Pozytywizm

1. Wiadomości ogólne

Pozytywizm zamienia etos walki na etos pracy gdyż ofiary poniesione w czasie powstania listopadowego i styczniowego zmusiły do poszukiwania innych form działalności. Zakładano wzbogacenie społeczeństwa a przez to umocnienie państwa i jego unowocześnienie. Jest to pierwsza epoka w której chłopi są wolni, po uwłaszczeniu. Zmienia się feudalizm na epokę burżuazyjną, do miast dociera liczna emigracja wyrzuconych z majątków krewnych powstańców, którzy muszą się odnaleźć w nowej rzeczywistości - stanowią zaczątek inteligencji.

2. Podaj periodyzację pozytywizmu

Europa 1850-1880; Polska 1864(upadek powstania styczniowego)-ostatnie dziesięciolecie XIXw.;

3. Jaką teorię głosił:

Comte: według jego nurtu filozoficznego zawartego w „Kursie filozofii pozytywnej”, „pozytywny” to realny użyteczny, pewny i ścisły. Stosunek do świata polega na wierze w to, że świat jest poznawalny poprzez doświadczalną analizę, zaufaniu do nauki, ograniczeniu fantazjowania, stosowaniu metod badań zjawisk przyrodniczych do nauk humanistycznych i społecznych.

Herbet Spencer: sformułował system poglądów ukazujący rozwojowy charakter wszelkich zjawisk, jest to ewolucjonizm, który głosił stopniowy proces zmian, zachodzących w granicach danej jakości - od form niższych, prostszych, do bardziej złożonych, doskonalszych. Był uczniem Darwina i przeniósł jego teorie na społeczeństwo uważając, że wraz z postępem nauki i poprawianiem się warunków życia następuje rozwój intelektualny i moralny człowieka

John Stuart Mill: sformułował pogląd etyczny zwany utylitaryzmem (pożyteczność, korzyść). głosił on, że to co dobre jest pożyteczne, że miarą słuszności postępowania powinna być użyteczność jego skutków. Utylitaryzm to akceptacja postępu użytecznego ze względu na zaspokajanie potrzeb, to wartościowanie jednostek z punktu widzenia ich produktywności i pożyteczności dla społeczeństwa, to kult pracy jako najważniejszej wartości w życiu.

Robert Darwin: twórca teorii ewolucjonizmu która szybko znalazła odbicie w poglądach dotyczących rozwoju społeczeństwa.

4. Omów historyczne nastroje w epoce pozytywizmu.

Po klęsce dwóch powstań społeczeństwo próbuje się wzmocnić ekonomicznie i społecznie, Polacy potrzebują nowego programu, który dałby im nadzieję na odzyskanie niepodległości. Tym programem jest pozytywizm i zgodnie z zasadą ewolucjonizmu należało pracować, by wejść na wyższy stopień rozwoju. Społeczeństwo rozwinięte to społeczeństwo bogate, a takie nie musi zabiegać o wolność. Powstał więc nowy model patriotyzmu - prawdziwy patriota to człowiek pracujący dla dobra ojczyzny

5. Wyjaśnij pojęcia:

agnostycyzm - odrzucenie Boga i spraw ostatecznych jako rzeczy których poznanie nie jest możliwe, więc nie warto się nimi zajmować.

utylitaryzm - twórcą jego jest Mill który głosił kult pożytku. Uważano, że tylko to jest dobre, co przynosi pożytek społeczeństwu dlatego też działania każdego człowieka powinny być skierowane w stronę nauczania, wychowania, propagowania wzorców

ewolucjonizm - (teoria Spencera) - zgodnie z tą zasadą społeczeństwo powoli, małymi krokami dąży do doskonałości a jego rozwój przyspieszają wynalazki techniczne

hedonizm - to pogląd uznający przyjemność za najwyższe dobro, natomiast unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia.

6. Scharakteryzuj filozofię pozytywizmu (ogólnie),

Utylitaryzm-głosi teorię bycia użytecznym scientyzm - zaufanie do nauki

7. Zdefiniuj pracę u podstaw i pracę organiczną?

Praca u podstaw-podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych warstw społeczeństwa

Praca organiczna-traktowanie społeczeństwa jak organizmu ludzkiego z założeniem że tak jak w organizmie wszystkie elementy ze sobą współpracują to w społeczeństwie każda klasa społeczna też jest oddzielnym organem i aby całość zachowała siłę każdy jej element musi dobrze i wydajnie funkcjonować. Praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju.

8. Wyjaśnij znaczenie emancypacji.

Oznacza równouprawnienie lub zrównanie w prawach wszystkich bez względu na płeć, pochodzenie i religię.

9. Wyjaśnij znaczenie naturalizmu i realizmu

Naturalizm-prąd literacki którego twórcą był Emil Zola i zakładał że metody stosowane w dziele literackim są podobne do tych jakimi posługują się nauki ekperymentalne: ścisła obserwacja, obiektywizm, naukowość, biologizm. Naturaliści uważali że z punktu widzenia prawdy wszystko jest jednakowo ważne i ciekawe.

