CECHY WSPÓLNE CYKLU ROZWOJOWEGO PRZYWR:

• 
  Przywry są obojnakami (wyj. Schistosoma)

• Jajo → rozwój embrionalny zawsze w środowisku zewnętrznym <=> środowisko wodne + światło, O2 i odpowiednia Temp. (wyj. Dicrocoelium dendriticum) => Miracidium (rozwinięte jajo, I postać larwalna, ruchliwe, orzęsione, może samo atakować ślimaka)

• I Żywiciel pośredni => ŚLIMAK (wodno-lądowy):

• Jajo (Dicrocoelium dendriticum, Opisthorchis felineus) →

• Miracidium →

• sporocysta (w trzustko-wątrobie, w środku „kule zarodkowe”) →

• redia (wyj. brak redii u Schistosoma i Dicrocoelium dendriticum) →

• cerkarie (opuszczają ciało ślimaka aktywnie lub biernie ze śluzem; są formą inwazyjną dla żywiciela II pośredniego i ostatecznego) →:

• metacerkarie = adoleskarie (forma osiadła, może przetrwać do pół roku)

• furkocerkaria (forma ruchliwa) Schistosoma

• II Żywiciel pośredni =>:

• Ryba,

• krab, skorupiaki Paragonimus westermani

• mrówka Dicrocoelium dendriticum

• Żywiciel ostateczny => KRĘGOWCE / Człowiek => sposoby dostania się do wątroby i dróg żółciowych:

• metacerkaria przebija jelito i wędruje wraz z naczyniami żylnymi ukł. wrotnego

• aktywnie przez jamę otrzewnej

• bezpośrednio do przewodów żółciowych - motyliczka, Opisthorchis felineus

→ dojrzałość płciową osiąga po:

• motylica: 3-4 m.

• fasciolopsis buski: 1-3m.

• Opisthorchis felineus: 1 m.

PRZYWRY

Rozmieszczenie w świecie/ miejsce bytowania

Sposób zarażenia

Objawy chorobowe

Charakterystyczne cechy Cyklu rozwojowego / Biologia / Chorobotwórczość

Profilaktyka

Morfologia form użytecznych w diagnostyce

ROZPOZNANIE

Fasciola hepatica = motylica wątrobowa

Kosmopolityczny Wątroba i drogi żółciowe: Przeżuwacze domowe (problem w hodowli bydła i owiec) i dzikie 50mln ludzi zarażonych

metacerkarie Po zjedzeniu niedogotowanych skażonych roślin wodnych Spożycie nieprzygotowanej wody

FASCIOLOZA = fasciolosis: Czasem bezobjawowo

Cykl wg schematu Czynniki chorobotwórczości: pow. ciał pokryta kolcami skierowanymi do tyłu (przesuwanie przez miąższ wątroby i przewody żółciowe

Odrobaczanie zarażonych zwierząt Niszczenie żywicieli pośrednich Unikanie spożywania surowych roślin wodnych i picia nie gotowanej wody

Jajo: wewnątrz zygota + kom. żółtkowe (ochronno-odżywcze) wyraźne wieczko złocisto-żółte marita: kształt listkowaty z przodu „stożek” przyssawka gębowa macica z przodu jajnik powyżej jąder gr. żółtkowe jelito - 2 główne pnie + boczne odgałęzienia

Materiał do badań => diagnostyka: Krew => Badania serologiczne (faza ostra) + (↑ leukocytów, ↑ eozynofilów, ↑ Ig G, E, M) Kał, Treść dwunastnicy => Znalezienie jaj (faza przewlekła, min 8 tyg. po zakażeniu)

Faza początkowa - ostra: ↑ Temp. Bóle mięśni i stawów Nudności, wymioty Hepatosplenomegalia Żółtaczka Niedokrwistość Pokrzywka

Faza przewlekła: => zwłóknienie przewodu żółciowego wspólnego → przewężenie/zamknięcie → zapalenie dróg żółciowych ostre bóle w nadbrzuszu hepatomegalia żółtaczka świąd ↑ Temp. Ropnie, marskość wątroby - rzadko Sporadycznie inwazje do: płuc, OUN, mięśni, skóry, gałki oczne

Dicrocoelium dendriticum = motyliczka

Niemal kosmopolityczna (bez Australii) Głównie S Polska Drogi żółciowe: Człowieka (rzadko), przeżuwaczy domowych i dzikich

cerkaria lub metacerkaria przypadkowe zjedzenie mrówki

DIKROCELIOZA = dicroceliosis Najczęściej bezobjawowo zapalenie dróg żółciowych ostre bóle w nadbrzuszu hepatomegalia żółtaczka świąd ↑ Temp.

