Anna Karpińska

Pedagogika społeczna

Ruch konsumencki

referat

Zagadnienia:

• Ruch konsumencki

• Edukacja konsumencka

• Wzory zrównoważonej konsumpcji (sustainable consumption)

• Wzory odpowiedzialności konsumenckiej i obywatelskiej

• Idea sprawiedliwego/uczciwego handlu

• Idea zrównoważonej gospodarki leśnej (FSC)

Ruch konsumencki

Nowe ruchy społeczne

- określenie rozmaitych ruchów powstałych na fali kontestacji młodzieżowej lat 60. XX wieku, przede wszystkim: ekologicznych,

feministycznych,

pacyfistycznych,

konsumenckich,

antynuklearnych

mniejszości seksualnych

ruchów działających na rzecz praw człowieka

Określa się je jako "nowe" dla odróżnienia od "starych" ruchów socjalistycznych i komunistycznych.

Nie można ich kwalifikować zgodnie z tradycyjnym podziałem na prawicę, lewicę, centrum;

Od lat 80. często znajdują polityczną reprezentację w partiach Zielonych, obecnie często włączają się w działania ruchu alterglobalistycznego.

Definicja wg: Encyklopedia PWN, Wikipedia

Ruch konsumencki w Polsce

Ruch konsumencki w Polsce rozwinął się po wydarzeniach, jakie miały miejsce w Sierpniu 1980r. Wówczas to, na solidarnościowej fali wiary, że zmiany naszego życia zależą w dużej mierze od nas samych, odżyła idea powołania w Polsce organizacji konsumenckiej.

Podwaliny ruchu konsumenckiego  możemy podzielić w Polsce na następujące etapy:

• ETAP I - lata 1956 - 1973

Przełom październikowy skierował uwagę na warunki życia społeczeństwa.

Powstają pierwsze prace naukowe z zakresu konsumpcji

Powołano pierwsze instytucjonalne formy ochrony konsumentów (przy Ministerstwie Handlu Wewnętrznego i Usług powstało Biuro Współpracy z Konsumentem „Opinia”).

Pierwsze badania związane z tematyką konsumencką prowadził Instytut ds. Rynku Wewnętrznego i Usług, SGPiS i Akademia Ekonomiczna

w 1973 r. na konferencji naukowej na temat ochrony i edukacji konsumentów, podkreślono, że istnieje potrzeba:

• poprawy sytuacji polskich konsumentów i ochrony ich praw,

• włączenia różnych środowisk w problematykę ochrony konsumentów, z uwagi na jej interdyscyplinarny charakter

• ETAP II - lata 1973 - 1979

Po pewnej poprawie, na początku lat 70. - z upływem czasu sytuacja konsumenta ulega systematycznemu pogarszaniu. Równolegle rośnie zainteresowanie problematyką konsumencką wśród ekonomistów, socjologów, prawników, a także dziennikarzy.

W 1977r. powstaje Departament Współpracy z Konsumentami

Ogólnopolska konferencja „Problemy ochrony konsumentów” (1977r.) sformułowała wnioski o potrzebie:

• prawnego uregulowania działalności handlowej i usługowej,

• wzmocnienia rangi konsumenta,

• stworzenie społecznego systemu ochrony konsumentów,

• utworzenia Ogólnokrajowej Rady Konsumentów

• ETAP III - lata 1980 - 1981

Dopiero „Sierpień'80” stał się trwałą podstawą dla utworzenia organizacji konsumenckiej. Determinacja doprowadzenia do zmian idących w kierunku demokracji i gospodarki rynkowej stała się silnym bodźcem do podjęcia trudu związanego z tworzeniem organizacji konsumenckiej

• We wrześniu 1981r. w Instytucie Handlu Wewnętrznego i Usług sformułowano projekt ustawy o Związku Konsumentów Polskich

• Na przełomie roku 1980 i 1981 w proces ten włącza się „Życie Gospodarcze” publikując cykl artykułów o ochronie konsumentów na świecie

• W kwietniu 1981r. przegłosowano koncepcję utworzenia Federacji Konsumentów jako stowarzyszenia zarejestrowanego i podjęto prace nad statutem, który został zarejestrowany 7 lipca 1981r

