POLITYKA FISKALNA

Dr Barbara Kolanowska - Kowalska

Literatura:

1. M. Pietrewicz - Polityka fiskalna, Poltex, Warszawa 1998.

Literatura uzupełniająca:

1. G. Glocker - Polityka fiskalna w Unii Europejskiej i jej kształtowanie na podstawie reguł, Bank i kredyt, Nr 11-12, 2001.

2. N. Gail, Modele podatkowe (podatki obrotowe, podatki majątkowe, podatki dochodowe, podatki lokalne, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998.

3. W. Wójtowicz, P. Smoleń, Podatek dochodowy od osób fizycznych - pro rodzinny czy neutralny ?, Dom Wydawniczy ABC, 99.

4. W. Maruchin, Podwójne opodatkowanie dywidend, Prawo Unii Europejskiej, PWE, Nr 2, INFOR.

5. B. Brzeziński, J. Gołuchowski, C. Kosikowski, Harmonizacja prawa podatkowego UE i Polski, PWE, Warszawa, 1998.

6. M. Kalinowski, Współczesne systemy podatkowe, TNOiK, Toruń 1996.

7. H. Litwińczuk, Prawo podatkowe podmiotów przedsiębiorstw, KiK, Warszawa 2001.

23.02.2003

Polityka finansowa - która jest kreowana przez państwo, jest dla innych podmiotów finansowym warunkiem ich działania, czyli polityka finansowa stanowi czynnik egzogeniczny (zewnętrzny). Inne podmioty nie mają pełnej suwerenności finansowej.

Cele polityki finansowej - (której częścią jest polityka fiskalna), mają ostatecznie charakter realny, dlatego że mają za zadanie doprowadzić do określonych zmian w sferze realnej.

Państwo ma do dyspozycji dwa rodzaje polityki finansowej : politykę monetarną i politykę fiskalną.

Domeną polityki monetarnej jest obrona wartości pieniądza i bezpieczeństwo walutowe.

Polityka fiskalna - jest świadomą i celową działalnością, utożsamianą z władzą publiczną, rządem. Mają one przy pomocy określonych instrumentów narzędzi i metod doprowadzić do realizacji określonych celów.

Jest elementem polityki finansowej i jest domeną państwa w ścisłym tego słowa znaczeniu. Jest ustalana przez państwo, parlament, rząd, ministra finansów, aparat skarbowy.

W wąskim rozumieniu polityka fiskalna - (z łac.) skarbowy, podatkowy.

W szerszym ujęciu - obejmuje dobór źródeł i metod gromadzenia dochodu, to również kierunki i sposoby wydatkowania funduszy publicznych. W obszar jej zainteresowania wchodzą także deficyt budżetowy i dług publiczny.

Musi być określony mechanizm ekonomiczno - prawny, który będzie decydował o przepływie i odpływie środków z funduszy publicznych.

Instrumenty polityki fiskalnej :

Instrumenty dochodowe - daniny publiczne: 1. podatki, 2. opłaty, 3. składki na ubezpieczenie społeczne, itp.

Instrumenty wydatkowe : zasiłki, dotacje, subwencje, system emerytalno - rentowy, poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa.

Publiczne instrumenty finansowe - czyli te, które mają wierzycielski charakter: obligacje, bony skarbowe.

Fiskalizm

1. To przymusowe przejmowanie dochodów przez państwo.

2. w potocznym języku - to wyszukiwanie, pozyskiwanie dodatkowych dochodów dla finansów publicznych i drążeniu, zmuszaniu do bezdusznego egzekwowania tych dochodów.

Determinanty polityki fiskalnej - (czyli co ogranicza, co kształtuje politykę fiskalną).

• ustrój polityczny (czy demokratyczny, czy totalitarny)

• rodzaj gospodarki danego kraju (czy gospodarka rynkowa, etatystyczna, czy centralnie planowana),

• koncepcja zarządzania gospodarką (czy interwencjonizm, czy państwo bardziej neutralne),

• stopień rozwoju gospodarczego ( czy państwo wysoko rozwinięte, rozwijające się czy zacofane).

Polityka fiskalna prowadzona jest w warunkach pieniężnych. Warunki te są kształtowane przez politykę monetarną. W związku z tym mogą występować pewne sprzeczności w interpretacji zjawisk gospodarczych. Inaczej mogą być interpretowane przez politykę monetarną, a inaczej przez politykę fiskalną.

Rodzaje systemów fiskalnych wg J.M. Buchanana :

1. System potęgujący nierównomierny podział realnego dochodu w społeczeństwie (aggregative system)

biedny traci (saldo dodatnie) - bogaty zyskuje (saldo ujemne) :( Saldo z pozycji budżetu).

2. System neutralny (status quo system) - saldo fiskalne zerowe, realne dochody jednostek nie zmieniają się.

3. System wyrównawczy (equlitarian redistibutive system) - ujemne saldo - jednostki o niskich dochodach, dodatnie saldo - jednostki o wysokich dochodach.

02.03.2003

Funkcja alokacyjna- rozmieszczenie czynników w gospodarce.

Funkcja redystrybucyjna - wtórny podział dokonywany przez państwo.

