Dn.6/13/20.12.2005r.

FRANCJA W DOBIE REWOLUCJI

1789 - 1814r.

Przyczyny rewolucji francuskiej

• kryzys społeczny i polityczny

• 1786r. kryzys osiągnął szczytowe nasilenie

• opanowanie przez szlachtę głównych urzędów

• wysoka stopa życiowa arystokracji wśród otaczającej ją nędzy

• powstawanie pism postępowych pisarzy francuskich XVIII w.

• myśli pisarzy wiązały się z filozofią racjonalistyczną i z doktryną prawa natury

• pisarze wierzyli w istnienie praw przyrodzonych (poznawalnych rozumem), należy tylko:

- odkryć prawa natury, które rządzą życiem społecznym, jego ekonomią, polityką

- człowiek powinien tym prawom dać kształt prawa pozytywnego, które umożliwi stworzenie

ustroju zapewniającego sprawiedliwość i szczęście

- ludzie powinni powoływać rząd, którego celem jest zagwarantowanie praw naturalnych

- stosunek między rządzonymi a rządzącymi powinien opierać się na umowie społecznej

• pisarze uważali, że człowiek ma prawo do szczęścia i może je osiągnąć, kiedy:

- będzie przestrzegał praw naturalnych, praw przyrodzonych każdego człowieka

• pisma Monteskiusza, Rousseau posiadają podobne założenia, co pisarze francuscy:

• Monteskiusz

- stworzył teorię podziału władzy jako systemu, który ma zabezpieczyć prawa naturalne

człowieka do wolności

- występował przeciw rządom despotycznym, natomiast za monarchią umiarkowaną

(zapewniającą człowiekowi korzystanie z wolności)

• Rousseau

- posiadał koncepcję umowy społecznej: suwerenność w państwie należy do ludu

(zasada suwerenności ludu, równości i wolności społecznej)

- jego obraz ustroju społecznego, przeciwny do ustroju państwa feudalnego i monarchii absolutnej

• szkoła fizjokratów

• głosiła wolność gospodarczą

• przeciwna jakimkolwiek ograniczeniom prawa własności

• zwolennikiem liberalizmu ekonomicznego, wolnej konkurencji, reform, kapitalizmu

Zwołanie Stanów Generalnych - 5 V 1789r.

• 1614r. ostatnie zwołanie Stanów Generalnych

• 5 V 1789r. zwołanie Stanów Generalnych pod presją Parlamentów i opinii publicznej

(data otwiera okres rewolucji we Francji)

• chęć króla nakładania nowych podatków

• Parlament uważa, że tylko naród reprezentowany przez Stany Generalne może uchwalać podatki

• król karze zarejestrować w Parlamencie ustawę, znoszącą uprawnienia polityczne Parlamentów

w dziedzinie rejestracji ustaw

• oburzenie, dlatego król zmuszony do ustępstwa, zwołania Stanów Generalnych

• przyznanie stanowi trzeciemu (mieszczaństwu) podwójnej liczby posłów

• powołanie w każdym stanie posłów dla utworzenia trzech kolegiów poselskich

Powstanie I Konstytuanty - 9 VII 1789r.

• Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowym, a 9 VII Konstytuantą

(nie może się rozwiązać, ani zostać rozwiązana zanim nie uchwali nowej konstytucji)

• uchwalono, że każdy poseł jest reprezentantem całego narodu (nie tylko swego stanu),

jest nietykalny i nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności politycznej

• wieść o planowaniu usunięcia siłą Konstytuanty przez króla

• wystąpienie zbrojne ludności Paryża

• 14 VII zdobycie paryskiej Bastylii (symbolu despotyzmu królewskiego) - obecnie

dzień święta narodowego we Francji

• wywołały okres tzw. „wielkiej trwogi”

• w VIII, pierwsze zasadnicze uchwały Konstytucji:

1. Deklaracja praw człowieka i obywatela

• akt prawny, który stworzył podstawę nowego systemu prawno-państwowego

• treść deklaracji dzieli się na 2 grupy:

• zasady ogólne dotyczące organizacji politycznej państwa

1. Zasada suwerenności ludu program umiarkowanej burżuazji

- przeciwna teorii o boskim pochodzeniu

- prawo może przyjść do skutku tylko jako akt woli powszechnej

2. Teoria podziału władzy

- zaczerpnięta od Monteskiusza

- prawo ludu do wyrażania zgody na obciążenia podatkowe

- odpowiedzialność władzy przed sądem

• sformułowanie praw osobistych człowieka tzn. praw obywatelskich

1. Zasady „praw człowieka i obywatela”

- sformułowanie i wyliczenie praw osobistych, naturalnych, niezbywalnych, świętych

i ich wspólne określenie mianem praw obywatelskich

2. Równość wobec prawa służyła interesom bogacącego się mieszczaństwa

- równość praw politycznych

- równość ciężarów podatkowych

- równy dostęp do urzędów

- równe dla wszystkich sądy

- niwelacje różnic i przywilejów stanowych

3. Wolność

- według definicji Deklaracji, wolność to możność czynienia wszystkiego co nie szkodzi drugiemu

(prawo określa co jest czynnością szkodliwą)

- nietykalność osobista (nikt nie może być oskarżony, aresztowany, więziony,

inaczej niż w wypadkach określonych przez prawo)

- wolność sumienia, wyrażanie przekonań w słowie i na piśmie

(oznacza odcięcie się od nietolerancji religijnej)

- wolność gospodarcza, nienaruszalność prawa własności prywatnej, jako „prawo święte”

(naruszalność dopuszczalna: w wypadkach podyktowanych potrzebom powszechną

i pod warunkiem pełnego odszkodowania) program rewolucyjnego mieszczaństwa

• Deklaracja posiadała charakter programu rewolucyjnego, manifestu francuskiego mieszczaństwa

• wpływ amerykańskiej „Deklaracji niepodległości” i naśladownictwo praktyki stosowanej

w Stanach Zjednoczonych, gdzie konstytucje stanowe były poprzedzane deklaracjami

(również te same źródła myśli politycznej opartej na doktrynie prawa natury)

• wywarła wielki wpływ na kształtowanie się ustroju i prawa w państwach nowożytnych

• stanowiła „credo”, ewangelię polityczną dla szeregu pokoleń, na których będą opierać się

międzynarodowe deklaracje praw po II wojnie światowej

• wprowadziła pojęcie podmiotowych praw publicznych i stworzyła dla nich gwarancję konstytucyjną

(odtąd dwustronny stosunek jednostki do państwa: poddany stawał się obywatelem, uzyskał określone

prawa publiczne, w obronie których mógł stanąć wobec państwa jako strona w sądzie)

• wykształciła pogląd, że racje bytu każdej organizacji politycznej stanowi ochrona nienaruszalnych

i naturalnych praw człowieka

2. Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu

• dekret z 4 VIII 1789r. zniósł przywileje szlachty i powinności feudalne chłopów wobec panów

(zapoczątkowanie francuskiej „reformy rolnej”)

• wprowadzenie kryterium rozróżniające:

• feudalne prawa właścicieli, narzucone chłopom, oparte na gwałcie, tzw. „feudalizm dominujący”

- zaliczano do niego prawa związane z poddaństwem, sądownictwo patrymonialne, pańszczyzny,

monopole dworskie

• prawa oparte na umowie, tzw. „feudalizm kontraktujący”

- prawo do poboru czynszów i podobnych świadczeń od chłopów

• na podstawie rozróżnienia, zwolniono chłopów bez odszkodowania dla panów ze świadczeń należących

do sfery „feudalizmu dominującego”, natomiast na płaszczyźnie „feudalizmu kontraktującego”,

dano prawo wykupienia się z tych czynszów (jedynie drobna część chłopów jest w stanie to zrobić)

• 1792r. Konstytuanta zadekretowała, że chłopi będą zobowiązani do świadczenia czynszów, tam gdzie

panowie potrafią udowodnić prawo do ich pobrania, za pomocą dokumentu istnienia pierwotnego kontraktu

• dokumenty poginęły w okresie „wielkiej trwogi”, zniszczyły się

• dekret oznaczał faktyczne zniesienie prawa własności panów do ziemi chłopskiej

• dopiero dekret z 1793r. zniesie wszelkie prawa feudalne bez odszkodowania

• zapoczątkowanie likwidacji wielkiej własności ziemskiej

• ustawa o konfiskacie dóbr kościelnych i szlacheckich dóbr ziemskich (należących do emigrantów)