W jaju już rozwinięte miracidium, które wylega się dopiero w I żywicielu pośrednim => uniezależnienie od śr. wodnego Jajo => zjadane przez ślimaka → uwalnia się miracidium → sporocysty → sporocysty potomne (brak redi) → cerkarie skłebiają się w „kule śluzowe” → na zewnątrz II żywiciel pośredni - MRÓWKA → 1 z cerkaria wędruje do węzła nerwowego okołoprzełykowego i tam otorbia się i → metecerkarię (mrówka w dzień wchodzi na źdźbło trawy i przyczepia się do niego szczękami, w nocy wraca do mrowiska => łatwo zjadana przez roślinożerców), reszta cerkarii przekształca się w metacerkarie w jamie ciała mrówki ż. ostateczny zjada mrówkę => metacerkarie → marita → przewody żółciowe cały cykl trwa 6-9 miesięcy

niszczenie żywicieli pośrednich Nie spożywanie surowych roślin i picie przefiltrowanej wody

Jajo: dużo mniejsze, w środku rozwinięte miracidium cerkarie: zaopatrzone w „sztylecik” Marita: 2 kuliste jądra powyżej jajnika

Kał => wykrycie jaj

Clonorchis sinensis = przywra chińska

S-E Azja Drogi żółciowe: człowieka, kota, psa i innych ssaków mięsożernych

metacerkarie Spożycie surowej niedogotowanej, źle uwędzonej ryby,

KLONORCHOZA = clonorchosis

Cykl wg schematu

Niszczenie żywicieli pośrednich - ślimaków, nie spożywanie surowych niedostatecznie uwędzonych lub ugotowanych ryb,

Marita: Duże rozgałęzione jądra, lekko płatowaty jajnik

Kał / treść dwunastnicza => wykrycie jaj Krew => diagnostyka serologiczna

Stadium ostre: ↑ Temp., dreszcze biegunka, bóle w nadbrzuszu tkliwość wątroby żółtaczka

Stadium przewlekłe: tępe bóle brzucha uczucie dyskomfortu (godz. południowe!!) hepatomegalia poszerzenie przewodów żółciowych przerost gruczołów śluzowych nacieki przewodu żółciowego z komórek zapalnych żółtaczka mechaniczna nawracające ropne zapalenie pęcherzyka żółciowego może doprowadzić do ostrego zapalenia trzustki

Opisthorchis felineus = przywra kocia

W okolicach obfitych w ryby - Europa, Syberia, Daleki Wschód Drogi żółciowe: ssaków mięsożernych (kot, pies, lis), rzadziej człowieka i świni

metacerkarie spożycie ryb których mięsnie zawierają metacerkarie

OPISTORCHOZA = opisthorchosis

Cerkaria: jedyne swobodnie żyjące stadium, czynnie wydostaje się ze ślimaka, pływa w wodzie, atakuje rybę (przenikając przez jej skórę dzięki wydzielinie gruczołów penetracyjnych) i przekształca się w jej mięśniach w metacerkarię; metacerkaria wraz z rybą trafia do dwunastnicy a stamtąd do wątroby przez przewód żółciowy wspólny

odrobaczanie żywicieli pośrednich Niszczenie żywicieli pośrednich - ślimaków, nie spożywanie surowych niedostatecznie uwędzonych lub ugotowanych ryb,

Jajo: Żółtawe Zwężone na biegunie przednim z wieczkiem ~ dzbanek Zawiera rozwinięte miracidium

Kał / treść dwunastnicza => wykrycie jaj

Bóle brzucha Wzdęcia Hepatomegalia Zapalenie dróg żółciowych Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego Kamica pęcherzykowa Żółtaczka mechaniczna Ogólne osłabienie Bytując w przewodzie żółciowym przywra powoduje jego rozszerzenie i rozrost nabłonka noszącego cechy brodawczaka, gruczolaka lub nawet raka (istnieje zbieżność zarażenia przywrą kocią i wysterowaniem cholangiokarcinoma)!!

Fasciolopsis buski

S-E Azja Przewód pokarmowy: Człowiek i świnia - ż. ostateczny

metacerkarie Po zjedzeniu niedogotowanych skażonych roślin wodnych Spożycie nieprzygotowanej wody

Fasciolopsoza = fasciolopsosis

Jak motylicy

Marita: - największa przywra u człowieka podobna do motylicy wątrobowej, ale nie ma „stożka” jelito - tylko 2 główne ślepo zakończone pnie

Kał => wykrycie jaj lub dorosłych przywr Krew => badania serologiczne

Bóle brzucha, biegunka Obfite, żółtozielone, z niestrawionym pokarmem stolce W endoskopii stwierdza się: miejscowy stan zapalny, ↑ wydzielanie śluzu, krwawienia, owrzodzenia, ropnie W ciężkich przypadkach: ostra niedrożność jelit, obrzęki, wodobrzusze

Schistosoma

Haematobium

Portugalia, Afryka, Bliski Wschód, subkontynent Indyjski, Wokół zbiorników wodnych 200mln ludzi zarażonych Sploty żylne pęcherza moczowego i miednicy mniejszej

furkocerkaria Brodzenie w wodzie słodkiej

BILICHARCIOZY = SCHISTOSOMOZY - zaraz po malarii najważniejszy problem w parazytologii: 200tyś / rok umiera; 20mln przewlekle choruje