Realizm-ukazywanie w dziele literackim obrazu świata wiernego rzeczywistości obiektywnej z najbardziej typowymi jej właściwościami.

10. Podaj różnice miedzy naturalizmem i realizmem

Realizm pokazuje to co nas otacza, a naturalizm skupia się na tym co w otoczeniu brzydkie, brudne i złe

11. Dlaczego pozytywizm nazywa się niepoetycką epoką?

Ponieważ ulubione gatunki pozytywizmu to powieść najlepiej służąca realizacji celów pozytywistycznych (praca u podstaw, praca organiczna, scientyzm, utylitaryzm, emancypacja). Powieść miała przedstawiać świat takim jaki jest - realistycznie.

12. Różne rodzaje powieści w epoce

Powieść historyczna najważniejszym przedstawicielem jest Sienkiewicz odmiana gatunkowa powieści, w której autor formułuje świat przedstawiony jako beletrystyczną wizję przeszłości. Ważną funkcję w powieści historycznej pełni opozycja świata odtwarzanego(prawdy) i kreowanego(zmyślenia) oraz związana z nią opozycja prawdy historycznej i artystycznej.

Powieść realistyczna - pokazuje wydarzenia możliwe do tego aby się stały. Uwaga narratora koncentruje się wokół zagadnień politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturalnych.

Powieść tendencyjna - autorka buduje tak postacie, że ci którzy pracują są pozytywni, a którzy nie pracują negatywni przez co tworzy wyobrażenie że stosunek do pracy decyduje o wartości człowieka. Jest to utwór posiadający pewną tendencję, założenie ideowe, któremu podlegają wszystkie elementy utworu.

Powieść naturalistyczna - skupia się na pokazaniu ciemniej strony życia również psychiki bohatera i budzących się w jego głowie planów zbrodni.

13. Jaką rolę odgrywała publicystyka?

Publicystyka przekonywała społeczeństwo do realizacji haseł pozytywistycznych i je popularyzowała. Przedstawiciele Świętochowski i Chmielowski.

POTOP

1. Wymień bohaterów występujących w „Potopie” Sienkiewicza

Postacie historyczne:

-król jan kazimierz

-magnaci i wodzowie: Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Piotra Opaliński, Krzysztof Opaliński, Hieronim Radziejowski, ks Kordecki, wodzowie szwedzcy i król szwedzki

Postacie fikcyjne:

-Andrzej Kmicic

-Oleńka Billewiczówna

-Michał Wołodyjowski

-Jan Skrzetuski

-Onufry Zagłoba

2. Dlaczego Potop stworzono „Ku pokrzepieniu serc”?

Ponieważ po upadku powstania umarła nadzieja na odzyskanie wolności dlatego Sienkiewicz pokazuje sytuację tak beznadziejną jak zajęcie całego państwa przez obce wojska, ucieczkę króla i zdradę magnatów a jednak odnosimy zwycięstwo przez co przywraca wiarę że i w obecnej sytuacji jest ono możliwe.

3. Kreacja Kmicica.

Kmicic to bohater dynamiczny i możemy go utożsamiać z uwczesnymi dziejami polski. Jego porywczy charakter i szlachecka arogancja były przyczyną utarty dobrego imienia podobnie jak służba u Radziwiłła. Oczyszczenie swego imienia zawdzięcza obronie Jasnej Góry i walkę o życie Jana Kazimierza wracającego do Polski co prowadzi do jego rehabilitacji. Dyamizm jego polega też na tym że początkowo jest impulsywny zarozumiały dumny nieobliczalny w czynach bezlitosny co prowadzi go do zdrady ojaczyzny a miłość do Oleński i ojczyzny stały się przyczyną metamorfozy przez co podobny jest do bohatera romantycznego np. Jacka Soplicy

4. historia i pisarska fantazja

Sienkiewicz czerpał ze żródeł zarówno historycznych jak i pamiętników Paska. Nie odtwarzał dokładnie wydarzeń lecz w dużej mierze Polaków gloryfikował nie godził się na krytyczny i pesymistyczny osąd przeszłości jednak sam nie uznawał przesadnego idealizowania dziejów. Ukazał wszystkie środowiska i warstwy społeczne i podkreślał że w każdej z nich są ludzie dobrzy i źli.

5. Formowanie i utrwalanie mitów narodowych,

Potop sformuował wyobrażenie o polskiej szlachcie dzieląc ją na sarmacką i patriotyczną i tak ukazywał cechy sarmackie że mimo wielu wad budziły sympatię np. Zagłoba. Mitologizuje też pojedyncze czyny bohaterów np. wielokrotne rany i zagrożenia życia Kmicica.

6. mit kompensacyjny.

Trylogia Sienkiewicza wyrosłą ze społecznego zapotrzebowania na mit narodowy rekompensujacy krzywdę i poniżenia w jakich tkwił abnród polski pod zaborami.