Realizacja postulatów Federacji Konsumentów znalazła wyraz w:

• działających od 1991r. polubownych sądach konsumenckich,

• obowiązującej od 1997r. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jej Art.76 zapisany jest w treści zaproponowanej przez Federację Konsumentów. Nakłada on na wszystkie władze publiczne obowiązek ochrony konsumentów,

• użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi

• przekształceniu w 1996r. Urzędu Antymonopolowego w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, odpowiedzialny za kreowanie  i realizację polityki konsumenckiej

• powołaniu w 1997r. Stałej Sejmowej Komisji Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a w czerwcu 2006r, po kilku latach przerwy, jej następczyni - Stałej Sejmowej Podkomisji Ochrony Konkurencji i Konsumentów

• powoływaniu od stycznia 1999r. powiatowych i miejskich rzeczników konsumentów,

• legislacji konsumenckiej dostosowanej do wymogów gospodarki rynkowej

• tworzeniu od 1998r. okresowych rządowych dokumentów programowych „Polityka konsumencka rządu na lata…”.

Edukacja konsumencka

Ustawiczne kształcenie konsumentów, czyli edukacja konsumencka prowadzona od najmłodszych lat, pozwala budować społeczeństwo odpowiedzialne, tzn. konsumenci są w stanie dokonać refleksji nad indywidualnymi wzorcami konsumpcji, przeanalizować ich wpływ na globalne społeczeństwo, środowisko i indywidualną jakość życia. Innymi słowy rozumieją wagę trwałej i zrównoważonej konsumpcji, stają się odpowiedzialni za tworzone jej wzorce, które uwzględniają ograniczone zasoby naturalne.

Przykładowe publikacje związane z edukacją konsumencką:

• ABC konsumenta - Co warto wiedzieć o zakupach i reklamacji

• Usługi - Potyczki z fachowcem

• Reklama i promocja - Dzisiaj tylko 9,99 zł

• Zawieranie umowy - Zakup butów to też umowa

• Sprzedaż poza lokalem przedsiębiorstwa - Spotkanie z akwizytorem

• Sprzedaż na odległość - Zakupy bez wychodzenia z domu

• Usługi telekomunikacyjne - Dzwonić każdy może...

• Reklamacja usług telekomunikacyjnych - Zawyżony rachunek - płacić, nie płacić

• Ubezpieczenia - Ogólne warunki ubezpieczenia- lektura dla nas czy egzamin dla agenta

• Spór z ubezpieczycielem - Jak być mądrym po szkodzie?

• Kredytobiorcy - Kredyt - jak wziąć, aby spłacić

• Nowoczesne usługi bankowe - Pieniądze - plastikowe i wirtualne

• Usługi turystyczne - Wycieczka z biurem podróży

• Timesharing - Wygrałeś pobyt na Tenerye - zadzwoń

• Pasażer linii lotniczych - Odwołany lot, zagubiony bagaż

• Postępowanie sądowe - Czasochłonna ostateczność czy prosta konieczność?

• Ochrona danych osobowych - Prywatność - prawo do bycia pozostawionym w spokoju

• Bezpieczeństwo produktu - Każdy produkt musi być bezpieczny

• Zabawki - Radosna i bezpieczna zabawa

Wzory zrównoważonej konsumpcji (sustainable consumption)

Dziesięć przykazań zrównoważonej konsumpcji

Według International Institute for Environment and Development (Międzynarodowego Instytutu Środowiska i Rozwoju)

Określamy zrównoważoną konsumpcję jako strategię kształtowania popytu zmierzającą do wykorzystania zasobów środowiska i usług gospodarczych w celu zaspokojenia potrzeb i podniesienia jakości życia wszystkich, przy jednoczesnym odtworzeniu kapitału przyrodniczego dla przyszłych pokoleń. Strategia składa się z następujących kluczowych elementów:

1. Zmiany strukturalne polegające na przejściu od gospodarki i stylu życia związanych z przemysłem do zrównoważonych, czyli idących dalej niż przyrostowa poprawa efektywności.

