CZYNNOŚCI PROCESOWE

W POSTĘPOWANIU SĄDOWOADMINISTRACYJNYM

• Postępowanie sądowoadministracyjne to regulowany prawem procesowym ciąg czynności procesowych sądu administracyjnego i innych podmiotów tego po­stępowania podjętych w celu rozstrzygnięcia sporu o zgodność z prawem działania bądź zaniechania działania przez organ wykonujący administrację publiczną.

• Czynności procesowe to czynności podjęte przez podmiot postępowania sądo­woadministracyjnego w formie, treści i trybie regulowanym prawem procesowym, których celem jest wywołanie skutków prawnych w postępowaniu sądowoadmini­stracyjnym.

• Elementem konstytutywnym czynności procesowej jest to, że musi być to czynność procesowa podjęta przez podmiot postępowania sądowoadmini­stracyjnego, oraz to, że czynność procesowa musi zachować formę przewidzianą prawem procesowym.

• Czynności procesowe można sklasyfikować na podstawie kryterium podmiotu dokonującego tych czynności na:

1. czynności procesowe sądu,

2. czynności procesowe stron,

3. czynności procesowe uczestników postępowania.

• Czynności procesowe sądu.

• „Przez czynności procesowe sądu należy rozu­mieć wszelkie czynności sądu lub jego organów zastępczych względnie pomoc­niczych, które według obowiązującej ustawy procesowej mogą wywrzeć skutki prawne dla procesu [...]".

• Czynności procesowe sądu muszą spełniać trzy warunki:

• czynności procesowe muszą być dokonane przez sąd w rozumieniu przepisów prawa (wojewódzki sąd administracyjny oraz Naczelny Sąd Administracyjny, w składzie przewidzianym prawem, lub inny organ sądowy bądź pomocniczy);

• czynności procesowe muszą być dokonane w formie uregulowanej prawem procesowym;

3) czynności procesowe muszą być podjęte w postępowaniu wobec stron lub uczestników postępowania.

• Wadliwe czynności procesowe obowiązują, dopóki nie zostaną uchylone we właściwym trybie (w wyniku złożenia skargi kasacyjnej, skargi o wznowienie postępowania, zażalenia).

• Czynności procesowe sądu klasyfikowane są na:

1. czynności przygotowaw­cze, które mają na celu przygotowanie rozstrzygnięcia skargi;

2. czynności orzekania. Czynności przygotowawcze mogą być przez sąd zmienione, uzupeł­nione. Czynności orzekania wiążą sąd i mogą być uchylone tylko w trybie uregulowanym przepisami prawa

Czynności procesowe stron i uczestników postępowania.

• Czynności proceso­we stron, jak i uczestników postępowania to wszelkie czynności podejmowane przez te podmioty w celu wywołania skutku prawnego w procesie, a zatem w zakresie jego powstania, zmiany, zakończenia.

• Elementy konstytutywne czynności procesowych stron to:

1) spełnienie wymo­gów co do treści i formy określonej przez prawo procesowe;

2) dokonanie czynności procesowej w terminie przewidzianym prawem procesowym. Dotyczy to też czynności uczestników postępowania.

• Cechą czynności procesowych stron jest możliwość prawna ich odwołania przez złożenie oświadczenia woli.

• Granice rozporządzałności odwołania czynności procesowej wyznaczają przepisy procesowe (np. cofnięcia skargi). Czynności procesowe mogą odwołać też uczestnicy postępowania.

Pisma procesowe

Pisma procesowe w postępowaniu sądowym obejmują wnioski i oświadczenia stron oraz wnioski i oświadczenia uczestników postępowania składane w celu wszczęcia postępowania i jego przebiegu.

Warunki formalne co do treści i formy pism procesowych. Usuwanie skutków braku pism.

• Artykuł 46 i 47 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi określa wymagania co do treści pisma procesowego.

