dr Katarzyna Pawełek

Zakład Resocjalizacji WSE UAM

Dyżury: wtorek godz. 11:30-13:00, pokój 54 budynek AB tel. [phone]

Email: [e-mail]

Współczesne systemy resocjalizacji

II rok I˚ pedagogiki resocjalizacyjnej, studia stacjonarne, KOŚCIAN/GNIEZNO

CELE ZAJĘĆ

• Główne okresy w rozwoju opieki nad osobami nieprzystosowanymi społecznie

• Zapoznanie z historią praw człowieka i zdefiniowanie podstawowych pojęć z zakresu praw człowieka; przedstawienie międzynarodowych standardów ochrony praw dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji nieletnich przestępców

• Ukazanie głównych kierunków ewolucji postępowania z nieletnimi i przeprowadzenie analizy porównawczej systemu organów i zasad odpowiedzialności nieletnich przed tymi organami w wybranych krajach europejskich

• Zapoznanie z sytuacją osób pozbawionych wolności, ustalenie odpowiedzi na pytanie czy istnieją prawa więźnia oraz jak są one chronione?

• Przedstawienie nowych wyzwań i dylematów resocjalizacji: nowe kategorie przestępstw, więźniowie długoterminowi i niebezpieczni

WYKŁADY

1. Wprowadzenie w problematykę zajęć

1. Pedagogika resocjalizacyjna i jej dorobek

2. Geneza i rozwój opieki nad osobami nieprzystosowanymi społecznie

• Zemsta i odwet- do końca XVI wieku

• Pierwsze zakłady i instytucje wychowawczo-poprawcze- XVI-XIX wiek

• Reorganizacja opieki zakładowej- druga połowa XIX wieku- wybuch I wojny światowej

• Dynamiczny rozwój teorii i praktyki opiekuńczo-wychowawczej nad osobami nieprzystosowanymi- okres międzywojenny

• Przewaga form zapobiegawczych nad penitencjarnymi- od zakończenia II wojny światowej

Literatura podstawowa

(1) M. Kalinowski (2005) Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich, APS, Warszawa, str.19-44

(2) H. Machel (1994) Wprowadzenie do pedagogiki penitencjarnej, UG, Gdańsk, rozdz. 1, 2, 3

WSKAZÓWKI DO LITERATURY

- Pierwsze sądy i zakłady, kuratorzy sądowi, pozainstytucjonalne metody wychowawcze (przykłady), postępowa myśl penitencjarna, pierwsze systemy penitencjarne, okresy w rozwoju opieki nad osobami nieprzystosowanymi społecznie- Kalinowski

- Pedagogika penitencjarna, jej przedmiot i interdyscyplinarność oraz podstawowe pojęcia; biologiczne, psychologiczne, socjologiczne teorie przestępczości; rozwój idei resocjalizacji- najważniejsze fakty, pierwsze systemy penitencjarne- Machel

2. Prawa człowieka i ich wpływ na postępowanie z nieletnimi i dorosłymi sprawcami przestępstw

1. Co to są prawa człowieka?

2. Międzynarodowe gwarancje praw i wolności człowieka: rys historyczny

3. Definicja i podział praw człowieka

4. Podstawowe pojęcia: godność, równość, wolność, granice władzy

5. Podstawowe międzynarodowe dokumenty o prawach człowieka

6. Międzynarodowe i krajowe instytucje ochrony praw człowieka

7. Prawa człowieka a resocjalizacja

Literatura podstawowa

1. W. Osiatyński (2011). Prawa człowieka i ich granice. Kraków: Znak, rozdz. 1

2. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej uchwalona dnia 2 kwietnia 1997r, rozdz. I, II, III

3. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności- Rada Europy 4 XI 1950r

4. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych- Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 16 XII 1966r

WSKAZÓWKI DO LITERATURY (wybrane pozycje)

- art. 2 (państwo demokratyczne), rozdz. II (godność, wolności i prawa, środki ochrony praw), art. 87, 91 (rozdz. III)- Konstytucja

- prawa i wolności człowieka, Komisja Praw Człowieka i Trybunał Praw Człowieka, system ochrony praw- Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

- prawa i wolności człowieka, Komitet Praw Człowieka, system ochrony praw- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP)

3. Jak winno wyglądać postępowanie w sprawach nieletnich w świetle regulacji międzynarodowych?

1. Krzywdzenie dzieci- długa historia

2. Czy dziecko ma prawa?

3. Międzynarodowe standardy praw dziecka

• Konwencja Praw Dziecka (ONZ)

• Wskazania Narodów Zjednoczonych dot. Zapobiegania Przestępczości Nieletnich (ONZ)

• Wzorcowe Reguły Minimum Narodów Zjednoczonych dot. Wymiaru Sprawiedliwości Wobec Nieletnich (ONZ)

4. Współczesne systemy traktowania nieletnich (trzy modele)

Literatura podstawowa

(1) M. Kalinowski (2005) Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich, ASP, Warszawa, postępowanie z nieletnimi w oparciu i przepisy prawa międzynarodowego (str. 150-168); międzynarodowe organizacje i stowarzyszenia (str. 171-192)

(2) Konwencja o Prawach Dziecka (Dz. U. z 1991r Nr 16 poz. 71)

(3) Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (z późniejszymi nowelizacjami)

(4) Wskazania Narodów Zjednoczonych dot. Zapobiegania Przestępczości Nieletnich, Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 45/ 112 (w) „Archiwum Kryminologii” Tom XIX, 1993

(5) Wzorcowe Reguły Minimum Narodów Zjednoczonych dot. Wymiaru Sprawiedliwości Wobec Nieletnich, Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 40/ 33 (w) jw.

