Parazytologia lekarska

Budowa, biologia, występowanie i chorobotwórczość wybranych gatunków pasożytniczych (zestawienie gatunków obowiązujących do testu blokowego); diagnostyka (bezpośrednia, pośrednia, molekularna) - wymagana w zakresie podstawowym.

PIERWOTNIAKI

Trichomonas vaginalis Donne, 1836 - rzęsistek pochwowy

• Stadia cyklu życiowego (wyłącznie trofozoit; cykl prosty - homokseniczny); elementy budowy (wybrane): pelta, pałeczka osiowa = aksostyl, włókno dodatkowe, pręcik podstawowy = costa, błona falująca = membrana undulans, hydrogenosomy; parazytoza: (rzęsistkowica, trichomonadoza, trichomonadosis, trichomonoza, trichomonosis, trichomonadosomycosis = rzęsistkowica powikłana zakażeniem drożdżakami); diagnostyka bezpośrednia: analiza rozmazów pobranego materiału biologicznego, posiew pobranego materiału na podłożach sztucznych; diagnostyka pośrednia: testy immunologiczne - w ograniczonym zakresie; diagnostyka molekularna: PCR.

Trypanosoma gambiense Dutton, 1902 - świdrowiec gambijski

• Trypanosoma brucei gambiense; stadia cyklu życiowego (trypomastigota, epimastigota; cyklomorfoza, postać metacykliczna; wektor: Glossina palpalis, G. fuscipes, G. tachynoides; cykl złożony, diheteroksenia); elementy budowy (wybrane): kinetoplast, błona falująca, wić wolna; parazytoza: trypanosomatoza afrykańska = trypanosomatosis africana, śpiączka afrykańska = ang. African sleeping sickness; chrobotwórczość: objaw Winterbottoma, szankier; diagnostyka bezpośrednia: analiza cienkiego rozmazu krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego (osad), analiza materiału pobranego z szankra lub węzła chłonnego; diagnostyka pośrednia: wybrane testy immunologiczne.

Trypanosoma rhodesiense Stephens et Fantham, 1910 - świdrowiec rodezyjski

• Trypanosoma brucei rhodesiense; stadia cyklu życiowego (patrz Trypanosoma gambiense; wektor: Glossina morsitans, G. swynnertoni); parazytoza, chorobotwórczość, diagnostyka - patrz Trypanosoma gambiense.

Trypanosoma cruzi Chagas, 1909

• Stadia cyklu życiowego (trypomastigota, epimastigota, amastigota, sferomastigota; cyklomorfoza, postać metacykliczna, pseudocysty; wektor: pluskwiaki rodzajów Rhodnius, Triatoma, Panstrongylus; cykl złożony, diheteroksenia; antropozoonoza), parazytoza: trypanosomatoza amerykańska = trypanosomatosis americana, choroba Chagasa = morbus chagasi, ang. Chagas' disease; postaci kliniczne - sercowa, oponowo-mózgowa, nadnerczowa, tarczycowa; chorobotwórczość: objaw Romana, kardiomegalia, olbrzymia okrężnica = megacolon, limfocytoza, monocytoza, hepatosplenomegalia, kardiomiopatia; diagnostyka bezpośrednia: posiew pobranego materiału na podłożach sztucznych, ksenodiagnostyka, analiza rozmazu pobranego materiału - rzadko, materiał biopsyjny (tkanka mięśniowa, węzeł chłonny) - rzadko, rozmaz krwi - rzadko, badania autopsyjne (preparaty histopatologiczne); diagnostyka pośrednia: wybrane testy immunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR..

Leishmania spp.

• Leishmania donovani s. lato, L. donovani s. str., L. infantum, L. chagasi, Leishmania tropica complex, L. maior, L. minor, L. aetiopica, L. brasiliensis/mexicana complex; stadia cyklu życiowego (promastigota, amastigota; cyklomorfoza, postać metacykliczna; wektor: samice muchówek rodzajów Phlebotomus i/lub Lutzomyia; cykl złożony, diheteroksenia); parazytoza: lejszmanioza trzewna = leishmaniosis visceralis, ang. visceral leishmaniasis (= VL), potocznie kala-azar; miejski/wiejski wrzód wschodni = ang. urban/rural Oriental sore, postać leproidalna; lejszmanioza amerykańska - bardzo ogólnie: skórno-śluzówkowa (espundia) i skórna; chorobotwórczość: hepatosplenomegalia, leukopenia, leukocytoza, zaawansowane następcze zmiany skórne - PKDL = ang. Post kala-azar dermal leishmaniasis; diagnostyka bezpośrednia: analiza materiału pobranego ze śledziony, szpiku kostnego (L. donovani complex) lub analiza materiału pobranego z owrzodzeń (pozostałe gatunki); diagnostyka molekularba: PCR.

