Rozpoznawanie skał metamorficznych

i klucz od oznaczania skał - Instrukcja nr 5

Wprowadzenie

Podstawowe badanie jest badaniem makroskopowym i ono stanowi przedmiot ćwiczenia.

Badanie skał metamorficznych polega przede wszystkim na odróżnieniu rozpoznawanej skały od skały magmowej czy osadowej.

W rozróżnieniu bardzo pomaga świadomość, że skały metamorficzne posiadają bardzo często teksturę uporządkowaną będącą następstwem procesów diagenezy (np. bezładna tekstura granitu przechodzi w uporządkowaną teksturę gnejsu zwaną często teksturą gnejsową).

Skały metamorficzne pochodzące od skał osadowych poprzedza się często przedrostkiem para zaś pochodzące od skał magmowych przedrostkiem orto.

Opis skały metamorficznejj musi zawierać określenie:

- nazwy skały (jej miejsca w systematyce),

- składu mineralnego,

- budowy wewnętrznej skały.

Opis minerału musi być kompletny i wykonany analogicznie jak w ćwiczeniu 2.

Budowa wewnętrzna musi zawierać opis:

A. Struktury skały

Kryształy w skałach metamorficznych nazywane są blastami stąd struktura blastyczna i krystaloblastyczna. Wymienia się także struktury porfiroblastyczną i poikiloblastyczna, granoblastyczną i lepidoplastyczną oraz nematoblastyczną i inne.

B. Tekstury skały

Teksutry bezładne (zwykle w strefie kata) i tekstury kierunkowe (linijna tzw. lineacja mineralna, płaska tzw. foliacja, gnejsowa).

Wykonanie ćwiczenia

Dokonujemy makroskopowego badania próbki (lub dodatkowo oględzin pod mikroskopem - w praktyce zależnie od potrzeb).

Badając próbkę skały korzystamy z załączonej tabeli 5.1 zawierającej klasyfikację skał metamorficznych.

Istotną cechą systematyki jest pokazanie przejścia od skały wyjściowej (kolumna 1) do skały metamorficznej (kolumna 2). Oczywiście przejście to odbywa się w stanie stałym gdyż inaczej po stopieniu skały wyjściowej ponownie powstałaby skała magmowa.

Uwagi inne

• W skałach magmowych występują minerały skał wyjściowych (pierwotnych) ale tez pojawiają się minerały nowe (dysten, sylimanit, staurolit, talk, grupa serpentynu tj. antygoryt i chryzotyl, grupa epidotów, grupa chlorytów iinne).

• Minerały te często występują w osobliwych skupieniach (np. występuje w agregatach włóknistych, przedzielających wstęgowo zbite agregaty.

Klucz do rozpoznawania skał

Na zakończenie ćwiczenia podano tabelę 5.2 będącą podsumowaniem działu „rozpoznawanie skał”.

Zaproponowany w tabeli klucz do rozpoznawania skał może okazać się bardzo przydatny w warunkach terenowych gdzie zwykle mamy możliwość pobrania większej próbki, odłupania większego kawałka skały oraz zazwyczaj widzimy naturalne występowanie skały w przyrodzie.

PODZIAŁ SKAŁ METAMORFICZNYCH - UPROSZCZONA KLASYFIKACJA wg Eskoli

Tabela 5.1

Materiał wyjściowy	Rodzaj skały	Składniki główne
Granity - dioryty	Gnejsy	Kwarc, skalenie, minerały femiczne
Arkozy	Granulity	Kwarc, skalenie, minerały femiczne, granat
	Gnejsy z nadmiarem Al.	Kwarc, skalenie, biotyt, muskowit, silimanit, kordieryt, andaluzyt
Iły	Łupki łyszczykowe	Kwarc, łyszczyki często także chloryt, chorytoidy, andaluzyt, granat, (almadyn), silimanit, cjanit, staurolit
	Fyllity	Kwarc, łyszczyki często także chloryt, chorytoidy, , granat, (almadyn
Piaskowce	Kwarcyty - łupki kwarcytowe	Kwarc i akcesoryczne: łyszczyki, cjanit, silimanit, diopsyd, trmolit, kalcyt, dolomit
Gabra	Amfibolity	Plagioklaz, amfibol, diopsyd
Margle	Zieleńce i łupki chlorytowe	Albit, epidot, chloryt
	Eklogity	Granat, piroksen (omfacyt)
	Łupki oliwinowe	Oliwin
	Łupki piroksenowe	Piroksent
	Łupki amfibolowe	Amfibole
	Łupki chlorytowe	Chloryt, magnetyt
	Łupki talkowe	Talk
	Łupki serpentynowe	Serpentyn
Wap[ienie	Marmury	Kalcyt, dolomit
Dolomity
Skały żelaziste	Łupki magnetytowe	Magnetyt, limonit
magmowe i osadowe	Łupki hematytowe	Hematyt
Boksyty	Skały szmerglowe	Korund, hematyt
i lateryty		magnetyt