7. Wskazywanie cech powieści historyczneji wzorów gatunkowych, które zastosował Sienkiewicz.

Przetworzył on Walterskotowski schemat konstrukcyjny tak, by obie sfery rzeczywistości powieściowej (wątek historyczny i miłosny) były potraktowane równorzędnie i mocno ze sobą zespolone. Trzeciorzędne postacie historyczne, często o mocno zmienionej sylwetce i biografii, czyni bohaterami wątku romansowego i umieszcza je równocześnie w centrum wydarzeń dziejowych. Wątek historyczny i fikcyjny prowadzony jest tak by na plan pierwszy wysuwała się przygoda, autor posługuje się sensacją, tajemnicą, motywami porwań i ucieczek, pojedynków, potyczek. Cechuje je dynamika i kontrastowość, a do tego obfity humor i pomysłowość

8. Po j ę c i e : powieść historyczna.

j.w.

9. Analiza stylu narracji i wypowiedzi bohaterów.

Narrator charakteryzuje postacie zarówno bezpośrednie jak i poprzez wypowiedzi innych bohaterów jest wszechwiedzący i wpływa na odbiorcę poprzez nadawanie cech pozytywnych i gloryfikowanie wydarzeń. Sienkiewicz zastosował narrację 3-osobową ale narrator przeistacza się: jest świadkiem, obserwatorem, niemal uczestnikiem wydarzeń lub występuje w roli gawędziarza-kronikarza, który wie więcej niż jego bohaterowie.

10. Archaizacja (archaizmy fonetyczne, leksykalne, składniowe).

W utworze występuje stylizacja archaiczna czyli nie tworzenie kopii języka staropolskiego lecz wydobywanie z niego cech typowych tak aby był komunikatywny dla czytelnika XIX wiecznego. Korzystał z form które w ówczesnym języku były odczuwane jako archaiczne ale ciągle jeszcze używane np. siła gadać. Zdania są długie, wielokrotnie złożone, a w wypowiedziach bohaterów makaronizmy.

Nad NIEMNEM

1. Realizm czy naturalizm jest dominantą kompozycyjną „Nad Niemnem” Orzeszkowej

Realistycznie potraktowane jest środowisko wiejskie w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Wszechobecny o wszechwiedzący narrator przenosi się z miejsca na miejsce, odgaduje myśli bohaterów co jest typowe dla powieści realistycznej. Dzięki temu poznajemy dokładnie i szczegółowo życie grup społecznych rodzin i pojedynczych osób.

2. Jaki jest stosunek do powstania Elizy Orzeszkowej ukazany w „Nad Niemnem” ?

Orzeszkowa odnosi się do powrotu legionów polskich spod Moskwy w 1812 i powstania listopadowego 1820 i powstania styczniowego 1833. Pokazuje wpływ tych wydarzeń na poszczególne pokolenia zarówno uczestników wydarzeń jak i spadkobierców. Pokazuje skutki upadku powstania styczniowego które zmieniło sytuację ekonomiczną polskiego ziemiaństwa, polskiej wsi ale także świadomość społeczną. Ideały demokratyczne i narodowo wyzwoleńcze bohaterów zostały poddane ciężkiej próbie bezwzględnych warunków ekonomicznych i politycznych po klęsce powstania. W miejsce solidarności społecznej zrodził się konflikt, zginęli najszlachetniejsi jak Andrzej, a jego syn Zygmunt nie czuje związku z ojczyzną.

3. ofiary i etos pracy - życie po klęsce (problem relacji między pokoleniami, stosunek bohaterów do powstania, do tradycji, do pracy).

Ofiary : to ci którzy oddali życie i ojciec Janka Bohaterowicza a ich idea bardziej przetrwała w sercach ludzi prostych szlachetnych i młodych, wierzących w ideały ojców np.: Witold Justyna Janek. Tych bohaterów romantycznych łączy szacunek dla pracy która jest najważniejszą rzeczą i celem w ich zyciu oraz cześć dla przeszłości i tradycji których symbolami są mogiła Jana i Cecyli oraz mogiła powstańców. Konflikt pokoleń w powieści dotyczy Benedykta Korczyńskiego i jego syna Witolda a także poglądów pomiędzy Justyną a opiekującą się nią panią Emilią, jak również starcia pomiędzy Zygmuntem Korczyńskim i jego matką. Tworzy to stan ogólnego napięcia między starszymi i młodszymi, wynikającego z innych doświadczeń życiowych, różnych celów i pragnień. Starsze pokolenie sparaliżowane było klęską, młodsze nie pamiętało patrzyło w przyszłość z nadzieją i wiarą.

4. Omów rolę mogiły Jana i Cecylii

Ta mogiła pokazuje jak ważna jest tradycja stworzona przez tych dwoje oraz ich pracowitość i upór. Przyczyniają się oni do gloryfikacji pracy jako wartości najwyższej. Pokazuje również jak ważna jest tradycja i jej kontynuowanie, uczy szacunku dla pracy i czyni ją celem życia dlatego podział postaci w powieści wyznacza stosunek do pracy.