• Każde pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

2) oznaczenie rodzaju pisma;

3) osnowę wniosku lub oświad­czenia;

4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika. Za stronę, która nie może się podpisać, podpisuje pismo osoba przez nią upoważ­niona, z wymienieniem przyczyny, ze względu na którą strona sama się nie podpisała;

5) wymienienie załączników

• Jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie, powinno ponadto zawierać oznaczenie miejsca zamieszkania, a w razie jego braku — adresu do doręczeń lub siedziby stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz przedmiotu sprawy, pisma dalsze — sygnaturę akt.

• Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo, jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa.

• Strona, która wnosi pismo, powinna do niego dołączyć jego odpisy i odpisy załączników w celu doręczenia ich stronom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych.

• Formą pisma procesowego jest forma pisemna, a zatem wyłączona jest forma ustna. Jedynie przepis szczególny może dopuścić formę ustną, np. udzielenie pełnomocnictwa na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu.

• Jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę o jego uzupełnienie lub poprawienie w terminie siedmiu dni pod rygorem pozostawienia pisma bez rozpoznania, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli strona nie uzupełniła lub nie poprawiła pisma w terminie, przewodniczący pozostawia pismo bez rozpoznania. Na zarządzenie przysługuje zażalenie (art. 49 § 1 i 2 usta­wy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

• Pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od dnia jego wniesienia.

Doręczenia

• Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zasadę doręczania z urzędu przez sąd. Od tej zasady ustawa dopuszcza wyjątek, gdy chodzi o doręczanie pism przez adwokatów i radców prawnych. „W toku sprawy adwokaci i radcy prawni mogą doręczać sobie nawzajem pisma bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty".

• Sąd dokonuje doręczeń przez pocztę, przez swoich pracowników lub przez inne upoważnione przez sąd osoby lub organy. Do doręczania pism w postępowaniu sądowym przez pocztę stosuje się tryb doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym⁶. Pismo może być także doręczone za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. W takim wypadku dowodem doręczenia jest potwierdzenie transmisji. Doręczenie adresatowi może nastąpić także przez wręczenie mu pisma bezpośrednio w sekretariacie sądu.




Osoby, którym dokonuje się doręczeń.

• Jeżeli stroną jest osoba fizyczna, doręczenia dokonuje się osobiście, a gdy nie ma zdolności procesowej — jej przedstawicielowi ustawowemu.

• Doręczenia żołnierzom zasadniczej służby woj­skowej dokonuje się za pośrednictwem dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę.

• Doręczenia osobom pozbawionym wolności dokonuje się za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu.

• Jeżeli stroną jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobo­wości prawnej, pisma doręcza się organowi uprawnionemu do reprezentowania ich przed sądem lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru pism.

• W razie gdy strony ustanowiły pełnomocnika lub osobę upoważnioną do odbioru pism w postępowaniu sądowym, doręczenia należy dokonać tym osobom. Pełnomocnikowi kilku osób doręcza się jeden egzemplarz pisma i załączników. Uprawnionemu przez kilku uczestników postępowania do odbioru pism w po­stępowaniu sądowym doręcza się po jednym egzemplarzu dla każdego uczestnika. Jeżeli jest kilku pełnomocników jednej strony, sąd doręcza pismo tylko jednemu z nich.

• Strona zamieszkała za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowa­dzenia sprawy, jest obowiązana wraz z wniesieniem skargi ustanowić pełnomoc­nika do doręczeń. W razie niedopełnienia tego obowiązku pisma w postępowaniu sądowym pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.

• Jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczona skarga lub inne pismo w postępowaniu albo orzeczenie wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika może nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek strony zainteresowanej przez sąd orzekający.




Czas, miejsce i sposób doręczenia.

Artykuł 68 § 1 i 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi określa czas doręczeń. Stanowi bowiem, że: „W dni ustawowo wolne od pracy oraz w porze nocnej doręczeń można dokonywać tylko w wyjątkowych przypadkach, za uprzednim zarządzeniem prezesa sądu. Za porę nocną uważa się czas od godziny dwudziestej pierwszej do godziny siódmej".




Miejsce doręczeń.

