DOWODY
cechy szczególne postępowania dowodowego w procesie karnym
1. system gwarancji prawdziwych ustaleń faktycznych
procedura karna zawsze tworzy system potrójnych gwarancji trafności ustaleń faktycznych, zawiera on bowiem:
normy celowościowe wskazujące najlepszą metodę osiągnięcia pożądanego celu (poznania prawdy materialnej); są one ubrane w formę norm prawnych, norm procesowych bądź quasi-blankietowych
normy sensu stricte gwarancyjne:
nakazujące odpowiednie zachowanie się podczas postępowania postępowania dowodami ze względu na zasadę uczciwego procesu
stanowiące tzw. zakazy dowodowe, a wiec zakazy przeprowadzenia lub wykorzystania dowodów w niektórych sytuacjach
normy zapewniające korekturę błędnych ustaleń faktycznych
2. stosowanie nowych środków i technik badawczych
standard Daubert:
teoria lub technika ma być sama w sobie sprawdzalna i już była poddana takiej kontroli
była ona przedmiotem publikacji w literaturze fachowej
znany jest a co najmniej przewidywany, poziom błędów występujących przy zastosowaniu nowej metody naukowej
zastosowana metoda uzyskała powszechna akceptacje specjalistów
w procesie karnym jest miejsce na nową metodę naukowa, ale pod warunkiem tak głębokiego przekonania o jej niezawodności, iż prowadzi on do subiektywnej pewności; owa niezawodność powinna mieć dwie formy:
intrasubiektywną- badacz uzyskuje te same wyniki ponawianych badań dotyczących tego samego materiału badawczego i w tych samych warunkach
intersubiektywną- identyczność wyników ponowionych badań prze innych badaczy, ale o takich samych kwalifikacjach, dotyczących tego samego materiale badawczego i w tych samych warunkach
drugim istotnym warunkiem jest trafność danej metody, czyli zdolność ustalenia tego, co należy ustalić
3. prawo i postępowanie dowodowe
prawo dowodowe - ogól norm regulujących zbieranie, utrwalanie i wykorzystywanie dowodów w procesie
postępowanie dowodowe - przebieg procesowy, w czasie którego są zbierane, utrwalane, przeprowadzane oraz oceniane dowody; działalność zmierzająca do poznania rzeczywistości w procesie i do dokonania ustaleń faktycznych jako podstawy rozstrzygnięcia; celem jego jest więc zbieranie materiału uzupełniającego poczynienie ustaleń faktycznych
4. pojecie dowodu
Stanisław Śliwiński
przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy; jest to ogól motywów stwarzających pewność
samo postępowanie dowodowe
ostateczny wynik przebiegu procesu myślowego, mającego na celu uzyskania pewnego sądu
dowód utożsamiony ze źródłem poznania (świadek, biegły itp.)
środek dowodowych rozumiany jako tzw. podstawa dowodu (np. zeznania)
Marian Cieślak
dowód jako zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przeprowadzania dowodu (np. dowodem są oględziny)
czynność mająca doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich wniosków co do interesujących zagadnień (np. konfrontacja lub sekcja zwłok)
fakt dowodowy (np. alibi)
odmiana rozumowania w logice i matematyce
w podręczniku: dowód rozumiany jako środek dowodowy
5. istota źródła dowodu i środka dowodowego
źródło dowodowe- osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód
rzeczy ruchome jak i nieruchome (a więc i miejsce)
do rzeczy zaliczamy zwłoki, oddzielone części ciała ludzkiego i zwierzęcia
do rzeczy zaliczamy dokumenty
środek dowodowy- nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu
wyjaśnienia, zeznania, opinia biegłego
cechy charakterystyczne ciała ludzkiego poddane oględzinom lub badaniom
cechy charakterystyczne miejsca, rzeczy, zwłok, dokumentu, wyodrębnione pod kątem widzenia przedmiotu dowodzenia
źródło dowodu |
środek dowodowy |
oskarżony świadek biegły dokument przedmiot materialny eksperyment procesowy wywiad środowiskowy |
wyjaśnienia zeznania opinia biegłego treść dokumentu właściwości przedmiotu wyniki eksperymentu wyniki wywiadu |
6. przedmiot dowodu
dowodzenie- proces myślowy polegający na wnioskowaniu, na podstawie środków dowodowych, o istnieniu lub nieistnieniu określonych faktów; proces ten zawiera w sobie
aspekt intelektualny- obejmuje takie postacie rozumowań wykorzystywanych w procesie karnym jak rozumowania redakcyjne (wyjaśnienie, tłumaczenie), wnioskowania dedukcyjne (sylogizm prawniczy, sprawdzanie), uzasadnienie bezpośrednie (obserwacja), dowodzenia (w znaczeniu jakie nadaje mu logika)
aspekt realny - wiąże się z przedmiotem dowodzenia
przedmiot dowodu- jest to przede wszystkim fakt, który podlega udowodnieniu
→ udowadnia się nie tylko czyn zarzucany oskarżonemu ale także fakty, których istnienie lub nieistnienie wskazuje na przestępstwo
kategorie faktów ze względu na ich role w dowodzeniu:
fakt główny- fakt, którego stwierdzenie jest głównym celem postępowania dowodowego; jest nim przestępstwo (zestaw znamion przestępstwa widzianego w aspekcie postępowania dowodowego)
fakty dowodowe- fakty z których istnienia lub nieistnienia można wyciągnąć wniosek o istnieniu faktu głównego
w procesie mamy do czynienia tylko z jednym faktem glownym- zdarzeniem które wypełnia znamiona przestępstwa
zawsze są co najmniej dwa fakty dowodowe, z reguły jest ich znacznie więcej
poszlaka
synonim faktu dowodowego
utożsamia się ją z dowodem niekorzystnym dla oskarżonego
curia novit iura- norm procesowych nie udowadnia się w procesie, gdyż sąd zna prawo, jednak kurczowe trzymanie się tej reguły mogłoby doprowadzić do błędnych rozstrzygnięć
reguły odpowiedzialności karnej w wypadku błędu co do prawa
nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w nieświadomości oceny prawnej czynu lub dopuszcza się go w błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę
ta nieświadomość lub błędne przekonanie są usprawiedliwione
jeżeli zaś są usprawiedliwione, to sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary
7. czynności dowodowe
czynności dowodowe- są to czynności polegające na poszukiwaniu, ujawnieniu lub kontroli dowodów; celem ich jest dostarczenie materiału potrzebnego do dokonania ustaleń faktycznych
czynności poszukiwawcze
czynności ujawniając dowody
czynności kontrolujące dowody
podział według M. Cieślaka
wykrywanie, zbieranie i wydobywanie dowodów
zabezpieczanie dowodów
wprowadzenie dowodów do postępowania rozpoznawczo- decyzyjnego (przed organem wydającym decyzje)
przeprowadzanie dowodów
ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych
KLASYFIKACJA DOWODÓW
dowodzenie w procesie karnym oparte jest na prawdopodobieństwie i stanowi typ rozumowania redukcyjnego polegającego na wyjściu od znanych i pewnych następstw oraz nieznanych lub niepewnych racji w postaci faktu przeszłego; fakt uznaje się za udowodniony gdy spełnione są dwa warunki:
warunek obiektywny, polegający na obiektywnej przekonywalności przeprowadzonych dowodów
warunek subiektywny, polegający na rzeczywistym przekonaniu organu procesowego procesowego danym fakcie
→ orzeczenie jest nieprawidłowe zarówno w wypadku, gdy dowody, na których się ono opiera nie są obiektywnie przekonywane, jak i wtedy gdy z treści uzasadnienia orzeczenia wynika, że organ miał wątpliwości co do przyjętych przez siebie ustaleń faktycznych
1. dowody pierwotne i pochodne
dowody pierwotne- pochodzące od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowadnianym (świadek naoczny, oryginał dokumentu, w zasadzie wyjaśnienia oskarżonego)
dowody pochodne- pochodzące od źródła dowodu pośredniczącego miedzy źródłem pierwotnym a faktem udowodnionym („świadek ze słuchu”, fotografia przedmiotu, kserokopia dokumentu itp.)