2. Sprawiedliwa konsumpcja

3. Nacisk na usługi: strategia skupia się na relacjach między zasobami środowiska a usługami, jakich wymaga spełnienie wszystkich potrzeb i podniesienie jakości życia (m.in. pod względem sposobu odżywiania, mieszkania, mobilności, czasu wolnego).

4. Zmiana możliwości rynkowych dla przedsiębiorców: strategia wymaga wprowadzania na rynek nowej generacji zrównoważonych dóbr i usług i rozszerzenia ich odpowiedzialności

5. Działania po stronie popytu stosowane w celu zapewnienia korzyści społecznych, gospodarczych i ekologicznych w całym łańcuchu produktowym.

6. Strategia zajmuje się wzorcami i czynnikami sprawczymi, takimi jak dochody, czynniki demograficzne, technologia, kultura i wartości, sposoby użytkowania ziemi i polityka społeczna oraz zachowaniami konsumentów.

7. Punktem wyjścia jest potrójny imperatyw zmiany wzorców konsumpcji na Północy, wynikający z 1) wysokich bezpośrednich kosztów ekologicznych konsumpcji na Północy, 2) znaczenia jej konsumpcji dla handlu z innymi regionami oraz przepływu do nich kapitału inwestycyjnego i technologii, a także 3) znaczenia zmiany stylu życia na Północy jako przykładu dla ekologizacji Południa.

8. W coraz większym stopniu zrównoważona konsumpcja stanowi przedmiot troski w różnych krajach, bogatych i biednych. Natomiast mają one odmienne priorytety, więc działania muszą być osadzone w różnorodnych warunkach kulturowych.

9. Strategia uznaje indywidualny i zbiorowy wymiar konsumpcji — w supermarkecie i w bibliotece.

10. Oparcie na wartościach: Strategia opiera się na wartościach etycznych i dąży do pobudzenia większej odpowiedzialności za wybór w zakresie konsumpcji.

Siedmiopunktowy program działań ONZ jako cele do osiągnięcia zrównoważonej konsumpcji:

1. Zapewnienie wszystkim możliwości spełnienia minimalnych potrzeb konsumpcyjnych.

2. Rozwijanie eko-efektywnych dóbr i usług.

3. Wyeliminowanie „przewrotnych” subsydiów i zmiana systemu bodźców.

4. Wzmocnienie działań społeczeństwa w ochronie konsumenta.

5. Wzmocnienie międzynarodowych mechanizmów zmierzających do ograniczenia globalnych skutków konsumpcji.

6. Tworzenie silnych sojuszy między ruchami konsumenckimi, ruchami walczącymi z ubóstwem i ruchami ekologicznymi.

7. Przyczynianie się do synergii między działaniami społeczeństwa obywatelskiego, sektora prywatnego i władz

Źródło: Raport w sprawie rozwoju ludzkości (Human Development Report), 1998

Podstawowy dylemat, przed którym stoją konsumenci, wynika z konfliktu interesów. Z jednej strony, wiadomo, że zrównoważona konsumpcja przyniesie korzyści środowisku naturalnemu, innym ludziom oraz przyszłym pokoleniom. Z drugiej strony, nie zawsze ma ona bezpośrednie i oczywiste korzyści dla indywidualnych konsumentów. Wręcz przeciwnie, zrównoważona konsumpcja często oznacza wyższe ceny lub rezygnację z wielu rzeczy. Młodzież to główna grupa, która może zmienić swoje nawyki konsumpcyjne, dlatego ważne jest skoncentrowanie wysiłków edukacyjnych na tej części konsumentów.

Wzory odpowiedzialności konsumenckiej i obywatelskiej

Od września 2006r. ekonsument realizuje ogólnopolską kampanię pod hasłem „Kupuj odpowiedzialnie! Twoje pieniądze kształtują świat”, której celem jest kształtowanie wśród ludzi młodych postawy świadomego i odpowiedzialnego konsumenta.

W 100 szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w 10 województwach w Polsce przeprowadzono zajęcia lekcyjne na temat zasad zrównoważonej konsumpcji.

Od początku kampanii opracowano i wydano szereg publikacji:

• Poradnik "Dobre zakupy", który omawia etyczne aspekty codziennych zakupów oraz stojącą przed nabywcą możliwość aktywnego wpływania na działalność firm poprzez wybory dokonywane w czasie zakupów.