• Artykuł 69 ustawy reguluje kwestię miejsca do doręczeń, ustanawiając kolejność miejsca doręczeń. Doręcza się pisma w mieszkaniu. Jeżeli nie można w ten sposób doręczyć, doręcza się w miejscu pracy lub tam, gdzie się adresata zastanie. Pisma dla przedsiębiorców i wspólników spółek handlowych, wpisanych do rejestru sądowego na podstawie odrębnych przepisów, doręcza się na adres podany w rejestrze, chyba że strona wskazała inny adres do doręczeń

• Strony i ich przedstawiciele mają obowiązek zawiadomić sąd o każdej zmianie swojego zamieszkania, adresu do doręczeń lub siedziby. W razie zaniedbania tego obowiązku pisma pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest sądowi znany. O tym obowiązku i skutkach jego niedopełnienia sąd powinien pouczyć stronę przy pierwszym doręczeniu. Rozwiązania tego nie stosuje się do doręczenia skargi o wznowienie postępowania.

• Ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oprócz doręczenia właściwego, tj. doręczenia pisma osobie, która jest jego adresatem, dopuszcza doręczenie zastępcze, a mianowicie jeżeli doręczający nie zastanie adresata w mieszkaniu, może doręczyć pismo dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było — administracji domu lub dozorcy, jeżeli osoby te nie mają sprzecznych interesów i podjęły się oddania mu pisma (art. 72).

• Jeżeli nie można doręczyć pisma w sposób właściwy lub zastępczy, pismo składa się na okres siedmiu dni w placówce pocztowej lub w urzędzie gminy, a zawiadomienie o tym umieszcza w skrzynce na korespondencję, a gdy to nie jest możliwe, na drzwiach mieszkania adresata lub w miejscu wskazanym jako adres do doręczeń, na drzwiach biura lub innego pomieszczenia, w którym adresat wykonu­je swoje czynności zawodowe. W tym przypadku doręczenie uważa się za dokonane z upływem ostatniego dnia tego okresu.




Stwierdzenie i skutki doręczenia.

• Adresat pisma (strona, uczestnik postępo­wania), osoba, która podjęła się oddania pisma potwierdza odbiór pisma i jego datę własnoręcznym podpisem. Jeżeli tego nie może lub nie chce uczynić, doręczający sam oznacza datę doręczenia oraz przyczyny braku podpisu. Jeżeli adresat odmawia przyjęcia pisma, zwraca je sądowi z adnotacją o odmowie jego przyjęcia i datą odmowy. Pismo wraz z adnotacją dołącza się do akt sprawy.

• Doręczający stwierdza na potwierdzeniu odbioru sposób doręczenia, a na doręczonym piśmie zaznacza dzień doręczenia i opatruje to stwierdzenie włas­noręcznym podpisem.

• Doręczenie pisma, w trybie uregulowanym prawem procesowym, ma znaczenie dla określenia dnia wywołania skutku prawnego, dla obliczenia terminów. Prze­strzeganie przepisów o doręczeniach jest warunkiem zapewnienia jednostce prawa do sądu i możliwości obrony interesu prawnego. Przepisy o doręczeniach mają stronom zapewnić możliwość zapoznania się z treścią pisma, natomiast to, czy adresat wykorzysta tę możliwość nie ma znaczenia prawnego dla oceny skuteczno­ści doręczenia.




Posiedzenia sądowe

Dwa rodzaje posie­dzeń sądowych: posiedzenia jawne i niejawne.

• Zgodnie z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy [...]. Wyłączenie jawności roz­prawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie".

Posiedzenia jawne.

• Zgodnie z art. 10 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi „Rozpoznanie sprawy odbywa się jawnie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej". Tak też stanowi art. 90 ustawy „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawę na rozprawie [§ 1]. Sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejaw­nym [§ 2]".

• Zasada jawności gwarantuje stronie prawo udziału w postępowaniu. Posiedze­nia jawne zatem odbywają się z udziałem stron i uczestników postępowania oraz publiczności. Na posiedzeniu jawnym wstęp na salę sądową mają poza stronami i osobami wezwanymi tylko osoby pełnoletnie.

• Sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli publiczne rozpo­znanie sprawy zagraża moralności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu, a także gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą
  państwową lub służbową.

• Sąd na wniosek strony zarządza odbycie posiedzenia przy drzwiach zamkniętych, jeżeli wymaga tego ochrona życia prywatnego strony lub inny ważny interes prywatny.

• Rozpoznanie tego wniosku strony odbywa się przy drzwiach zamkniętych. Postanowienie rozstrzygające ten wniosek ogłasza się publicznie.

• Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być obecni na sali: strony, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odbywa się publicznie.

Posiedzenia niejawne.

• Artykuł 90 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przyjmuje zasadę jawności posiedzeń sądowych. Od tej zasady wyjątek może wprowadzić tylko przepis szczególny.

• Na posiedzeniu niejawnym mogą być rozpoznawane kwestie wpadkowe, kwestie dotyczące braków formalnych czynności procesowych stron, dopuszczalności skargi, a także rozpozna­nie skargi.

• Do pierwszej grupy należy zaliczyć np. rozpoznanie wniosku o wyłącze­nie sędziego, ustanowienie dla strony kuratora, o wstrzymanie zaskarżonego aktu, odrzucenie wniosku o przywrócenie terminu, o zawieszeniu postępowania.

• Do drugiej grupy spraw rozpoznawanych na posiedzeniu niejawnym należy zaliczyć badanie dopuszczalności skargi, niespełnienia wymogów formalnych skargi, które uniemożliwiają nadanie jej biegu, rozpoznanie dopuszczalności skargi kasacyjnej, rozpoznanie przez Naczelny Sąd Administracyjny zażalenia.

• Do trzeciej grupy spraw rozpoznawanych na posiedzeniu niejawnym należy zaliczyć rozpoznanie podstaw do umorzenia postępowania, rozpoznanie skargi w trybie uproszczonym.

• Na posiedzenie niejawne mają wstęp tylko osoby wezwane.




Wyznaczenie i przebieg posiedzeń sądowych.

• Posiedzenia sądowe wyznacza przewodniczący z urzędu, ilekroć wymaga tego stan sprawy.

• O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony na piśmie lub przez ogłoszenie podczas posiedze­nia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć zawiado­mienie na następne posiedzenie.

• Zawiadomienie powinno być doręczone co najmniej na siedem dni przed posiedzeniem. W przypadkach pilnych termin ten może być skrócony do trzech dni.

• W zawiadomieniu o posiedzeniu sądu oznacza się: 1) imię, nazwisko albo nazwę i siedzibę zawiadamianego oraz adres zawiada­mianego; 2) sąd oraz miejsce i czas posiedzenia; 3) skarżącego oraz przedmiot sprawy; 4) cel posiedzenia; 5) skutki niestawiennictwa.

• Sąd może w celu dokład­nego wyjaśnienia sprawy zarządzić stawienie się stron lub jednej z nich osobiście albo przez pełnomocnika.

• Nieobecność stron lub ich pełnomocników na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania sprawy.

• W razie jednak, gdy sąd stwierdzi nieprawidłowości zawiado­mienia którejkolwiek ze stron albo jeżeli nieobecność strony lub jej pełnomocnika jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć, odracza rozprawę, chyba że strona lub jej pełnomocnik wnieśli o jej rozpoznanie w czasie ich nieobecności.

• Naruszenie przepisów prawa o prawie strony do udziału w rozpoznaniu sprawy jest podstawą do żądania wznowienia postępowania z powodu nieważności.

• W posiedzeniu sądu bierze udział prokurator lub Rzecznik Praw Obywatel­skich, jeżeli wnieśli skargę albo gdy zgłosili swój udział w postępowaniu przed sądem, a zatem sąd obowiązany jest zawiadomić o terminie rozprawy. Nieobec­ność prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania skargi przez sąd.

• O posiedzeniu należy zawiadomić podmioty na prawach strony, organizację społeczną dopuszczoną przez sąd do udziału w postępowaniu.