2. dowody pojęciowe i zmysłowe
dowody pojęciowe- posiadające treść intelektualną (wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, treść dokumentu, wyniki eksperymentu)
dowody zmysłowe- poznawanie bardziej za pomocą zmysłów niż intelektu (właściwości ciała, miejsca, rzeczy)
podział ten:
podkreśla pokrewieństwo dokumentów z procesowymi oświadczeniami osobowych źródeł dowodu
przypomina, ze wszystkie właściwości ciała, rzeczy i miejsca ustala się podczas oględzin, co pozwala lepiej zrozumieć rolę€ tej czynności
3. dowody bezpośrednie i pośrednie
dowody bezpośrednie- takie, które dotyczą wprost faktu głównego, np. przyznanie oskarżonego, zeznanie świadka, który widział przestępcze działanie
dowody pośrednie- poszlakowe, dotyczą faktu dowodowego, np. odciski oskarżonego na miejscu przestępstwa, zeznanie świadka, który słyszał groźby oskarżonego pod adresem osoby pobitej, alibi
należy odróżnić poszlakę (fatum indicans, fatum probans) od faktu, na którego istnienie ona wskazuje (fatum probandum)
dowód bezpośredni wcale nie musi być bardziej wiarygodny
wymagana jest duża ostrożność w posługiwaniu się dowodami poszlakowymi, dowody te, jako podstawa ustaleń faktycznych powinny pełniąc następujące trzy warunki:
musza wskazywać istnienie łańcucha poszlak, z których wynikać będzie jednoznaczne rozwikłanie kwestii faktu głównego
łańcuch poszlak musi być nierozerwalny, bez luk
wszystkie dowody poszlakowe musza być wiarygodne; poszlaka musi być udowodniona albo odrzucona
4. dowody przypadkowe i z przeznaczenia
dowody przypadkowe- naturalne
dowody z przeznaczenia- takie, których źródła tworzono w procesie w celu udowodnienia pewnej okoliczności, np. treść protokołu zeznania świadka przybranego do oględzin
jest to podział ze względu na genezę źródła
5. dowody ścisłe i swobodne
dowody ścisłe- przeprowadzone w formie określonej w przepisach prawa dowodowego; dowód ten jest bezwzględnie wymagany jako podstawa rozstrzygnięcia o winie i karze
dowody swobodne- nieformalne, nieprzeprowadzone w sposób ściśle wyznaczony przez przepisy prawa dowodowego i nieutrwalone w formie protokołu; jest on dowodem przeprowadzanym:
we wszystkich postępowaniach sprawdzających, zarówno przed wszczęciem postępowania przygotowawczego, jak i w związku z badaniem zasadności wznowienia postępowania lub podjęcia warunkowo umorzonego postępowania
w postępowaniach incydentalnych, toczących się poza rozprawą, oraz w postępowaniu przygotowawczym
6. dowody osobowe i rzeczowe
dowody osobowe- zeznania świadków, wyjaśnienia oskarżonego, opinie biegłych, wyniki eksperymentu, właściwości ciała osób poddanych badaniu
dowody rzeczowe- właściwości miejsc poddanych oględzinom, właściwości rzeczy poddanych oględzinom, treść dokumentów
SUROGATY UDOWODNIENIA
surogaty udowodnienia- przyjęcie pewnych faktów za bezsporne, gdyż uznano iż udowodnienie ich jest w określonej sytuacji zbyteczne
1. notoryjność
notoryjność- posiadanie niespornej wiedzy o pewnych faktach prze organ procesowy i strony; wiedza ta zwalnia organ procesowy z obowiązku udowodnienia tych faktów:
powszechna- wiedza nieograniczonej liczby osób w środowisku i miejscu, w którym toczy się proces; takich faktów nie udowadnia się, np. katastrofa autobusu, śmierć wieloletniego prezydenta miasta
urzędowa- wiedza organu o pewnych faktach, uzyskana dzięki jego działalności urzędowej; inaczej niż przy notoryjności powszechnej, organ procesowy zobowiązany jest zwrócić uwagę stron na fakty notoryjne urzędowo; mogą stać się przedmiotem przeciwdowodu jeśli strona je zakwestionuje
2. oczywistość
oczywistość- jest to tylko znacznie wyższy stopień notoryjności powszechnej; każdy przeciętnie wykształcony i rozumny człowiek posiada wiedze, która dla niego jest oczywista
3. uprawdopodobnienie
uprawdopodobnienie- udowodnienie nie jest wymagane dlatego ze fakt nie budzi wątpliwości, lecz dlatego ze udowodnienie tego faktu nastąpi później
uprawdopodobnienie musi być na tyle wysokie, by chronić się przed widocznym dla każdego rozsądnego człowieka brakiem zasadności czynności prawnej
ustawa nie oznacza stopnia prawdopodobieństwa
art. 79 p1, art. 192 p2, art. 244p1, art. 249 p1, art. 303, art. 313 p1
4. domniemania
domniemanie- sąd o wysokim prawdopodobieństwie jakiegoś faktu wysnuty z innego faktu lub faktów niebudzących żadnych wątpliwości
fakt domniemywany- wysnuty z innego
fakt domniemania- fakt stwarzający wysokie prawdopodobieństwo owego innego faktu
domniemania faktyczne (preasumptiones homini) pozostają poza kręgiem jakiejkolwiek regulacji prawnej, np. jeśli poszukiwany sprawca przestępstwa mówił po rosyjsku, to znaczy, ze jest Rosjaninem; takie domniemanie można obalić przeciwdowodem; fakty łączone są więzią przyczynową
domniemanie prawne (preasumptiones iuris) to domniemanie nakazane przez normę prawna; powiązanie przyczynowe ma ponadto charakter prawny, ponieważ to ustawa nakazuje przyjąć F1jeśli zachodzi F2; dzielą się one na:
domniemania prawne wzruszalne (preasumptiones iuris tantum), czyli takie, które można obali© przeciwdowodem
domniemania prawne niewzruszalne (preasumptiones iuris ac de iure), wobec których przeciwdowód nie jest dopuszczalny
wzruszane procesie karnym znane są przede wszystkim domniemania prawne wzruszalne
domniemanie niewinności (preasumptio boni viri), które zostaje obalone przez wyrok skazujący lub wyrok orzekający warunkowe umorzenie postępowania
domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku, które obalić może tylko wyrok uchylający lub zmieniający, wydany w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania
tylko wyjątkowo ustawodawca wprowadza domniemania prawne niewzruszalne, a znalazły się w ustawie z myślą o przyspieszeniu procesu
art. 125 dotyczący pisma omyłkowo wniesionego przed upływem terminu
art. 138 kiedy strona, a także inna osoba niebedąca strona której prawa zostały naruszone, przebywająca za granica, ma wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatni znany adres w kraju załączone do akt sprawy uważa się za doręczone
art. 439 bezwzględna przyczyna odwoławcza- domniemanie niewzruszalne wpływu takiego uchybienia na treść zaskarżonego wyroku
art. 40 domniemanie niewzruszalne braku obiektywizmu sędziego
WPROWADZENIE DOWODÓW DO PROCESU
1. sposoby wprowadzenia dowodów
organ procesowy prowadzący postępowanie dowodowe przeprowadza dowody na wniosek stron, quasi-pozwanego cywilnie albo z urzędu
wprowadzenie dowodów z urzędu do procesu jest typowym zjawiskiem w postępowaniu przygotowawczym
w postępowaniu przed sądem dominują dowody na wniosek; już akt oskarżenia zawiera wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel
2. istota i forma wniosku dowodowego
wniosek dowodowy- żądanie strony przeprowadzenia jakiegoś dowodu (czynności procesowych i faktycznych mających na celu sprawdzenie twierdzeń stron dotyczących pewnych okoliczności sprawy, za pomocą zaproponowanych źródeł dowodowych i uzyskanych zeń środków dowodowych); może być złożony ustnie lub pisemnie; musi zawierać następujące elementy:
oznaczenie źródła dowodu, a wiec np. imię i nazwisko świadka i jego adres; można czasem podać w przybliżeniu określenie dowodu lub uprawdopodobnić realność takiego źródła jeśli brak jest danych pozwalających na pełną indywidualizacje
tezę dowodową, czyli wskazanie jakie okoliczności maja być udowodnione
3. oddalenie wniosku dowodowego
zgodnie z art. 170 wniosek dowodowy oddala się jeżeli:
przeprowadzenie dowodu nie jest dopuszczalne, np. świadkowi przysługuje prawo odmowy zeznań
