Wykład 1
27.09.2008
Literatura:
PoskrobkoB.: Zarządzanie środowiskiem
Górskim.: Ochrona środowiska jako zadania administracji publicznej
Stochak I.: Zadania administracji samorządowej i rządowej w zakresie ochrony środowiska
Ochrona przyrody w Polsce współcześnie realizowana jest głównie w oparciu o ustawę z16.04.2004 r. o ochronie przyrody, która weszła w życie z dniem01.05.2004 r.
Ochrona przyrody w rozumieniu ustawy polega na zachowaniu zrównoważonego użytkowania oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:
dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów
roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową
zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia
siedlisk przyrodniczych
siedlisk zagrożonych wyginięciem rzadkich i chronionych gatunków roślin, grzybów i zwierząt
tworów przyrody żywej i nieożywionych oraz kopalnych szczątków roślin
krajobrazu
zwierząt
zieleni w miastach
zadrzewień
Celem ochrony przyrody jest:
utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemu
zachowanie różnorodności biologicznej
zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami przez ich utrzymania lub przywracanie do właściwego stanu ochrony
ochrona walorów krajobrazowych, np. zieleni w miastach wsiach oraz zadrzewień
utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także zasobów przyrody
kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
Ustawa dotycząca ochrony środowiska stworzyła możliwość wyznaczania także obszarów cennych pod względem przyrodniczym w celu ich wspólnej ochrony w drodze porozumienia z sąsiednimi państwami.
Nową formą ochrony przyrody od 01.05.2004 r. są obszary NATURA 2000. Europejska sieć ekologiczna NATURA 2000 to sieć obszarów chroniących na terenie UE………………
Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych pod względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności biologicznej.
W skład sieci NATURA 2000 wchodzą:
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) wyznaczone na podstawie dyrektywy Rady Nr 79/409/EWG, obszar ochrony dziko żyjących ptaków
specjalne siedliska (SOO) wyznaczone na podstawie dyrektywy Rady Nr 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory
Zakres i charakter zadań samorządu terytorialnego w zakresie ochrony środowiska:
zadania o charakterze organizatorskim
zadania o charakterze bezpośrednio wychowawczym
zadania specjalne o charakterze zobowiązująco reglamentacyjnym
Wykład 2
25.10.2008
W art. 47 Konstytucji RP przedstawiono znaczenie działań ochronnych organów samorządowych a w tym zakresie całej administracji publicznej w procesie ochrony środowiska.
W tym zakresie wprowadza się dwojakiego rodzaju regulacje odnoszące się do ochrony środowiska.
Zasadę zrównoważonego rozwoju - uważaną jako zasadę ustrojową dotyczącą podstawowych zasad funkcjonowania państwa polskiego, a także określono ochronę przyrody a najszerzej ochronę środowiska jako jednej z podstawowych funkcji państwa.
Istnieje wiele możliwości klasyfikowania zadań środowiskowych administracji samorządowych.
W literaturze przedmiotu kilkakrotnie podejmowano próby typologii zadań środowiskowych administracji publicznej w tym samorządowej.
Większość przedstawicieli tej doktryny klasyfikują zadania ochronne dokonało tego z punktu widzenia kompetencji umożliwiających ich realizację.
Ze względu na skutki prawne jakie mogą wywoływać środowiskowe formy działania wyróżniono:
środki prewencyjne (zapobiegawcze)
środki finansowe
środki restrykcyjne
Celem tego podziału jest w szczególności wskazanie faktycznego oddziaływania administracji na stan środowiska.
Innego podziału kompetencji środowiskowych organów samorządu terytorialnego dokonali naukowcy z Wrocławia, Gdańska i z Warszawy.
Porządkując zadania ochronne gmin na podstawie kryteriów merytorycznych pozwalających na ujęcie syntetyczne praw i obowiązków gmin w tym zakresie wskazali oni 5 podstawowych grup:
kompetencje o charakterze ogólnym
kompetencje o wyższym stopniu kompetencji
kompetencje odnoszące się do zadań polegających na współdziałaniu z organizacjami społecznymi
zadania gmin w razie wystąpienie nadzwyczajnego zagrożenia środowiska
kompetencje jednostek pomocniczych gminy (sołectw i dzielnic) współdziałających z samorządem pracowniczym (związki zawodowe) i innymi organizacjami społecznymi o charakterze proekologicznym.