Funkcja stabilizacyjna - zapewnienie równowagi. Polityka fiskalna w funkcji stabilizacyjnej może być:

• pasywna - efekty uzyskiwane za pomocą automatycznych stabilizatorów koniunktury (min. podatki)

• aktywna

Opóźnienia w reakcji polityki fiskalnej na zakłócenia w gospodarce

1. opóźnienia wewnętrzne

• faza rozpoznania

• od powstania zakłócenia do jego ujawnienia

• faza diagnozy

• analiza sytuacji i ocena

• faza decyzji

• ustalenie pakietu niezbędnych zmian (form i zakresu)

• faza instrumentalna

• postępowanie administracyjne i legislacyjne

2. opóźnienia zewnętrzne

• faza operacyjna

• od uruchomienia instrumentów fiskalnych do uzyskania efektów.

Protokół No5:

Wartości bazowe wynoszą:

• 3% dla relacji deficytu budżetowego do PKB wyrażonego w cenach bieżących

• 60% dla relacji zadłużenia państwowego do PKB wyrażonego w cenach rynkowych

Sektor rządowy (sektor finansów publicznych) - oznacza rząd centralny, władze regionalne i lokalne, fundusze ubezpieczeń społecznych, instytucje niekomercyjne finansowane i kontrolowane przez organy rządowe i samorządowe.

Deficyt oznacza przyrost zadłużenia netto (przyrost zadłużenia minus przyrost należności)

Zadłużenie oznacza całkowite zadłużenie brutto w wartościach nominalnych występujące na koniec roku w sektorze rządowym.

Sposoby obliczania deficytu budżetowego:

1. Metoda MFW - deficyt: wynik całego sektora finansów publicznych, ujemna różnica między dochodami a wydatkami publicznymi (luka dochodowa), przychody z prywatyzacji zmniejszają deficyt budżetowy.

2. Metoda Unii Europejskiej (brukselska) - deficyt: przyrost zadłużenia netto sektora finansów publicznych „net borowing”.

Schemat rachunku deficytu budżetowego:

1. zmiany w pasywach jednostek sektora finansów publicznych

1. papiery wartościowe (inne niż akcje) wyemitowane

2. pożyczki otrzymane

3. pozostałe pasywa (różne zobowiązania)

2. zmiany w aktywach jednostek sektora finansów publicznych

1. gotówka i depozyty

2. papiery wartościowe (inne niż akcje) posiadane

3. pożyczki udzielone

4. pozostałe aktywa w tym: należności z tytułu podatków i innych darowizn publicznych, należności z tytułu składek ubezpieczeniowych, inne należności.

3. przyrost zadłużenia netto (B - A) czyli deficyt

09.03.2003

Negatywne skutki deficytu

1. Przyspieszanie procesów inflacyjnych - deficyt budżetowy może prowadzić do zjawiska monetaryzacji długu. Monetryzacja następuje gdy deficyt jest finansowany bezpośrednio przez bank centralny, a polega na sztucznym dodrukowywaniu pieniądza. NBP nie może finansować deficytu (występuje taki zakaz również w konstytucji).

2. „Efekt wypychania” - emisja papierów wartościowych (obligacje, bony skarbowe), może prowadzić do ściągania kapitału z rynku.

3. „Pułapka zadłużenia” - występuje, gdy bieżąca obsługa długu nie jest finansowana dochodami budżetu lecz wymaga zaciągania nowych pożyczek.

„Saldo pierwotne budżetu” - jest wynikiem ukazującym różnicę między dochodami, a wydatkami pomniejszonym o obsługę długu publicznego. Jeżeli saldo to jest ujemne istnieje zagrożenie dla finansów publicznych.

Deficyt budżetowy, a deficyt handlowy (problem „bliźniaczych” deficytów).

Wzrost deficytu budżetowego > Wzrost podaży państwowych papierów wartościowych, wzrost stopy procent.

Wzrost stopy procentowej > Napływ kapitału spekulacyjnego

Napływ kapitału > Aprecjacja złotego

Wzrost wartości złotego > pogorszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, podrożenie eksportu, obniżenie kosztów importu

Efekt > Deficyt bilansu handlowego

Nie wielkość deficytu jest tak istotna jak źródła jego finansowania. Gdyż bezpośrednio przekłada się to na wskaźniki makroekonomiczne. Najlepiej jeżeli jest finansowany w poza bankowym sektorze prywatnym (podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe).

Plan stabilizacji

Sankcje Rady europejskiej (za niewypełnienie kryteriów):

System wczesnego zapobiegania :

• obowiązek sporządzenia planu stabilizacji budżetowej (średnio okresowa strategia budżetowa, budżet zrównoważony lub z nadwyżką)

System wzmacniający procedurę :

• gdy nadmierny deficyt :

- część stała rezerwy - 0,2 % PKB

- część zmienna rezerwy - 1/10 kwoty deficytu przekraczającej 3% PKB

(łączna wartość depozytu - nie większa niż - 0,5 % PKB)

Nałożenie kary pieniężnej na kraj członkowski (przypadek depozytu na rzecz Unii)

II etapy procedury:

I etap - system wczesnego zapobiegania, są to działania prewencyjne.

Komisja bierze pod obserwację te kraje, które są zagrożone nie wypełnieniem zobowiązań. Pierwszą czynnością jest wystosowanie dla takiego kraju planu stabilizacji, który m.in. obejmuje:

• bada relacje deficytu (planowanego i realizowanego),

• tempo wzrostu gospodarczego,

• planowanie bezrobocia,

• planowanie wzrostu poziomu cen,

Komisja daje konkretne zalecenia dla danego państwa. Jeżeli taki członek się zastosuje wszystko jest w porządku. Natomiast jeżeli nie następuje upublicznienie informacji skierowanych do danego państwa, może to doprowadzić m.in. do ograniczenia środków z Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) jak i z funduszy celowych.