• Posiedzenia sądowe odbywają się w budynku sądowym. Dopuszczalne jest przeprowadzenie posiedzenia poza tym budynkiem ale tylko wówczas, gdy czyn­ności sądowe muszą być wykonywane w innym miejscu albo gdy odbycie posiedzenia poza budynkiem sądowym ułatwia przeprowadzenie sprawy lub przyczynia się znacznie do zaoszczędzenia kosztów.

• Przebiegiem posiedzenia kieruje przewodniczący, który otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań i ogłasza orzeczenia. Przewodniczący może odebrać głos, gdy przemawiają­cy go nadużywa, jak również uchylać pytania, jeżeli uzna je za niewłaściwe lub zbyteczne.

• Artykuł 106 § 1 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi reguluje przebieg rozprawy.

• Po wywołaniu sprawy rozprawę rozpoczyna sprawozdanie sędziego, który zwięźle przedstawia na podstawie akt stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów skargi.

• Po złożeniu sprawozdania strony, najpierw skarżący, a potem organ, zgłaszają ustnie swoje żądania i wnioski oraz składają wyjaśnienia.

• Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne i fak­tyczne swych żądań i wniosków.

• Przewodniczący udziela głosu pozostałym stronom według ustalonej przez siebie kolejności

• Ustawa — przyjmuje zasadę szybkości rozpoznania sprawy. Według art. 7: „Sąd administracyjny powinien podejmować czynności zmierzające do szybkiego załatwienia sprawy i dążyć do jej rozstrzygnięcia na pierwszym posiedzeniu". Z tego względu odroczenie rozprawy może nastąpić tylko, gdy daje do tego podstawę przepis prawa. Ograniczenie obowiązuje też, gdy z takim wnioskiem występuje strona. Sąd bowiem może odroczyć rozprawę na zgodny wniosek stron tylko z ważnej przyczyny.

• W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu posiedzenia sądowego sąd ma .prawo do stosowania środków policji sesyjnej (ukaranie karą porząd­kową grzywny).

• Przewodniczący zamyka rozprawę, gdy sąd uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną. Rozprawa może być zamknięta również w przypadku, gdy ma być przeprowadzony jeszcze uzupełniający dowód z dokumentów znanych stronie, a przeprowadzenie rozprawy co do tego dowodu sąd uznał za zbyteczne.

• Od orzeczeń przewodniczącego wydanych w toku rozprawy strony mogą odwołać się do czasu zamknięcia rozprawy do składu orzekającego




Protokół z posiedzenia sądowego.

• Z przebiegu posiedzenia jawnego proto­kolant pod kierownictwem przewodniczącego spisuje protokół.

• Protokół powinien zawierać:

1) oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, imiona i nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz oznaczenie sprawy i wzmiankę co do jawności;

2) informacje o przebiegu posiedzenia, a w szczególności wnioski i twierdzenia stron, wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz informacje o tym, czy zostały ogłoszone; jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenie w protokole
treści samego rozstrzygnięcia; zamiast podania wniosków i twierdzeń można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze;

3) informacje o czynnościach stron mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Protokół podpisuje przewod­niczący i protokolant.

• Przebieg czynności protokołowanych może być ponadto utrwalony za pomocą aparatury dźwiękowej, o czym należy przed uruchomieniem aparatury uprzedzić wszystkie osoby uczestniczące w czynności.

• Strony mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu na następnym posiedzeniu, nie później jednak niż w terminie trzydziestu dni od dnia posiedzenia, z którego sporządzono protokół. W toku posiedzenia wnioski, oświadczenia, uzupełnienia oraz sprostowania wniosków i oświadczeń można zamieścić w załą­czniku do protokołu.

• Strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu, zwrócić uwagę sądowi na uchybienia przepisom po­stępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu.

• Stronie, która za­strzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powołania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo gdy strona upraw­dopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.

• Z posiedzenia niejawnego sporządza się notatkę urzędową, jeżeli nie wydano orzeczenia




Terminy

• W nauce prawa „terminem nazywa się zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie".