WSKAZÓWKI DO LITERATURY

- Trzy modele postępowania z nieletnimi, Konwencja Praw Dziecka, Reguły Pekińskie; UNESCO, UNICEF, WAO, IFCO, FICE- Kalinowski

- art. 1, art. 12-16, artykuły dot. nieletnich łamiących normy prawne, mechanizm ochrony praw- Konwencja o Prawach Dziecka

- art. 1, 4, 5, 6, 7- Ustawa o postępowaniu...

4. Dorośli sprawcy przestępstw i ich prawa

1. Populacja więzienna: dane międzynarodowe

2. Czy do warunków więziennych można się zaadaptować? Perspektywa więźnia i członków rodziny

3. Prawa więźnia w świetle wybranych dokumentów krajowych i międzynarodowych

Literatura podstawowa

1. Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu (Strasburg 26 XI 1987) (Dz.U. z dnia 6 maja 1995r)

2. Europejskie Reguły Więzienne (Rada Europy 1987)

3. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Rada Europy 1950)

4. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (ONZ 1966)

5. Reguły Minimum Postępowania z Więźniami (ONZ 1955)

6. B. Stańdo- Kawecka (2000) Prawne podstawy resocjalizacji, Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków, rozdz. 4

WSKAZÓWKI DO LITERATURY

- Adresaci i najważniejsze założenia Reguł Więziennych (ONZ + RE), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, konwencje przeciwko torturom- Stańdo- Kawecka

ĆWICZENIA

I. Postępowanie w sprawach nieletnich w aspekcie porównawczym w wybranych krajach

WEJŚCIÓWKA 1→ literatura z bloku I

KOŚCIAN 28.10.12

GNIEZNO 8.11.2012

1. Współczesne systemy traktowania nieletnich (trzy modele):

• Traktowania nieletnich jako jedna z wyspecjalizowanych dziedzin prawa karnego (Włochy, Niemcy)

• Resocjalizacyjny z elementami odpowiedzialności karnej (Polska, Anglia)

• Resocjalizacyjny (Szwecja, Norwegia)

2. Zasady postępowania z nieletnimi w wybranych krajach w aspekcie porównawczym: zakres i treść pojęcia nieletni, charakter organów rozpatrujących sprawy nieletnich, środki stosowane wobec nieletnich

Literatura podstawowa

1. M. Kalinowski (2005) Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich, APS, Warszawa, str. 45-149 (obowiązują Państwa te części, które dotyczą: Włoch, Niemiec, Anglii, Szwecji, Norwegii)

2. Stańdo- Kawecka, B. (2000). Prawne podstawy resocjalizacji. Kraków: ZAKAMYCZE, rozdz. 9

3. Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (z późniejszymi zmianami)

WSKAZÓWKI DO LITERATURY

- resocjalizacja w wybranych krajach (Włochy, Niemcy, Anglia, Szwecja, Norwegia)- Kalinowski

- rozwój zakładów dla nieletnich w Polsce; postępowanie z nieletnimi według Ustawy: nieletni, demoralizacja, czyn karalny, cele Ustawy, środki stosowane wobec nieletnich (szczególną uwagę proszę zwrócić na nadzór kuratora!), placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne, rodzaje zakładów poprawczych, orzekanie kary wobec nieletniego (art. 10 kodeksu karnego), model postępowania z nieletnimi według Ustawy (model opiekuńczo-wychowawczy i jurydyczny)- Stańdo- Kawecka

II. Resocjalizacja dorosłych sprawców przestępstw

WEJŚCIÓWKA 2→bloku II

KOŚCIAN 7.11.2012

GNIEZNO 15.11.2012

1. Przestępczość i populacja więzienna w krajach UE

2. Współczesne wyzwania dla resocjalizacji dorosłych sprawców przestępstw: nowe kategorie przestępstw i ich sprawcy; więźniowie długoterminowi i niebezpieczni

3. Praca z osobami pozbawionymi wolności: programy resocjalizacyjne

4. Konsekwencje powrotu więźniów do społeczeństwa

Literatura

1. H. Machel (2006) Sens i bezsens resocjalizacji penitencjarnej- casus polski, Kraków: Impuls, rozdz. 4, 5

2. H. Machel (2003) Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk: Arche, rozdz. 6, 7

3. M. Marczak (red) (2009) Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce, Kraków: Impuls (obowiązują Państwa programy zamieszczone w poniższej tabeli)