Lamblia intestinalis (Lambl, 1859) Blanchard, 1888 - lamblia jelitowa

• Giardia lamblia (synonim); stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit; cykl prosty - holokseniczny), chorobotwórczość: pancreatitis lambliosis latens; elementy budowy (wybrane): aksonemy, ciała parabazalne, kariomastigonty; parazytoza: lamblioza = lambliosis, syn. giardiasis, zespoły - wątrobowo-trzustkowy, dyspeptyczny, rzekomowrzodowy, biegunkowy, alergiczny, gorączkowy, z dominującymi objawami zaburzeń ze strony układu autonomicznego; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa; cysty), analiza rozmazów treści dwunastniczej (trofozoity); diagnostyka pośrednia: badanie kału na obecność koproantygenów.

Entamoeba histolytica sensu lato - pełzak czerwonki

• Entamoeba histolytica s. str., E. dispar; stadia cyklu życiowego (trofozoit, cysta; cykl prosty - holokseniczny), elementy budowy (wybrane): ciała chromatoidalne, kariosom; parazytoza: czerwonka pełzakowa, entameboza (entamoebosis, potocznie - pełzakowica = amoebosis, dysenteria amoebica ang. amoebiasis, amebiasis, ale bywa też amoebiosis; pełzakowica jelitowa - bezobjawowe nosicielstwo, objawowa nietypowa, postać z zaparciem lub biegunką, postać ostra dyzenteryczna, pełzakowica narządowa - wątrobowa, płucna, skórna, innych narządów), chorobotwórczość: amoeboma, appendicitis, pełzakowy ropień wątroby = abscessus amoebica hepatis, pełzakowe zapalenie wątroby = amoebosis hepatis nonsuppurativa, objaw Chełmońskiego (ang. - bywa tłumaczony dosłownie - Chelmonski's sign, ale można też opisowo - pain in the right hypochondrium at the percussion [repeat to bump]), pełzakowe zapalenie wyrostka robaczkowego, pełzakowe nieczerwonkowe zapalenie jelita grubego; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa), rektoskopia; diagnostyka pośrednia: badanie kału na obecność koproantygenów, testy seroimmunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR.

Naegleria fowleri Carter, 1970

• Pełzaki grupy limax (ang. limax aoebae) - określenie nieprecyzyjne i nieuzasadnione, lepszym pomysłem jest stosowanie terminu - pełzaki amfizoiczne; stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit wiciowy, trofozoit pełzakowy; cykl prosty - holokseniczny); parazytoza (neglerioza = naegleriosis, pierwotne pełzakowe zapalenie opon mózgowych i mózgu = ang. primary amoebic meningoengoencephalitis, PAM, MEAP = meningoencephalitis amoebica primaria), chorobotwórczość: meningoencephalitis, zmiany ogniskowe w OUN; diagnostyka bezpośrednia: analiza rozmazu płynu mózgowo-rdzeniowego; diagnostyka pośrednia i molekularna: biochemiczna/molekularna analiza płynu mózgowo-rdzeniowego.

Acanthamoeba spp.

• Acanthamoeba astronyxis, A. castellanii, A. culbertsoni, A. polyphaga; stadia cyklu życiowego (cysta, trofozoit pełzakowy; cykl prosty - holokseniczny); parazytoza: akantameboza = acanthamoebosis, ziarniniakowe zapalenie mózgu = ang. granulomatous amoebic encephalitis, GAE, EAG = encephalitis amoebica granulomatosa; chorobotwórczość: encephalitis, Acanthamoeba keratitis = AK, kerato-conjunctivitis amoebae, zmiany ziarniniakowe w OUN, pełzaki amfizoiczne jako wektory i rezerwuary innych patogenów (Legionella pneumophila); diagnostyka bezpośrednia: analiza pobranego materiału (treść jam nosa, gardła, ucha zewnętrznego, zeskrobiny rogówki, płyn mózgowo-rdzeniowy), badania autopsyjne (preparaty histopatologiczne); diagnostyka pośrednia: testy seroimmunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR.