Dymorfizm płciowy: Samiec krótszy i grubszy Jaja składane do naczyń włosowatych splotów żylnych => większość ginie, ale część z nich przedostaje się do jamy pęcherza moczowego i jest wydalana na zewnątrz wraz z moczem; nieliczne przedostają się do jelita grubego i wydalane są z kałem; W wodzie miracidium wydostaje się z jaja i pływając w wodzie i zachowuje zdolność zarażenia ślimaka przez 48h; brak redi (zamiast nich sporocysty potomne) 1 miracidium => 250Tys cerkarii furkocerkaria wnika przez skórę człowieka → schistosomule → z krwią do płuc (mogą się tu osiedlać) → do: naczyń żylnych miednicy mniejszej, ż. krezkowej dolnej/górnej, wątroby; czasem do OUN, rdzenia kręgowego, trzustki, m. sercowego okres dojrzewania 2 miesiące a czas przeżycia osobnika dorosłego do kilkunastu lat czynniki chorobotwórczości: Wytwarzają substancje działające immunosupresyjnie na limf. T i degranulację kom. tucznych Wytw. proteazę => rozkłada białka żywiciela

Niszczenie żywicieli pośrednich Właściwa oświata (nieoddawanie moczu i kału w miejscach komunikujących się z siedliskami ślimaków, zaniechanie kąpieli w akwenach zanieczyszczonych)

Jajo: brak wieczka! kolec! zawiera rozwinięte miracidium

Materiał do badań: Mocz (osad ze zbiórki dobowej) Kał, Zeskrobiny z bł. śl. jelita grubego Diagnostyka: wykrywanie jaj (5tyg po zakażeniu) test wylęgania miracidium testy serologiczne eozynofilia + ↑ Ig E we krwi

faza skórna - w miejscu wniknięcia cerkarii: świąd, miejscowy odczyn zapalny wybroczyny krwawe obrzęk grudkowo-plamista wysypka (trwająca do 36h) która może → pęcherzykową ostra postać = faza toksyczno-alergiczna- po 4-10 tyg: ↑ temp, dreszcze skurcz oskrzeli bóle głowy, stawów, brzucha biegunka powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony obrzęki pokrzywka na skórze

faza traumatyczna = narządowa okres wydalania jaj: bóle w podbrzuszu, częstomocz, krwiomocz zmiany zapalne, przerostowe, krwotoczne, brodawczakowate - ścian narządów miednicy mniejszej => → zwapnienia, zbliznowacenia a nawet zezłośliwienia przewlekła faza: ziarniniaki ulegające włóknieniu w obrębie wątroby i śledziony => → Hepatosplenomegalia utrudnienie krążenia wrotnego + nadciśnienie wodobrzusze żylaki przełyku obrzęki żółtaczka mogą powstawać ogniska w płucach i OUN (rdzeń => mansoni i haematobium, mózg => japonicum)

Mansoni

Dorzecze Nilu, równikowa S-E Afryka, Madagaskar, Półwysep Arabski, N-E wyspy Karaibskie, Ameryka S Ż. krezkowa dolna (jelito grube): Człowiek i inne ssaki

Biegunka objawy czerwonki zmiany krwotoczne, polipowate, wrzodziejąca lub bliznowate - bł. śluzowej jelita cienkiego i grubego przy dużej intensywności zakażenia mogą powstawać zatory naczyń żylnych

Jajo: brak wieczka Sztylecik z boku inny kształt skorupki

Japonicum

ż. krezkowa górna Człowiek i liczne ssaki (pies, kot, świnia, bydło…)

Jak mansoni Przebieg najcięższy Faza toksyczno-uczuleniowa: Chorzy w stanie ciężkim Nieregularna gorączka Silne bóle brzucha Szybko powiększająca się wątroba i śledziona Żółtaczka

Faza narządowa: Postać mózgowa (zab. mowy, utrata pamięci, napady padaczki, niedorozwój umysłowy) Postać jelitowa (biegunka, krwawienia z PP, niedokrwistość, marskość wątroby, wodobrzusze)

Jajo: brak wieczka Malutki sztylecik z boku!

Paragonimus westermani = przywra płucna

S-E Azja W, S i centralna Afryka Płuca, czasem mózg: Człowieka, licznych zwierząt (kotowate, psowate, świnia, szczur…)

metacerkarie spożycie surowych raków lub krabów,

PARAGONIMOZA = paragonimosis

u żywiciela ostatecznego z metacerkari uwalniają się młode Przywry które przenikają przez ścianę jelita do jamy otrzewnej a przez przeponę do jamy opłucnej i płuc; po 2-3 miesiącach osiągają dojrzałość płciową; Postać dorosła może przetrwać w organizmie nawet 20 lat; jaja biernie przesuwane ruchem nabłonka rzęskowego do gardła → część z plwociną a część połykane => z kałem na zew.