• To zastrzeżenie dodatkowe czynności prawnej jest wprowadzone zarówno w przepisach prawa materialnego, jak i prawa procesowego. Od jego spełnienia uzależniona jest w wielu przepisach prawa możliwość podjęcia skutecznej ochrony interesu praw­nego przez jednostkę.

• Wyróżnia się terminy materialne i procesowe.

• Terminem materialnym jest okres, w którym może nastąpić ukształtowanie praw lub obowiązków jednostki w formie autorytatywnej konkretyzacji normy prawa materialnego lub bezpośred­nio z mocy prawa.

• Terminem procesowym jest okres do dokonania czynności procesowej przez podmioty postępowania lub uczestników postępowania.

• Różnica pomiędzy terminem materialnym a terminem procesowym sprowadza się do różnych skutków prawnych ich uchybienia.

• Uchybienie terminu materialnoprawnego wywołuje skutek wygaśnięcia praw lub obowiązków o charakterze materialnoprawnym lub wywołuje skutek prawny materialnej trwałości ukształtowanych praw przez wyłączenie dopuszczalności uchylenia (zmiany) decyzji lub wyłączenie dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji.

• Uchybienie terminu procesowego wywołuje skutek prawny w płaszczyźnie procesowej przez uzależnienie skuteczności procesowej od zachowania terminu.

• Należy zwrócić uwagę, że bezskuteczność czynności procesowej może prowadzić do zamknięcia drogi sądowej, co w następstwie prowadzi do uniemożliwienia podjęcia obrony interesu prawnego przez jednostkę, a zatem do weryfikacji materialnej ukształtowanych praw w wyniku działania administracji publicznej (np. do zmiany prawa ukształtowanego decyzją administracyjną). Strona, podmiot na prawach strony, uczestnik postępowania może jednak bronić się przed negatyw­nymi skutkami uchybienia terminu czynności procesowej, wnosząc prośbę o przy­wrócenie terminu.

• Terminy procesowe można klasyfikować na podstawie różnych kryteriów. Istotny jest dla skutków procesowych podział na terminy ustawowe i terminy wyznaczone (sądowe).

Terminy ustawowe są wyznaczone wprost w przepisach ustaw lub aktów wykonawczych wydanych na podstawie delegacji ustawowej.

• Terminem ustawo­wym będą terminy wyznaczone przez ustawę — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, np. termin do wniesienia skargi (art. 53), termin do usunięcia braków formalnych pisma procesowego (art. 49 § 1), termin do złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku (art. 157 § 1), termin do wniesienia skargi kasacyjnej (art. 177 § 1), termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania (art. 277).

• Terminy ustawowe wyznaczone stronom, podmiotom na prawach stron i uczestnikom postępowania nie mogą być przez sąd ani skracane, ani przedłużane.

• Zachowanie terminu ustawowego jest warunkiem skuteczności czynności proceso­wej dokonanej przez te podmioty. Uchybienie terminu ustawowego powoduje zatem bezskuteczność czynności procesowej.

• Od negatywnych skutków uchybienia terminu strona (podmiot na prawach strony, uczestnik) może bronić się, wyłącznie składając wniosek o przywrócenie terminu. Terminem ustawowym jest termin do przekazania skargi przez organ.

• Według art. 54 § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj­nymi: „Organ [...] przekazuje skargę sądowi wraz z aktami sprawy i odpowiedzią na skargę w terminie trzydziestu dni od dnia jej wniesienia". Uchybienie terminu przez organ nie może być rozpatrywane na płaszczyźnie bezskuteczności czynno­ści procesowej przekazania. Naruszenie terminu ustawowego jest natomiast pod­stawą do orzeczenia przez sąd na wniosek skarżącego o wymierzeniu grzywny w wysokości dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gos­podarce narodowej w roku poprzednim.

• Terminy ustawowe mogą być w przepisach prawa wyznaczone również dla sądu.