Plasmodium spp. - zarodziec

• Plasmodium vivax, P. malariae, P. ovale, P. falciparum; stadia cyklu życiowego (sporozoity, schizonty, merozoity, kryptozoity = hipnozoity, trofozoity = forma pierścienia i późne, gametocyty, gamety, ookineta, oocysta, sporocysta, schizogonia endoerytrocytalna i egzoerytrocytalna, sporogonia, gametogonia; cykl złożony, diheteroksenia); parazytoza: zimnica (plasmodiosis, malaria), malaria tertiana, malaria quartana, malaria tropica - w tym: postaci mózgowa, biegunkowa, krwotoczna; chorobotwórczość: splenomegalia, niedokrwistość niedobarwliwa z anizocytozą i poikilocytozą, polichromatofilia, leukocytoza obojętnochłonna (mierna), leukopenia, żółtaczka hemolityczna, encefalopatia, hipoglikemia, acydemia, objawy zwiastunowe, bradykardia, czarnomocz = ang. black water fever, przewlekły zespół nerczycowy = syndroma nephroticum, malaria zamartwicza (malaria algida, ang. algid malaria), malaria złośliwa (malaria perniciosa), postać żołądkowo-jelitowa malarii złośliwej (malaria perniciosa gastrica); hipoksja (na poziomie tkankowym), ogniskowe objawy neurologiczne, TSS = ang. tropical splenomegaly syndrom, tor gorączkowy, odporność śródinwazyjna, odporność nabyta (wygasająca); diagnostyka bezpośrednia: analiza grubego i cienkiego rozmazu krwi, plamki: Schuffnera, Maurera, Ziemanna, test QBC (fluorescencyjne barwienie warstw próby krwi wydzielonych przez wirowanie), badania autopsyjne; diagnostyka pośrednia: szybki test z przeciwciałami monoklonalnymi, po wykonaniu testu konieczna analiza mikroskopowa celem określenia gatunku pasożyta; diagnostyka molekularna: PCR.

Toxoplasma gondii Nicolle et Manceaux, 1908

• Stadia cyklu życiowego (oocysta ze sporozoitami, psudocysta z tachyzoitami = endozoitami, cysta z bradyzoitami = cystozoitami, endodyogenia, antropozoonoza; cykl złożony, diheteroksenia, pasożyt polikseniczny); elementy budowy (wybrane): ciało biegunowe konoid, roptrie, mikronemy, kompleks apikalny, toksonemy (białko PEP), apikoplast; parazytoza: toksoplazmoza (toxoplasmosis), toksoplazmoza: nabyta, wrodzona, oczna, u osób z osłabioną odpornością, neurotoksoplazmoza; chorobotwórczość: triada Sabina-Pinkertona, zapalenie siatkówki i naczyniowki (chorioretinitis), wodogłowie (hydrocephalia),małogłowie (microcephalia), powiekszenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia), uogólnione powiększenie węzłów chłonnych (limfadenopatia), zapalenie mięśnia sercowego (myocarditis), zapalenie mięśni (myositis), zapalenie płuc (pneumonitis), odległe następstwa zarażenia (dotyczy toksoplazmozy wrodzonej), immunokompetentność, immunosupresja, polaryzacja odpowiedzi immunologicznej z udziałem limfocytów pomocniczych Th1 i Th2, wiek ciąży a częstość transmisji łożyskowej pasożyta i jej następstwa dla płodu; diagnostyka bezpośrednia: badanie płynu owodniowego (obecność trofozoitów Toxoplasma gondii), badanie bioptatów, badania autopsyjne; diagnostyka pośrednia: serokonwersja, miana IgM, IgG, IgA, testy serologiczne (ELISA, odczyn immunofluorescencji pośredniej, odczyn Sabina-Feldmana), badanie płynu owodniowego (obecność swoistych przeciwciał), badanie krwi pępowinowej (zwiększona liczba eozynofilów i aktywności gamma-glutamylotranspeptydazy, obecność swoistych IgM), interpretacja wyników badania serologicznego trudna z uwagi na powszechne występowanie dodatnich odczynów serologicznych, techniki obrazowania wykorzystywane zwłaszcza w ustalaniu zmian płodu i w neurotoksoplazmozie, angiografia fluoresceinowa pomocna w rozpoznawaniu satelitarnych ognisk w toksoplazmozie ocznej; diagnostyka molekularna: PCR.

Cryptosporidium spp.

• Cryptosporidium parvum, stadia cyklu życiowego (trofozoit, oocysta cienkościenna i grubościenna, sporozoit, merozoity, mikro- i makrogamety, schizogonia, merogonia, gamogonia, sporogonia - sporulacja; cykl prosty - holokseniczny; antropozoonoza); parazytoza: kryptosporydioza (cryptosporidiosis); chrobotwórczość: biegunka podróżnych (ang. travellers' diarrhoea), zespół złego wchłaniania; diagnostyka bezpośrednia: rutynowe badanie kału zwykle nie wystarcza do rozpoznania kryptosporydiozy, zalecane barwienie specyficzne metodą Ziehla-Neelsena; diagnostyka pośrednia: baadanie kału na obecność koproantygenów; diagnostyka molekularna: PCR.