II etap - system wzmacniający procedurę , to już działania perswazyjne, gdzie są już uruchamiane sankcje za niewypełnienie kryteriów.

Wówczas państwo wobec, którego zastosowano konkretne sankcje jest zobowiązane do złożenia depozytu do EBI (z części stałej 0,2 %PKB i części zmiennej 1/10 kwoty przekraczającej 3 % PKB). W jednym roku wielkość ta nie może przekroczyć 0,5 % PKB. W następnym roku jeżeli nie widać znaczącej poprawy to odprowadzany jest kolejny depozyt.

Okoliczności łagodzące:

• w okresach klęsk żywiołowych istnieje możliwość wsparcia ze strony pozostałych państw członkowskich,

• w okresie spadku PKB w granicach ponad 2%, natomiast gdy spadek jest w granicach 0,75%- 2% PKB występuje konieczność pertraktacji odejścia od sankcji.

Uważa się że w średnim okresie budżet powinien być zrównoważony, gdyż w okresach np. recesji zawsze istnieje możliwość do sięgnięcia po dodatkowe środki.

Procedury ostrożnościowe w Polsce

• gdy : dług publiczny > 50 % PKB < 55 % PKB

to w projekcje budżetu na rok następny :

-deficyt budżetowy, dochody budżetu państwa - nie wyższy niż w roku bieżącym

- gdy : dług publiczny >55 % PKB < 60% PKB

to w projekcje budżetu na rok następny :

- ograniczenie deficytu do poziomu zapewniającego, że relacja długu Skarbu Państwa (rządowego) do PKB, będzie niższa od tej relacji ogłoszonej przez Ministra Finansów.

- gdy ; dług publiczny > 60% PKB

to

- podmioty sektora publicznego nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji Rada Ministrów przedkłada Sejmowi program sanacyjny, projekt budżetu na kolejny rok nie może zakładać deficytu budżetu państwa.

16.03.2003

Źródła podatku

Daniny publiczne:

• podatki,

• składki na ubezpieczenie społeczne,

• inne opłaty.

Cło - można traktować jako podatek, albo jako opłatę.

Obciążenia - powszechne - podatki.

Obciążenie szczególne - opłaty, dopłaty, składki na ubezpieczenie społeczne.

Cechy podatku :

• pieniężny,

• bezzwrotny,

• przymusowy,

• nieodpłatny.

Podmioty podatku:

• podmiot czynny - władza publiczna,

• podmiot bierny - podatnik.

Kumulacja podatkowa - to łączenie we wspólną podstawę:

• podmiotowa - wspólne opodatkowanie małżonków,

• przedmiotowa - łączenie ze sobą dochodów ze wszystkich źródeł,

• terytorialna - odnosi się przede wszystkim do dochodu podatkowego z kraju i zagranicy. Umowy międzynarodowe gwarantujące niepłacenie podwójnego opodatkowania,

• czasowa - państwo bierze na siebie część odpowiedzialności, zmniejszając ciężar podatkowy podmiotów gospodarczych, wprowadzając rozliczenie zysków i strat w czasie, odnosi się do obciążenia dochodu głównie dla firm pozwalając rozłożyć go w czasie.

Stawka podatkowa- może być stała, bądź zmienna.

Skala podatkowa - liniowa, progresywna, degresywna, regresywna.

Progresja może być:

• ciągła,

• globalna - to taka, która proporcjonalna stawka, przypisana do danego przedziału skali,

• zimna - bez zmian stawek, nie zmienia się podstawa opodatkowania (zamrożone progi podatkowe - zjawisko inflacyjne),

regresywna - rośnie podstawa, mniejsze stawki.

Degresywna- skala proporcjonalna, która przy zmniejszającej się podstawie opodatkowania, stosuje się malejące stawki podatkowe (rolnictwo w okresie międzywojennym)

Zwolnienie z podatku - może być czasowe, bądź bezterminowe, podmiotowe, bądź przedmiotowe.

Ulgi podatkowe- wiążą się z obniżeniem podstawy opodatkowania lub kwoty należnego opodatkowania, a ich wysokość zależy od rodzaju ulgi.

Zwyżki podatkowe - konieczność stosowania przez podmiot bierny podwyższonego podatku (stawki podatku). Forma ta może być stosowana również do realizacji określonej polityki.

Systematyka podatku:

Grupy podatków:

• bezpośrednie - pośrednie,

• dochodowe, majątkowe, podatki od wydatków.

Trzy podstawowe opcje podatkowe (sposób podejścia do podatków):

1. opcja społeczna,

2. opcja ekonomiczna,

3. opcja prawna.

Opcja społeczna - czyli co mamy dzięki temu podatkowi osiągnąć. Poszukuje się odpowiedzi na pytanie, czy przedmiot opodatkowania, czy podatek? W zależności od odpowiedzi dzielimy na: - rzeczowe i osobiste.