5. Omów rolę mogiły powstańców z „Nad Niemnem”

W jednej mogile leżą zarówno przedstawiciele szlachty jak Andrzej Korczyński jak i chłopów jak Bohatyrowicz razem walczyli a ich idea ma przypominać obecnie skonfliktowanym grupom o potrzebie sojuszu społecznego. O mogile wszyscy pamiętają symbolizuje ona idee powstańców wolność i równość które trzeba nadal realizować choć innymi metodami. Idee powstańców - wolność i równość pozostały wciąż aktualne, tylko trzeba je realizować innymi metodami.

6. Po j ę c i e : język ezopowy.

Polega na formułowaniu wypowiedzi w taki sposób, aby jej treści zostały czytelnikowi zasugerowane w sposób utajony, pośredni, co można interpretować wieloznacznie; także na uzupełnianiu znaczeń, deszyfrowaniu metafor, aluzji etc., np. Syberia - “kraina daleka osobliwa i biała”. Ezopowy język posługuje się chętnie metaforą, peryfrazą, synekdochą, parabolą etc. Używali go polscy pisarze w czasie niewoli narodowej i cenzury zaborców. Częsty w dowcipach, zwłaszcza o sprawach objętych zakazem.

Lalka” Prusa

1. Lalka-Wskazywanie tropów interpretacyjnych, określanie tematyki Lalki (np.powieść z wielkich pytaniach epoki, o miłości, o samotności, „o idealistach na tle rozkładu społecznego”, o Warszawie itd.).

Tematem lalki jest klęska 2 ideologii pozytywizmu i romantyzmu ukazana na tle przemian dziejowych: wygasania walk narodowo wyzwoleńczych i rodzenia się kapitalizmu. Uwaga koncentruje się też wokół zagadnień politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturalnych. Jest dokładną panoramą miasta z jej wszystkimi środowiskami ocenianymi bardzo realistycznie. Jest historią arystokracji która prowadzi próżniaczy tryb życia i nie potrafi dostosować się do przemian społecznych. Lalka ukazuje też mieszczaństwo w różnych pokoleniach i korzeniach narodowych oceniając najgorzej polskie mieszczaństwo które nie dorównuje sprytem i zdolnością Niemcom czy Żydom. W książce są 3 rodzaje idealistów: Rzecki idealista napoleonizmu, Wokulski idealista miłości, Ochocki idealista nauki.

2. Galeria postaci, portrety psychologiczne Wokulskiego, Rzeckiego, Izabeli (technika luster).

Wokulski to postać po części romantyczna, a po części pozytywistyczna. Ukształtowany w epoce romantyzmu a działający w dobie pozytywizmu. Poznajemy go jako dążącego do zdobycia wiedzy pozytywistę, który rzuci wszystko jak romantyk aby wziąć udział w powstaniu styczniowym. Gdy powróci z syberii będzie jak pozytywista budował dostatek ale zakocha się jak romantyk i wszystko podpożądkuje temu uczuciu. Ma również cechy dekadenta po rozczarowaniu próbuje popełnić samobójstwo popada w stan apatii ma poczucie bezcelowości życia. Jest człowiekiem epoki przejściowej, postacią tragiczną o bardzo złożonej psychice. W obliczy splotu nieszczęsliwych wydarzeń ponosi klęskę.

Rzecki reprezentuje najstarsze pokolenie romantyków. Pochodzi z rodziny o silnych tradycjach patriotycznych. Uczestniczył w rewolucji 1848r. Wierzy że napoleon lub jego syn zmieni losy Europy. Nie rozumie pozytywistycznej postawy Wokulskiego. Jest też postacią tragiczną. Ma poczucie klęski życia, niespełnionych marzeń.

Izabela jest postacią negatywną pochodzącą ze zrujnowanej arystokracji przyzwyczajona do próżniaczego trybu życia wychowana w duchu konwenansu i pozoru niezdolna do miłości zimna i nieczuła jak lalka a jednocześnie cyniczna w postępowaniu (scena w pociągu)

3. Motyw świata - teatru.

Świat pokazany jest jak teatr w którym każdy ma do odegrania jakąś rolę i nie wszystko może zrzucić na okoliczności bo znaczna część roli zależy od niego. Świat nakręcania lalek przez subiekta- kręcą się one bezmyślnie na karuzeli obracanej mechanizmami niezależnymi od nich. Więc los jest już z góry przesądzony.

4. Analiza kompozycji Lalki (podwójna narracja, otwarte zakończenie, wielość epizodów itd.).

O wydarzeniach dowiadujemy się od narratora który opowiada o zdarzeniach zamkniętych w obrębie 2 lat uzupełnia on czasem biografię bohaterów towarzyszy Wokulskiemu jest wszechwiedzący i wszechobecny a myśli bohatera przedstawia tak jakby robił to sam bohater. Gdy opisuje świat zewnętrzny uwzględnia tylko to co mógł widzieć i wiedzieć bohater. Usamodzielnia postacie i odcina się od ich osądzania. Drugim narratorem zawartym w pamiętnikach starego subiekta jest Rzecki, który opowiada o wszystkim co przeżył i przeżywa wzbogacając to własnymi refleksjami dopełnia przez to obraz przedstawianej rzeczywistości. Informuje o udziale Rzeckiego w wiośnie ludów i roli stacha w powstaniu styczniowym przez co powieśc zyskuje perspektywę historyczną. Wprowadzenie pamiętnika celowo opóźnia akcję. Wzmaga więc zaciekawienie czytelnika dalszymi losami bohaterów. Z pamiętnika poznajemy tez Warszawę i każde zdarzenie oglądamy z różnych punktów widzenia. Mamy więc różne interpretacje. Narrator odautorski przedstawia świat w miarę wszechstronnie i obiektywnie, a narrator Rzecki pisze tylko o tym co sam wie i w czym brał udział.