PRZYWRY DIGENETYCZNE

Fasciola hepatica (Linnaeus, 1758) - motylica wątrobowa

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta macierzysta, redia macierzysta, redia potomna - kolejnych generacji, adoleskaria = metacerkaria - ale w szerokim rozumieniu tego terminu, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: w Polsce Lymnaea (Galba) truncatula i L. (G.) occulta; cykl złożony, diheteroksenia); parazytoza: fascjoloza = fasciolosis, ang. fascioliasis, the common sheep liver fluke infection, popularnie - choroba motylicza; chorobotwórczość: halzoun = distomatosis buccopharyngealis; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa); diagnostyka posrednia: testy immunologiczne.

Dicrocoelium dendriticum (Rudolphi, 1819) - motyliczka

• Stadia cyklu życiowego ( jajo, miracydium - w jaju, sporocysta macierzysta, sporocysta potomna, cerkaria, metacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki lądowe rodzajów Helicella, Zebrina, i in., żywiciel metacerkarii: mrówki rodzaju Formica; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: dikrocelioza = dicrocoeliosis, ang. dicrocoeliasis, the lancet fluke infection; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

Paragonimus westermani (Kerbert, 1878) - przywra płucna

• Stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta, redia macierzysta, redia potomna, cerkaria, mtacerkaria, postać hermafrodytyczna; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: ślimaki rodzajów Semisulcospira, Brotia, żywiciel metacerkarii: duże skorupiaki; cykl złożony, triheteroksenia); parazytoza: paragonimoza = paragonimosis, ang. paragonimiasis, the Oriental lung fluke infection; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa), plwociny; diagnostyka pośrednia: odczyny immunologiczne; diagnostyka molekularna: PCR.

Schistosoma spp.

• Schistosoma haematobium, S. mansoni, S. japonicum, stadia cyklu życiowego (jajo, miracydium, sporocysta macierzysta, spotocysta potomna, cerkaria, schistosomula, postać dorosła pokolenia rozmnażającego się obupłciowo; żywiciel pokoleń partenogenetycznych: zależnie od gatunku, ślimaki rodzajów Bulinus, Biomphalaria, Oncomelania; cykl złożony, diheteroksenia, angiohelminty); parazytoza: schistosomoza = schistosomosis, ang. schistosomiasis haematobium, schistosomiasis mansoni, schistosomiasis japonicum, bilharcjoza = bilharziosis - błędnie, archaizm; chorobotwórczość: nowotwór pęcherza moczowego (rak płaskokomórkowy = ang. squamous cell carcinoma lub gruczolakorak = adenocarcinoma) - dotyczy Schistosoma haematobium, nowotwór wątroby (ang. hepatocellular carcinoma = HCC, malignant hepatoma) - dotyczy Schistosoma mansoni; diagnostyka bezpośrednia: badanie moczu (S. haematobium) lub kału (pozostałe gatunki), rektoskopia (schistosomoza jelitowa); diagnostyka molekularna: PCR.

TASIEMCE

Diphyllobothrium latum (Linnaeus, 1758) - bruzdogłowiec szeroki

• Stadia cyklu życiowego (jajo, koracydium, onkosfera, procerkoid, plerocerkoid = sparganum, adultus; żywicielstwo parateniczne; wikariat parazytologiczny; cykl złożony, triheteroksenia, pasożyt polikseniczny); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, otwarta macica, tokostom, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, długość strobili, apoliza rzekoma (pseudoapolysis); parazytoza: difylobotrioza (diphyllobothriosis, ang. diphyllobothriasis, the fish broad tapeworm infection); chorobotwórczość: bruzdogłowcowa anemia złośliwa = anaemia diphyllobothriaca perniciosa; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa); uwaga - inne tasiemce rzędu Pseudophyllidea, dla których człowiek nie jest właściwym żywicielem ostatecznym, uczestniczą w etiologii sparganozy..

Taenia saginata Göze, 1782) - tasiemiec nieuzbrojony

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkus - cysticercus bovis = wągier bydlęcy, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: tenioza (taeniasis, synonim teniarynchoza, taeniarhynchosis, ang. taeniasis sagitata); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa, analiza mikroskopowa i makroskopowa); diagnostyka pośrednia: badanie kału na obecność koproantygenów; diagnostyka molekularna: PCR.