1. rzeczowe - to te gdzie przedmiot opodatkowania wysuwa się na pierwszy plan, nie liczy się osoba podatnika (obrotowe, gruntowe)

2. osobiste - tu ważniejsza staje się osoba podatnika i w zależności od podatnika kształtuje się jego wielkość podatku. (uwzględnia się osobę jego zdolności podatkowe).

Personalizacja podatku - to powiązanie podatku z osobą podatnika.

Najstarszym podatkiem osobistym, czyli skierowanym bezpośrednio do podatnika, był podatek „pogłówne”.

Opcja ekonomiczna - za podstawę podatku przyjmuje się posiadane bogactwo, a kryterium pozwalającym nam rozróżnić różne typy podatków jest mement w którym korzystamy z podatku.

1. Bogactwo zawita do majątku - uchwycenie dochodu u źródła, kiedy bogactwo zostało wykreowane (podatek dochodowy).

2. Bogactwo okrzepłe - powiększające nasz majątek, opodatkowanie okrzepniętego bogactwa (podatek majątkowy).

3. Bogactwo opuszcza majątek - (podatki konsumpcyjne, podatki od wydatków).

Grupa podatków przychodowych - wstępna faza opodatkowania przychodów pochodzących z różnego rodzaju przychodów, skierowana na źródło z różnego rodzaju działalności.

Rodzaje podatków przychodowych:

• podatek rolny i leśny,

• karta podatkowa.

Warto dodać że w naszym systemie podatkowym ciężko jest znaleźć podatek przychodowy w ścisłym tego słowa znaczeniu, a 2 w/w najbardziej pasują.

Opcja prawna - generalnie sprowadza się do wyboru techniki poboru podatku, czy podatki bezpośrednie, czy pośrednie. Sięgamy to do źródeł podatku.

Podatki pośrednie - to takie podatki, w których w sposób pośredni sięgamy do źródła podatku. Są to podatki z reguły przerzucane. Może być to przerzucalność:

1. Rzeczywista - występuje wówczas jeżeli pod wpływem mechanizmu rynkowego rzeczywiście następuje przerzucenie.

2. Pozorna - gdy z góry zakłada się przerzucenie podatku (np. podatek od wartości dodanej).

Podatki pośrednie - są to te podatki w przypadku których źródło podatku nie pokrywa się z przedmiotem podatku.

Cena przezroczysta - to poinformowanie nabywcy (kupującego) z czego składa się cena: cena bez podatku + podatek i w sumie daje to cenę z podatkiem.

Źródła podatku - czyli to z czego możemy zapłacić podatek.

ŻRÓDŁA PODATKU

DOCHÓD MAJĄTEK

UZYSKANY WYDATKOWANY - cały majątek

(podatki od wydatków) - przyrost majątku

- odpłatne, bądź nieodpłatne przeniesienie praw majątkowych

brutto netto

Zasady podatkowe

Zasady podatkowe Adama Smitha (formułowane w XVIII w.) - zasady te miały brać w ochronę przedsiębiorców.

1. Zasada równowagi (równomierności, sprawiedliwości)

2. Zasada pewności

3. Zasada dogodności

4. Zasada taniości

Ad 1 ) Zasada równowagi - podatnik utrzymuje rząd stosownie do swoich możliwości. Nie ma tu jednoznacznej odpowiedzi co to jest podatek. Podatek jest opłatą za ochronę państwa (element ekwiwalencji), nikt nie powinien płacić wyższego podatku niż jest w stanie zapłacić (zasada równomierności), czyli podatek proporcjonalny.

Ad 2 ) Zasada pewności - (związana ze stroną podatnika), podatnik musi wiedzieć z góry jaki podatek ma zapłacić.

Ad 3 ) Zasada dogodności - „Płać, gdy wpływają pieniądze” - zasada, w której opłacenie podatku w terminie dogodnym podatnikowi.

Ad 4 ) Zasada taniości - podatki powinny być tak dobrane, by służyły ogółowi, by służyły wszystkim, a nie przejadane przez administrację.

Zasady podatkowe A. Wagnera (XIX w.)

(Przy zasadach tych brany był pod uwagę interes obu stron i podatnika i fiskusa.)

Zasady finansowe (wydajność, elastyczność)

Zasady gospodarcze (wybór właściwego źródła opodatkowania)

Zasady sprawiedliwości (powszechność, równość)

Zasady administracji państwowej (dogodność, taniość, pewność) - powinny być zarówno dla podatnika jak i fiskusa.

Katalog zasad F. Neumarka - (początek II poł. XX w.)

Zasady fiskalno - budżetowe:

• wystarczalność przychodów podatkowych,

• zdolność przystosowawcza podatku do rosnących potrzeb budżetowych.

Zasady etyczno - społeczne

• Sprawiedliwość opodatkowania (powszechność, równomierność, zdolność płatnicza)

• Podatkowa redystrybucja dochodu i majątku.

Zasady ekonomiczne:

• zasada minimalizacji podatkowej ingerencji w sferę własności prywatnej i w działalność gospodarczą,

• elastyczność opodatkowania,

• dostosowanie opodatkowania do polityki wzrostu gospodarczego.

Zasady techniki podatkowej:

• trwałość prawa podatkowego,

• przejrzystość podatków,

• taniość,

• wygoda poboru,

• brak sprzeczności podatków z systemem podatkowym.