5. Określanie cech powieści realistycznej.

Powieść nabiera realizmu przez pokazywanie prawdziwych wydarzeń w narracji Rzeckiego, prawdziwych miejsc w Warszawie i prawdopodobnych relacji między ludzkich. Realizm lalki składa się:

• konkretny, mający odniesienia historyczne czas

• Dokładnie przedstawione miejsca akcji

• Kreacje bohaterów o wyraźnie zarysowanej osobowości a zarazem typowych reprezentantów swojej warstwy społecznej

• Zdarzenia a wysokim stopniu prawdopodobieństwa ( wątek główny i poboczne)

• Występowanie obiektywnego wszechwiedzącego narratora

• Bogactwo środków stylistycznych

• Po j ę c i a :

powieść - panorama społeczna. Lalka jest powieścią panoramiczną ponieważ ukazuje społeczeństwo XIX w w ogromnej różnorodności od arystokracji po biedotę w mieście i na wsi. Nie ujednolica żadnych grup społecznych i pokazuje że we wszystkich mogą być ludzie dobrzy i źli mądrzy i głupi aktywni i pasywni. Społeczeństwo jest przedstawione kontrastowo i trudno o jednoznaczne wnioski dlaczego tak się dzieje.

Mimesis - zasada twórczego naśladownictwa natury, bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć. Zasada ta powstała w antyku, a później przejął ją renesans. Dla twórców renesansowych najwyższym zadaniem było naśladowanie dzieł starożytnych. Postępowali oni według formuły Horacego, który uważał, że poeta jest jak pszczoła zbierająca nektar z różnych kwiatów i przetwarzająca go na własny, niepowtarzalny miód.

iluzja rzeczywistości - wszystko jest realne

zasada prawdopodobieństwa - wszystkie wydarzenia są prawdopodobne bo tak przebiegało życie ówczesnej Warszawy

7. Wokulski Romantyk i pozytywista

Wokulski jest postacią kontrowersyjną co prowadzi do jego klęski w życiu osobistym. Romantyczne w nim jest to że jest skomplikowaną niepospolitą indywidualnością skłócony ze światem, pracownikami Hopfera jak romantyk uczestniczył w walce (powstanie styczniowe) a wiec zdolny do ofiar i poświęceń. Kocha się jak romantyk w Izabeli traktując ją z wielką czcią. Gotów do poświęceń i ofiar, gdy poniesie klęskę chce popełnić samobójstwo. Romantyczne też jest w nim zagadkowość i tajemniczość losów, nie wiemy jak się skończyły jego losy. Romantyczne jest także jego bogactwo wewnętrzne i ponadprzeciętność.

Z cech pozytywistycznych cechuje Wokulskiego kult wiedzy zainteresowanie wynalazkami naukowymi przedsiębiorczość dyscyplina konsekwencja w pomnażaniu majątku autentyczne zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju. Zainteresowanie klasami ubogimi.

NOWELISTYKA


1. Podaj definicje noweli.

Nowela (wł. novella - nowość) - krótki utwór epicki o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji, pisany prozą. Akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego, w którym rozstrzygają się losy bohatera. Formą podobną do noweli ze względu na objętość, ale o swobodniejszej konstrukcji jest opowiadanie. Nowela wywodzi się ze starożytnej Grecji. Jednym z najbardziej znanych nowelistów był Giovanni Boccaccio, który ustanowił też specyficzny model konstrukcji noweli. Nowela charakteryzuje się zwartą kompozycją oraz małą liczbą bohaterów. Akcja jest zazwyczaj jedno-, co najwyżej dwuwątkowa. Pisana na bazie problemów najczęściej dotykających ludzi. Czas akcji obejmuje niewielki okres z życia głównej postaci, narrator zaś ogranicza swoje opisy i komentarze. W Polsce rozkwit noweli przypadł na okres pozytywizmu. W twórczości XX-wiecznej zacierają się granice między nowelą a opowiadaniem.

2. co to jest teoria sokola i motyw sokoła

Teoria sokoła (niem. Falkentheorie) - teoria opisująca klasyczną kompozycję noweli, w której ma występować centralny motyw stanowiący szczególnie wyróżniony ośrodek kompozycyjny, najczęściej konkretny przedmiot, któremu nadane jest specjalne, symboliczne znaczenie. Punktem kulminacyjnym jednowątkowej fabuły, w której każdej fazie pojawia się ten motyw, jest odmiana losu bohatera.