okoliczność która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy - polega na sytuacji, gdy jej uwzględnienie nie może w żaden sposób wpłynąć na treść rozstrzygnięcia zarówno co do odpowiedzialności karnej, jak i kary czy środka karnego, a także nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia jakiegokolwiek sądu w danej sprawie
okoliczność jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy- gdy wynika ona z innych, przeprowadzonych już wcześniej czynności procesowych w toku postępowania
dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia danej okoliczności- wnioskodawca wskazuje źródło dowodowe, które nie jest nośnikiem informacji o fakcie, który ma być udowodniony
dowodu nie da się przeprowadzić- gdy jest to niemożliwe ze względów faktycznych lub technicznych, przy czym przeszkoda ma charakter nieusuwalny
wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania
oddalenie wniosku dowodowego następuję zawsze w drodze postanowienia, które musi być zawsze uzasadnione
mimo oddalenia organ procesowy może później wniosek dopuścić, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności
ZAKAZY DOWODOWE
zakaz dowodowy- norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów; powody
ochrona godności oraz integralności jego ciała i mienia
ochrona ważnych interesów państwa
ochrona stosunków rodzinnych i bliskich związków świadka z innymi osobami
ochrona tajemnicy zawodowej i służbowej
I. zakaz dowodzenia określonych faktów
A. zakazy bezwarunkowe (zupełne) nie można ich uchylić
zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa kiedyś już osądzonego prawomocnie, popełnionego przez oskarżonego, który teraz jest sądzony i którego podejrzewa się o to ze jest recydywistą; recydywistę można ustalić tylko na podstawie akt poprzedniej sprawy
zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego orzeczenia innego sądu
zakaz dowodzenia zeznań złożonych przez świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań albo został zwolniony z obowiązku złożenia ich na jego wniosek; jeżeli świadek złożył wcześniej zeznanie to nie może ono służyć ono za dowód ani być odtworzone; wolno jednak ujawni na rozprawie protokoły oględzin ciała każdej osoby
zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej i sposobu glosowania sędziów
B. zakazy warunkowe można je pod pewnymi warunkami uchylić
tajemnica państwowa- leży ona w gestii organów państwowych i przesłuchanie osób nią związanych jest dopuszczalne tylko po zwolnieniu z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony (w praktyce resortowego ministra)
tajemnica służbowa- związana z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych, z obowiązku jej zachowania może zwolnić sąd lub prokurator
tajemnica zawodowa- związana z wykonywaniem zawodu lub pełnieniem funkcji, w czasie których rodzi się stosunek zaufania innych osób, z obowiązku jej zachowania może zwolnić sąd lub prokurator
pierwszy stopień: tajemnica osób niewyróżnionych prze ustawę
drugi stopień: tajemnica adwokacja, radcy prawnego, lekarska; tylko sąd może z niej zwolnić i to wówczas gdy
jest to niezbędne dla dobra wymiary sprawiedliwości
a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu
trzeci stopień: tajemnica dziennikarska; te same warunki zwolnienia co w drugim stopniu a nadto zwolnienie dziennikarza z tajemnicy nie może dotyczy:
danych umożliwiających identyfikacje autora np. materiału prasowego; nie może skasować tzw. anionimatu
osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie tych danych
II. zakazy dowodzenia za pomocą niektórych dowodów
zakazy bezwarunkowe
zakaz przesłuchiwania jako świadka obrońcy lub adwokata co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę
zakaz przesłuchiwania duchownego, co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi
zakaz powoływania jako biegłych
osób wymienionych w art. 178, 182, 185
osób, do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia wymienione w art. 140
osób powołanych w sprawie w charakterze świadków
osób które były świadkiem czynu
zakaz wykorzystania w procesie złożonego wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej oświadczenia oskarżonego dotyczącego zarzucanego mu czynu; wyjątkiem jest przeprowadzenie badań poligraficznych przez biegłego
zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, jako świadków na okoliczności przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu pod groźbą kary
zakazy warunkowe
zakaz przesłuchiwania świadka- osoby najbliższej oskarżonemu, który skorzystał z prawa odmowy zeznań
do osób najbliższych oskarżonemu uprawnionych do odmowy zeznań należą: małżonek (także po rozwodzie), konkubina, rodzice (także po rozwodzie), dzieci własne oskarżonego w tym spoza małżeństwa, ojczym, macocha, dziadkowie (od strony ojca i matki), teściowie, bracia i siostry, brat żony, mąż siostry, przysposobiony, żona przysposobionego, dzieci żony z jej pierwszego małżeństwa, wnuki i wnuczki
osoby najbliższe oskarżonemu, które nie mogą odmówić zeznań to: brat ojca (stryj), brat matki (wuj), siostrzeńcy i bratankowie dzieci przysposobionych
zakaz przesłuchiwania świadka, który złożył wniosek o zwolnienie od złożenia zeznania, ze względu na pozostawanie z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym i wniosek ten organ procesowy uwzględnił
III. zakazy stosowania określonych metod dowodzenia
niektóre metody są wprost zakazane, a naruszenie tego zakazu pociąga za sobą zastosowanie swoistych sankcji procesowych
swoboda wypowiedzi
rozciąga się na wszystkie etapy procesu psychicznego prowadzącego do oświadczenia:
etap procesów motywacyjnych prowadzących do decyzji woli o przyszłym oświadczeniu dowodowym
etap podjęcia woli w tym przedmiocie
etap urzeczywistnienia tej decyzji woli, a wiec samo składanie oświadczenia
swobodę wypowiedzi wyłączają
przymus absolutny, który wyłącza zdolność decyzji lub możliwość realizacji woli; niedopuszczalne są zatem hipnoza i narkoanaliza
przymus nieabsolutny, czyli nacisk na psychikę, który może, ale nie musi powodować wyłączenia swobody wypowiedzi; vis compulsiva, czyli posługiwanie się silą fizyczną lub stwarzanie uciążliwych warunków
groźba, nielegalna obietnica zmiany sytuacji niekorzystnej pod warunkiem złożenia odpowiedniego oświadczenia oraz podstęp
stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanej osoby albo mających na celu kontrole nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem; zakaz ten jest bezwarunkowy
dowodu z wyjaśnienia oskarżonego lub zeznań świadka nie wolno zastępować teścia pism, zapisków lub notatek urzędowych
kodeks, polecając zachowanie pewnych rygorów formalnych podczas czynności dowodowych, tym samym zakazuje czynności niezgodnych z tymi rygorami
CZYNNOŚCI DOWODOWE
Czynności poszukiwawcze
poszukiwanie źródeł dowodowych w postaci osób lub rzeczy np. poszukiwanie oskarżonego
poszukiwania poza procesem: czynności operacyjno rozpoznawcze ( Policja, SG, ABW - prawo legitymowania osób; Policja - zatrzymanie osób stwarzających bezpośrednie zagrożenie) - nie są to czynności procesowe, bo proces nie został wszczęty
rozróżniamy:
przeszukanie i zatrzymanie rzeczy
poszukiwanie oskarżonego
* możliwe także oględziny, jeżeli przeprowadza się je w celu znalezienia rzeczowych źródeł dowodu
Ad.1. Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy
są to dwie odrębne czynności jednak pozostające ze sobą w ścisłym związku
zatrzymanie rzeczy: (art. 217§1 KPK)
celem pozyskania dla postępowania rzeczy, która:
może stanowić dowód w sprawie
podlega zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych lub roszczeń o naprawienie szkody