Podział zasad podatkowych wg profesora Pietrewicza:

1. Zasady skarbowe - wydajność, elastyczność, dogodność, pewność - z punktu widzenia fiskusa.

2. Zasady ekonomiczne.

3. Zasady moralno - polityczne.

Ad 1) 2 typy pewnych podatków:

podatki o stałej podstawie - podatek majątkowy, podatek dochodowy

podatki kontyngentowe - nakładane na pewną grupę podatników.

Ad 2) Postrzegane z ekonomicznego punktu widzenia, nienaruszalność źródeł podatku, jako główna zasada tej grupy.

Ad 3) powszechność i sprawiedliwość opodatkowania.

Profesor Gajnowa

1. Zasada ustawowego charakteru podatku , aby zagwarantować zasady pewności podatku muszą one być regulowane tylko w formie ustawowej.

2. Zasada wewnętrznej i zewnętrznej zgodności systemu podatkowego.

Zgodność systemu podatkowego z innymi źródłami , zasady nawiązują do polityki finansowej do tego że każdy wprowadzony podatek do systemu powinien być zgodny polityką finansową głównie z polityką monetarną. Podatki nie powinny zakłócać tego co wynika z przyjętej polityki pieniężnej.

Konieczność uwzględnienia w rozwiązaniach podatkowych tych rzeczy, które są np. określone ponadnarodowo np. zasady w UE.

Koncepcja ekwiwalencji (korzyści )

Nawiązuje do państwa - celowego, związku do realizacji wspólnych zadań.

Państwo - Obywatel ===> stosunki partnerski (jak w wymianie rynkowej)

Podatek - „ceną za korzyści jakie daje państwo” - całkowita neutralność opodatkowania z punktu widzenia realnych dochodów w społeczeństwie.

Opodatkowanie zależne od dochodowej elastyczności popytu:

E = 1 - opodatkowanie proporcjonalne

E < 1 - opodatkowanie regresywne

E > 1 - opodatkowanie progresywne

Ograniczenia:

• ustalenie korzyści w praktyce bardzo trudne,

• czy służą finansowaniu wydatków,

• czy służą redystrybucji dochodów.

Zaleta zasady ekwiwalencji :

Funkcja informacyjna - informuje podatnika o kosztach związanych z żądaniami wysuwanymi przez niego wobec państwa.

Współcześnie - stanowi uzasadnienie dla opłat, składek, niektórych podatków lokalnych.

30.03.2003

Koncepcja zdolności płatniczej

(nawiązanie do teorii państwa organizacyjno - kolektywistycznego)

Podatek:

• obywatelski obowiązek , wynikający z przynależności państwowej

• źródło finansowania życia społecznego wszystkich obywateli

• suwerenność państwowa - wyłączne uzyskanie opodatkowania bez wzajemnego świadczenia

• podstawą obciążenia - indywidualna zdolność płacenia podatków (jej miarą jest: dochód, majątek)

Suwerenność pozioma - jednakowe traktowanie w jednakowych warunkach ekonomicznych- „równe traktowanie równych” - powszechność opodatkowania (zdolność płatnicza, a sytuacja rodzinna, wiek, stan zdrowia: dochodzą tutaj wątpliwości, czy jeżeli żona nie pracuje to mąż powinien być traktowany podobnie jak w przypadku gdy oboje małżonkowie pracują, czy osoby w różnym wieku powinny płacić ten sam podatek, czy stan zdrowia powinien wpływać na jakieś ulgi).

Sprawiedliwość pionowa - podatnicy dysponujący wyższym dochodem płacą wyższe podatki. Sprawiedliwość ta jest związana z progresją, kwestią sporną pozostaje tutaj skala, rodzaj progresji.

Koncepcja malejącej użyteczności krańcowej dochodu

(marginalność- A.C. Pigon, H. Dalton)

• gasnący charakter krzywej użyteczności dochodu

• progresja opodatkowania

Kryterium wydajności - dotyczy alokacji bogactwa, skuteczność progresji jest wówczas, gdy duża część bogactwa jest posiadana przez małą liczbę podatników.

Funkcje i cele podatku ( z zakresu funkcji wynikają cele podatku)

Funkcje podatku Cele podatku

Fiskalna (dochodowa) fiskalny

Redystrybucyjna (regulacyjna) społeczny :

- globalny,

- społeczny

stabilizacyjna

stymulacyjna (bodźcowa) gospodarczy

informacyjna

ekonomiczna (alokacyjna)

ogólnopolityczna

kontrolna

Funkcja fiskalna

Funkcja pozafiskalna - realizuje cele społeczne i ekonomiczne.

Cel fiskalny - cel podstawowy, wszystkie inne mogą być realizowane. Wiążą się z nim granice opodatkowania, czyli do jakiego stopnia można obciążyć podatnika aby dochód do budżetu rósł ( do jakich obciążeń można zmusić podatnika aby aby był efekt wzrostu wpływów (krzywa Laffera)).

Cele społeczne - (funkcja redystrybucyjna , społeczna) - można wskazać na cel globalny i cel cząstkowy.

Cel globalny - wyrównywanie nierówności społecznej, im większa nierówność, większe zróżnicowanie pod względem dochodów tym interwencja państwa, jej polityka powinna być bardziej aktywna - niwelując te różnice (krzywa Lorenza).

Cele gospodarcze ( funkcja stabilizacyjna) - cel globalny wynikający z funkcji stabilizacyjnej , czyli jak podatek może być wykorzystany w cyklu gospodarczym, jak można wpłynąć podatkiem na ten cykl, problem stabilnego wzrostu gospodarczego, podatek instrumentem stabilizowania wzrostu gospodarczego.