Heyse swoją teorię noweli oparł na analizie budowy noweli Sokół z Dekamerona Boccaccia. W noweli tej ubogi szlachcic Federigo poświęca ostatnią rzecz, jaka mu pozostała, ukochanego sokoła, przygotowując z niego pieczyste na obiad, by mieć czym ugościć ukochaną damę. Ten postępek odmienia los bohatera, bo wzruszona nim dama, nieprzychylna dotąd bohaterowi utworu, zgadza się wyjść za niego i czyni bogatym.

Teoria Heysego zyskała znaczną popularność w rozwiniętej nowelistyce realizmu i naturalizmu. Przykładmi utworów opartych na teorii sokoła w literaturze polskiego pozytywizmu mogą być Kamizelka Bolesława Prusa lub Dym Marii Konopnickiej.

3. Omów problematykę „Glori Victis” E. Orzeszkowej.

Lach opowiada wiatrowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed 50lat. Poznajemy losy poszczególnych ludzi ich wygląd przyjaźń poświęcenie i autentyczną postać Romualda Traugutta porównanego do greckiego wodza Leonidasa. Drugi wątek to przyjaźń między młodym przyrodnikiem Tarłowskim i jego siostrą Anielą a arystokratą Jagniczem. Jagnicz kochał się w Anieli i obiecał chronić brata a w ostatniej bitwie obaj zginęli po latach na miejsce bitwy przychodzi Aniela i zostawia mały krzyżyk a wiatr roznosi po świecie słowa Gloria Victis (chwała zwyciężonym).

Nietypowość narracji to opowiadanie przez drzewa rośliny i wiatr jest to konwencja baśni którą opowiadają i komentują drzewa. Nowela pisana jest prozą poetycką z partiami realistycznymi.

4. Omów problematykę Mendla Gdańskiego Konopnickiej

Jest to opowiadanie o 2 dniach życia starego żyda który wychowuje wnuka. Kocha Warszawę i czuje się z nią związany. Słysząc o prześladowaniach żydów w mieście nie chce bronić przed ich atakiem stawiając w oknie krzyż w jego obronie staje młody student ale i tak żucany kamień rani wnuka. Mendel mówi że umarło w nim serce dla tego miasta i stracił poczucie wspólnoty ze społeczeństwem.

5. Kamizelki Prusa

Jest to historia miłości młodego małżeństwa oglądana oczami narratora który obserwuje ją przez okno widzimy powolną degradację społeczną młodych z powodu choroby męża i obserwujemy wraz z narratorem wzajemne próby pocieszania się przez manipulację przy pasku kamizelki. Młody urzędnik umiera a narrator kupuje kamizelkę która była symbolem miłości. Narrator zastanawia się czy kiedyś w niebie sąsiedzi wyjaśnią sobie tajemnicę kamizelki.

Narrator skupił uwagę na kamizelce, historia kupowania kamizelki jest pretekstem do opowiedzenia jej dziejów

. Dostojewski Zbrodnia i kara

1. Droga Raskolnikowa do zbrodni i moralnego odrodzenia

Raskolnikow zabił pod wpływem filozofii Beanthama, nakazującej eliminować jednostki nieużyteczne. Uznał lichwiarkę a osobe niegodną życia, czerpiącą zyski z cudzego cierpienia a więc jednostkę, którą należy wyeliminować . wierzył że należy do gatunku nadludzi jednostek nieprzeciętnych i ma prawo zdecydować u życiu i śmierci innych. Po zbrodni zaczyna chorować bo słabość fizyczna wynika z wycieńczenia psychicznego co dowodzi że nie jest nadczłowiekiem, a wobec tego nie miał prawa zabić. Szuka pomocy w biblii a przewodniczką w jego odrodzeniu staje się Sonia. Czyta mu fragmenty biblii namawia do pokuty, zapewnia że będzie przy nim. Rodion zrozumie że źle postąpił w trakcie zesłania.

2. Teoria moralności Raskolnikowa.

Raskolnikow zabił pod wpływem filozofii Beanthama gdyż uwierzył, że należy do gatunku nadludzi którym wolno eliminować jednostki nieużyteczne.

3. Portrety psychologiczne Raskolnikowa i Soni.

Raskolnikow: to 23-letni student wydziału prawa, którego sytuacja finansowa zmusiła do przerwania nauki po 3 latach. Mając duże możliwości intelektualne uznał się za jednostkę wybitną która ma prawo do decydowania o życiu innych. Jest wrażliwy na cierpienie i krzywdę drugiego człowieka a po zbrodni przeżywa wstyd i świadomość że nie sprostał wyzwaniom. Nie ma poczucia winy nie odczuwa żalu i zastanawia się jak teoretyk dlaczego przegrał. Dopiero słabość fizyczna uzmysławia mu że nie jest nadczłowiekiem a ciągłe rozmyślania doprowadzają go do wewnętrznej pustki i apatii. Następuje tu załamanie laickiej filozofii i dopiero pomoc Soni i czytanie biblii pozwoli mu zrozumieć że źle postąpił.