• Poradnik "Jak kupować by nie dać się upolować", który pokazuje zaś jak bronić się przed rozmaitymi manipulacjami, na które jesteśmy codziennie narażeni jako konsumenci.

• Kalendarz konsumencki na rok 2008

i inne

Kampania edukacyjna „Co młody konsument wiedzieć powinien?”

W ramach projektu przygotowano:

poradniki edukacyjne:

- dla uczniów szkół podstawowych klas IV - VI

- dla uczniów szkół gimnazjalnych

- dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych

film edukacyjny „Co młody konsument wiedzieć powinien?”

materiały dydaktyczne dla nauczycieli w postaci szczegółowych scenariuszy prowadzenia zajęć lekcyjnych:

- dla uczniów szkół podstawowych klas IV - VI

- dla uczniów szkół gimnazjalnych

- dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych

Idea sprawiedliwego/uczciwego handlu (Fair Trade)

- międzynarodowy ruch alternatywnego handlu, przeciwstawiający się niesprawiedliwym praktykom w handlu światowym, gwarantuje producentom w ubogich krajach sprawiedliwe wynagrodzenie, godne i bezpieczne warunki pracy oraz długoletnie umowy handlowe. Wyklucza pracę dzieci i niewolników i umożliwia pracownikom uczestnictwo w demokratycznym podejmowaniu decyzji.

Problemy współczesnego świata związane z handlem międzynarodowym

• Praca w warunkach niewolniczych (pod przymusem, nadmiernie długi dzień pracy, regularne bicie, brak wolności osobistej i niemożność zmiany miejsca pobytu) np.: plantacje kakao na Wybrzeżu Kości Słoniowej

• Znaczne różnice w wynagrodzeniu - szwaczka w Chinach za godzinę pracy otrzymuje zaledwie 13 centów (około 40 groszy). Za tę samą pracę w Stanach Zjednoczonych, Europie czy Kanadzie otrzymuje się od 10 do 19 dolarów za godzinę (30 - 60 zł)

• 80% rynku czekolady na świecie opanowane jest przez 6 korporacji ponadnarodowych. Hadel odbywa się przez pośredników, którzy zarabiają wysokie prowizje, natomiast rolnicy w Afryce Zachodniej czy Ameryce Środkowej dostają najwyżej 5% ceny, jaką płacimy za czekoladę.

• Każdego dnia na świecie wypijane są średnio dwa miliardy kubków kawy. Jednak w Etiopii, uprawiający ją rolnicy żyją na skraju nędzy. Za zebranie kilograma ziaren Etiopczyk dostaje 23 centy. W zachodnich kawiarniach można z tego zaparzyć 80 filiżanek kawy - wartych 230 dolarów.

Cele Fair Trade:

• pomoc w rozwoju najuboższym producentom z krajów Trzeciego Świata

• zbudowanie trwałych, bezpośrednich relacji pomiędzy producentami w krajach biednych a konsumentami w bogatych częściach świata

• tworzenie warunków dla zrównoważonego rozwoju (premie na projekty rozwojowe dla społeczności lokalnej: budowy studni, wodociągów, dróg, szkół, ośrodków zdrowia)

• dbanie o środowisko naturalne (unikanie chemicznych nawozów, wycinania lasów)

Zasady sprawiedliwego handlu:

Wytwarzanie i sprzedaż produktów Sprawiedliwego handlu musi spełniać kryteria międzynarodowe, określane odrębnie dla poszczególnych towarów. Jeśli zasady są spełnione wydawany jest Certyfikat Sprawiedliwego handlu.