Cele selektywne - to stymulowanie zachowań indywidualnych podatników.

Problem koncepcji neutralności podatnika - neutralność podatkowa oznacza nie dyskryminowanie poprzez podatek, czyli podatek w funkcji czysto fiskalnej.

Rodzaje podejść do neutralności podatkowej:

1. neutralność absolutna - ( klasyczne pojmowanie neutralności) - podatek nie powinien być stymulatorem, ani protektorem, ani moralizatorem, powinien jedynie dostarczać dochodów skarbowych dla państwa, być zaopatrzeniem dla skarbu państwa.

Współcześnie mówiąc o tej teorii - neutralność dotyczy procesów decyzyjnych, podatek nie powinien wpływać na procesy gospodarcze, nie powinien decydować o alokacji zasobów w sektorze prywatnym - nie powinien ingerować w struktury gospodarcze.

Neutralność międzyczasowa - chodzi o zachowanie rynkowo określonych relacji między spożyciem obecnym, a spożyciem w przyszłości, to znaczy podatek nie powinien być tym ile spożywamy z posiadanych dochodów (bogactwa) teraz, ani w przyszłości (np. opodatkowanie oszczędności - gdyż może się okazać, że nie opłaci się oszczędzać).

Problem „rzeczywistego ciężaru podatkowego”

Ciężar własny podatku - który może być obliczony tylko szacunkowo.

Ciężar subiektywny podatku

System podatkowy traktujemy jako ogół podatku, który tworzy spójny system zakładający określone cele.

System podatkowy jako konstrukcja: pod względem prawnym jak i pod względem ekonomicznym.

Jeżeli postrzegamy na wzgląd prawny , oczekujemy że konstrukcja jako całość będzie zwarta, przejrzysta jako całość, musi mieć sprawną technikę i dobry organizacyjnie aparat skarbowy.

Od strony ekonomicznej musimy dobrać źródła podatku, w której fazie pobierane.

System jest wówczas jeżeli stanowi pewną całość.

W zależności od cech jakie te systemy posiadają możemy podzielić te systemy na:

• systemy racjonalne (optymalne),

• historyczne.

Racjonalny - to taka czysto teoretyczna wizja, gdzie za pomocą systemu podatkowego realizuje się wszystkie założone cele. Ideał do którego staramy się dążyć. Aby system był racjonalny musi być:

• efektywne oddziaływanie na przebieg realnych procesów gospodarczych,

• powinien charakteryzować się wewnętrzną zgodnością norm systemu ( tzn. aby relacje były nie wykluczające się wzajemnie),

• wydajny,

• elastyczny,

• a jednocześnie przepisy powinny być trudne do ominięcia (ograniczenie luk podatkowych).

System historyczny - to system wbrew pozorom „tu i teraz”- to systemy które są kształtowane poprzez chwilowe wymagania, potrzeby fiskalne, wymuszenia społeczno - gospodarcze.

Wszelkie reformy systemów podatkowych mają zbliżyć systemy historyczne do systemów racjonalnych (optymalnych). Reformy są robione ponieważ istnieje konieczność dostosowywania do zmieniających się warunków.

Inercjacja podatkowa - „ stary podatek, dobry podatek” , obawy każdej ze stron przed wprowadzeniem zmian w podatku.

Monizm i pluralizm podatkowy - koncepcja podatku jedynego, która to koncepcja jest koncepcją utopijną, łączy się ją z fizjokratami (był to pogląd wczesno XVIII w.) - ma ona znaczenie z punktu widzenia historycznego , upatrywała źródła powstania dochodu w ziemi, czyli skoro tylko ziemia przynosi dochody to tam należy szukać źródeł podatków, podatek ten podzielił ludność na różne klasy.

Dokonując takiego klasowego podziału społeczeństwa należy opodatkować właścicieli ziemi (szlachtę) i dochód powstający w rolnictwie. Taka forma opodatkowania miała dwie zalety: był bardzo uproszczony system podatkowy co znacznie zmniejszało koszty poboru i aparatu skarbowego.

06.04.2003

Systemy podatkowe:

1. system krajów uprzemysłowionych

• silna presja podatków (wysoki udział podatków w PKB),

• przewaga podatków bezpośrednich,

• rozwinięte techniki opodatkowania - wiążą się ze znacznym zróżnicowaniem podatników ze względu na dochody.

2. System krajów rozwijających się:

-słaba presja podatkowa,

-przewaga podatków pośrednich,

-przestarzałe techniki podatkowe.

3. System krajów socjalistycznych

Oazy (raje, azyle) podatkowe,

Kraje, terytoria gdzie stosuje się przywileje fiskalne ale określonych podatków lub określonej działalności

4. kategorie oaz podatkowych:

- kraje gdzie opodatkowanie dochodów nie występuje, Bahrajn, Kajmany, Andora, Bahama, Bermudy, Monaco, ( z wyjątkiem obywateli francuskich: dochody uzyskiwane za granicę opodatkowane)

Kostaryka, Liberia, Panama - dochody zagraniczne nie opodatkowane

- kraje, które wkładają minimalne podatki między innymi. Wyspy na kanale la Manche (Jersey, Gernsey) Lichteinstain

• kraje w których można korzystać z przywilejów podatkowych (przywilej holdingowy) Lichtenstain, Luksemburg, Panama, ( zwolnienie zagraniczne dywidendy oraz dochody z żeglugi) Szwajcaria korzystne ulgi podatkowe dla spółek holdingowych.