Taenia solium Linnaeus, 1758 - tasiemiec uzbrojony

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkus - cysticercus cellulosae = wągier świński, adultus; egzoinwazja, autoendoinwazja; cykl złożony, diheteroksenia, możliwa komplikacja cyklu przy endoinwazji - wągrzyca, apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: tenioza (taeniosis, ang. taeniasis solium) i/lub wągrzyca (cisticercosis, cysticerkoza); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa, analiza mikroskopowa i makroskopowa; tenioza), analiza bioptatów (wągrzyca); diagnostyka pośrednia: techniki obrazowania (wągrzyca), badanie kału na obecność koproantygenów, czułość i swoistość testów seroimmunologicznych niepewna; diagnostyka molekularna: PCR.

Echinococcus granulosus (Batsch, 1786) - tasiemiec bąblowcowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, bąblowiec jednojamowy = echinococcus unilocularis, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, pasożyt polikseniczny - dotyczy wyboru żywiciela pośredniego; echinococcus sterilis, echinococcus fertilis); parazytoza: bąblowica jednojamowa (echinococcosis unilocularis, ang. unilocular echinococcosis), hydatidoza (hydatidosis, ang. hydatid disease); chorobotwórczość: wezykulacja; diagnostyka bezpośrednia: analiza materiału biopsyjnego, pooparacyjnego lub pośmiertnego (autopsja); diagnostyka pośrednia: pomocne są techniki obrazowania, odczyny serologiczne - pomocne, ale nie decydujące.

Echinococcus multilocularis (Leuckart, 1863), Vogel, 1955

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, bąblowiec wielojamowy = echinococcus multilocularis, adultus; cykl złożony, diheteroksenia), parazytoza: bąblowica wielojamowa (echinococcosos multilocularis, hydatidosis multilocularis), potocznie alweokokoza (ang. alveolar hydatid disease); diagnostyka bezpośrednia: analiza materiału pooperacyjnrgo lub pośmiertnego (autopsja); diagnostyka pośrednia: odczyny serologiczne, pomocne są techniki obrazowania; diagnostyka molekularna: PCR.

Dipylidium caninum (Linnaeus, 1758) - tasiemiec psi

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkoid, adultus; cykl złożony, diheteroksenia, apoliza właściwa = euapolysis); parazytoza: dipylidioza (dipylidiosis, ang. dipylidiasis, the dog tapeworm infection); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili, pakiety jaj; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa, analiza mikroskopowa i makroskopowa).

Hymenolepis nana (von Siebold, 1852) Blanchard, 1891 - tasiemiec karłowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkoid, adultus; fakultatywna homoksenia, egzoinwazja, autoendoinwazja, apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: hymenolepidoza (hymenolepidosis, ang. hymenolepidiasis nana, the dwarf tapeworm infection); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

Hymenolepis diminuta (Rudolphi, 1819) - tasiemiec szczurzy

• Stadia cyklu życiowego (jajo inwazyjne, onkosfera, cysticerkoid, adultus; cykl złożony, obligatoryjna, diheteroksenia apoliza właściwa = euapolysis); elementy budowy (wybrane): uzbrojenie skoleksa, zamknięta macica, budowa proglotydu hermafrodytycznego i macicznego, orientacja zatok płciowych w strobili, długość strobili; parazytoza: hymenolepidoza (hymenolepidosis, ang. hymenolepidiasis diminuta, the rat tapeworm infection); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału (analiza koproskopowa).

NICIENIE

Ascaris lumbricoides Linnaeus, 1758 - glista ludzka

• Stadia cyklu życiowego: jajo, jajo inwazyjne (L2), larwa (łącznie 4 stadia larwalne), osobniki dorosłe; cykl prosty - homoksenia/monoksenia; parazytoza: askarydoza (glistnica, ascaridosis, ascariosis, ang. ascariasis), choroba brudnych rąk, geohelminty ; chorobotwórczość: inhibitory proteaz, nacieki zwiewne Loefflera, leukocytoza, eozynofilia, zespoły objawów alergicznych, guzki robacze (wędrówka larw oboczna), niedrożność jelit lub przewodów wyprowadzających trzustki i przewodów żółciowych (powikłania); diagnostyka bezpośrednia : badanie kału w kierunku obecności jaj pasożyta (analiza koproskopowa, dekantacja, sedymentacja, flotacja próby materiału kałowego ; możliwy wynik fałszywie ujemny przy obecności w jelicie wyłącznie samców pasożyta, lub w pierwszych dwóch miesiącach zarażenia), badanie plwociny, BAL, sporadycznie obecność glist w jelicie stwierdza się w czasie laparotomii, badania radiologicznego jelita cienkiego oraz badania endoskopowego, diagnostyka pośrednia: metody serologiczne zasadniczo znajdują zastosowanie w rozpoznawania glistnicy larwalnej, pomocne bywają techniki obrazowania (USG jamy brzusznej, TK mózgu).