Policja lub inny organ (np. ABW, Straż Graniczna, prokurator na zasadzie dewolucji) posiada wiarygodną wiadomość, że rzeczy podlegające wydaniu znajdują się w posiadaniu konkretnej osoby oraz znanym miejscu - wezwanie do oddania dobrowolnie
w razie odmowy można przeprowadzić odebranie - zastosow. Przepisów nt. wypadków niecierpiących zwłoki
podstawa prawna: żądanie sądu lub prokuratora - obowiązek przedstawienia art.217§1 KPK - na ogół postanowienie - nie uregulowane w kodeksie
w wypadku niecierpiącym zwłoki, - gdy wydanie postanowienie niemożliwe, zażądać może Policja lub inny uprawniony organ - zatwierdzenie zatrzymania rzeczy - możliwość złożenia wniosku przez osobę wydającą wniosku o wydanie i doręczenie takiego zatwierdzenia - doręczenie powinno nastąpić max. 14 dni od zatrzymania rzeczy art. 217§4 KPK
jeżeli sąd lub prokurator w ciągu 7 dni nie zatwierdzi to rzecz należy zwrócić niezwłocznie osobie uprawnionej art. 230§1 KPK - chyba, że wydanie było dobrowolne, a osoba nie złożyła wniosku o zatwierdzenie
przeszukanie:
nie jest konieczna wiarygodna wiadomość, w którym miejscu znajduje się dana rzecz
uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana albo poszukiwane rzeczy tam się znajdują art.219§1 KPK
także w celu: wykrycia, zatrzymania, przymusowego doprowadzenie osoby podejrzanej
wyższy stopień nietykalności pomieszczenie i osoby niż w przypadku zatrzymania
można przeprowadzić w celu:
wykrycia lub zatrzymania, albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej
znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie
znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym
w przypadkach niecierpiących zwłoki:, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło być wydane, to organ dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika jednostki lub legitymację służbową - następnie zwraca się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania, - jeżeli nie zatwierdzi to wszczyna postępowanie dyscyplinarne lub nawet karne
doręczenie postanowienia o zatwierdzeniu na żądanie przeszukanego w terminie 7 dni od dokonania czynności
przeszukanie osoby:
obejmuje osobę, jej odzież i podręczne przedmioty
dokonuje o ile to możliwe osoba tej samej płci art. 223 KPK
obejmuje wszystkie zakamarki ciała
może polegać na dokonaniu prześwietlenia lub badaniu ultrasonograficznym; możliwe podanie środków przeczyszczających
przeszukanie pomieszczenia zamieszkałego:
mieszkanie jedno lub wielorodzinne
pokój hotelowy, przyczepa kempingowa
namiot turystów
w porze nocnej tylko w nagłych przypadkach (od 22 do 6)
przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować w porze nocnej art. 221§2
przeszukanie pomieszczenia ogólnie dostępnego
restauracja, kino, bar, teatr, dyskoteka
służące do przechowania przedmiotów (przechowalnia bagażu PKP)
zawsze możliwe przeszukanie w porze nocnej art.221§3 KPK chyba ze jest zamknięte przed publicznością
pomieszczenie lub miejsce zamknięte należące do instytucji państwowej lub samorządowej
konieczne zawiadomienie kierownika takiej instytucji o przeszukaniu lub jego zastępcy, organu nadrzędnego
konieczne dopuszczenie ich do udziału w przeszukaniu art.222§1 KPK
pomieszczenie zajęte przez wojsko
jedynie w obecności dowódcy lub osoby przez niego wyznaczonej art. 222§2 KPK
inne miejsce
inne osoby lub jednostki organizacyjne np. zakład produkcyjny, stodoła, dziedziniec
także pojazd - przeoczony przez KPK
cechy wspólne dla wszystkich:
osoba, u której ma nastąpić przeszukanie, musi być przed jego rozpoczęciem poinformowana o jego celu i wezwana do wydania poszukiwanych przedmiotów art.224§1 KPK
ta osoba ma prawo być obecna przy przeszukaniu, także osoba przybrana przez przeszukującego i osoba przybrana przez osobę, u której dokonuje się przeszukania, - jeżeli nie utrudnia art. 224§2 KPK
jeżeli na miejscu nie ma gospodarza - należy przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada art.224§3 KPK
jeżeli kierownik instytucji państwowej, samorządowej lub inna osoba oświadczy ze znalezione w czasie przeszukania pismo lub inny dokument zawierają tajemnicę służbową, państwową, zawodową lub inną chroniona to prowadzący przeszukanie ma obowiązek przekazać je (bez odczytywania) w ręce sądu lub prokuratora art. 225§1 KPK
nie można zapoznawać się z treścią pism lub dokumentów związanych z wykonywaniem funkcji obrońcy
przeszukanie pomieszczeń dyplomatycznych - dopuszczalne tylko za zgodą misji
urząd konsularny - dopuszczalne za zgodą kierownika urzędu
protokół przeszukania:
konieczne spisanie
kodeks wymienia elementy, jakie powinien zawierać art.229 KPK
kodeks normuje także kwestie:
zwrotu osobie uprawnionej przedmiotów, które są zbędne dla postępowania art.230 KPK
przechowywania przedmiotów mogących stanowić dowód przestępstwa, podlegających przepadkowi lub, których posiadanie jest zabronione art. 228, 231-234 KPK
postępowania z rzeczami stanowiącymi przedmiot zabezpieczenia kar majątkowych i roszczeń o naprawienie szkody art. 291-296 KPK
przechowywania przedmiotów i substancji stwarzających niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia i procedurę ich niszczenia
kontrola osób i rzeczy w środkach transportu przeprowadzona przez Policję i ABW - jest bardziej rozluźniona, regulowana w ustawie o Policji i ustawie o ABW
prawo do dokonywania kontroli osobistej i przeglądania zawartości bagażu
sprawdzanie ładunku w portach, dworcach
w transporcie lądowym, powietrznym wodnym
w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego!!!
nie jest konieczne wydanie postanowienie o przeszukaniu lub zatwierdzenie przeszukania ( nie zwalnia od badania przez prokuratora dopuszczalności i przebiegu takiej kontroli)
Kontrola korespondencji, przekazu informacji i przesyłek
konieczność wydania sądowi lub prokuratorowi, na żądanie zawarte w ich postanowieniu korespondencji i przesyłek oraz wykazu połączeń telekomunikacyjnych, także poczty elektronicznej itp.
dotyczy: urzędów, instytucji i podmiotów prowadzących działalność w dziedzinie poczty i telekomunikacji (np., Poczta Polska, TPSA, firmy ekspresowe)
tylko sąd lub prokurator mają prawo je otwierać lub zarządzić ich otwarcie
musi mieć znaczenie dla postępowania
wymienione podmioty mają także obowiązek niezwłocznie zabezpieczyć (na żądanie sądu lub prokuratora) dane informatyczne (na czas oznaczony, max 90 dni)
korespondencję i przesyłki zbędne dla sprawy zwraca się niezwłocznie jednostkom, które je wydały (art.218§3), a dane informatyczne zwalnia się z zabezpieczenia
Kontrola i utrwalanie rozmów
podsłuch - procesowa kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych oraz zastosowanie środków technicznych do kontroli i utrwalania innych przekazów informacji
dopuszczalny tylko po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżeniu popełnienia nowego przestępstwa art. 237§3
wolno prowadzić, gdy toczące się postępowanie lub obawa nowego przestępstwa dotyczy : (art.237§3 KPK)
zabójstwa
niebezpieczeństwa powszechnego lub sprowadzenia katastrofy
handlu ludźmi
uprowadzenia osoby
wymuszenia okupu
uprowadzenia statku powietrznego lub wodnego
rozboju lub kradzieży rozbójniczej lub wymuszenia rozbójniczego
zamachu na niepodległość i integralność państwa
zamachu na konstytucyjny ustrój państwa lub naczelne organy, jednostkę Sił Zbrojnych RP
szpiegostwa lub ujawnienia tajemnicy państwowej
fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi, środkami, instrumentami płatniczymi albo zbywalnymi dokumentami uprawniającymi do otrzymania sumy pieniężnej, ładunku itp.