Gibraltar - zwolnienia podatkowe zagranicznych spółek.

Ad.2. są tu cechy odwrotne do państw wysokorozwiniętych, w tych krajach podatki pośrednie, obrotowe.

Ad.3. podstawową własnością jest własność państwowa dlatego nie można ich zaklasyfikować do 1, 2 grupy. Specyficzne podejście do opodatkowania osób fizycznych. Kontrola płac i cen spełniała rolę.

Ad.4. Poszukiwanie i możliwość prowadzenia tam działalności. Również nasze spółki rozpoczęły szukać tych miejsc. Utworzono listę ponad 42 krajów które są rajami podatkowymi. Raje podatkowe mają bardzo różny charakter. Za swoisty raj ludzie o wolnych zawodach mają Szwajcarię, w Szwecji ludzie z wszczepionym sercem mają ulgi podatkowe. Korzystnymi obszarami są te gdzie zamiast podatków płaci się opłaty rejestracyjne, a później roczne opłaty.

Prawo Laure

Globalna zdolność podatkowa zmienia się proporcjonalnie do wydajności gospodarki, bo rośnie ilość podmiotów gospodarczych i podatników.

Im większa jest zdolność gospodarki tym większa zdolność podatkowa. Gdyż rośnie liczba transakcji. Wraz ze wzrostem PNB wzrasta łatwość konstrukcji, przebudowy systemów podatkowych do określonych potrzeb zarówno tak i gospodarczych jak i społecznych.

Wzrost obciążeń podatkowych o 10% powoduje spadek tempa wzrostu i produktu o 1 %, a nadmierne podatki stają się fiskalnym hamulcem do rozwoju.

Podatki bezpośrednie są podatkami bardzo odczuwalnymi, jeżeli potrzebne są już dodatkowe dochody do budżetu to powinno się stosować przede wszystkim podatki pośrednie.

Realizowana polityka społeczna jak i poziom zamożności powoduje konkretny wskaźnik obciążeń fiskalnych (w % PKB). Wyraźnie widać stopniowe przesuwanie obciążenia podatkowego z podatków bezpośrednich (obniżanie stawek podatkowych), na czym zyskują ludzie zamożni do podatków pośrednich, głównie konsumenckich.

Mamy obciążenia fiskalne:

• kapitału (podatek od zysków spółek, dochody dywidendowe, odsetkowe, opodatkowanie majątku),

• pracy (opodatkowanie pracy - wynagrodzenie + składki do ZUS +),

• podatki od konsumpcji (podatek akcyzowy, podatek VAT i podatek od gier.

Dzień wolności podatkowej to dzień w którym „spłacamy” swoje zobowiązania dla fiskusa i zaczynamy pracować dla siebie.

W Polsce jest to coraz wcześniej np. rok 1994 to 1 lipiec, 1997 - 28 czerwiec 2001 - 18 czerwiec. Dla porównania w Japonii jest to 4. V. , a w Singapurze 4.III.

Podatek dochodowy

• wydajny,

• elastyczny - łatwo dostosowuje się do ekonomicznej sytuacji podatnika, automatycznie reguluje koniunkturę,

• sprawiedliwy - dobrze odzwierciedla zdolność podatkową, łatwa personalizacja, progresja.

- Niekorzystne następstwa gospodarcze:

• hamuje aktywność i przedsiębiorczość (świadomość że każdy dochód jest opodatkowany),

• sprzyja pracy „na czarno” i zwiększaniu „szarej strefy”,

• utrudnia prywatne inwestycje ,

• wywołuje efekt deflacyjny.

• ostateczność poboru (zniewolenie przy podatkach pośrednich),

• złożoność konstrukcji.

Sprawiedliwość polega na obciążeniach podatkowych zgodnie z możliwościami podatkowymi.

Oprócz świadomości podatkowej musi istnieć sprawny aparat finansowy, który bezwzględnie by wszelkie należności egzekwował.

13.04.2003

Typy podatku dochodowego (obciążające dochody osobiste):

Podatek cedularny (podatek ogólny) - tzn., że dochody ujęte są według ich źródeł ich pochodzenia, każde źródło ma inną interpretacje prawną (analityczny) w państwach, które stosowały ten sposób z reguły stosowane proporcjonalnie opodatkowanie. Dlatego że gdyby zastosowano podatek progresywny - to dochody o tej samej kwocie pochodziły z jednego źródła byłyby bardziej opodatkowane. Dobre strony to , że można różnicować opodatkowanie z różnych rodzajów działalności. Słabą stroną jest to, ze jest ono oderwane od zdolności podatkowej. Współczesne systemy podatkowe są podatkami unitarnymi, a nie cedularnymi ale w praktyce można znaleźć jego elementy tzn. zróżnicowanie.

Podatek globalny - unitarny, syntetyczny. Charakteryzuje się tym że wszystkie źródła dochodu są zbierane w jedna podstawę opodatkowania od której pobierany jest jeden podatek. W przypadku tego podatku łatwiejsze jest uwzględnienie sytuacji rodziny, personifikacja czy też sprawiedliwość.