W zakresie zadań środowiskowych realizowanych przez wspólnoty samorządowe można wyróżnić następujące grupy:
zadania o charakterze organizatorskim
zadania o charakterze bezpośrednio-wykonawczym
zadania o charakterze zobowiązująco-reglamentacyjnym
zadania o charakterze kontrolno-nadzorczym
Ad. 1. Zadania o charakterze organizatorskim - polegają na podejmowaniu czynności oddziałujących na stan środowiska jako całości lub na poszczególne jego części (elementy). Ich celem jest wskazanie takiego rodzaju zależności między tymi elementami aby przyczyniały się one do powodzenia całości przedsięwzięcia. Najważniejszą rolę w grupie zadań o charakterze organizatorskim przypisuje się instrumentom planistycznym, które zapewniają racjonalną organizację działań wspólnot samorządowych w zakresie ochrony środowiska. Istota planowania sprowadza się do prognozowania, kalkulowania i dokonywania wyboru optymalnych zadań oraz określania warunków i środków do ich wykonania. Ustala ono głównie preferencje w zakresie wartości i celu tak aby uniknąć wszelkich niepożądanych skutków.
Zadania o charakterze organizatorskim nie mają ze względu a ich treść i sposób określania cechy typowo lokalnej. Z funkcją tą bowiem mamy do czynienia w kontekście instrumentów umożliwiających realizację zadań. Są one podejmowane przede wszystkim w interesie ogólno-społecznym, oznacza to, ze w pierwszej kolejności rozwiązywane są problemy ogólne a dopiero później sprawy dotyczące określonej przestrzeni - a więc lokalne.
Wspomniane wyżej wytyczne w prawdzie precyzowane są na szczeblu centralnym ale nabierają znaczenia tam gdzie są realizowane czyli w terenie.
Zadania o charakterze organizatorskim mimo braku ściśle określonej cechy lokalności zaliczyć można (co do zasady) do zadań własnych samorządu terytorialnego. Ich adresatami są zarówno organy stanowiące jak i organy wykonawcze jednostki samorządu terytorialnego. Pierwsze są podmiotami kształtującymi te zadania, a drugie podmiotami wykonującymi te zadania.
Największe znaczenie mają samorządowe programy ochrony środowiska. Ich celem jest efektywne zarządzanie środowiskiem oraz skoordynowanie działań ochronnych na odpowiednich poziomach administracji samorządowej.
Programy ochrony środowiska traktowane są jako wytyczne dzięki którym istnieje możliwość efektywnego zarządzania środowiskiem oraz zapewnienia niezbędnej koordynacji działań prowadzonych w tym zakresie w odrębnych strukturach administracji samorządowej. Dokumenty te nie zawierają bezpośrednich wytycznych nadających się do egzekwowania praw i obowiązków, określają natomiast zasady, kierunki i priorytety przedsięwzięć na rzecz środowiska.
Znamienną cechą programów jest inwentaryzacja kwestii ochronnych i rzeczywisty strategiczny program działania co w konsekwencji ma stworzyć szansę uporządkowania działalności samorządu w tym zakresie.
Ponadto dzięki tym programom uzyskuje się ramy dla planów bardziej szczegółowych. Stanowią one także ważny instrument realizacji zadań o charakterze proekologicznym, dotyczą bowiem czynności podejmowanych na rzecz zachowania lub przywracania równowagi przyrodniczej.
Należy bowiem podkreślić, że instrumenty te mają zasadnicze znaczenie dla planowania środowiskowego, którym problematyka ochrony środowiska zajmuje naczelne miejsce.
Celem wspomnianych dokumentów jest realizacja polityki ekologicznej państwa uchwalanej co 4 lata przez Sejm RP.
Wykład 15.11.2008
Zadania o charakterze zobowiązująco-regalmentcyjnym polegają na wiążącym kształtowaniu sytuacji prawnej innych przedmiotów oddziaływujących na środowisko bądź korzystających z niego. Wspomniene zadania obejmują przede wszystkim uprawnienie lub zobowiązanie organów administracji samorządowej do nakładania na podmioty korzystające ze środowiska oznaczonych obowiązków ochrony oraz określa dopuszczalnego zakresu i form kotzystania ze środowiska. Charakterystyczne dla tego rodzaju zadanie jest to że jednostka samorządu terytorialnego odpowiadająca za wykorzystanie możliwosci nakładania na inne podmioty wszelkich dopuszczalnych obowiązków zmierzających do realizacji załozonych celów środowiskowych. Wynika z tego, że wyżej wspomnine organy odpowidają za to, czy wykorzystały cały potencjał do osiągnięcia założonego celu. W związku z tym zadanie to należy uważać za jeden z najważniejszych instrumentów w dziedzinie ochrony środowiska. Generalnie należy stwierdzić, że zadania administracji publicznej w tym samorządowej w dziedzinie ochrony środowiska powinny w zasadzie ograniczać się wyłącznie do zadań o charakterze zobowiązująco-reglamentacyjnych. Ze względu na przedmiot zadań mozna wyróżnic 2 zasadnicze:
1) reglementacje korzystania zasobów środowiska
2) reglementacja emisji polegająca na wydawaniu pozwoleń i decyzji administracyjnych określających warunki korzystania ze środowiska i dopuszczalne poziomy emisji.