• dokonywanie zakupów bezpośrednio u drobnych producentów w Trzecim Świecie, z pominięciem pośredników

• płacenie producentom godziwej ceny

• płacenie dodatkowej premii, by umożliwić rozwój społeczności lokalnej

• umowy długoterminowe, umożliwiające producentom planowanie i rozwój

• ochrona praw kobiet, dzieci i ludności tubylczej

• wykluczenie eksploatacji pracy dzieci i niewolników;

• zapewnienie bezpiecznych i godnych warunków pracy

• poszanowanie środowiska naturalnego (standardy ekologiczne)

• promocja produkcji żywności metodami biologicznymi

• używanie specjalnych znaków handlowych, przyznawanych przez niezależne organizacje kontrolne

• kształtowanie wśród konsumentów poczucia odpowiedzialności za decyzje podejmowane w momencie nabywania produktów z krajów Południa

Produkty Sprawiedliwego handlu

• kawa, herbata, kakao i jego przetwory (np. czekolada), miody egzotyczne, cukier trzcinowy, banany i inne owoce egzotyczne oraz ich przetwory (soki, owoce suszone, dżemy), orzechy, produkty zbożowe (np. ryż) i ich przetwory (chrupki, makarony, musli), nasiona roślin strączkowych, zioła, przyprawy i wiele innych

• wyroby rękodzielnicze, jak dywany orientalne, biżuteria, ceramika, rzeźby, plecionki, kosze, maty, ludowe instrumenty muzyczne, artykuły papiernicze, zabawki, odzież, piłki sportowe

Znaki sprawiedliwego handlu

• Od wiosny 2003 roku w całej Unii Europejskiej został ujednolicony znak Sprawiedliwego Handlu dla produktów spożywczych.

• Niektóre organizacje świadomie rezygnują z używania tych znaków. Tak postępuje np. niemiecka firma Ökotopia, gdyż jej standardy socjalne i ekologiczne są wyższe niż standardy Sprawiedliwego Handlu. Ale w związku z tym rezygnuje też z określenia „Sprawiedliwy Handel” na rzecz „handel solidarnościowy”

• W roku 2004 r. IFAT - The International Fair Trade Assotiation - wprowadziła Znak Organizacji Sprawiedliwego Handlu (FTO Mark). Nie jest to znak certyfikacyjny dla towarów. IFAT przyznaje prawo jego używania swoim handlowym organizacjom członkowskim z całego świata, które spełniają standardy, określone przez system monitoringu IFAT.

Idea zrównoważonej gospodarki leśnej

znak FSC - Forest Stewardship Council

Zgodnie z obowiązującą ustawą podstawowym zadaniem Lasów Państwowych jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, realizowane w oparciu o plany urządzania lasu z uwzględnieniem w szczególności następujących celów:

• zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowie człowieka oraz równowagę przyrodniczą;

• ochrony lasów, zwłaszcza ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych, walory krajobrazowe i potrzeby nauki;

• ochrony gleby i terenów szczególnie narażonych na zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym;

• ochrony wód powierzchniowych, głębinowych i retencji zlewni;

• produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu.

Międzynarodowe certyfikaty FSC

Nadawane są przez Radę ds. Zrównoważonej Gospodarki Leśnej (Forest Stewardship Council)

Aby otrzymać taki certyfikat rdLP poddaje się ocenie audytorów. Audytorzy oprócz gospodarki leśnej, oceniają zagadnienia z zakresu:

• ochrony przyrody

• udostępniania lasów dla społeczeństwa

• praw pracowniczych

• planowania i dokumentowania działalności

• relacji z lokalnym społeczeństwem

Zasady i Kryteria Dobrej Gospodarki Leśnej opisują jak powinna wyglądać zrównoważona gospodarka leśna.

Zasady Dobrej Gospodarki Leśnej FSC dotyczą:

1. przestrzegania regulacji prawnych obowiązujących w danym kraju,

2. przestrzegania praw własności do terenów leśnych,

3. przestrzegania praw ludności rdzennej,

4. przestrzegania zasad współpracy z lokalną ludnością i praw pracowników,

5. racjonalnego czerpania korzyści z lasów,

6. ochrony przyrody i bioróżnorodności leśnej,

7. zakresu planów gospodarczych,

8. monitoringu poszczególnych elementów i oceny gospodarki leśnej,

9. ochrony lasów o szczególnej wartości,

10. gospodarki na plantacjach.

Źródła:

http://www.ceo.org.pl/portal/Konsumpcja

http://www.sprawiedliwyhandel.pl

http://www.fob.org.pl

http://www.ekonsument.pl

http://www.efte.org

http://www.federacja-konsumentow.org.pl/

http://www.fsc.pl/

http://www.fsc.org/

7

---