Zwalczanie żywicieli pośrednich, Nie spożywanie surowych krabów lub raków

Jajo: Złocistobrązowe Wyraźne wieczko Marita: Łuskowate kolce skierowane do tyłu Przełyk rozdziela się na przebiegające faliście 2 pnie jelitowe Zatoka płciowa za przyssawką brzuszną!! Brak narządu kopulacyjnego!

Kał, plwocina, popłuczyny BAL => wykrycie jaj Krew => metody serologiczne

W okresie wędrówki z jelita do płuc: Brak charakterystycznych objawów Nacieki z eozynofilów i neutrofilów Wokół przywr wytwarzają się włókniste torebki zawierające ropę z brązowo żółtymi jajami => przebijają się do oskrzeli => uwalniają jaja, martwe tk. oraz krew Kaszel z krwiopluciem pęknięta torebka Bóle w klatce Jaja drogą krwionośną mogą trafiać do: wątroby, ścian jelita, otrzewnej mięśni, mózgu i rdzenia kręgowego => wywołują reakcje ziarniniakowe => powstają torebki wypełnione jajami

Lokalizacja w OUN (gł. płat skroniowy i potyliczny): ↑ temp bóle głowy nudności, wymioty objawy padaczki zaburzenia widzenia osłabienie ruchowe porażenie połowicze lub całkowite objawy zapalenia opon postępująca encefalopatia objawy rzekomego guza mózgu

Taenia solium (t. uzbrojony)	Taenia saginata (t. nieuzbrojony)
2- 8 m długości	4 - 12 m długości
800 - 1000 członów	1000 - 2000 członów
podwójny wieniec haów + wysuwany ryjek	4 przyssawki, brak haków i wysuwanego ryjka
proglotydy wydalane biernie	proglotydy aktyenie pełzają
dł. proglotydu 2x taka jak szerokość	dł. proglotydu 3-4x taka jak szerokość
jajnik - trójpłatowy	jajnik - dwupłatowy
macica - rozgałęziona krzaczkowato 7 - 15 odgałęzień	macica - rozgałęziona maczugowato 15 - 30 odgałęzień
żyw. ostat. - człowiek i inne ssaki żyw. pośr. - świnia, człowiek	żyw. ostat. - tylko człowiek ! żyw. pośr. - bydło (przeżuwacze)

TASIEMCE CECHY WSPÓLNE	Rozmieszczenie w świecie/ miejsce bytowania	Sposób zarażenia		Objawy chorobowe		Charakterystyczne cechy Cyklu rozwojowego / Biologia / Chorobotwórczość	Profilaktyka	Morfologia form użytecznych w diagnostyce	ROZPOZNANIE
		Postacie dorosłe (poza nielicznymi wyjątkami) żyją w jelitach kręgowców Larwy => mogą zamieszkiwać różne inne narządy wewnętrzne W naszej szerokości geograficznej ważną rolę odgrywają: tasiemiec uzbrojony, nieuzbrojony i bruzdogłowiec szeroki. => Człowiek jest żywicielem ostatecznym.				UKŁAD ROZRODCZY: dojrzewa w najstarszych, największych, najdalej położonych od szyjki członach tasiemców. Przechodzą złożony cykl rozwojowy, z dwoma lub trzema pokoleniami larw. Cykl ten wymaga żywicieli pośrednich - odpowiednich dla danego gatunku tasiemca. LARWY: z reguły nie mają zdolności samodzielnego poszukiwania żywiciela muszą być przez niego zjedzone. Larwy np. bruzdogłowca są wolno żyjące, i poszukują żywiciela pośredniego. Niektóre mogą się rozmnażać i osiągać duże rozmiary, powodując zniszczenie narządów, w których żyją (np. larwa tasiemca bąblowcowego).			W ciele tasiemców wyodrębnia się : GŁÓWKĘ (SKOLEKS) - z aparatami czepnymi (przyssawki, haczyki), zawierającą zwoje mózgowe, SZYJKĘ => miejsce powstawania nowych członów STROBILĘ - ciało zbudowane z członów (proglotydów), z których ostatnie mogą odrywać się bez szkody dla kondycji zwierzęcia. Im dalej od szyjki tym człony są większe; jednocześnie to właśnie w nich dojrzewa UKŁAD ROZRODCZY. Brak UKŁADU POKARMOWEGO => Wchłanianie pokarmu przez POWŁOKĘ CIAŁA Główny UKŁAD KANAŁÓW WYDALNICZYCH ma postać drabinki, a w ostatnim członie znajdują się dwa otwory, przez które tasiemce wydalają zbędne produkty. U dorosłych osobników występują KOMÓRKI RECEPTOROWE zmysłu chemicznego i dotyku. Formy dorosłe większości tasiemców ODDYCHAJĄ BEZTLENOWO.