W zakresie wskazania organopm odpowiedzialnym za realizacje tych zadań 1-e miejsce przyznaje się wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta, staroście. Mimo regulacji ustawowych w praktyce nie jest to realizowane. Określone funkcje w tej materii wykonują natomiast Marszałek województwa, Instytut Ochrony Środowiska a także inne podmioty. Art. 376 prawa ochrony środowiska dokonuje szczególnego podziału kompetencji między 3 organy: Starostę, Wojewodę i Wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Przy podziale kompetencji wojewoda jest właściwy w odniesieniu do przedsięwzięć mogących w istotny sposób oddziaływać na środowisko wymagających obowiązkowego sporządzenia i przedłożenia raportu o oddziaływaniu na środowisko naturalne. Nie są kompetentne także dla wszystkich przedsięwzięć i zdarzeń mających miejsce na terenach zamkniętych. natomiast do Starosty należą kompetencje w przypadku pozostałych terenów. Realizuje je przede wszystkim we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Właściwość wójta burmistrza, prezydenta miasta) dotyczy zadań związanych ze zwykłym korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania o charakterze zobowiązująco-reglamentacyjnym korzystają z najbardziej typowej formy działania administracji jaką jest decyzja administracji. Decyzja administracji jest aktem indywidualnym. W doktrynie prawa administracyjnego decyzja administracji, określana jest jako działanie jednostronne o charakterze władczym, a więc takim które posiada wobec adresata moc obowiązującą, i którego wykonanie zapewnia wiele środków, którymi administracja dysponuje we własnym zakresie. Podejmowana jest na podstawie jednoznacznego upoważnienia wynikającego z powszechnie obowiązującej normy prawnej- zasady prawa materialnego, która to norma dla ustalenia skutków prawnych danego stanu faktycznego, przewiduje właśnie formę decyzji administracyjnej.
Ochronna decyzja administracyjna przyjmuje zazwyczaj postać pozwolenia, zezwolenia lub też koncesji.
Do aktów indywidualnych z zakresu zadań zobowiazująco-regalmentacyjnych zalicza się:
-pozwolenia na budowę,
-niektóre pozwolenia wodno-prawne,
-decyzje o zmianie lasu na użytek rolny,
-decyzje zatwierdzające projekt scalania lub wymiany gruntów,
-koncesje na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, wydobywanie kopalni ze złóż.
Akty indywidualne z zakresu zadań zobowiazująco-regalmentacyjnych wymagają przeprowadzenia przed wydaniem tych aktów przez organy administracji rządowej przeprowadzenia postępowania w tej sprawie.
wykład 29.11.2008 r.
Zadania o charakterze kontrolno nadzorczym - polegają na badaniu stanu środowiska i przestrzeganiu obowiązków ochronnych nałożonych prawem na określone podmioty.
W tym wypadku rzecz dotyczy porównania rzeczywistego stanu środowiska ze stanem postulowanym zgodnie z prawnie określonymi standardami ochronnymi. Z tej konfrontacji wynika zastosowanie odpowiednich środków nadzorczych.
W literaturze przedmiotu podkreśla się, że od treści polityki kontroli w znacznym stopniu zależy praktyczna jakość ochrony.
W teorii prawa administracyjnego oddziela się kontrolę od nadzoru. Generalnie przyjmuje się, że kontrola polega na badaniu zgodności działania danego podmiotu z założonym wzorcem oraz formułowania na tej podstawie odpowiednich wniosków.
Organ kontrolujący nie może wpływać na działalność jednostek kontrolowanych i wydawać zakazów lub poleceń. Nadzór natomiast polega na inspirowaniu do działania i korygowaniu działań podmiotu nadzorowanego przez podmiot nadzorujący za pomocą wielu zinstytucjonalizowanych zachowań.