wytwarzania, przetwarzania, obrotu i przemytu środków odurzających, prekursorów, środków zastępczych i substancji psychotropowych
zorganizowanej grupy przestępczej
mienia znacznej wartości
gromadzenia broni, materiałów wybuchowych Kub radioaktywnych
użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z postepowaniem
łapownictwa i płatnej protekcji
stręczycielstwa, kuplerstwa, sutenerstwa
przestępstw rozdz. XVI KK
organem uprawnionym do wydania postanowienia jest sąd - konieczny wniosek prokuratora art.237§1 KPK
w wypadkach niecierpiących zwłoki - może zarządzić prokurator - jednak zobowiązany do zwrócenia się do sądu w terminie 3 dni o zatwierdzenie - sąd ma 5 dni na zatwierdzenie (na posiedzeniu, bez udziału stron)
podsłuchem można objąć:
osobę podejrzaną
oskarżonego
pokrzywdzonego
inną osobę, - z którą może się kontaktować oskarżony albo, która może mieć związek ze sprawcą lub grożącym przestępstwem art.,237§24 KPK
upoważniony do odsłuchu: sąd, prokurator, lub w przypadkach niecierpiących zwłoki Policja (za zgodą sądu lub prokuratora)
kontrola lub podsłuch mogą być prowadzone max. 3 miesiące ( z możliwością przedłużenia na kolejne 3 miesiące art.238 KPK)
po zakończeniu kontroli sąd zarządza zniszczenie utrwalonych zapisków, lub gdy sąd nie zatwierdził postanowienia prokuratora wydanego w sytuacji niecierpiącej zwłoki art.238§3 KPK
zażalenie: przysługuje osobie, której dotyczy postanowienie o podsłuchu, może domagać się zbadania zasadności, legalności kontroli; rozpoznaje sąd powołany do rozpoznania sprawy w I instancji art.240§1 KPK
kontrola operacyjna - przeprowadzana poza procesem - tylko w ramach czynności operacyjno rozpoznawczych w zakresie nieobjętym przepisami KPK
czynności nieformalne i tajne
wykonywane przez Policję, ABW, Straż Graniczną
w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, uzyskania dowodów w przestępstwach ściganych z oskarżenia publicznego
polega na:
kontrolowanie treści korespondencji
kontrolowanie zawartości przesyłek
stosowanie środków technicznych w celu uzyskania w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie
wykonuje ją:
Policja: zapobieżenie i wykrycie przestępstw umyślnych ściganych z oskarżenia publicznego (np. przeciwko życiu, spowodowanie ciężkiego uszczerbku, pozbawienie wolności w celu wymuszenia okupu)
ABW: bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i porządek konstytucyjny; szpiegostwo, terroryzm, naruszenie tajemnicy państwowej; godzące w podstawy ekonomiczne państwa, korupcja itp.
Straż Graniczna: w zakresie dokumentów uprawniających do przekraczania granicy, przestępstwa które w ruchu granicznym narażaja Skarb Państwa na znaczną szkodę i naruszają nietykalność granicy państwowej oraz ścigane na mocy umów międzynarodowych
obowiązuje zasada subsydiarności - kontrola przez te organy może być podjęta tylko, jeśli inne środki okazały się bezskuteczne lub zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne
zgoda pisemna na kontrolę operacyjną Policji, SG i ABW wydaje sąd okręgowy na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, KGSG, szefa ABW po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego
w przypadkach niecierpiących zwłoki mogą działać na podstawie decyzji komendantów, za pisemną zgodą PG
tendencja do bezpośredniego włączania do dowodów materiałów zebranych i utrwalonych nieformalnie
podsłuch prywatny:
nagrywanie potajemne własnej rozmowy z kimś, aby ją utrwalić dla siebie - dopuszczalne na procesie, który odbywa się w przyszłości art.393§3 KPK (zostało dokonane prywatnie i nie dla celów procesu)
jeżeli zostało dokonane celowo dla przyszłego procesu - wtedy zgodnie z art.393§3 odtworzenie nie jest dopuszczalne
ktoś potajemnie nagrał i podsłuchał cudza rozmowę - czyn ten jest przestępstwem - nie wolno
ktoś broniąc się przed szantażem, wymuszeniem łapówki lub innym podobnym, albo jako widz nagrał rozmowę świadczącą o przestępstwie - nagranie traktowane jako dowód rzeczowy - dopuszczalne
Ad.2. Poszukiwanie oskarżonego
poszukiwanie zwykłe
zarządza sąd lub prokurator, jeżeli miejsce pobytu oskarżonego lub osoby podejrzanej jest nieznane
wolno przeprowadzić przeszukanie, przesłanką przeszukania jest nieznajomość miejsca pobytu oskarżonego
list gończy
wydaje na podstawie postanowienia sąd lub prokurator
zależy od następujących warunków:
w stosunku do oskarżonego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu
oskarżony ukrywa się
musi przekazywać informacje, których nie wolno pominąć (sąd lub prokurator, który wydał postanowienie o poszukiwaniu listem gończym, dane identyfikujące osobę poszukiwaną, treść zarzutu, postanowienie o aresztowaniu albo zapadłym wyroku, wezwanie o zawiadomieniu o miejscu pobytu i ewentualnie nagroda za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia oraz tajemnica osoby informującej)
nazwisko oskarżonego można umieścić tylko w liście gończym, który rozpowszechnia się przez rozesłanie, rozplakatowanie, opublikowanie, np. w prasie, telewizji, radio
CZYNNOŚCI UJAWNIAJĄCE DOWODY
polega na wydobywaniu ze źródeł dowodów środków dowodowych oraz ich zabezpieczanie w formie przewidzianej przez prawo procesowe
wyróżniamy:
przesłuchanie
okazanie i rozpoznanie
oględziny
badanie ciała
ekspertyza
odczytanie
sekcja zwłok
eksperyment procesowy
Ad.1. Przesłuchanie
wyjaśnienia oskarżonego,
zeznania świadków,
opinia biegłego
ogólne zasady przesłuchania:
w warunkach stwarzających możność swobodnej wypowiedzi
należy posługiwać się tzw. metodą mieszaną, polega ona na tym, że w przesłuchiwaniu widoczne są dwa etapy:
swobodna relacja przesłuchiwanej osoby
pytania ukierunkowane zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli zeznań
nie wolno zadawać pytań sugestywnych z metody krzyżowego przesłuchiwania
przebieg przesłuchania podejrzanego:
wstęp do przesłuchania, podczas którego należy:
ustalić tożsamość podejrzanego i poinformować go w jakim charakterze będzie przesłuchiwany
pouczyć go gdy to jest pierwsze przesłuchanie o uprawnienia (wręcza się takie pouczenie na piśmie, otrzymanie potwierdza się podpisem), przed każdym następnym przesłuchaniem należy go niezależnie od wcześniejszego pouczenia ponownie pouczyć o prawie odmowy odpowiedzi lub składania wyjaśnień
przedstawienie zarzutów
przesłuchanie na temat jego danych osobowych
przesłuchanie właściwe, czyli na temat przedstawionego mu zarzutu
przesłuchanie uzupełniające
przesłuchanie oskarżonego przed sądem:
po stwierdzeniu tożsamości należy oskarżonego uprzedzić tylko o prawie odmowy odpowiedzi i wyjaśnień
odczytanie aktu oskarżenia
pytania zasadnicze i pytania uzupełniające (z reguły trudno do oddzielenia)
przesłuchanie świadka przed sądem