Rozmieszczenie w świecie/ miejsce bytowania

Sposób zarażenia

Objawy chorobowe

Cykl rozwojowy / Biologia / Chorobotwórczość

Profilaktyka

Morfologia form użytecznych w diagnostyce

ROZPOZNANIE

Tasiemce - cestoda

Diphyllobothrium latum = Bruzdogłowiec szeroki

Występowanie: Półkula Pn (regiony podbiegunowe, klimat umiarkowany) Żyw. ostateczni: Jelito cienkie człowieka i ssaków rybożernych

plerocerkoid Spożycie ryby zarażonej przez D. latum

Difylobotrioza - Tasiemczyca: Okresowa niedrożność jelit, biegunki, bóle brzucha Niedokrwistość megaloblastyczna (niedobór B12)

Larwy: Cysticerkus (oczlik) Onkosfera (oczlik) Procerkoid (ryba) Plerocerkoid (ryba) Postać dorosław - zmienna wilkość - od kilku cm do 20 m Żywiciele: Pośrednie I - oczlik II - ryba Żywiciel parateniczny - gdy ryba drapieżna zjada rybę z plerocerkoidami. (larwa nie przekształca się dalej)

Nie spożywanie surowych, półsurowych ryb Unikanie kontaktu zbiorników wodnych z odchodami (żeby nie zarażać ryb) Gotowanie, mrożenie, solenie ryb i marynowanie (wędzenie nie zabija plerocerkoidów)

największy - wielkość ~ wielkości żyw. Człony rozrodcze Brak przyssawek => bruzdy czepne Jajo - z wieczkiem

Materiał do badań: Kał (jaja, proglotydy) Diagnostyka: Anemia megaloblastyczna Eozynofilia

Taenia saginata = tasiemiec nieuzbrojony

Kosmopolityczny jedyny żyw. ostateczny: Jelito cienkie człowieka Żyw. pośredni: bydło

cysticerkus bovis Per os - wągrami, które w jelicie cienkim człowieka po 2-3 mies. przekształcają się w dojrzałego tasiemca nieuzbrojonego

Tenioza: Dyskomfort, poranne bóle głodowe u 1/3 pacjentów, nudności, zwiększony lub zmniejszony apetyt Znaczne napięcie powłok brzuszanych, przyspieszona perystaltyka, u dzieci zaburzenia wzrostu i masy ciała Biegunki, zaparcia Pogorszenie sprawności psychoruchowej Rzadko niedrożność przewodów żółciowych, jelit 20% bezobjawowo

Dojrzałe tasiemce w jelicie - jaja/proglotydy w kale - spożycie przez przeżuwacze (najczęściej bydło) pokarmu zanieczyszczonego jajami - z jaja uwalnia się onkosfera, przebija ścianę jelita i dostaje się do naczyń krwionośnych i chłonnych- wędrówka onkosfery do mięśni- przekształcenie się w cysticercus (wągier bydlęcy) - spożycie mięsa przez człowieka - rozwój do postaci dorosłej w jelicie człowieka

Badanie mięsa Niejedzenie surowego i niedogotowanego mięsa Ochrona pastwisk przed odchodami ludzkimi J.w

Jajo: - sferoembriofor, - onkosfera, - 3 pary haków embrionalnych Człony - ruchliwe: 15-32 par odgałęzień macicy Ujście zatoki płciowej

- Identyfikacja proglotydów PORUSZAJĄCYCH się w kale - Rzadko jaja w kale - ELISA antygenów w kale

Taenia solium = tasiemiec uzbrojony

Kosmopolityczny żyw. ostateczny: Jelito cienkie człowieka żyw. pośredni: CUN, gałki oczne, tk. Podskórna, mięśnie, serce, wątroba, płuca, nerki

cysticerkus celulose Per os - mięso świni jaja Autoendoinwazja - brudne ręce od własnego kału Autoegzoinwazja - zaparcie i jaja wędruję w górę ukł. pokarmowego

Tenioza żyw. ost.: J.w. Cysticerkoza (wągrzyca) żyw. pośr.: Wywoływane przez wągry (cysticercus cellulosae) Wągry rozwijają się w różnych narządach. Początek gwałtowny z okresami remisji i zaostrzeń (drgawki), CUN- podniesione ciśn. śródczaszkowe (bóle głowy, nudności, zaburz. Widzenia, szerokie źrenice, zaburzenia zachowania), wodogłowie, czasem zapalenie OMR z obajawami ogniskowymi (ataksja, dyzartria)

J.w. ale zamiast przeżuwaczy - ŚWINIA Autoendoinwazja, autoegzoinwazja Żyw. ostateczny - człowiek i inne ssaki Żyw. pośredni - świnia, człowiek

Podwójny wieniec haków 4xprzyssawki Jajo: j.w. Człony - nieruchome 7-15 odgałęzień macicy

TK, NMR, płyn MR Kał (jaja i NIERUCHME proglotydy) ELISA antygenów w kale eozynofilia

Taenia asiatica

Azja Pd-Wsch. NIE BĘDZIE NA KOLE!!!!!