• Uchybienie terminu ustawowego przez sąd administracyjny nie powoduje bezskuteczności orzekania. Brak jest bezpośrednich gwarancji prawnych przestrzegania terminów ustawowych przez sąd. Gwarancji tych szukać należy w obowiązku przestrzegania prawa przez sąd, co jest szczególnie istotne z uwagi na to, że sąd administracyjny jest powołany do rozstrzygania sporu o zgodność działania z prawem administracji publicznej. Wszelka zatem działalność wbrew przepisom prawa sądu będzie wywoływać podważenie zaufania do znaczenia sądu administracyjnego jako istotnego elementu systemu gwarancji praworządności działania organów państwa.

Terminy sądowe.

• Terminy sądowe są wyznaczane przez sąd lub przewod­niczącego.

• Przewodniczący może z ważnej przyczyny przedłużyć termin sądowy z urzędu lub na wniosek strony zgłoszony przed upływem terminu, a także skrócić termin sądowy na wniosek strony.

• Według ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi terminy sądowe to: terminy wyznaczone przez sąd do usunięcia braków w zakresie zdolności sądowej lub procesowej albo w składzie właściwych organów (art. 31 § 1), wyznaczenie terminu przedstawienia pełnomoc­nictwa (art. 44 § 2), wyznaczenie terminu rozprawy (art. 91 § 1).

• Uchybienie terminu sądowego w zależności od tego, jakiej czynności dotyczy, wywołuje różne następstwa prawne. Tak uchybienie terminu do dokonania czynności przez stronę powoduje jej bezskuteczność, np. nieuzupełnienie braków w zakresie zdolności sądowej lub procesowej powoduje, że sąd zniesie postępowanie w zakresie, w jakim było ono dotknięte brakami (art. 31 § 3). W razie gdy nie zostanie usunięty brak co do pełnomocnictwa sąd pominie czynności procesowe podjęte przez tę osobę. Niezachowanie terminu stawienia się na rozprawę ma tylko znaczenie dla możliwości obrony interesu prawnego przez skarżącego, a po stronie organu wykonującego administrację publiczną — obrony zgodności z prawem podjętego działania lub bezczynności.




Sposób obliczania terminu.

• Terminy ustawowe biegną od zdarzenia prawnego wskazanego w przepisie prawa.

• Termin do złożenia skargi biegnie od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie, a gdy chodzi o skargi na inne niż decyzje lub postanowienia, akty lub czynności, skargę wnosi się w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia wezwania do usunięcia naruszenia prawa.

• Terminy sądowe wyznaczone przez sąd lub przewodniczącego rozpoczynają się od ogłoszenia w tym przedmiocie postanowienia lub zarządzenia, a gdy ustawa przewiduje doręczenie z urzędu — od jego doręczenia.

• Termin oblicza się według przepisów prawa cywilnego, z zastrzeżeniem rozwiązania przyjętego w art. 83 § 2 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który stanowi: „Jeżeli ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się następny dzień po dniu lub dniach wolnych od pracy".

• Termin uważa się za zachowany, jeżeli pismo zostało oddane w polskim urzędzie pocztowym lub w polskim urzędzie konsularnym. To samo dotyczy złożenia pisma przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej albo przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego oraz przez członka załogi polskiego statku morskiego u kapitana statku.

• Nadanie pisma w polskim urzędzie pocztowym, oddanie pisma w polskim urzędzie konsularnym, dowódcy jednostki wojskowej, w administracji zakładu karnego, kapitanowi statku jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu.




Przywrócenie terminu.

• Zachowanie terminu do dokonania czynności proceso­wej jest warunkiem skuteczności tej czynności.

• Zgodnie z art. 85 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi „Czynność w postępowaniu sądowym podjęta przez stronę po upływie terminu jest bezskuteczna".

• Od negatywnych skutków uchybienia terminu strona może bronić się, składając wniosek o przywrócenie terminu.

• Dopuszczalność przywrócenia terminu jest obwarowana przesłankami material­nymi i formalnymi. Przesłanki materialne, które muszą wystąpić łącznie, to:

• po pierwsze, uchybienie terminu przez stronę bez własnej winy: „Kryterium braku winy jako przesłanka zasadności wniosku o przywrócenie terminu wiąże się z obowiązkiem strony do szczególnej staranności przy dokonywaniu czynności procesowej. Przywrócenie nie jest więc dopuszczalne, gdy strona dopuściła się choćby lekkiego niedbalstwa [...].