Toxocara canis (Werner, 1782) Johnston, 1916 - glista psia

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa (łącznie 4 stadia larwalne), postaci dorosłe (u żywicieli właściwych), cykl prosty - holoksenia, żywiciel eupostcykliczny; parazytoza: toksokaroza (toxocarosis) - określenie nieprecyzyjne i zasadniczo błędne, toksokaroza to schorzenie pasożytnicze zwierząt drapieżnych, będących właściwymi żywicielami postaci dorosłych glist rodzaju Toxocara, w przypadku parazytozy człowieka zgrabniejsze byłoby użycie terminu - toksokaroza larwalna, ale w żargonie medycznym termin toksokaroza ma się dobrze, nagminnie bywa stosowany tak w oryginalnym piśmiennictwie naukowym, jak i w podręcznikach, a trudno wszak polemizować z podręcznikiem, który się wskazało w sylabusie kursu, więc tylko taka moja luźna uwaga (ZP), zespół larwy wędrującej trzewnej (syndroma larva migrans visceralis, syndroma larvae migrantis visceralis); chorobotwórczość: hepatomegalia, pneumonitis, nacieki zwiewne Loefflera, ogniskowe zmiany w mózgu i gałce ocznej, postaci kliniczne: zespół larwy wędrującej trzewnej (VLM = visceral larva migrans), toksokaroza oczna (OLM = ocular larva migrans), toksokaroza mózgowa, toksokaroza bezobjawowa; diagnostyka: biorąc pod uwagę znaczny polimorfizm objawów, klinicznie można jedynie podejrzewać toksokarozę larwalną, rozpoznanie wstępne potwierdza się badaniem serologicznym (test ELISA); larwalna toksokaroza nie stanowi wskazania do badania bioptycznego wątroby, ale może być w tym badaniu potwierdzona, pomocne są analizy biochemiczne (aktywności enzymów wątrobowych:: AlAT, AspAT, GGTP), techniki obrazowania (TK, angiografia fluoresceinowa dna oka); diagnostyka molekularna: PCR.

Enterobius vermicularis (Linnaeus, 1758) Leach, 1853 - owsik ludzki

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa, osobniki dorosłe; cykl prosty - homokseniczny, monoksenia; parazytoza: owsica, enterobioza (enterobiosis, ang. enterobiasis), choroba brudnych rąk; chorobotwórczość: appendicitis (rzadko, ale trzeba brać pod uwagę); diagnostyka bezpośrednia: metoda. Grahama (przylepca celofanowego), metoda.NIH, metoda Markeya., badanie moczu, poszukiwanie jaj w stolcu mało efektywne, ale na świeżym stolcu mogą być znalezione samice pasozyta, samice owsika znajdywane sa także w czasie badania rektoskopowego, kolposkopowego oraz przy badaniu usuniętego wyrostka rocaczkowego.

Ocena makroskopowa i mikroskopowa kału, badanie moczu

Strongyloides stercoralis (Bavay, 1876) Stiles et Hassal, 1902 - węgorek jelitowy

• Stadia cyklu życiowego: pokolenie wolnożyjące i pasożytnicze, jajo, larwa rabditopodobna, larwa filariopodobna, pasożytująca samica, partenogeneza, rozwój pośredni (heterogeniczny), rozwój bezpośredni (homogeniczny), przemiana pokoleń, progeneza (neotenia), geohelminty; parazytoza: węgorczyca, strongyloidoza (strongyloidosis); elementy budowy (wybrane): gardziel rabditopodobna, gardziel filariopodobna; chorobotwórczość: autoinwazja, autoendoinwazja, larva curens, nacieki zwiewne Loefflera, eozynofilia, objawy dyspeptyczne, ogniska bronchopneumoniczne, inwazja OUN, strongyloidoza bezobjawowa lub skąpoobjawowa; diagnostyka: wykrywanie larw rabditopodobnych w treści dwunastniczej, badanie kału daje wyniki niepewne, zwłaszcza gdy nie stosuje się metody Baermanna lub hodowli larw; diagnostyka pośrednia: odczyny serologiczne.