Żyw. pośredni - (świnia - surowa świńska wątroba) Żyw. ostateczny - człowiek

21 odgałęzień macicy

Taenia multiceps = tasiemiec kręćkowy

Kosmopolityczny (bez Australi) CUN - komory mózgu i przestrzeń podpajęczynówkowa

jaja Per os - pożywienie zakażone kałem psowatych

Cenuroza Brak koordynacji ruchów, niepokój, kręcenie się w kółko

Żywiciel pośredni - owce, kozy, muflony, świnie, dzik, człowiek Żywiciel ostateczny - psowate Larwa cenur - mózg Dojrzałe tasiemce w jelicie psowatych - jaja/proglotydy w kale - spożycie przez żywiciela pośredniego (najczęściej owce) pokarmu zanieczyszczonego jajami inwazyjnymi - z jaj rozwijają się cenury, przebija ścianę jelita i dostaje się do naczyń krwionośnych - wędrówka onkosfery do CUN (cenur rozmnaża się bezpłciowo wegetatywnie przez pączkowanie wewn. wyściółki pęcherza, która wytwarza protoskoleksy- spożycie protoskoleksów przez psowate - rozwój do postaci dorosłej w jelicie psowatych

Oświata sanitarna Odrobaczanie psów Niekarmienie psów i lisów odpadkami poubojowymi

Wykrywanie protoskoleksów za pomocą biopsji BAC lub śródoperacyjnie TK, NMR CUN Krew - ELISA, serologia eozynofilia

Rozmieszczenie w świecie/ miejsce bytowania

Sposób zarażenia

Objawy chorobowe

Charakterystyczne cechy Cyklu rozwojowego / Biologia / Chorobotwórczość

Profilaktyka

Morfologia form użytecznych w diagnostyce

ROZPOZNANIE

Tasiemce - cestoda

Echinococcus

Granulosus = tasiemiec bąblowcowy

Kosmopolityczny W Polsce żyw. ostatecznym: psy, wilki, zwierzęta mięsożerne. Żyw. pośredni: Larwy najczęściej u świń, owiec, kóz; sporadycznie u bydła i u człowieka

jaja: sierść psa i jego otoczenie

BĄBLOWICA = ECHINKOKOZA = HYDATOZA Narządy, w mogą rozwinąć się zmiany: wątroba - 60%: cholestaza zastoinowe zapalenie dróg żółciowych obj. nadciśnienia wrotnego pęknięcie bąbla => wtórny rozsiew do jamy otrzewnej +/- wstrząs anafilaktyczny płuca - 20% kaszel skrócenie odechu bóle w klatce piersiowej ogniska niedodmy nerki śledziona mięśnie mózg (objawy guza - guzy 4-10cm!!) gałka oczna tk. podskórna jama brzuszna kość rośnie powoli => może przez wiele lat nie dawać objawów

Cykl życiowy może się zamknąć wśród określonej gr. żywcieli - np. zwierząt gospodarskich / dzikich odczepiony proglotyd maciczy z jajami samodzielnie wydostaje się przez odbyt na zewnątrz i pełzając po podłożu powoduje wydostawanie się jaj (jak. T.saginatas) jaja mogą przetrwać nawet rok - odporne na temp i cz. chem ale nie na wysuszenie połknięte jajo → w żołądku / jelicie => onkosfera → naczynia krwionośne / chłonne → ukł. żyly wrotnej → wątroba → naczynia włosowate → duży obieg krwi → do różnych narządów => powoli przekształcają się w cerkoida typu bąblowiec = echinococcus 1 miesiąc po zarażeniu => w zarażonym narządzie pojawiają się drobne guzki <1mm zawierające płyn i larwę → młody bąblowiec wzrasta, wytwarza płyn i otacza się 2 błonami (wewnątrzną: cienką, syncytialną, twórczą; zewnątrzną: grubą,) które są integralną cześcią larwy. Dodatkowo żywciel otacza cały pęcherz bąblowcowy błoną łącznotkankową; warstwa twórcza => wytwarza do wewnątrz „komory” = „torebki lęgowe I pokolenia = córczane” => powstają w nich protoskoleksy i „torebki lęgowe II polkolenia = wnuczane” wzrost pęcherza bąblowcowego jest b. powolny protoskoleks: forma całkowicie przygotowana do osiedlenia w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego, gdy trafia w inne miejsce niż jelito struktury umożliwjajace osiedlenie się w jelicie ulegają odróżnicowaniu i powstaje pecherz bąblowcowy ( proces wezykulacji = pęcherzykowacenia) zjedzone przez żywiciela ostatecznego odpadki poubojowe (pies!) → mnoga inwazja (duża liczba protoskolesów w płynie bąblowcowym) → dojżewanie 6-9tyg → wytwarzanie jaj bąblowiec płodny pęcherz bąblowcowy wytwarza protoskoleksy ≠ bąblowiec jałowy = płony (bydło >> świnie > owce, b. rzadko człowiek) wolne tempo rozwoju od zarażenia do wytworzenia protoskolesów 24-48 miesięcy okres przeżycie form dojżałych u psa ~ kilka miesięcy, a larw u żywicieli pośrednich ~ kilkadziesiąt lat!! Czynniki chorobotwórczości: onkosfera - niewielkie rozmiary + zdolność wydłużania ciała => ułatwione przenikanie przez tkanki i naczynia włosowate

oświata sanitarna odrobaczanie psów (lisów, kotów) zaniechanie karmienia psów i lisów odpadkami poubojowymi