• majątki uznane za dobra narodowe, zdecydowano je rozprzedać, tzw. masowa parcelacja”

(nabywcami głównie chłopi i mieszczaństwo)

• doprowadziło do likwidacji wielkiej własności ziemskiej

- wielkie dobrodziejstwo dla chłopów, w zamian poparli armie rewolucyjne

- szlachta straciła szanse odzyskania przodującego stanowiska w państwie

3. Reformy zarządu terytorialnego

• w myśl hasła: „Francja jedna i nierozdzielna”, dążono do stworzenia administracji prostej i jednolitej,

zniesienia przywilejów i partykularyzmów lokalnych

• nowy podział administracyjny

• kryterium podziału: względy gospodarcze i geograficzne (pominięcie historycznych)

• 83 departamenty, ich nazwy od rzek, gór (żadna nie nawiązywała do historycznej nazwy prowincji)

• 4-stopniowy podział administracyjny: departamenty dzieliły się na dystrykty,

dystrykty na kantony, kantony na gminy wiejskie i miejskie

• jednolity w całym kraju ustrój gmin wiejskich i miejskich

• podział przetrwał po dzień dzisiejszy

• obieralne samorządowe organa

• na poszczególnych szczeblach obywatele wybierali wieloosobowe rady:

- municypalne w gminach (3-21 osób)

- dystryktowe (12 osób)

- departamentalne (36 osób)

• rady ze swego grona wybierały merów w gminach, a dyrektoriaty w dystryktach (4 osoby)

i w departamentach (8 osób)

• system zapewniał władzę bogatszemu mieszczaństwu w administracji lokalnej

• nie zdał egzaminu w życiu, dopiero Napoleon dokonał gruntownej reorganizacji nowego systemu

4. Reformy sądownictwa

• potrzeba utworzenia jednolitego, prostego systemu sądownictwa, władzy sądowej jako wyrazu

suwerenności ludu i jako władzy niezawisłej, przez rozdział władzy sądowej od wykonawczej i ustawod.

• wprowadzenie równego dla wszystkich sądownictwa powszechnego, instytucji sędziów pokoju

i ławy przysięgłych

• odrębne instancje sądowe w sprawach cywilnych i karnych

• dla spraw cywilnych sądownictwo dwustopniowe:

- sądy pokoju na wzór angielski

- trybunały dystryktu, od których mogła iść apelacja do trybunału innego dystryktu

• dla lżejszych spraw karnych 3 instancje:

- sądy policji municypalnej

- sąd policji poprawczej (na szczeblu kantonu)

- trybunał dystryktu

• dla cięższych spraw karnych

- sprawy zagrożone karą na ciele lub karą hańbiącą

- śledztwo i dochodzenie wstępne prowadził sędzia pokoju, który przekazywał sprawę

do trybunału dystryktu

- trybunału dystryktu wraz z ławą przysięgłych (na wzór angielski udział ławy w postępowaniu

sądowym) wdrażał proces do trybunału karnego departamentu

- trybunał karny departamentu był złożony z 12 przysięgłych, tworzących ławę, którzy

orzekali o winie i 3 sędziów i przewodniczącego, którzy orzekali o karze

- nie było apelacji od wyroku trybunału

• powołano sąd kasacyjny (w razie stwierdzenia naruszenia prawa lub procedury , zaskarżony mógł wyrok

uchybić i odesłać sprawę do innego trybunału dla ponownego rozpatrzenia)

• charakter ludowy sądownictwa

• udział czynnika ludowego (ławy przysięgłych) w orzecznictwie sądowym

• obsadzanie wszystkich stanowisk sędziowskich w drodze wyborów

• zapewnienie niezawisłości sądownictwa (uniezależnienie sądownictwa i całkowite jego oddzielenie

od administracji)

5. Reformy w dziedzinie stosunków wyznaniowych

• zasada tolerancji religijnej, wolność sumienia

• konfiskata dóbr kościelnych

• przekształcenie ich w dobra narodowe

• dobra kościelne były dobrami królewskimi, dlatego mogły być przez króla odebrane

• kasata zakonów

• zakony funkcjonowały za zezwoleniem królewskim, które mogło być cofnięte

• Konstytucja cywilna kleru

• król miał prawo regulować stosunki wewnętrzne Kościoła, nie ingerując w sprawy wiary