Organ nadzorujących jest wyposażony w instrumenty oddziaływania na organy nadzorowane, nie może jednak wyręczać ich w wykonywaniu przypisanych im obowiązków.
Nadzór obejmuje, więc w praktyce kontrolę poszerzoną o możliwość władczego oddziaływania. Z uprawnienia do nadzoru wynika bowiem uprawnienie do kontroli natomiast z uprawnienia do kontroli nie wynika uprawnienie do nadzoru.
Termin „nadzór” w powyższym ujęciu rozpatrywany jest w ramach relacji stosunków wewnątrz aparatu administracyjnego. Pojęcie w prawie ochrony środowiska oraz innych regulacjach ma szersze znaczenie i obejmuje obok relacji wewnątrz aparatu administracyjnego także zależności występujące między tym aparatem, a osobami fizycznymi, jednostkami organizacyjnymi zobowiązanymi do przestrzegania prawa.
Zadania kontrolno nadzorcze realizowane są przede wszystkim przez organy inspekcji ochrony środowiska. W określonym zakresie zadania kontrolno nadzorcze realizowane są przez inne organy administracji. Zakres właściwość i sposób prowadzenia kontroli w zakresie przepisów przestrzegania przez organy administracji samorządowej określają artykuły 379 i 380 Prawo ochrony środowiska.
Podmioty samorządowe sprawują kontrolę przestrzegania i stosowani przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów.
Stosownie do regulacji przyjętych w prawie ochrony środowiska właściwość rzeczowa starosty oraz wójta, burmistrza, prezydenta miasta określona jest zarówno generalnie przez uznanie ich za organy ochrony środowiska jak indywidualnie przez nałożenie odpowiedniego obowiązku konkretnym przepisem.
Natomiast właściwość rzeczowa marszałka województwa obejmuje nadzór nad wnoszeniem opłat za korzystanie ze środowiska. Art. 379 i 380 Prawo ochrony środowiska wskazują tylko jeden obowiązek organów samorządowych - obowiązek prowadzenia kontroli. W tym celu zobowiązane podmioty wyposażono w odpowiednie instrumenty zapewniające realizację tego zagadnienia.
Instrumenty ochrony środowiska
Teoria dóbr publicznych i efektów zewnętrznych stwarza odpowiednie przesłanki dla funkcji regulacyjno - alokacyjnej państwa w ochronie środowiska. Funkcja ta prowadzi do tworzenia niezbędnych zestawów różnych instrumentów przeciwdziałających negatywnym efektom zewnętrznym w działalności produkcyjnej i konsumpcji oraz racjonalizujących gospodarowanie zasobami naturalnymi.
Bez takich narzędzi niemożliwa byłaby ani ochrona środowiska, ani szerzej rozumiane zarządzanie środowiskiem, ani zasobami naturalnymi w skali międzynarodowej, krajowej, lokalnej, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Instrumenty zarządzania środowiskiem, czy też środki ochrony środowiska można systematyzować wg różnych kryteriów, a więc:
charakteru,
stopnia dobrowolności,
stopnia zcentralizowania,
zakresu realizacji celu,
kompleksowości,
zgodności z mechanizmem rynkowym.
W literaturze przedmiotu instrumenty te dzielimy na trzy grupy:
instrumenty zdecentralizowane,
bezpośrednie kierowanie i kontrole,
instrumenty ekonomiczne,
Najważniejszą rolę pełnią instrumenty ekonomiczne.
W krajach OECD (30 państw) Polska została członkiem w 96, a także w krajach UE do instrumentów ekonomicznych należą następujące:
opłaty za emisję zanieczyszczeń środowiska
opłaty za dokonywanie zmiana w środowisku (wykorzystywanie zasobów naturalnych),
opłaty za korzystanie z walorów przyrodniczych,
kary za przekraczanie wymagań ochrony środowiska,
ulgi zwolnienia i zróżnicowania podatkowe i celne,
subwencje dla przedsięwzięć proekologicznych,
ekologiczne opłaty produktowe,
gwarancje kredytowe dla przedsięwzięć proekologicznych.
13.12.2008 r.
Temat: Ochrona środowiska w Unii Europejskiej
1.Globalne przedsięwzięcia międzynarodowe
Problemy nazywane dziś zagrożeniem środowiska naturalnego i ochroną środowiska dopiero w latach 60-tych uzyskały należną im rangę. Potwierdzeniem tego faktu były obrady ONZ.