2-7mm skoleks + 3 proglotydy (jałowy, obojnaczy, maciczny z jajami - najwięszy) ryjek uzbrojony hakami jaja: bardzo trudno odróżnić od jaj Taenia

stwierdzenie protoskoleksów w biopski lub w pęcherzu usuniętym operacyjnie badania obrazowe rtg, CT, MR zwapniałe pęcherze bąblowca; USG => torbiele odczyny serologiczne zmiany we krwi (↑ eozynofilów)

Multilocularis = bąblowiec wielojamowy

Półkula północna Transmisja odbywa się głównie wśród zwierząt dzikożyjących żywiciel ostateczny: lis, pies, wilk, kot żywiciel pośredni: człowiek, drobne gryzonie, małpy

jaja kontakt z kałem lisa (owoce runa leśnego!!!)

ECHINOKOKOZA WIELOJAMOWA najczęściej wątroba i płuca nadciśnienie wrotne hepatosplienomegalia żółtaczka wodobrzusze szybko postępujące wyniszczenie

jajo → onkosfera → larwa: po dostaniu się do wątroby tworzy wypustki otoczone błoną oskórkową - przenikają do miąższu wzdłuż naczyń krwionośnych z czasem wewnątrz wypustek powstają drobne pęcherzyki z protoskolesami => w przekroju larwa wygląda ~ jak nowotwór złośliwy (żywiciel nie wytwarza litej błony łącznotkankowej - wrasta zaledwie pasmami tk. łącznej między pęcherzyk => larwa imituje naciekanie) dodatkowo odrywające się pęcherzyki mogą dawać przerzuty drogą naczyń krwionośnych / chłonnych szybkie tempo rozwoju od zarażenia do wytworzenia protoskolesów wewnątrz pęcherzyków - 2-3miesięcy (dostosowanie do krótkożyjących żywicieli pośrednich) żywiciel nie wytwarza litej błony łącznotkankowej - wrasta zaledwie pasmami tk. łącznej między pęcherzyki wielkość żywiciela pośredniego ~ wielkości bąbla

zwykle 4 człony mniejszy od granulosus-a

Hymenolepis

Nana = karłowaty

kosmopolityczny (częściej w krajach o klimacie ciepłym, w Polsce sporadycznie - endemicznie lub rodzinnie) jelito cienkie człowieka i gryzoni żyw. pośrednim może być: owad, np. pchła

jajo transmisja człowiek-człowiek cysticerkoid przypadkowe zjedzenie pchły

HYMENOLEPIOZA: często bezobjawowo bóle głowy zaburzenia równowagi brak łaknienia anoreksja wymioty bóle brzucha biegunki na przemian z zaparciami wzmożona pobudliwość zaburzenia snu upośledzenie rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka zmiany zapalne jelita, z martwicą bł. śl.

rozwój heterokseniczny lub monokseniczny (tylko H.Nana) (brak żywiciela pośredniego)!!! => zjedzone jajo => onkosfera wnika tylko do kosmka jelitowego ż. ostatecznego → cerkoida typu cysticerkoid → rozpad zarażonego kosmka i uwolnienie cystycerkoidu do światła jelita Cystycerkoid - różnice z cystycerkus: skoleks nie jest wnicowany do wnętrza cysty wypełnionej płynem, lecz przykurczony jakby „przykucnięty” w cyście - brak płynu cystycerkoid uwalnia skoleks, który przytwierdza się do błony śl. jelita przeżywalność postaci dojrzałej ~ 5tyg., ale zakażenie utrzymuje się długo monokseniczność i autoendoinwazja

przestrzeganie zasad higieny osobistej zabezpieczanie śr. spożywczych przed zanieczyszczeniami jajami

<6cm i zależy od intensywności inwazji (im więcej tym są krótsze) pojedynczy wieniec haków proglotydy: 100-800 zawsze większa szerokość od długości!! jednostronne umieszczenie zatok płciowych!! Jajo: owalne, żółtawe onkosfera otoczona dwiema osłonkami embrionalnymi (wew. zaopatrzona na biegunie w nitkowate wyrostki)

koproskopowe badanie kału => jaja/proglotydy

diminuta

Kosmopolityczny (Indie, WNP, Japonia, Włochy, USA)!! jelito cienkie szczurów i myszy a przypadkowo u człowieka obligatoryjni żywiciele pośredni: mięczaki, trojczyki, pchły i inne owady

cystycerkoid przypadkowe zjedzenie owada

najczęściej bezobjawowo

j.w. poza: <60cm do 1000 proglotydów bez haków lejkowate rozszerzenie macicy przed ujściem do zatoki! bł. wew jaja bez nitkowatych wyrostków na biegunach