Ancylostoma duodenale (Dubini, 1843) Creplin, 1845 - tęgoryjec dwunastniczy

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa filariopodobna i rabditopodobna; larwa drzemiąca (ang. inhibited larva, dormant larva), cykl prosty - holokseniczny, homoksenia, geohelminty; elementy budowy (wybrane): budowa torebki gębowej (różnicowanie z Necator americanus); parazytoza: ancylostomatoza, ankylostomatoza (ancylostomatosis), ang. the Old World hookworm infection; chorobotwórczość: peptyd antykoagulacyjny (AcAP = ang. Ancylostoma caninum anticoagulant peptide), czynnik hamujący neutrofile i hialuronidazę, objawy rzekomowrzodowe, hipoproteinemia, niedokrwistość niedobarwliwa, zespół larwy wędrującej skórnej (syndromae larvae migrantis cutaneae, ang. creeping eruption) - chociaż zespół opisywany jest głównie w inwazjach larw tęgoryjców nieswoistych człowiekowi, podobne zmiany notowane bywają w zarażeniu A. duodenale (częściej Necator americanus, ZP); diagnostyka bezpośrednia: badanie kału na obecność jaj, ale dla różnicowania z Necator americanus wymagana jest analiza budowy larw filariopodobnych (larwoskopia, hodowla larw inwazyjnych in vitro, kryteria różnicowania mocno nieostre, ale larwoskopia jest bardzo pomocna w różnicowaniu z zarażeniem Strongyloides).

Wuchereria bancrofti (Cobbold, 1877) Seurat, 1921

• Stadia cyklu życiowego: mikrofilaria, osobniki dorosłe, żywiciel pośredni samice komarów rodzajów Culex, Anopheles, Aedes, Mansonia, żywiciel ostateczny - człowiek; cykl złożony, diheteroksenia, periodyka pojawiania się mikrofilarii we krwi obwodowej, microfilaria nocturna, Wuchereria bancrofti pacifica, biohelminty; parazytoza: wuszererioza (wuchereriosis); chorobotwórczość: słoniowacizna (elephantiasis); diagnostyka bezpośrednia: analiza grubego rozmazu krwi obwodowej (mikrofilarie), biopsja zmienionego węzła (postaci dorosłe); diagnostyka pośrednia: w przypadkach słoniowacizny mikrofilarii we krwi zwykle nie ma, pozostaje więc rozpoznanie kliniczne, serologiczne i molekularne.

Loa loa (Cobbold, 1864) Castellani et Chalmers, 1913

• Stadia cyklu życiowego: mikrofilaria, osobniki dorosłe, żywiciel pośredni - ślepak (Chrysops spp.); cykl złożony, diheteroksenia, microfilaria diurna, biohelminty; parazytoza: loaoza (loaosis); chorobotwórczość: obrzęk kalabarski (ang.Calabar swelling), obrzęk głośni, encephalitis - powikłania (rzadko); diagnostyka bezpośrednia: analiza grubego rozmazu krwi obwodowej (mikrofilarie), analiza osobników dorosłych pozyskanych z bioptatów skórnych; diagnostyka pośrednia: immunologiczne badanie surowicy na obecność swoistych pasożytowi antygenów, badanie surowicy na obecność przeciwciał prowokowanych przez pasożyta - ograniczone (niepożądane immunologiczne reakcje krzyżowe).

Onchocerca volvulus (Leuckart, 1893), Raillet et Henry, 1910

• Stadia cyklu życiowego: microfilaria, osobniki dorosłe, żywiciel pośredni - meszki (Simulium spp.), biohelminty; parazytoza: onchocerkoza (onchocercosis); chorobotwórczość: onchocercoma, ślepota rzeczna (ang. the river blindness); diagnostyka bezpośrednia: rozpoznawanie mikrofilarii w wycinku skóry lub w płynie komorowym gałki ocznej, diagnostyka pośrednia: immunologiczne badanie surowicy na obecność swoistych pasożytowi antygenów (ELISA); diagnostyka molekularna: PCR.