Na zjawiska niszczenia i degradacji przyrody a więc roślin, zwierząt, zanieczyszczenie wód, wyniszczenia lasów zwróciły uwagę rosnące w siłę organizacje międzynarodowe, np. FAO (organizacje ds. wyżywienia i rolnictwa) UNESCO , WHO (światowa organizacja zdrowia), JUCN (międzynarodowa unia ochrony przyrody i jej zasobów)
Pierwsza o historycznym wymiarze sesja ONZ odbyła się w Nowym Yorku w 1968 r. i zasadniczym tematem były szeroko rozumiane problemy ochrony środowiska.
Po raz pierwszy zwrócono uwagę na kumulacje zagrożeń wynikających z niewłaściwego stosunku człowieka do środowiska. Problemy te dotyczyły nie tylko krajów wysoko rozwiniętych, w największym natomiast stopniu zagrożenia te mają w krajach słabo rozwiniętych. Kryzys w zakresie ochrony środowiska przejawia się przede wszystkim w związku z eksplozja demograficzną, wyniszczanie ziemi uprawnej, niebezpieczeństwo wyginięcia roślin i zwierząt. Postępowanie ludzi nieuwzględniające tych zagrożeń może prowadzić do tragedii.
2. Ochrona środowiska w Unii Europejskiej
Układ europejski (M. Podalek „Polityka ekologiczna Polski w okresie transferencji) wskazuje na potrzebę ujednolicenia regulacji prawnych w podstawowych sferach funkcjonowania państwa ze szczególnym podkreśleniem randi ochrony środowiska.
Zgodnie z tym zaleceniem układu współpraca w zakresie ochrony środowiska powinna dotyczyć:
Ograniczenia monitoringów w tym zakresie
Ograniczenia zanieczyszczeń powietrza
Bezpieczeństwo w zakładach przemysłowych
Ochrona lasów flory i fauny
Poprawa jakości wód zwłaszcza transgranicznych
Ograniczenia odpadów
Obrotu chemikaliami
Erozji gleby
Badania zmian klimatu
Właściwego wykorzystania instrumentów ekonomicznych we wszystkich wymienionych obszarach
Lata 60-te były początkiem działań proekologicznych w Europie Zachodniej. Szczególną role odegrała Rada Europejska, która rok 1970 ogłosiła europejskim rokiem ochrony środowiska i od tego czasu datuje się współpraca międzynarodowa w dziedzinie ochrona środowiska.
W 1971 roku Komisja Europejska skierowała memorandum do poszczególnych państw członkowskich zwracając uwagę na potrzebę rozwiązywania problemów ochrony środowiska.
W 1972 roku w stolicy RFN Bonn przyjęto uchwałę o przygotowaniu programu działania w sferze ekologicznej był to milowy krok w kierunku instytucjonalizacji w Europie zachodniej. Przełomowym momentem w rozwoju polityki ekologicznej EWG była konferencja w Paryżu w 1972 roku. Ustalono, że wzrost gospodarczy prowadzący do poprawy jakości życia nie może być realizowany kosztem degradacji środowiska naturalnego. Ideą wspólnej polityki ekologicznej zaczęto konkretyzować przez programy ekologiczne wspólnoty.
W związku z tendencją unowocześnienia rozwoju gospodarczego w krajach rozwiniętych, która to tendencja polega na zastępowaniu technologii uciążliwych dla środowiska aktualne SA zasady zapisane w deklaracji Rio de tj. „Szczytu ziemi”. Zasady te będące rezultatem konferencji ONZ (środowisko i rozwój) znalazły również swoje odzwierciedlenie w traktacie z Kioto. Wśród wyżej wymienionych zasad przyjętych w Rio de… szczególne znaczenie mają następujące zasady:
Zasada nr 4 - traktowania środowiska jako nierozłącznych części rozwojowych
Zasada nr 5 - eliminowania sfer ubóstwa i niedopuszczania do ich powstawania
Zasada nr 8 - eliminowania modeli produkcji i konsumpcji zakłócające trwały zrównoważony rozwój
Zasada nr 9 - wolnego przepływu osiągnięć nauki i techniki szczególnie nowych technologii i systemów organizacyjnych
Zasada nr 10 - dostępu do informacji ekologicznej
Zasada nr 11 - dostosowanie standardów środowiska i ograniczeń w jego korzystaniu do możliwości przyrodniczych
Zasada nr 13 - odpowiedzialność prawna i finansowa za niszczenie środowiska
Zasady nr 15 i 17 - powstrzymywania się przed realizacją projektów (działań) wywołującej nieodwracalne zmiany w ekosystemach
Zasada nr 16 - „zanieczyszczający płaci” i „Użytkownik zasobów naturalnych płaci”
Zasada nr 22 - dotycząca wykorzystania lokalnej kultury i zwyczajów podkreślających tożsamość mieszkańców i ich wpływ na programowanie rozwoju lokalnego.
wykład 03.01.2009 r.