W praktyce stosowany jest oddzielny typ podatku mieszanego, gdzie nad proporcjonalnym podatkiem cedularnym wprowadza się globalny podatek progresywny. Jeżeli dotyczy to podatków o wysokich dochodach, ustala się limity opodatkowanie w sposób proporcjonalny po przekroczeniu którego włącza się globalny podatek progresywny.

Koncepcje dochodu do opodatkowania.

Nie ma jednoznacznej koncepcji dochodu, jest on ustalony po przez porównania przychodów i kosztów. Koncepcje które charakteryzują się wąskim ujęciem dochody i szerokim ujęciu dochodu.

Wąskie koncepcje to określane koncepcjami źródeł i periodyczności. Za dochód przyjmuje się sumę pieniędzy pochodzących ze stałych źródeł pozyskiwanych w sposób określony. Przyjmuje się że przejawem stałości jest to, że powstanie dochodu nie powoduje „wyschnięcia źródła”. Mówi się o pracy, o kapitale który przynosi dochód, pojawia się problem okresowości i pytanie czy muszą to być dochody regularne?. Nie koniecznie muszą one być regularne.

Szersze ujęcie to teorie występowania przyrostu majątkowego, za dochód uważa się przyrost majątku w pewnym okresie bez względu na źródło i okres przyrostu w jakim on powstał. Każdy przyrost majątku w pewnym okresie jest podstawą jego opodatkowania np. spadki, stypendia a odlicza się straty majątkowe i odsetki od długu. Szereg tych elementów nie musi wchodzić współcześnie do podstawy opodatkowania.

Przeszło się od węższego ujęcia do koncepcji szerszej. Prawo tych koncepcji jest jeszcze fiskalne pojęcie dochodu.

Fiskalne pojęcie dochodu - wiąże się nie tylko z dochodem w w/w sposób, ale dodatkowo z korzyściami w innej postaci (wypłacane pracownikom bony towarowe, samochód dawany pracownikom „do celów służbowych”, komórka, mieszkanie itd.)

Cechy współczesnego podatku od osób fizycznych.

Najczęściej wymienia się unitarność, pobór podatku u źródła, coraz większa część dochodów jest opodatkowana w momencie wypłaty tego dochodu (np. odsetki, wygrane w grach liczbowych,)

powszechność podatku ujęta podmiotowa - czyli objęcie wszystkich podmiotów, osób uzyskujących dochody, przedmiotowo - objęcie wszystkich źródeł dochodu),

progresja,

personalizacja (w podatku dochodowym od osób fizycznych jest widoczna, problem opodatkowania występującego dochodu,

w ujęciu podmiotowym - rozumiane jako pozostawienie minimum wolne od podatku, które jest traktowane jako amortyzacja sił ludzkich - człowiek aby mógł funkcjonować musi mieć zapewnioną pewną kwotę do egzystencji,

ujęcie przedmiotowe - opodatkowanie dochodu po uwzględnieniu kosztu uzyskania przychodu)

Stawki podatku - rozpiętość skal jest tylko jednym z wielu czynników i dopóki nie poznamy całej konstrukcji ciężko nam ocenić czy stawki są wysokie czy niskie .

Górna stawka w Danii jest niewiarygodna ponieważ połączona jest ze stawkami ubezpieczeniowymi. W Belgii od stawki podatku w I i II skali dochodzi składka na ubezpieczenie spółki.

Podatki lokalne w Danii średnia stawka 32% zróżnicowanie terytorialne w Szwecji 31% zaczyna się tu od podatku lokalnego a po przekroczeniu granicy uruchamia się stawkę podatku państwowego.

W Finlandii jest wyraźne rozdzielenie dochodów z pracy i z kapitału dochodowego z pracy 14,37%, dochodu z kapitału 29%. We Francji podział na dochody nie fundowane czyli z pracy i pozostałe dochody.

Rozwiązanie co do dochodów z pracy w Wielkiej Brytanii - podatek uzyskiwany jest ekwiwalentnie do dochodów.

W momencie kiedy okazuje się, że budżet jest nam winien oznacza to, że my przez pewną część roku alimentowaliśmy państwo. W Anglii każdy podatnik ma swój kod podatkowy, gdzie na bieżąco uwzględnia się należące mu ulgi.

Czy ulga podatkowa od podstawy czy uwzględniona z podatku?

W Polsce nie ma kwoty wolnej od podatku na dzieci czy na niepracującego współmałżonka. Rekompensatę jest kumulowanie kosztu uzyskania przychodu. Nie ma w Polsce typowej ulgi rodzinnej natomiast są zaniki. Ulgi od podatku przyniosły dla fiskusa od dochodu jest to korzyść dla podatników, o dużych dochodach, to w sensie sprawiedliwości ulgi od podatku.

Francja - iloraz rodzinny

(podobnie jak u nas osoba samotnie wychowująca.)

27.04.2003

PIT 2001 (stawki)

Nominalna efektywna

Ogółem 17,66 15,61

I przedział 14,86 13,30

II przedział 20,61 17,39

III przedział 33,05 29,14

(po uwzględnieniu kwoty wolnej od podatku i składki na ubezpieczenie społeczne)

Podatnicy korzystający z odliczeń wg podziału na grupy podatników:

I przedział - 47,5 % skorzystało z ulg

II przedział - 88,7 % skorzystał z ulg

III przedział - 85,4

1

---