WSKAZÓWKI

- kary długoterminowe, możliwości resocjalizacji, standardy europejskie- Machel 2003

- nowe kategorie przestępstw i przestępców; młodociani, recydywa, kobiety, więźniowie długoterminowi- Machel 2006

- wybrane programy resocjalizacyjne→ patrz: TABELA

Lp.	PROGRAM
	Duet (M. Rozwadowska- Suruło, T. Szarek)
	Bona (L. Olejnik)
	Bo zupa była za słona- program przeznaczony dla sprawców przemocy w rodzinie (M. Chojnacka, D. Jodłowska)
	Program terapii sprawców przestępstw seksualnych (R. Rutkowski, W. Sroka)
	Program pracy penitencjarnej z osadzonymi „niebezpiecznymi”- na przykładzie programu realizowanego w Zakładzie Karnym w Barczewie (S. Przybyliński)

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest otrzymanie pozytywnej oceny z ćwiczeń i wykładów:

ZALICZENIE WYKŁADÓW- forma pisemna (pytania otwarte i zamknięte) w oparciu o

materiał prezentowany na wykładach i literaturę

ZALICZENIE ĆWICZEŃ

• Systematyczne przygotowywanie się do ćwiczeń w oparciu o podaną literaturę

• Obecność na ćwiczeniach

• Otrzymanie pozytywnej oceny z 2 wejściówek→ średnia arytmetyczna stanowi ocenę końcową z ćwiczeń

Przydatne strony internetowe:

• Centralny Zarząd Służby Więziennej www.czsw.gov.pl

• www.prisonstudies.org

• National Criminal Justice Reference Service www.ncjrs.org

• http://www.hfhrpol.waw.pl/indexProjekt.php?strona_id=prawo (strona Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, na której można znaleźć dokumenty międzynarodowe)

Okresy w rozwoju opieki nad osobami nieprzystosowanymi społecznie

• Od czasów najdawniejszych do końca XVI wieku kara rozumiana była jako środek zemsty, odwetu i odpłaty

• W okresie XVI-XIX wieku powstawały pierwsze zakłady i instytucje wychowawczo-poprawcze (dla bezdomnych, włóczęgów, przestępców, sierot i innych osób potrzebujących opieki i pomocy)

• 1553 Bridvell, Anglia; cel: przystosowanie wychowanków do pracy i zarobkowania

• 1595 Amsterdam, Holandia; zakład dla mężczyzn; cel: poprawa i przystosowanie do pracy

• 1703 przytułek San Michele, Włochy (papież Klemens XI); cel: poprawa moralna młodocianych sprawców, nauka zawodu

• 1775 Gandawa, Belgia; cel: praca i moralna poprawa; zapoczątkował rozwój systemu celkowego

• 1767 Warszawa, więzienie marszałkowskie (Stanisław Lubomirski)

• 1790 Filadelfia, USA; pierwsze więzienie celkowe; doktryna religijna kwakrów= pełne osamotnienie więźnia sprzyja jego wychowaniu

• System auburnski

• 1840 Norfork, australijska wyspa; system progresywny (markowy)

• Od drugiej połowy XIX wieku do wybuchu I wojny światowej- wielka reorganizacja opieki zakładowej, materialnej, społecznej i prawnej nad dziećmi, nieletnimi i młodocianymi przestępcami

1. Rozwój nauk społecznych

2. Pierwszy sąd dla nieletnich- 1899 Chicago→ rozpowszechnienie tej idei na inne kraje: 1905 Anglia, 1906 Francja, 1908 Niemcy, 1909 Rosja (Petersburg)

3. Inne rozwiązania w krajach skandynawskich- system organów rozpatrujących sprawy nieletnich

4. Zakłady dla nieletnich miały charakter penitencjarny

5. Ukształtowanie się instytucji kuratorów sądowych w organ pomocniczy- najwcześniej w krajach anglosaskich (Anglia, USA)

• Od zakończenia I wojny do zakończenia II wojny światowej- dynamiczny rozwój teorii i praktyki opiekuńczo-wychowawczej nad osobami społecznie nieprzystosowanymi

• Po II wojnie światowej w niektórych krajach można obserwować dominację form zapobiegawczych nad penitencjarnymi i terapeutycznymi

• Humanizacja kary i wzrost nadziei na resocjalizację, choć nadal trwa spór o zakres i możliwość resocjalizacji w warunkach izolacji penitencjarnej

• Po II wojnie w Polsce idee resocjalizacji ustąpiły miejsca celom politycznym, po 1956 względna normalizacja; po 1989 otwarcie na wszystko, co ma służyć wychowaniu

• 1955 Reguły więzienne ONZ

• 1987 Reguły Więzienne Rady Europy

© Katarzyna Pawełek Współczesne systemy resocjalizacji 2012

6

---