Temat Ochrona środowiska w procesie globalizacji.
Wśród olbrzymiej liczby niebezpieczeństw, jakie człowiek stawarza dla środowiska ma charakter globalny. Do nich należą, np. efekt cieplarniany, „dziura ozonowa”, niszczenie lasów, erozja gleb oraz deficyt wody. Do nich należałoby jeszcze dodać ubóstwo w krajach Afryki i Azji, ponieważ w tych krajach ma miejsce nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, mają tam miejsce nadużycia w stosunku do życia przyrodniczego brak jest tam środków do życia, stąd też występująca w tamtych regionach najczęściej u dzieci największa śmiertelność oraz choroby spowodowane zanieczyszczeniami środowiska.
Zagrożenia te są następstwem działalności ludzi. Konsekwencją zaś zakłócenie w zakresie ciepła miedzy ziemią a górnymi warstwami atmosfery.
Występuje w tym przypadku tzw. efekt cieplarniany.
Związki chemiczne powodujące tego rodzaju zakłóceń nazywamy „gazami cieplarnianymi”. Zalicza się do nich: dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, tlenki azotu oraz lotne substancje organiczne.
Dwutlenek węgla powstaje głównie w wyniku spalania paliw kopalnych. Największe zużycie tych kopalin na jednego mieszkańca notują państwa wysoko rozwinięte. W 1999 roku na każdego mieszkańca zużycie paliw kopalnych wynosiło średnią równowartość 6,4 tony ropy naftowej.
Powyższy wskaźnik przewyższa 10-krotnie wskaźnik notowany w krajach słabo rozwiniętych. Do wzrostu dwutlenku węgla w dużym stopniu przyczynia się niszczenie lasów i roślin, które regulują obieg tlenu w przyrodzie.
W dużym stopniu na atmosferę mają wpływ takie gazy jak metan i freon.
Metan powstaje głównie w wyniku zwiększenia hodowli bydła i uprawą ryżu a także w trakcie wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej.
Freon stosuje się natomiast w opakowaniach aerozolowych, w produkcji styropianów, rozpuszczalników, chłodziarkach, zamrażarkach i urządzeniach klimatycznych.
Gromadzenie gazów cieplarnianych w atmosferze prowadzi do zakłóceń .
Szacuje się, że utrzymanie dotychczasowego tempa emisji gazów cieplarnianych spowoduje wzrost temperatury na ziemi w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat o 0,8 0C. Natomiast jeśli utrzymają się obecne metody w gospodarce to w przyszłym stuleciu temperatura wzrośnie od 1,4 - 5,80C. Podniesienie temperatury na ziemi może spowodować katastrofalne skutki, np. może nastąpić rozszerzenie ciepłych stref klimatycznych, tj. zwiększenie obszarów objętych suszą, wzrost wilgotności w krajach tropikalnych a w najgorszym przypadku stopnienie części pokrywy lodowcowej w okolicy biegunów co spowoduje zwiększenie wody i podniesienie poziomu wód w wyniku tego zalane byłyby obszary niżej położone. To wszystko może wpłynąć na zmianę klimatu, niekorzystnie odbić się na warunkach zdrowotnych zwiększając ryzyko zachorowalności występujące na obszarach o zwiększonej wilgotności. Obecnie malaria jest przyczyną śmierci 1 mln osób rocznie z tego 70% stanowią dzieci. Niemal 9% śmiertelnych przypadków malarii ma miejsce w Południowej Afryce. Szacuje się , że straty wynoszą ok. 12 mld dolarów rocznie
Podniesienie poziomu mórz natomiast głównie pośrednio pogorszy warunki produkcji rolnej, wiele obszarów znajdzie się pod wodą i w ten sposób nastąpi zasolenie i te tereny nie będą nadawały się do uprawy.
Najbardziej zagrożone tereny Południowej i Środkowej Azji a także niektóre regiony USA. O skali zagrożenia świadczy to, że w wyniku podniesienia poziomu morza o 1,5 m pod wodą znalazłoby się ponad 15% powierzchni Bangladeszu.