wstęp do przesłuchania, obok stwierdzenia tożsamości, powiadomienia w jakim charakterze będzie przesłuchiwany należy pouczyć go o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania
odebranie przyrzeczenia, jeśli sąd za zgodą stron nie zwolni świadka od niego, nie odbiera się obligatoryjnie przyrzeczenia: art. 189 KPK
osób, które nie ukończyły 17 lat
gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zakłócenia czynności psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia
gdy świadek jest osoba podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania lub pozostającym w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy został za to przestępstwo skazany
gdy świadek prawomocnie został skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie
przesłuchanie świadka na temat jego danych osobowych
w zależności od roli świadka w popełnieniu przestępstwa oraz stosunku do oskarżonego może zajść konieczność pouczenia o prawie odmowy zeznań, prawie odmowy odpowiedzi na pytanie lub przesłuchania z wyłączeniem jawności
właściwe przesłuchanie
przesłuchanie świadka w postępowaniu przygotowawczym - różnie się od przesłuchania na rozprawie zazwyczaj nieobecnością stron, a więc i ich pytań, brakiem przyrzeczenia, chyba e przesłuchuje go sąd na podstawie artykułu 316 § 3
szczególne sposoby przesłuchania świadka:
pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat w sprawie o przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości lub przeciwko rodzinie i opiece, można przesłuchać tylko raz, chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania;
przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem psychologa;
prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, przedstawiciel ustawowy mogą wziąć udział
pokrzywdzonego nie wzywa się na rozprawę główną tylko odczytuję się protokół lub zapis dźwiękowy
identyczną procedurę stosuje się podczas przesłuchania świadka nie będącego pokrzywdzonym, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, w sprawie o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwo wolności seksualnej i obyczajności
przesłuchanie świadka (ani oskarżonego ani biegłego nie wolno tak przesłuchiwać) przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość
przesłuchanie prowadzi nie sąd w pełnym składzie, ale wyznaczony sędzia
przesłuchanie biegłego:
ma właściwie te same elementy co przesłuchanie świadka
nie składa przyrzeczenia przed właściwym przesłuchaniem, zastępuje je powołanie się przez niego na przyrzeczenie złożone przy ustanawianiu go w tym charakterze
wyjaśnienia oskarżonego:
mają one podwójny charakter
są one środkiem obrony, a więc polegają na argumentacji zwalczającej tezę oskarżenia
są środkiem dowodowym, którym prawo nie przyznaje szczególnej mocy
przyznanie się może być tylko podstawą zaniechania części postępowania dowodowego przed sądem
szczególnym rodzajem wyjaśnień jest tzw. pomówienie, czyli obciążenie innej osoby zarzutem popełnienia przestępstwa
Ad.2. Okazanie i rozpoznanie:
okazanie - jest czynnością polegającą na koncentracji wyjaśnień lub zeznań na przedmiocie przedstawionym do percepcji w odpowiednich warunkach
rozpoznanie - jest odmianą okazania, polega na przedstawieniu osobie przesłuchiwanej innej osoby, jej wizerunku (najczęściej fotografii, filmu video) albo rzeczy (również nieruchomości) w celu rozpoznania
okazywanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestie
podczas okazania osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej osoby, odnosi się to również do wizerunków i przedmiotów
należy dbać o to, aby różnice między osobami, przedmiotami, wizerunkami nie były zbyt rażące
okazanie składa się z 3 elementów;
odebranie oświadczenia dowodowego przed identyfikacją
identyfikacja
odebranie oświadczenia dowodowego po identyfikacji
okazanie i rozpoznanie dostarczają środków dowodowych w postaci wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka, ale skoncentrowanych na przedmiocie czynności
w razie potrzeby okazanie można przeprowadzić tak, aby wyłączyć możliwość rozpoznania osoby przesłuchiwanej przez osobę przesłuchiwaną, anonimowość gwarantuje tylko negatywny wynik rozpoznania, jeśli będzie skuteczne osobę przesłuchiwaną trzeba będzie ujawnić chyba, że zapadnie postanowienie o przesłuchaniu świadka w roli świadka incognito
z okazania spisuje się zawsze protokół
Ad.5. Ekspertyza
pojęcie to występuje w dwóch znaczeniach:
sensu stricto - badanie przeprowadzone przez biegłego (art.194 pkt.1)
sensu largo - badanie + opinia biegłego (art.198 §3 o niej będzie mowa)
powodem do wydania postanowienia o przeprowadzeniu ekspertyzy jest konstatacja, że stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych. (=> opinie biegłego)
organ procesowy:
musi zawsze wydać postanowienie o przeprowadzeniu ekspertyzy (zawsze gdy kwestia wiadomości specjalnych nawet jeżeli sam je zebrał)
organ nie może zastąpić biegłego (bo opinia specjalistyczna nie byłaby kontrolowana przez strony ani przez organ)
wiadomości specjalne - (pojecie bardzo szerokie)
wiadomości z zakresu szczegółowych dyscyplin naukowych
wszelka wiedza teoretyczna (ponad wiedze przeciętnej osoby z wykształceniem średnim ogólnym)
wiedza praktyczna zw. z wykonywaniem zawodu lub zainteresowań
biegły - o jego kwalifikacji nie decyduje dyplom, ale rzeczywista wiedza (każdy nim może być)
Nie ma pierwszeństwa do wykonywania ekspertyzy ( nie musza być to instytuty naukowe)↓
Gdy wydawana przez nie musza być stwierdzeni wszyscy biegli (indywidualna odpowiedzialność)
w praktyce ograny procesowe zwracają się do takich instytucji jak:
* Instytut Ekspertyz Sądowych
* Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji
dopuszczenie dowodu z opinii biegłego = właściwość funkcjonalna
↓
sądu
prokuratora
organu prowadz. postep. przygotow.
(chyba ze ustawa mówi tylko o 2 pierwszych)
Postanowienie do wydania opinii:
imię i nazwisko biegłego
specjalność
gdy instytucja (specjalność osób biorących udział w wydawaniu opinii)
przedmiot
zakres (może go zmienić i stawiać dodatkowe pytania lub zastrzec swoja obecność przy przeprowadzaniu tej ekspertyzy)
sformułowanie w razie potrzeby pytań
termin dostarczenia opinii
Gdy biegli powołani z zakresu kilku opinii wtedy organ decyduje czy wydają opinie kompleksowa czy każdy osobną.
Biegli:
sądowi
ad hoc
(od wszystkich wymaga się obiektywizmu)
Osoby działające przy ekspertyzie:
biegli (podpisy musza być na opinii)
wyspecjalizowani wykonawcy (uczestniczą tylko w badaniach, nie podpisują ale trzeba ich wymienić bo mogą być świadkami)
!tylko w 1 wypadku kodeks określa rodzaj ekspertyzy i wymaga odpowiednich kwalifikacji biegłych => ekspertyza psychiatryczna!
Warunek:
- wątpliwości co do poczytalności oskarżonego ( nie formułuje tego wprost)
> tą ekspertyzę może postanowić tylko sąd i prokurator w postęp.przygotow.