Sonia: 18 letnia prostytutka, córka alkoholika, pasierbica niezrównoważonej psychicznie kobiety zmuszana do prostytucji oddaje ojcu zarobione pieniądze a ten je przepija. Łagodna, bezbronna, słaba, bez skargi znosi poniżenia, bierze na siebie odpowiedzialność za życie rodziny. Jest głęboko wierząca wrażliwa współczująca pomaga odnaleźć Rodionowi właściwą drogę, pogodzić się z samym sobą. Kocha go i wiąże się z nim na dobre i złe.

4. Motywy biblijne i ich rola.

Sonia - prostytutka, może być porównana do Marii Magdaleny; podobnie jak biblijna grzesznica podąża, by oczyścić się z grzechów (Maria Magdalena za Jezusem, Sonia na Syberię wraz z Rodionem).

Wylew małej Newy można porównać do Biblijnego potopu, który niszczy zło na świecie (tu połączone z samobójstwem Swidrygajłowa).

Rodion może być porównany z biblijnym Łazarzem; podobnie jak Łazarz, Rodion zmartwychwstaje, nawracając się.

5. Rozpoznawanie i określanie cech poetyki realizmu i naturalizmu.

Realizm osiągnięty jest przez odzwierciedlanie życia codziennego w jego środowisku oraz odkrycie praw rządzących rzeczywistością.

Naturalizm u Dostojewskiego to rejestrowanie w utworze zjawisk życia bez oceny i interpretacji z nagromadzeniem wielu szczegółów nawet brzydkich i wstydliwych, by ukazywały one świat i prawa nim rządzące.

6. Pojęcia: powieść polifoniczna

Zbrodnia i Kara to powieść w której narrator opowiada o bohaterach nie ograniczając jednak ich autonomii, zachowując ich indywidualizm. Czyny i myśli bohaterów nie zostają poddane ocenie, są jedynie prezentowane z różnych perspektyw. Czytelnik sam musi wyrobić sobie opinie o prezentowanych bohaterach i wydarzeniach, korzystając z wielu, często sprzecznych głosów.

Młoda Polska

Wiadomości wstępne

1. Omów periodyzację epoki

Czas trwania przypada na przełom XIX i XX wieku w Polsce na lata 1890-1914.

2. Omów dlaczego epokę Młoda Polskę nazywa się fin de siecle

Bo oznacza to koniec wieku, nazwa podkreśla schyłkowość epoki.

3. Scharakteryzuj Lwów jako centrum kulturalne epoki Młodej Polski

4. Przedstaw poglady filozoficzne:

Schopenhauera: Filozofia pesymistyczna głosząca, że życie ludzkie jest pasmem cierpień a człowiek cały czas dąży do szczęścia ale nigdy go nie osiągnie

Nietschego: filozofia głosząca kult nadczłowieka - silnej, doskonałej i potężnej jednostki odrzucającej moralność chrześcijańską

Bergsona: filozofia mówiąca, że poznanie świata jest możliwe dzięki intuicji. Świat jest dynamiczny, ulega ciągłym przemianą a człowiek dzięki drzemiącym w nim siła witalnym jest aktywny i się rozwija.

5. Wyjaśnij pojęcia:

Oniryzm: konwencja literacka, polegająca na ukazaniu rzeczywistości na kształt snu, marzenia sennego, czasem koszmaru. Zwykle dzieło ma wtedy charakter irracjonalny, absurdalny, sprzeczny z zasadami prawdopodobieństwa. Zacierają się związki przyczynowo-skutkowe i logiczne następstwa wydarzeń.

Dekadentyzm: wynikający z panującego przekonania o nieuchronnej klęsce i katastrofie spowodowanej rozwojem cywilizacji. Tuż przed przewidywaną katastrofą nastąpił gwałtowny rozwój sztuki i kultury, tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego

Symbolizm: Był propozycją wyrażania treści przez symbol: znak, pojęcie sugerujący nieuchwytne przeżycia wewnętrzne i trudne do określenia doznania.

6. Wymiń cechy powieści młodopolskiej.

• kompozycja epizodyczna

• narracja prowadzona z różnych punktów widzenia i w róznych formach stylistycznych

• liryzacja prozy (obfitość epitetów, metafory, obrazy symboliczne, kontrasty)

• psychologizacja krajobrazów

• bohater młodopolski

7. Omów nurt Dekadencki w epoce (omów na konkretnym przykładzie).

„Deszcz jesienny” Staffa to dekadencka wizja rzeczywistości opisana przez zamazane deszczem szyby. Trzy kolejne obrazy odzwierciedlają nastroje epoki - korowód mar tułających się bez celu, wizja śmierci, pogrzebu, pożaru, w którym giną dzieci, obraz szatana, który zniszczył ogród, ale zamiast cieszyć się dziełem zniszczenia płacze nad nim. Wiersz wywołuje nastrój melancholii smutku, przygnębienia. Jest to utwór typowy dla liryki nastrojowej, wiersz sylabotoniczny, rytmizacja utworu podkreśla monotonię padającego deszczu.