• Przy tej przesłance materialnej należy też zwrócić uwagę na to, że po upływie roku od uchybionego terminu jego przy­wrócenie jest dopuszczalne tylko w przypadkach wyjątkowych;

• po drugie, przywrócenie terminu nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie
  terminu nie powoduje dla strony ujemnych skutków w zakresie postępowania
  sądowego.

Przesłanki formalne przywrócenia terminu:

• po pierwsze, złożenie przez stronę wniosku w formie pisma procesowego o przywrócenie terminu. W piśmie zawierającym wniosek o przywrócenie terminu strona musi uprawdopodobnić okoliczności wskazujące na brak winy w uchybieniu terminu. Brak jakichkolwiek okoliczności uprawdopodobniających brak winy jest brakiem formalnym wniosku;

• po drugie, równocześnie z wnioskiem należy dopełnić czynności proceso­wej, dla której został ustanowiony termin;

• po trzecie, pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu musi zostać złożone
  w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu. Termin do
  złożenia wniosku jest terminem ustawowym i na ogólnych zasadach może zostać
  przywrócony.

• Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu strona wnosi do sądu, w którym czynność miała być dokonana, w ciągu siedmiu dni od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu.

• Od tej zasady jest wprowadzony wyjątek co do trybu wniesienia wniosku o przywrócenie terminu do złożenia skargi. „Wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi" (art. 87 § 3 ustawy — Prawo o postępowa­niu przed sądami administracyjnymi).

• Ten tryb pośredni składania wniosku jest obowiązujący zarówno, gdy skarżący składa wniosek o przywrócenie terminu do złożenia skargi, jak i gdy po złożeniu skargi sąd odrzucił skargę z powodu upływu terminu do jej wniesienia.

• Ten tryb pośredni ma zapewnić organowi, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy, możliwość ustosunkowania się co do przedstawionych okoliczności uprawdopodobniających brak winy strony skarżącej zachowania terminu, a w pierwszej sytuacji ponadto przekazania akt sprawy do sądu. Organ, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy, nie jest właściwy do wyprowadzenia skutków prawnych uchybienia przez stronę skarżącą terminu. Obowiązany jest w takim przypadku postąpić zgodnie z regułami ogólnymi, a zatem przekazać do sądu skargę, akta sprawy i odpowiedź na skargę.

• Sąd rozpoznaje wniosek o przywrócenie terminu na posiedzeniu niejawnym. Ocena spełnienia przesłanek należy do sądu. Po rozpoznaniu wniosku sąd w formie postanowienia orzeka bądź o przywróceniu lub odmowie przywrócenia terminu. Na postanowienie o przywróceniu bądź odmowie przywrócenia terminu służy zażale­nie.

• Spóźniony lub z mocy ustawy niedopuszczalny wniosek o przywrócenie terminu sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym. Na postanowienie o odrzuceniu wniosku przysługuje zażalenie.

• Spóźniony wniosek to wniosek złożony po upływie siedmiodniowego terminu od ustania przyczyny uchybienia terminu. Niedopusz­czalny wniosek to wniosek o przywrócenie terminu, który nie jest terminem procesowym, a terminem materialnoprawnym.

• Artykuł 89 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi reguluje moc wniosku o przywrócenie terminu. „Zgłoszenie wniosku o przy­wrócenie terminu nie wstrzymuje postępowania w sprawie ani wykonania orzecze­nia. Sąd może jednak, stosownie do okoliczności, wstrzymać postępowanie lub wykonanie orzeczenia. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejaw­nym [...]".

• Postępowanie, którego przedmiotem jest rozpoznanie i rozstrzygnięcie wniosku o przywrócenie terminu, jest postępowaniem incydentalnym.

Rozdział XXII: CZYNNOŚCI PROCESOWE W POSTĘPOWANIU SĄDOWOADMINISTRACYJNYM

Strona 1 z 9

---