Dipylidium caninum = tasiemiec psi

kosmopolityczny żywiciel ostateczny (przedni i środkowy odcinek jelita cienkiego): psa (50% w Polsce!!), człowieka, kota, lisa, szakala i innych ssaków mięsożernych żywiciel pośredni: larwy pcheł, imaginalne formy wszołów (cokolwiek to jest )

cystocerkoid przypadkowe spożycie pchły zawierającej tą larwę

Diplidioza: dot. gł. dzieci objawy niestrawności utrata apetytu czasem bezobjawowo

proglotydy odrywają się → samodzielnie lub z kałe → przez odbyt na zewnątrz → pełzając rozsiewają jaja na sierści psa i w jego otoczeniu onkosfery przeżywają długo w wyschniętych proglotydach osłony: 1. torebka maciczna, 2. gruba osłonka embrionalna onkosfera → larwa pchły ( narząd gębowy pozwala na pobranie pokarmu stałego) → 3 miesiące → forma imaginalna pchły, a w niej cystocerkoidia → zarażenie żywiciela ostatecznego → 3tyg. rozwój do postaci dojrzałych

odrobaczanie psów

<0,7m 60-175 proglotydów - jaja z nieinwazyjnymi dla człowieka onkosferami

poszukiwanie proglotydów w kale lub w okolicach odbytu

14

Echinococcus

Fasciola hepatica - motylica wątrobowa

Schistosoma spp.

Clonorchis sinensis = przywra chińska

Taenia Saginata Solium

Paragonimus westermani = przywra płucna

Opisthorchis felineus = przywra kocia

Fasciolopsis buski

Dicrocoelium dendriticum = motyliczka

Jednostki chorobowe:

TASIEMCZYCA żyw. ost.

WĄGRZYCA żyw. pośr.

• ponad 3 tys. gat. pasożytujących u kręgowców

• ciało:
  - skoleks - główka
  - szyjka
  - strobila - zbudowana z
  proglotydów

MIEJSCE LOKALIZACJI

W ŻYWICIELU:

A. OSTATECZNYM - dorosłe formy tasiemców pasożytujących człowieka żyją zawsze w jelicie

B. POŚREDNIM - larwy = wągry - różne tkanki i narządy (mięśnie, mózg, r. kręgowy, wątroba, gałki oczne, kości(gdy b. drobne))

POSTACIE LARWALNE

• Pseudophyllidea:
  - koracidium
  - procerkoid
  - plerocerkoid

• Cyclophyllidea:
  - onkosfera
  - wągier

Typy wągrów:

cysticercus - T.saginata (C. bovis), T.solium (C. Celulose), T. Asiatica

cysticerkoid - H.nana, D.caninum

cenur - T.multiceps

echinokok (bąbel) - E.granulosus,
E.multilocularis

Rozwój embrionalny

1. Pseudophyllidea - larwa kształtuje się z zarodka w środowisku zewnętrznym - koracidium

2. Cyclophyllidea - jeszcze wewnątrz żyw. ostat. w jaju rozwija się larwa - onkosfera

Są hermafrodytami (obojnakami)

TASIEMCE

(Cestoda)

Złożony cykl rozwojowy:

zawsze żywiciel pośredni (wyjątek - Hymenolepis nana)

MIEJSCE LOKALIZACJI W ŻYWICIELU OSTATECZNYM

• drogi żółciowe - C. sinensis,

O. felineus, F. hepatica,

D. dendriticum

• płuca, mózg - P. westermani

• nacz. krwionośne j. brzusznej - S.mansoni, S. japonicum,

S. haematobium

• dwunastnica, jelito - F. buski

POSTACIE LARWALNE

• miracidium

• sporocysta

• redia

• cerkaria
  - furkocerkaria
  - metacerkaria
  - adoleskaria

Rozwój embrionalny - w środowisku zewnętrznym - wodnym:

1. nierozwinięte jaja (zarodek + materiał zapasowy)

2. jeszcze wewnątrz żyw. ostat. w jaju rozwija się larwa miracidium

• Są hermafrodytami (obojnakami)

Wyjątek - przywry krwi z rodziny Schistosomatidae -

- zaznaczony silny dymorfizm płciowy

PRZYWRY

(Trematoda)

Złożony cykl rozwojowy:

• zawsze żywiciel pośredni (1 lub 2):
  I - ślimak wodny, wodno-lądowy, lądowy
  II - bezkręgowiec (np. mrówki, skorupiaki)

lub kręgowiec (ryby)

• żywiciel ostateczny:
  - kręgowiec (ryba, płaz, gad, ptak,
  ssak)
  - człowiek

Echinococcus

Hymenolepis diminuta

Hymenolepis nana

Dipylidium caninum

Made by Sesnsei & Geniculum

(z materiałów p. Mgr Doroty Tichaczek-Goska oraz „Zarys parazytologii lekarskiej” - R. Kadłubowski)

Diphyllobothrium latum = Bruzdogłowiec szeroki

---