WYRAZ

Wyraz - 1. ciąg liter między spacjami; 2) forma, która pojawia się w tekście.

Wyrazy - aby mogły pełnić funkcję komunikatywną - muszą być odpowiednio ukształtowane i sensownie ze sobą połączone. Muszą pozostawać we wzajemnych związkach i pełnić określone funkcje w wypowiedzeniach.

Nauką o budowie wyrazów, ich budowie wewnętrznej i strukturze, oraz o morfemach jest morfologia.

Wyrazy samodzielne - wyrazy, które mogą same pełnić funkcje części wypowiedzenia:

• czasowniki

• rzeczowniki

• przymiotniki

• liczebniki

• przysłówki

• zaimki

Wyrazy niesamodzielne - wyrazy, które nie są częściami wypowiedzenia:

• partykuły

• spójniki

• przyimki

Wyrazy odmienne - mogą występować w wypowiedzeniach w różnych formach:

• czasowniki

• rzeczowniki

• przymiotniki

• większość zaimków

Wyrazy nieodmienne - nie zmieniają swych form, nie odmieniają się
ani przez przypadki, ani przez osoby, liczby, rodzaje

• przysłówki

• liczebniki ułamkowe

• zaimki przysłowne

• przyimki

• spójniki

• wykrzykniki

• partykuły

CZASOWNIK

Czasownik:

• oznacza czynności i stany

• odmienia się przez:

• osoby

• liczby

• występuje w:

• trzech stanach

• trzech trybach

• trzech stronach

• imiesłów przysłówkowy odmienia się przez:

• przypadki

• liczby

• rodzaje

• bezokolicznik nie odmienia się

RZECZOWNIK

Rzeczownik:

• oznacza:

• rzeczy

• osoby

• zwierzęta

• rośliny

• zjawiska przyrody

• pojęcia

• stany

• czynności

• odmienia się przez:

• przypadki

• liczby

PRZYMIOTNIK

Przymiotnik:

• oznacza cechy rzeczy, osób, zwierząt, roślin, zjawisk przyrody, pojęć, stanów, czynności

• odmienia się:

• przypadki

• liczby

• rodzaje

• przymiotniki jakościowe stopniują się

LICZEBNIK

Liczebniki:

• oznacza liczbę lub kolejność

• odmienia się przez:

• przypadki, liczby i rodzaje - liczebniki porządkowe

• przypadki i rodzaje - liczebniki główne, oprócz takich jak: tysiąc, milion, miliard

• przypadki i liczby - liczebniki główne

• przypadki - liczebniki zbiorowe

• rodzaje - liczebniki ułamkowe

• niektóre liczebniki nie odmieniają się (np. wyraz pół)

ZAIMEK

Zaimki:

• oznaczają osoby uczestniczące w rozmowie lub zastępuje inne części mowy
  w ich funkcjach składniowych

• odmieniają się przez:

• przypadki, liczby i rodzaje - zaimki przymiotne, np. dzierżawcze, wskazujące, pytające i względne, przeczące, nieokreślone, zaimki rzeczowne

• przypadki i rodzaje - zaimki liczebne

• przypadki - zaimki osobowe, z wyjątkiem zaimka on

• nie odmieniają się:

• zaimki wskazujące (tu, tutaj, tam, tyle...)

• zaimki pytające, względne (jak, gdzie...)

• zaimki przeczące (nigdzie)

• nieokreślone (ileś, jakoś)

PRZYSŁÓWEK

Przysłówki:

• oznaczają właściwości:

• czynności

• stanów

• cech

• nie odmieniają się

• przysłówki odprzymiotnikowe stopniują się

PRZYIMEK

Przyimki:

• oznaczają stosunki nadrzędno-podrzędne między częściami wypowiedzenia pojedynczego:

• przestrzenne

• czasowe

• celowe

• nie odmieniają się

SPÓJNIK

Spójniki:

• wskazują na stosunki współrzędne między częściami wypowiedzenia pojedynczego oraz na stosunki współrzędne i nadrzędno-podrzędne
  między wypowiedzeniami

• nie odmieniają się

WYKRZYKNIK

Wykrzykniki:

• wyrażają emocje, uczucia, rozkazy

• służą do zwrócenia czyjejś uwagi

• nie odmieniają się

PARTYKUŁA

Partykuły:

• wyrażają lub uwydatniają rozkaz, pytanie, przypuszczenie, zaprzeczenie, życzenie

KRYTERIA KLASYFIKACJI CZĘŚCI MOWY

• znaczenie - kryterium semantyczne

• budowa - kryterium morfologiczne

• kryterium składniowe