównym celem ideologii faszystowskiej było stworzenie jednolitego monumentu państwowego z silnym aparatem wewnętrznym i zewnętrznym w postaci armii. Całe społeczeństwo miało stanowić jedność moralną, kulturalną i polityczną. Nie tolerowano opozycji ani krytyki. Dobro państwa było dobrem partii i dobrem całego narodu. Owe doskonałe państwo było oczywiście rządzone przez elitę, przez najwyższą na świecie „aryjską rasę panów”.
Państwo faszystowskie charakteryzuje się dyktatorskim sprawowaniem władzy, którego podporą jest monopartyjny system parlamentarny. Funkcje ustawodawcze i wykonawcze przejmował wódz Führer -Adolf Hitler, który łączył różnorakie stanowiska znane z państw demokratycznych: prezydenta, premiera, zwierzchnika sił zbrojnych oraz głównodowodzącego. Bezpośrednio jemu podlegał szeroki aparat policyjno-kontrolny, który miał cały szereg zadań z dziedziny kontrwywiadowczo-inwigilacyjnych. Dodatkowo eliminował faktycznych opozycyjnych jak i domniemanych przeciwników politycznych (sieć obozów koncentracyjnych). W III Rzeszy był to cały szereg organizacji, z których najbardziej znaną jest -Gestapo, ale oprócz tego Kryminalna Policja Obyczajowa („Sittenpolizei”), Policja Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa (ta ostatnia funkcjonowała jedynie na terenach wcielanych do Rzeszy). Ponadto za elementy walki rasowej lub politycznej odpowiadały SA i po rozwiązaniu tej struktury SS jako elitarne formacje bojowe partii. Mussolini dysponował potężnym urzędem „OVRA”, który łączył zadania policyjne, kontrwywiadowcze i ogólnonarodową walkę propagandową.
W państwie wszystkie stanowiska, zarówno te najniższego jak i najwyższego szczebla, obsadzane były członkami zaplecza politycznego wodza, czyli jedynej partii sprawującej władzę- była to NSDAP, czyli Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza.
Jeszcze przed przejęciem władzy w skład elektoratu tych ugrupowań wchodziły w zasadzie wszystkie warstwy społeczne, choć uogólniając można przyjąć, iż wywodziły się one przede wszystkim z tzw. „klasy średniej” (w latach dwudziestych XX wieku było to bardzo szerokie pojęcie; od średniej burżuazji miejskiej i wiejskiej, po drobnomieszczaństwo i małych i średnich przedsiębiorców) ale również i niższe klasy społeczne, takie jak np. robotnicy. W dodatku faszyzm niemiecki został w znacznej mierze poparty przez... przemysłowców wysokiego szczebla, którzy widzieli w osobie Adolfa Hitlera człowieka zdolnego do opanowania nasilających się ruchów komunistycznych w państwie. Faszyzm nigdy nie był popierany przez klasę inteligencką.
Zachowywano jednak pewne pozory parlamentaryzmu. Posłów obywatele wybierali z jednej listy wyborczej. Jednakże o wszystkim decydował w praktyce dyktator. Parlament odgrywał rolę propagandowo-edukacyjną dla społeczeństwa. To w nim członkowie partii wyrażali postanowienia wodza, cele polityczne i metody ich uzyskiwania. Niemiecki Reichstag stał się w latach 30-tych areną oddziaływania demagogicznej myśli faszystowskiej na wszystkich obywateli; dziesiątki przemówień, deklaracji, mało głosowań, gdyż wódz rządził poprzez dekrety. Jednakże najważniejsze projekty poddawał pod głosowanie, którego wynik był z góry przesądzony. W partii obowiązywało bezwzględne posłuszeństwo wobec ideologii i wodza faszystowskiego.
Sądownictwo stanowiło niezależną władzę, jednakże tworzono specjalne sądy partyjne, obyczajowe oraz dążono do obsadzania stanowisk sędziów oraz prokuratorów przez ludzi związanych ze sprawującą opcją polityczną. Docelowo program państwa faszystowskiego zakładał całkowite przejęcie sądownictwa przez odpowiednie organy partii.
„Szerokie masy są ślepe i głupie.” - Adolf Hitler
Faszyzm szybko oplata całe społeczeństwo, niczym macki gigantycznej ośmiornicy. Rodzina poddana jest masowej propagandzie; w miejscu pracy, na obowiązkowych zebraniach partyjnych, licznych wiecach ulicznych. Pewnego dnia dziecko wraca do domu i ogłasza zdumionym rodzicom, że Żyd z targu, który cerował im ubrania w czasie kryzysu jest złodziejem i podczłowiekiem a znajomy ojca, prawnik-liberał, popierał republikański rząd „sługusów zachodu” i należy go „reedukować” w obozie koncentracyjnym. Córka pragnie jak najszybciej zajść w ciążę „nieważne, z kim” aby dać Führer zdrowego i silnego chłopca. Informacje docierają z faszystowskich gazet, ulotek, radia. Wkrótce rodzice akceptują słuszność głoszonych idei; przecież ojciec posiada wreszcie pracę w fabryce, matka nie musi obawiać się późnych powrotów do domu od znajomej, gdyż na ulicy pełno jest oficerów „Sittenpolizei”. W drodze mija jedynie szyby sklepów, z czego na co poniektórych wymalowano białą farbą gwiazdy davida w białych okręgach. Tylko ich właściciele gdzieś zniknęli i ten stary, znajomy Żyd. Pewnie wyjechał... na Madagaskar.