Od roku 1900poziom morza podniósł się od 10-20cm. Aktualnie większość lodowców polarnych cofa się a powierzchnia i grubość pokrywy Morza Arktycznego zmniejsza się każdego roku w lecie. Jeśli się nie podejmie działań zapobiegających temu procesowi pod wodą znajdzie się 1% Egiptu 6% Niderlandów, 16% Bangladeszu i 80% Wysp Marszala.
Na nisko położonych wyspach znikną całe państwa, to zmusi 10-tki milionów mieszkańców do przeniesienia się na inne terytoria.
Niszczenie powłoki ozonowej otaczającej ziemię.
Zmiany układu chemicznego atmosfery powodują niszczenie tej powłoki, która chroni przed szkodliwym dla żywych organizmów promieniowaniem nadfioletowym i ulega systematycznemu zmniejszaniu.
Obecnie nie chroni ona ok. 50%k kuli ziemskiej a na dużo większej powierzchni globu jej grubość jest niewystarczająca do zapewnienia ochrony przed tym promieniowaniem. Główną substancją zubożającą warstwę ozonową i powodującą rozpad ozonu w górnych warstwach atmosfery są freony.
W porównaniu z efektem cieplarnianym skala i skutki niszczenia powłoki ozonowej są słabiej zbadane. Kontynuacja niszczenia powłoki ozonowej może doprowadzić do zwiększenia powierzchni niechronionej do 25%.
Takie zmiany mają negatywny wpływ na zdrowie ludzi powodując raka skóry, zaćmę i ogólny spadek odporności a pośrednio niszczenie powłoki ozonowej zagraża istnieniu człowieka poprzez zmniejszenie plonów niektórych rodzajów roślin oraz zakłócenie obiegu tlenu w przyrodzie.
Niszczenie lasów.
Lasy spełniają bardzo istotną funkcję w życiu człowieka, w jego działalności i w środowisku. Są nośnikiem drewna, regulują klimat, obieg tlenu7 w przyrodzie, stanowią warunki wypoczynku dla ludzi.
Obniżenie jakości drzewostanu powoduje zmniejszenie możliwości wypełniania przez las niektórych jego funkcji zwłaszcza redukcji dwutlenku węgla.
W świetle powyższej konstatacji dotyczącej efektu cieplarnianego dewastacja lasów wpływa ujemnie na warunki życia ludzi (ok. połowa drewna pozyskiwanego na świecie służy jako drewno opałowe a 90% tego zużywają kraje rozwijające się).
Powierzchnia naturalnych terenów leśnych szybko maleje, są one przekształcane w użytki rolne lub grunty innego przeznaczenia.
W larach 90-tych średnia powierzchnia wycinanych lasów wynosiła 14,6 mln ha rocznie. W rezultacie w ciągu ostatnich 10 lat ubytek netto całkowitej powierzchni lasów zmniejszył się o 4%, dotyczy to głównie krajów rozwijających się, tj. państw afrykańskich i południowo amerykańskich.
Budujące jest, że w krajach wysoko rozwiniętych co roku zalesia się 5,2 mln ha.
wykład 17.01.2009 r.
Temat Ochrona środowiska w procesie globalizacji - erozja gleby i ochrona wód.
Erozja gleby - w porównaniu z wcześniejszymi zagrożeniami erozja gleb ma nieco mniejszy zasięg. Nie mniej jednak potwierdza to, że człowiek w swojej działalności wyrządza również glebie krzywdę.
Główną przyzna wyniszczania i zubożania gleby jest zbyt intensywna produkcja rolna. Wynika to z odchodzenia przez rolników od rotacji uprawy do manufaktury, czyli uprawianie cały czas jednego gatunku na wybranym odcinku roli, niezmiennie zasiewanych gatunków w celu uniknięcia wyjałowienia gleby. Innym czynnikiem jest ekspansja hodowli na terenach ważnych z ekologicznego punktu widzenia, np. zbocza gór, lasy.
Bardzo ważnym błędem jest niewłaściwe i zbyt intensywne nawadnianie, które obejmuje 1/5 obszarów użytkowanych przez rolnictwo. Krótkim okresie czasu przynosi to wzrost produkcji, ale w dłuższym okresie prowadzi do niszczenia gleby na znacznie większym obszarze. Roczne straty z tego tytułu sięgają 0,5 mn ha zamienionych w pustynię.
Rosnące zapotrzebowanie na żywność spowodowało szybki rozwój rolnictwa, który odbywa się kosztem lasów, łąk i mokradeł. Zubożenie gleby występuje co najmniej na obszarze 2mld ha użytków rolnych co stanowi 2/3 światowej powierzchni upraw.