Prosty klucz do oznaczania wszystkich skał Tabela 5.2
Opis zachowania się próbki skały niezwietrzałej:
1. Rozsypuje się w ręku na poszczególne okruchy
Okruchy o średnicy <=2 mm			Okruchy zaokrąglone o średnicy >=2 mm				Okruchy kanciaste o średnicy >=2 mm
Piasek			Żwir				Gruz
2. Uderzona młotkiem odkształca się plastycznie lub wykruszają się z niej ziarna (daje się skrobać nożem).
W stanie suchym rozciera się w palcach na mączkę			W stanie wilgotnym - plastyczna Gdy mokra -śliska				Widoczne włókna roślinne, barwa ciemnoszara lub czarna
Mułek Less (barwa żółtawa z widocznymi porami) Kreda jeziorna (barwa biała, burzy się z HCl)			Ił Glina (w palcach wyczuwa się pojedyncze ziarna)				Torf Gytia
3. Uderzona młotkiem dźwięczy, rozpada się na duże ostrokrawędziaste bryły, twarda, nie daje się rysować nożem:
3.1. Budowa krystaliczna różnoziarnista, ziarna kanciaste, widoczne gołym okiem:
Barwa jasna do czerwonej				Szara		Ciemnoszara do zielonoczarnej
Zawiera kwarc	Brak kwarcu					Zawiera oliwin			Brak skaleni
Granit	Sjenit			Dioryt		Gabro			Perydotyt, dunit
3.2. Budowa krystaliczna, kryszatały z trudem widoczne gołym okiem, rozpoznawane pod lupą:
Barwa jasna do czerwonej				Szara		Ciemnoszara do czarnej
Zawiera kwarc	Brak kwarcu
Riolit	Trachit porfir bezkwarcowy			Andezyt		Bazalt Diabaz
3.3. Budowa krystaliczna, tekstura równoległa
Gnejsy	Łupki krystaliczne (metamorficzne)
3.4. Widoczne gołym okiem ziarna w masie bezpostaciowe:
Fenokryształy			Bardzo duże, kanciaste				Bardzo duże, zaokrąglone
Porfiry			Brekcje				Zlepieńce
3.5. Widoczne gołym okiem drobne, zaokrąglone lub słabo zaokrąglone ziarna powodujące na przełamie szorstkość powierzchni
Barwa jasna: czerwonawa, zielonkawa							Barwa ciemnoszara
Piaskowce, arkozy							Szarogłazy
4. Uderzona młotkiem wydaje głuchy dźwięk, pęka na duże kawałki, daje się rysować nożem:
4.1. Reaguje z HCl:
Na zimno								Na gorąco lub po
Budowa krystaliczna		Po rozpuszczeniu w HCl zostawia osad			Gładka powierzchnia przełamu			sproszkowaniu
Marmur		Margiel			Wapień			Dolomit, syderyt
4.2. Pęka:
Przeważnie w jednej płaszczyźnie					W dowolnych przypadkowych kierunkach
Zwilżona nie jest śliska		Zwilżona jest śliska						Ma lekko szorstką powierzchnię
Fyllit (ma powierzchnię połyskującą), łupek		Iłołupek			Iłowiec			Mułowiec

Zadanie nr 4: Rozpoznawanie skał metamorficznych

wg Instrukcji 5

Opisz cztery skały metamorficzne. Możesz opisać skały, które znajdują się w laboratorium, a możesz opisać skały, które znalazłeś w terenie. Opis skał możesz wykonać wg własnej fantazji. Możesz także posłużyć się formularzem nr 5.1. Sprawozdanie - zatytułowane „Zadanie nr 4: Rozpoznawanie skał metamorficznych” opatrz datą i oddaj prowadzącemu zajęcia lub włóż osobiście do swojej teczki.

Teczki są przechowywane u prowadzącego zajęcia. Dbaj o terminy. Oddawaj sprawozdania na kolejnych ćwiczeniach po zakończeniu zadania. Terminy i jakość pracy podlegają ocenie.

Formularz nr 5.1

	Cechy	Opis cechy
1	Nazwa skały
2	Rodzaj skały
4	Struktura
5	Tekstura
6	Ogólna barwa
7	Skład mineralny wraz z krótkim opisem minerałów
8	Skała pierwotna
9	Sposób występowania w przyrodzie
10	W przybliżeniu gęstość
11	Przydatność techniczna
12	Cechy szczególne
13	Główny skład chemiczny
14	Sposób powstania
15	Inne cechy

Przewodnik do ćwiczeń z Geologii Inżynierskiej i Hydrogeologii Instrukcja nr 5 str 2/5

Dr inż. Wiktor Przybyłowicz - Katedra Geotechniki - Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Poiltechnika Świętokrzyska w Kielcach. Telefax: 041/3424555

Przewodnik do ćwiczeń z Geologii Inżynierskiej i Hydrogeologii Instrukcja nr 5 str 5/5

Dr inż. Wiktor Przybyłowicz - Katedra Geotechniki - Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Poiltechnika Świętokrzyska w Kielcach. Telefax: 041/3424555

---