FONOLOGIA

Podstawowa jednostka badawcza - fonem.

• kapa - papa /k/ : /p/

Fonem - 1) atom językowy dający się rozbić; 2) wiązka cech dystynktywnych (znaczących).

Posiada węższe znaczenie od głoski.

Nie ma znaczenia np. udziąsłowienie.

Głoska nie zawsze pokrywa się z fonemem.

Fonem uwypukla cechy zmieniające znaczenie.

Opozycja fonologiczna:

• koza - kosa /z/ : /s/

Fonem - jednostka abstrakcyjna w aferze langue.

W każdym języku zestaw cech zmieniających znaczenie jest inny.

• chora : kora /χ/ : /k/

• kot : koc, grat : gracz, owca : owcza /t/ : /c/ : /č/

FONEM funkcja

dystynktywna

GŁOSKA

Redundancja - cechy nadwyżkowe (w czasie tworzenia pleonazów, np. cofnąć się do tyłu, w dniu dzisiejszym).

Cechy diakrytyczne

(wszystkie cechy znaczące)

dystynktywne delimitacyjne

(służą jako cechy znaczące, (np. akcent, służą do oddzielania

odróżniające znaki językowe) znaków, oddzielające)

Ćwiczenie

1) żal : szal |ž| : |š|

• dźwięczność : bezdźwięczność

2) Sara : mara |s| : |m|

• szczelinowość : nosowość

3) łysy

• warianty fonemu - alofony

• nie zmienia się znaczenie

• z przyzwyczajeń → alofon fakultatywny

4) Kongo

• warianty fonemu - alofon pozycyjny

• nie zmienia się znaczenie

• uzależnione od pozycji w wyrazie

Alofon pozycyjny - wynika z miejsca i sposobu artykulacji.

5) trzeba

• alofon pozycyjny

• nie zmienia się znaczenie

6) sanki

• alofon fakultatywno-pozycyjny

Ćwiczenie

|ž| - cechy dystynktywne

1) żal : szal, życie : tycie - |ž| : |š| - dźwięczność : bezdźwięczność

2) życie : tycie - |ž| : |t| - szczelinowość : zwarto-szczelinowość

dziąsłowość : zębowość

• przykład błędny, gdyż musi istnieć tylko jedna cecha dystynktywna

3) żebra : zebra - |ž| : |z| - dziąsłowość : zębowość

4) żon : John

szczelinowość : zębowość

OPOZYCJE FONOLOGICZNE

|ž| - dźwięczność, dziąsłowość, szczelinowość

|ž| : |š| - opozycja prywatywna :

|ž| : |z| - opozycja równorzędna (ekwipolentna) :

- opozycja równorzędna :

|m| : |t| - mama : tama

Dla sonornych dźwięcznych dźwięczność nigdy nie jest cechą dystynktywną.

Sonorne mają zawsze dwie cechy dystynktywne.

SYSTEM FONOLOGICZNY WSPÓŁCZESNEGO JĘZYKA POLSKIEGO

1. Fonemy spółgłoskowe twarde

a)

/p/ (p')

/b/ (b')

/m/ (m') alofony pozycyjne

/f/ (f')

/v/ (v')

b)

/t/

- przedniojęzykowo-zębowe fonemy

/d/

- alofony pozycyjne

c)

/s/, /z/ - przedniojęzykowo-zębowe fonemy

/s'/, /z'/ - alofony pozycyjne

d)

- przedniojęzykowo-zębowe fonemy

- alofony pozycyjne

e)

/k/, /g/ - fonemy zwarte, tylnojęzykowe

/k'/, /g'/ - fonemy słabo obciążone funkcjonalnie w języku polskim

f)

χ - fonem bezdźwięczny

γ - wariant fakultatywny

2. Fonemy spółgłoskowe miękkie

a)

Są to fonemy, które nie posiadają wariantów.

Wyjątki:

b)

Fonemy te mogą być zmiękczone, ale nie w wyrazach polskiego pochodzenia.

3. Fonemy nosowe półotwarte

---