Gospodarka wodna
Bardzo poważnym problemem o wymiarze globalnym staje się również brak wody. Około 70% powierzchni globu ziemskiego stanowi woda. Z tego prawie 97% to woda słona, 2% w postaci stałej zamarzniętej polarnych odach i lądolodach i lodowcach a tylko ułamek procenta może być wykorzystywany do picia, nawadniania i w przemyśle.
Przyjmując, że dzienne zapotrzebowanie człowieka wynosi przeciętnie 1m3. Różnice dostępności do wody w różnych krajach na świecie są dużo większe niż różnice PKB przypadającego na statystycznego mieszkańca.
Różnica w PKB na osobę miedzy najbogatszymi i najbiedniejszymi wynosi ok. 100 razy (20tyś. dolarów w krajach najbogatszych do 20USD w krajach najbiedniejszych)
Natomiast zasoby wodne na osobę w najlepiej wyposażone w nią kraju w Kanadzie są 1741 razy większe niż w ubogiej w wodę Malcie.
Przyczyną braku wody jest jej marnowanie i zanieczyszczanie przez:
odprowadzanie ścieków
zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego
rolnicze zmywy powierzchniowe zawartymi nawozami
gromadzenie odpadów przemysłowych i komunalnych
wycieki paliw i innych substancji.
Deficyt wody zwłaszcza w krajach rozwijających się prowadzi do pogarszania warunków higienicznych a przez to i zdrowotności wśród ludzi.
W wyniku chorób wywołanych brakiem wody umiera tocznie ok. 2 mln ludzi. W wielu krajach rozwijających się brak wody jest barierą dla dalszego rozwoju gospodarczego, gdyż koszt jej pozyskania znacznie utrudniają osiąganie innych celów ekonomicznych.
Na świecie żyje co najmniej 1100 mld ludzi, którzy nie mają dostępu do czystej wody pitnej i 2 400 mld, które nie dysponują odpowiednimi urządzeniami sanitarnymi.
W latach 90-tych ubiegłego stulecia przyniosły w tej dziedzinie wielki postęp, gdyż w tym czasie 835 mln ludzi w krajach rozwijających się uzyskało dostęp do wody pitnej
a 784 mln dostęp do urządzeń sanitarnych.
Wraz ze wzrostem migracji ze wsi do miast, liczba mieszkańców bez dostępu do zasobów czystej wody pitnej wzrosła o około 61mln.
Rolnictwo powoduje, że w wielu krajach słodka woda staje się coraz bardziej deficytowym towaru. Na rolnictwo przypada 70% światowego zużycia słodkiej wody z czego tylko 30% służy do uprawy roślin i zbóż, a 40% jest marnotrawione. Niedobór słodkiej wody stał się bardzo dotkliwym problemem w zachodniej Azji i w Afryce Północnej. Przewiduje się, że do roku 2025 roku 2/3 ludzkości na ziemi będzie zamieszkiwać kraje odczuwające umiarkowany lub dotkliwy deficyt wody.
można oczekiwać w ciągu 2 dekad zapotrzebowanie na wodę do celów rolniczych w krajach rozwijających się zwiększy się o 17% a globalne zużycie wody wzrośnie do 40%.
Liczba obszarów dotkniet5ych niedoborem wody stale wzrasta. Zasoby słodkiej wody występują nierównomiernie. Tereny pustynne i strefy suche stanowi 40% powierzchni ziemi a przypada na nie 2% wody. Istnieje niebezpieczeństwo, że przy obecnych nakładach inwestycyjnych czysta woda pitna może być powszechnie niedostępna do 2054 roku w Afryce do 2040 r. w Ameryce Łacińskiej do 2025 w Azji, a ogólnie w tych regionach mieszka 82,5% ludności świata.
Generalnie należy stwierdzić, że cywilizacja ludzi oparta o zasoby naturalne, które są niezbędnymi środkami w życiu ludzi, działalności podmiotów gospodarczych, społeczeństw i państw.
W związku z tym ochrona środowiska naturalnego staje się strategicznym celem człowieka.
Zagadnienia na egzaminie:
Cele ochrony przyrody
zadania o charakterze organizatorskim
zadania o charakterze zobowiązująco-reglamentacyjnym
zadania o charakterze kontrolno-nadzorczym
instrumenty ochrony środowiska
ochrona środowiska w UE
ochrona środowiska w procesie globalizacji:
efekt cieplarniany
dziura ozonowa
erozja gleby
brak wody
1