Trichinella spiralis sensu lato - włosień kręty

• Trichinella britovi, T. spiralis s. str., T. nativa, T. pseudospiuralis, T. nelsoni ; stadia cyklu życiowego: larwa wędrująca, larwa mięśniowa, osobniki dorosłe, pasożyt polikseniczny, autoheteroksenia, biohelminty; elementy budowy (wybrane): stichosoma (stichosom, ang. stichosome); parazytoza: włośnica, trichineloza (trichinellosis); chorobotwórczość: zespół biegunkowy, typowy zespół włośnicowy, zespół z objawami alergicznego zapalenia naczyń na tle immunologicznym, zespół z objawami spowodowanymi zaburzeniami metabolicznymi, vasculitis, eozynofilia, leukocytoza, obrzęk wokółoczodołowy, myalgia; diagnostyka bezpośrednia: znalezienie larw we włóknach mięśniowych (biopsja lub autopsja), zmiany bazofilne włókien mięśniowych pod nieobecność pasożyta sugerują rozpoznanie włośnicy; diagnostyka pośrednia: badania serologiczne są pomocne w ustaleniu rozpoznania, ale ich wyniki są dodatnie najwcześniej pod koniec drugiego tygodnia choroby; diagnostyka molekularna: PCR.

Trichuris trichiura (Linnaeus, 1771) Stiles, 1901 - włosogłówka ludzka

• Stadia cyklu życiowego: jajo, larwa (4 stadia larwalne), osobniki dorosłe, cykl prosty - homokseniczny, monoksenia, geohelminty; elementy budowy (wybrane): stichosoma (stichosom, ang. stichosome); parazytoza: włosogłówczyca, trichuroza (trichurosis), trichocefaloza (trichocephalosis); chorobotwórczość: colitis ulcerosa, wypadnięcie odbytnicy (prolapsus recti), zespoły objawów alergicznych; diagnostyka bezpośrednia: badanie kału w kierunku obecności jaj pasożyta (analiza koproskopowa, metody zagęszczajace - sedymentacja, dekantacja, flotacja).

PAJĘCZAKI

Argas refexus (Fabricius, 1794) - obrzeżek gołębi

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa (kolejne stadia nimfalne), osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: kleszczowe zapalenie mózgu, gorączka Q.

Ixodes ricinus (Linnaeus, 1758) - kleszcz pospolity

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa, osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: środkowo-europejskie kleszczowe zapalenie mózgu, sztlandzkie zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z Tribec, krymsko-kongijska gorączka krwotoczna (Crimean-Congo haemorrhoagic fever, CCHF), tularemia, krętkowica kleszczowa z Lyme (ang. Lyme disease), gorączka marsylska, riketsjoza słowacka, gorączka Q, (Q fever, Balkan grippe), babesjoza.

Dermacentor reticulatus (Fabricius, 1794) - kleszcz łąkowy

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa, osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: kleszczowe zapalenie mózgu, omska gorączka krwotoczna (Omsk haemorrhoagic fever, OHF), kleszczowy azjatycki dur-plamisty, tularemia; uwaga - pokrewny gatunek Dermacentor andersoni uczestniczy w epidemiologii kleszczowej gorączki Kolorado (Colorado tick fever, CTF) i gorączki plamistej Gór Skalistych (Rocky Mountain spotted fever, RMSF).

Demodex folliculorum (Simon, 1842) - nużeniec ludzki

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa (I, II), osobniki dorosłe).

Neotrombicula autumnalis (Shaw, 1790) - swędzik jesienny

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, nimfa (nymphochrysalis, imagochrysalis), osobniki dorosłe); uwaga - pokrewny rodzaj Leptotrombidium uczestniczy w epidemiologii gorączki rzecznej (tsutsugamushi disease, scrub typhus - w dosłownym tłumaczeniu dur zaroślowy).

Dermanyssus gallinae (Redi, 1674) - ptaszyniec

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, osobniki dorosłe); uwaga - pokrewny gatunek Liponyssoides sanguineus uczestniczy w epidemiologii ospy riketsjowej (ang. Rickettsialpox)..

Ornithonyssus bacoti (Hirst, 1913) - roztocz szczurzy

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, osobniki dorosłe); udział w epidemiologii wybranych chorób transmisyjnych: gorączka Q, dżuma.

Sarcoptes scabiei (Linnaeus, 1758) - świerzbowiec ludzki

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, tritonimfa, osobniki dorosłe).

Dermatophagoides spp.- roztocze kurzu domowego

• Dermatophagoides farinae, D. pteronyssinus; stadia cyklu życiowego (jajo, prelarwa, larwa, protonimfa, tritonimfa, postaci dorosłe).

Acarus siro Linnaeus, 1758 - rozkruszek mączny

• Stadia cyklu życiowego (jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa = hipopus, tritonimfa, postaci dorosłe).

UWAGA: epidemiologię wskazanych w sylabusie schorzeń transmisyjnych rozwinąłem w notatkach z wykładów, dostępne na platformie e-learningu (Z. P.).

---