> min. 2 biegłych ( na ich wniosek można powołać biegłych innych specjalności Np. psychologa)
Opinia psychiatrów wypowiada się na temat:
poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia przestępstwa
aktualnego stanu zdrowia i możliwości uczestniczenia w procesie
szczególny rodzaj ekspertyzy => badanie wraz z obserwacją w zakładzie leczniczym, dopuszczalne: art. 203 KPK
zgłoszenie przez biegłych w razie potrzeby
postanowienia sądu (określenie miejsca obserwacji)
↓
w postęp.przygotow. sąd orzeka na wniosek prokuratora
!sąd nie może bez opinii biegłych postanowić obserwacji!
obserwacja w zakładzie leczniczym powinna trwać max. 6 tygodni (na wniosek zakładu może być przedłużona)
badanie stanu psych. świadka jest niedopuszczalne chyba ze:
wątpliwości co do tego stanu
wątpliwości co do stanu rozwoju umysłowego
wątpliwości co do stanu postrzegania lub odtwarzania
wtedy sąd lub prokurator mogą zarządzić przesłuchanie z udziałem biegłego (świadek nie może się sprzeciwić)
z tego obowiązku zwolnieni są świadkowie którzy skorzystali z prawa odmowy zeznań itd.
jeżeli karalność czynu zależna jest od stanu zdrowia pokrzywdzonego nie może on się sprzeciwić oględzinom i badaniom.
biegli nie mogą pozostawać ze sobą w zw. małżeńskim ani innym stosunku
ekspertyza kończy się opinia, zawiera:
dokładne przedstawienie instytucji i osób biorących udział w badaniach
sprawozdanie z czynności i spostrzeżeń
podpisy biegłych (bez wyjątku)
>wady ekspertyzy poznaje się po opinii (może ona być niejasna i niepełna)
↓
wtedy organ procesowy może:
wezwać ponownie biegłych
przesłuchać wszystkich ponownie
powołać innych biegłych (jeżeli opinia jest zrozumiała dla organu procesowego wtedy nie powołuje się nowych biegłych nawet jeżeli str. się nie zgadzają)
można powołać nowych gdy powody osłabiające jego zaufanie lub bezstronność
biegli maja prawo do zapoznania się z aktami sprawy zakresie niezbędnym do wydania opinii
opinia prywatna biegłego
strona sama opłaca koszt tej opinii
kodeks z 1997 expresis verbis nie zezwala na odczytanie tej opinii na rozprawie
nie może być dowodem w procesie karnym
może być bardzo ważna informacja dla sądu o dowodzie
Ad.3. Oględziny
jest to zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą celem ujawnienia ich cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu lub ujawnienia źródła dowodu.
spostrzeżenia wzrokowe
poznanie za pomocą innych zmysłów słuchu, węchu, dotyku
I. OGLĘDZINY MIEJSCA
A) oględziny miejsca w pomieszczeniu
oględziny pomieszczenia podlegają temu samemu rygorowi co przeszukanie
identycznie naruszają mir domowy i prawo do intymności
B) oględziny miejsca na otwartej przestrzeni
podlegają wiec rygorom stwarzanym przez art. 211-227
powinno się je przeprowadzać w obecności przybranych świadków
OGLĘDZINY OSOBY
oględziny powierzchowne i niekrępujące
oględziny szczegółowe wkraczające w sferę prywatności
oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu powinna dokonać osoba tej samej płci (chyba że trudności, osoby innej płci mogą być obecne tylko gdy to konieczne)
bada się ciało:
oskarżonego
świadka
III. OGLĘDZINY RZECZY
zwykle dokonuje się ich razem z oględzinami miejsca po czym zabiera się znaleziona w tym miejscu rzecz celem dalszych oględzin i badań
ogląda się także dokumenty ( właściwości fizyczne)
często są wstępem do badań przeprowadzanych przez biegłych
jeżeli przedmiot może ulec zniszczeniu powinno się zachować jego część w formie niezmienionej a jeżeli to niemożliwe wtedy utrwalić w inny sposób.
jeżeli przedmioty szybko psujące lub zanikające wtedy jedyna możliwość to procesowe utrwalenie (spisanie protokołu, zdjęcia, taśma magnetowidowa, film, rysunki, szkic sytuacyjny)
regułą jest dopuszczenie stron do tych czynności w postęp.przygotow.
OGLĘDZINY I OWARCIE ZWŁOK
oględziny zwłok - przeprowadza się na miejscu znalezienia (do czasu przybycia prokuratora, biegłego lub sądu zwłoki można przemieszczać tylko w razie konieczności)
otwarcie zwłok - odbywa się z reguły w jednostce medycyny sądowej lub w szpitalu. Oględziny są wtedy tylko etapem poprzedzającym otwarcie zwłok.
oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd (może to być sędzia wyznaczony lub wezwany), z udziałem biegłego lekarza (faktycznie to on przeprowadza otwarcie i oględziny bo obecność innych jest regułą formalną), w miarę możności z zakresu medycyny sądowej.
Wyjątek:
Policja dokonuje oględzin w wypadkach wymagających szybkiej reakcji z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora.
do obecności oględzin można wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. (staje się on świadkiem przybranym do czynności lub świadka faktycznego)
z otwarcia zwłok spisuje się obowiązkowo protokół
Ad.6. Odczytanie
przedmiotem tej czynności jest dokument
„Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym związane jest określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.”
obojętna jest forma sporządzenia dokumentu i przez kogo był wydany oraz jaka ma strukturę materialną,
„odczytanie” - każda forma zapoznania się przez organ procesowy z treścią dokumentu, nie tylko za pomocą wzroku, ale także i słuchu.
w toku procesu można odczytać każdy dokument, ale pod rożnymi warunkami (wymaganymi tylko w czasie rozprawy, bo podczas postępowania przygotowawczego nie obowiązuje żadne ograniczenie)
odczytywanie w czasie rozprawy jest wyrazem zasady bezpośredniości
podział:
dokumenty procesowe - powstałe w postępowaniu karnym lub dla jego celów (decyzje, protokoły, orzeczenia, zarządzenia, wywiad środowiskowy itd.); nie wolno odczytywać jakichkolwiek notatek urzędowych
dokumenty pozaprocesowe - dokumenty urzędowe powstałe poza postępowaniem karnym, choćby dla jego celów; nie wolno odczytywać dokumentów prywatnych sporządzonych poza postępowaniem karnym ale dla ich celów
uznanie dokumentu za ujawniony - jest to zastępcza forma odczytania stosowana wyłącznie na rozprawie
ujawnienie obligatoryjne - gdy dotyczą danych co do oskarżonego oraz wyników wywiadu środowiskowego (art.394§1 uznaje za ujawnione bez odczytywania, ale można odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy)
ujawnienie fakultatywne - polega na tym, ze inne podlegające odczytaniu dokumenty można uznać bez ich odczytywania w całości lub w części, ale należy je odczytać na żądanie stron.
oczywistym jest, ze strony muszą znać dobrze treść dokumentu, jeśli rezygnują z odczytania. (Powściągliwe stosowanie bo jest to zaprzeczenie zasadzie bezpośredniości)
Ad. 7. Eksperyment procesowy
jest to czynność polegająca na przeprowadzeniu przez organ procesowy doświadczenia lub odtworzenia przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów celem sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy.
w drodze eksperymentu sprawdza się już zebrane dowody
uzyskuje się nowe dowody
sprawdza wersje śledcze
eksperyment jest samoistną czynnością dowodową, w czasie, której można dokonywać tez innych np. oględzin, przesłuchań.
jest to czynność niepowtarzalna (należy dopuścić do niego strony)
odróżnić należy go od eksperymentu rzeczoznawczego przeprowadzonego przez biegłego podczas ekspertyzy.