Od obywateli wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa w dążeniu do wytyczonych przez państwo celów. Całe życie staje się podporządkowane idei totalitarnej, wobec czego religia nie jest już potrzebna.
Życie kulturalne i obyczajowe staje się całkowicie podporządkowane faszyzmowi. Celem indoktrynacji społeczeństwa urządza się masowe pokazy, spotkania: propagandowo-polityczne (wystąpienia wodza), defilady wojskowe jak również zawody sportowe, propagujące kult mężczyzny-wojownika, doskonale zbudowanego i silnego fizycznie, zawsze gotowego do wykonania rozkazu. Obywatele muszą, choć raz w tygodniu uczęszczać do kina, lecz nie na filmy fabularne, lecz... propagandowe (autentyczny przepis z III Rzeszy, prowadzono ewidencję). Od dojścia Adolfa Hitlera do władzy 30 stycznia 1933 roku do 1945 roku nakręcono w Niemczech tylko jeden znany film: idiotyczną komedyjkę „Trzynaście krzeseł”. Fałszowano historię,a książki niebędące w zgodności z linią partii wpisywano (jak w średniowieczu) na listę zakazaną i publicznie palono. Oszukiwano społeczeństwo, stworzono nawet przepisy uzasadniające taką postawę, ogólnie znanych w III Rzeszy pod nazwą „języka zamierzonego kłamstwa”. A przywódcy w zaciszu bawili się niewiedzą społeczeństwa:, „Jakie to szczęście dla rządzących, że ludzie nie myślą” - Hitler. Do tego wszystkiego dochodziła jeszcze absolutna cenzura.
Młodzież podlegała od 1935 roku obowiązkowemu wstępowaniu do „Hitlerjugend” lub też innych organizacji paramilitarnych. W programie przeznaczonym dla dzieci 8-12 lat znajdziemy: strzelanie z karabinka małokalibrowego, walka na bagnety, ćwiczenia sportowe i nauka orientacji w terenie. Dziewczęta przechodziły przeszkolenia w zakresie podstawowej opieki medycznej, mogły też uczęszczać do specjalnych domów partii, gdzie stawały się kobietami do towarzystwa np. dla działaczy lub zwyczajnych oficerów powracających z frontu. Wszystko zalegalizowane, w zamian otrzymywały nagrody i pochwały. W zasadzie kobiecie system faszystowski przypisywał niezwykle „atrakcyjną” rolę w społeczeństwie: „Jeśli dziewczyna nie urodzi dziecka, staje się histeryczką lub choruje.” - Adolf Hitler. Model prawidłowej rodziny propagował patriachalizm: „Światem kobiety jest mężczyzna. O czym innym myśli ona tylko od czasu do czasu.?”- Hitler. O ile kobieta miała zajmować się domem i rodzić dzieci o tyle jej synowie z góry przeznaczeni byli do służby wojskowej.
Podsumowanie:
· W swej działalności przeciw narodowi polskiemu kierowali się rasizmem; Polacy to
„podludzie”, poddani ścisłej kontroli niemieckiej na ulicach miast i we wsiach, mający się czuć nie pewnie nawet we własnych mieszkaniach, przeznaczeni do roli ciemnych ”roboli”, a następnie eliminacji (eksterminacji).
· Zagarnięte ziemie Hitler, po krótkim zastanowieniu, wcielił do III Rzeszy
(Wartheland i inne ) lub podporządkował (Generalne Gubernatorstwo), nie
zachowując choćby odrobiny pozorów.
· Polacy mogli prowadzić w GG ograniczoną działalność gospodarczą (sklepy,
kawiarnie, warsztaty)
7.Bibliografia:
„Współczesne systemy polityczne” Konstanty Adam Wojtaszczyk. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992
„Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska” R. Smolski, M. Smolski, E. H.
Stadtmüller. Wydawnictwo Europa. Warszawa 1999.
„Historia- od starożytności do współczesności”-VADEMECUM. Janusz Micuń.
Wydawnictwo Translator s.c. 2002r.
4. "Szkolny Słownik Historii Powszechnej", Videograf II, Katowice 2001
5. Internet.
1