• zniesiono podział diecezjalny Francji i wprowadzono nowy

- w każdym departamencie po 1 diecezji

- na szczeblu nadrzędnym 10 prowincji z arcybiskupami metropolitami na czele

- arcybiskupi, biskupi i proboszcze obierani przez odpowiednie zebrania elektoralne

- zniesienie innych instytucji kościelnych (poza seminariami duchownymi)

- Konstytucja wywołała walkę między państwem a Kościołem katolickim

• dopiero w 1792r. reformy Konwentu (a nie Konstytuanty)

• wprowadzenie obowiązkowych ślubów cywilnych

• dopuszczenie rozwodów

• odebranie sądownictwa w sprawach małżeńskich sądom kościelnym i powierzenie sądom państw

6. Uchwalenie Konstytucji 3 IX 1791r.

• opierała się na założeniach Deklaracji z 1789r. (weszła w skład jako rozdział I)

• do narodu należy suwerenność

• do narodu należy cała władza, może ją wykonywać przez delegowanie

- władzy wykonawczej: królowi,

- władzy ustawodawczej: Zgromadzeniu Ustawodawczemu,

- władzy sądowniczej: sędziom, wybranym przez lud

• władza wykonawcza

• sprawowana przez „króla Francuzów”, który:

- był nietykalny i nieodpowiedzialny (stąd wszystkie akty królewskie wymagały kontrasygnaty

właściwych ministrów)

- mianował ministrów

- posiadał prawo weta zawieszającego

• władza ustawodawcza (przewaga nad władzą wykonawczą)

• jednoizbowe Zgromadzenie Ustawodawcze

- wybierane na 2 lata w wyborach pośrednich, powszechnych

- posiadało wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej

• wybory były pośrednie, dwustopniowe i odbywały się na tzw. „zebraniach pierwiastkowych”

elektorów, po jednym na 100 obywateli, następnie elektorzy tworzyli zebrania elektoralne,

na których wybierano posłów

• prawo wyborcze ograniczone przez tzw. cenzus majątkowy i cenzus wieku: przyznane obywatelom

„czynnym” - mężczyzną od 25 lat, płacącym podatek bezpośredni w określonej wysokości

• ministrowie byli odpowiedzialni prawnie, konstytucyjnie (odpowiedzialność ta otwierała drogę

do odpowiedzialności parlamentarnej, choć nie byli odpowiedzialni politycznie)

• konstytucja wyrazem zwycięstwa bogatego mieszczaństwa nad tendencjami konserwatywnymi

arystokracji (odrzucenie systemu 2-izbowego jak w Anglii, niebezpieczeństwo odrodzenia się arystokracji)

• zwycięstwo bogatego mieszczaństwa nad radykalnymi dążeniami drobnomieszczaństwa, zmierzającego

do obalenia monarchii (system wyborczy odsuwał drobnomieszczaństwo od politycznych praw wyborczych)

• zwycięstwo wielkiej burżuazji nad królem (przewaga władzy ustawodawczej nad władzą wykonawczą)

• IX 1791r. po uchwaleniu konstytucji Konstytuanta rozwiązała się

• wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego

• 745 wszystkich członków Zgromadzenia Ustawodawczego: 3 chłopów, 4 rzemieślników

• „żyrandyści”- przywódcy pochodzili z bogatego departamentu Gironde

• zawiązała się Komuna Paryska

• wystąpienie zbrojne ludności paryskiej

• pod przewodnictwem działaczy mieszczańskich

• 10 VIII 1792r. doprowadziła do aresztowania króla

• Zgromadzenie Ustawodawcze zawiesiło króla w jego prawach i zwołało Konwent Narodowy

• rozległa działalność ustawodawcza Konstytuanty, w ciągu 2-letniego istnienia

(tendencje umiarkowane w jej działalności)

• obaliła system feudalny i stworzyła podstawy ustroju konstytucyjnego

• 5 V 1789 - 10 VIII 1792r. okres monarchii ograniczonej

• stworzyła konstytucje I w Europie spisaną, o charakterze antyfeudalnym, konstytucję społeczeństwa

„feudalnego”(I spisaną konstytucją w Europie była Konstytucja 3 maja 1791r.)



---