9. Badanie osoby oskarżonego i wywiad środowiskowy
w każdej sprawie, bez wyjątku, a wiec także w postępowaniu uproszczonym obowiązkowe jest zebranie danych podstawowych o osobie oskarżonego; w postępowaniu należy, zatem ustalić:
tożsamość oskarżonego
jego wiek
stosunki rodzinne i majątkowe
wykształcenie
zawód i źródła dochodu
dane o jego karalności
udowodnić te okoliczności można tylko za pomocą dokumentów procesowych lub dowodu z wyjaśnień oskarżonego i zeznań świadków
jeśli podejrzany był już prawomocnie skazany dołącza się do akt odpis postępowania lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary; dokumenty te dołącza się w sprawach o zbrodnie
szczegółowe badanie sylwetki społecznej oskarżonego przeprowadza się drogą wywiadu środowiskowego; w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74
wywiad środowiskowy przeprowadza:
zazwyczaj kurator sądowy
podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów
Policja w szczególnie uzasadnionych przypadkach
do osoby przeprowadzającej wywiad stosuje się przepisy o wyłączeniu sędziego; orzeka o tym sąd a w postępowaniu przygotowawczym prokurator
przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest:
fakultatywne - jest zasadą; w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza w stosunku do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego
obligatoryjne
w sprawach o zbrodnie
w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeśli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciw życiu
wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego który nie ma w Polsce stałego miejsca zamieszkania
duże znaczenie w praktyce ma ujawnienie danych o osobach, które dostarczyły informacji kuratorowi, oraz przeprowadzenie dowodu w wyniku wywiadu; obowiązują tu trzy reguły:
dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, osoba przeprowadzająca wywiad może ujawnić tylko na żądanie sądu, a prokuratora w postępowaniu przygotowawczym; ujawnienie musi być ostatecznością
osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków; informator może wówczas najwyżej żądać wyłączenia jawności rozprawy ze względu na jego ważny interes prywatny
w razie potrzeby można przesłuchiwać w charakterze świadków osoby, które przeprowadziły wywiad; ujawnić mogą jednak dane o tożsamości informatora tylko na żądanie sądu lub prokuratora
10. Świadek koronny
jest to sprawca, który zaakceptował propozycje korzystna dla niego w zakresie ścigania lub ukarania za popełniony czyn, poczynioną mu przez właściwy organ procesowy, w zamian za ujawnienie przez niego wiedzy o pozostałych uczestnikach przestępstwa i jego okolicznościach
świadek koronny w formie karnomaterialnej, przewidziany w kk; pojawia się on w dwóch postaciach:
świadek koronny in sua causa, we własnej sprawie, obligatoryjnie;
sąd stosuje obligatoryjnie nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw (prokurator, Policja) informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia
świadek koronny in altera causa, w innej sprawie, fakultatywnie;
sąd na wniosek prokuratora może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności przestępstwa zagrożonego kara powyżej 5 lat pozbawienia wolności
___________________________________________________________________________________________________________
problem: mój podręcznik z 2005r mówi o ustawie o świadku koronnym, która wg tego podręcznika obowiązuje do 1 IX 2006r… ale dzielnie przepisuje
świadek koronny w formie karnoprocesowej ,wg ustawy z 25 VI 1997r. o świadku koronnym
przepisy tej ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw; katalog tych przestępstw jest zamknięty art.1 u.ś.k. (np. przestępstwa zabójstwa, brania zakładnika, rozboju)
podejrzany aby być dopuszczonym do składania zeznań w charakterze świadka koronnego, musi spełniać dwa obligatoryjne warunki i jeden fakultatywny:
od chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacji, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im
zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności
warunek fakultatywny: można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa oraz naprawienia szkody nim wyrządzonej
nie wolno przyznać statusu świadka koronnego:
sprawcy zabójstwa
prowokatorowi do przestępstwa wymienionego w katalogu
założycielowi lub kierownikowi grupy lub związku przestępczego
organ nadający status świadka koronnego
postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody prokuratora apelacyjnego
następstwa nadania statusu:
prokurator sporządza odpisy materiałów dotyczących świadka koronnego i wyłącza je do odrębnego postępowania, a następnie zawiesza; zawieszenie trwa do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom
świadek koronny jest obowiązany złożyć prawdziwe i wyczerpujące zeznania, do jakich wcześniej się zobowiązał; sąd na jego wniosek wyłącza obligatoryjnie jawność rozprawy na czas jego przesłuchania; należy go pouczyć o tym uprawnieniu, a obecność tzw. osób zaufania nie jest dopuszczalna
nie podlega on karze za przestępstwo umieszczone w art. 1 u.ś.k, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym w ustawie;
istnieje jednak obowiązek skazanie za te przestępstwa i tym samym odmowa umorzenia posterowania, a wcześniej obowiązek podjęcia zawieszonego postępowania, jeżeli:
zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznań przed sądem
popełnił nowe przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw
zaistniały okoliczności niezezwalające na nadanie statusu świadka koronnego
tylko fakultatywnie, jeżeli świadek koronny popełnił nowe przestępstwo umyślnie (jakiekolwiek) albo nie wykonał zobowiązania naprawienia szkody
prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia przeciwko pozostałym sprawcom; nie przysługuje zażalenie
postępowanie umorzone wznawia się obligatoryjnie, jeśli świadek koronny w ciągu roku od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, o jakim była mowa, popełnił nowe przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo związku przestępczym, lub zostały ujawnione okoliczności uniemożliwiające nadanie mu statusu świadka koronnego, niezależnie od zwyczajnych podstaw wznowienia postępowania przygotowawczego; wznawia się je fakultatywnie, jeżeli w ciągu tego samego okresu świadek koronny popełnił nowe przestępstwo umyślne albo nie wykonał zobowiązania naprawienia szkody
system ochrony
świadek koronny lub osoba dla niego najbliższa w razie zagrożenia życia lub zdrowia mogą:
być objęci ochrona osobistą
uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach mogą uzyskać dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, a nawet przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacje plastyczna
w razie niemożności zatrudnienia mogą otrzymać pomoc finansową na pokrycie kosztów utrzymania
________________________________________________________________________________________________
CZYNNOŚCI KONTROLUJĄCE DOWODY
polegają na sprawdzaniu ich wiarygodności:
konfrontacja,
czyli stawienie sobie do oczu przesłuchiwanych osób, a wie© świadka ze świadkiem, świadka z oskarżonym i podejrzanego z podejrzanym
porównanie oryginałów dowodów rzeczowych z kopiami (najczęściej stosowane w odniesieniu do dokumentu)
ponowienie tej samej czynności dowodowej przez ten sam lub inny organ procesowy
SPÓR O NIEKONWENCJONALNE DOWODY
dowody będące przedmiotem sporu
świadek koronny
tajny agent policji - nazywany tez agentem prowokatorem, osobą zaufania, konfidentem, tajnym współpracownikiem; jest to osoba będąca funkcjonariuszem policji lub działającą na jej zlecenie, która ukrywając własną tożsamość i związek z policja staje się uczestnikiem przestępstwa w celu jego ujawnienia i wykrycia sprawców; jest on wiec osobą z zewnątrz w przeciwieństwie do świadka koronnego
transakcja pozorna - zwana zakupem kontrolowanym; jest to fingowana przez policje operacja finansowa mająca na celu zaangażowanie się w nią osób podejrzanych o działalność przestępcza
kontrola operacyjna czyli podsłuch i obserwacja - z zastosowaniem urządzeń elektronicznych i innych urządzeń technicznych
tajne pozyskiwanie informacji - o zachowaniu się osób podejrzanych, podejrzanych operacjach finansowych objętych tajemnicą bankową lub ubezpieczeniową oraz innych danych podlegających ochronie prawnej
komputerowa analiza danych osobowych - osoby podejrzanej; warunkiem jej jest wcześniejsze zebranie tych danych, nie zawsze z zachowaniem prawa do prywatności
uwarunkowania ustawowe dowodów niekonwencjonalnych
dotychczasowe i następne regulacje tych dowodów powinny spełniać następujące warunki:
w kk należy umieścić przepis który wyłączył by z zakazu prowokacji prowokacje do przestępstwa
dowody takie powinny być dopuszczane pod warunkiem przestrzegania zasady subsydiarności
dowody takie powinny być dopuszczane tylko do określonego kręgu spraw o przestępstwa najgroźniejsze
zgoda na dopuszczenie takich dowodów powinna być warzona przez sąd odpowiednio wysokiego rzędu
ustawa powinna przewidywać obowiązek niszczenia materiałów uzyskanych wbrew ustawie
zgoda na przeprowadzenie tych dowodów powinna zakreślać granice czasowe tych czynności
należy przewidzieć w ustawie możliwość odtworzenia na rozprawie uzyskanych materiałów
materiałów niektórych wypadkach należy dopuszczać składanie zeznań ewentualnie w formie świadka incognito przez funkcjonariuszy lub tajnych agentów
1