8. Omów dlaczego epokę Młoda Polskę nazywa się neoromantyzmem

Ponieważ łączy się jej osiągnięcia z romantyzmem poprzez wspólne cechy tych okresów: indywidualizm twórczy, zainteresowanie wsią, Wschodem, wprowadzeniem do utworów elementów fantastycznych. Twórcy wracali do romantycznych motywów i sposobów obrazowania.

9. Co to jest synestezja wskaż ją w utworach poetyckich epoki.

Środek artystyczny polegający na działaniu na wyobraźnię skojarzeniami różnych zmysłów.

10. Omów dlaczego epokę Młoda Polskę nazywa się modernizmem

Modernizm - nazwa epoki podkreślająca nowe prądy artystyczne pojawiające się na przełomie wieków.

Tetmajer

1. Impresjonizm w wierszach Tetmajera

Krajobraz nabiera cech niepowtarzalnych, opis jest uchwyceniem chwili, jednego ulotnego momentu a w wierszach pojawiają się fascynacje tatrzańską przyrodą. Autor łączy subtelne efekty barwne dźwiękowe, świetlne i zapachowe, głównym motywem często są mgły które nadają krajobrazowi fantastyczny wymiar.

2. Jaka role przypisuje erotykom Tetmajer (omów na konkretnym przykładzie)

Ja, kiedy usta” jest to wiersz miłosny, w którym cielesność ukazana jest jako ucieczka od rzeczywistości, chwilowe nasycenie zmysłów, zapomnienie. Osobą mówiąca jest mężczyzna, który podmiotowo traktuje kobietę. Staje się ona narzędziem dawania rozkoszy (hedonizm).

3. Różne ucieczki od rzeczywistości

Jedną z nich jest hedonizm czyli przedmiotowe traktowanie miłości („Ja kiedy usta”). Innym jest ucieczka w Nirwanę: „Hymn do nirwany” ukazuje stan niebytu z pogranicza życia i śmierci bo bohater liryczny czuje się źle w świecie, dlatego pragnie nirwany. Błaga ją by zabrała go i pozwoliła zapomnieć o życiu, o tym co było, i o tym co ma być.

Ucieczka w sztukę „Evviva l`arte” poeta mówi w imieniu artystów którzy uważają się za pariasów w społeczeństwie a sztuka jest jedyną wartością bo życie nie ma sensu i wartości.

4. Jaka role przypisuje sztuce Tetmajer (omów na konkretnym przykładzie)

„Evviva l`arte” j.w.

Kasprowicz

1. Zinterpretuj utwór Kasprowicza „Krzak dzikiej róży w ciemnych Smreczynach”

Jest to cykl czterech sonetów które łączą impresjonizm z symbolizmem. Sonet pierwszy opisuje poranek, drugi przedpołudnie, trzeci południe, czwarty wieczór. Wszędzie dominuje malarskie postrzeganie rzeczywistości, opisywany krajobraz może być odbierany wszystkimi zmysłami. Najważniejszymi elementami pejzażu są limba i róża. Róża symbolizuje życie, młodość, pełnię sił twórczych, Młodą Polskę. Limba symbolizuje: śmierć, przemijanie, schyłek istnienia, pozytywizm.

2. Różne kręgi tematyczne w twórczości Kasprowicza

W punktach 3 do 7

3. Polemika z Bogiem

Jest w hymnie „Dies Irae” który wyraża kryzys światopoglądowy poety - zachwianiu ulegają jego zaufanie do boga i wyznawane wartości moralne. Utrzymany jest w konwencji hymnu kościelnego, odwołuje się do biblijnej wizji Sądu Ostatecznego. Świat przedstawiony do przestrzeń symboliczna, ukazująca wizję apokaliptyczną, utrzymaną w mocnych barwach, przedstawione są odrażające sceny marszu żywych trupów, wiersz napisany jest w stylu ekspresjonistycznym. Główny problem dotyczy Boga i jego odpowiedzialności za zło panujące na świecie

4. Pogodzenie z Bogiem

Następuje w wierszu „przeprosiny Boga” utrzymanym w konwencji ludowej opowieści o 2 góralach, którzy żyli z Bogiem za pan brat aż ktoś im powiedział, że go obrażają. Wiersz jest odzwierciedleniem filozofii franciszkańskiej, ukazuje afirmację i harmonię życia. Bóg ukazany jest jak zwykły człowiek, z którym zawsze można porozmawiać, gdyż jest prawdziwym przyjacielem.

5. Sonety z Chałupy

Jest to cykl sonetów odzwierciedlających społeczne zainteresowania poety. Utwory utrzymane są w stylu naturalistycznym, przypominają mikro nowelki opisujących historię ludzi żyjących na wsi.

6. Nurt franciszkański

Patrz punkt 4

7. Nurt symboliczno- impresjoniztyczne

Patrz punkt 1

Staff

1. Przedśpiew, Sonet szalony- oderwanie od rzeczywistości i afirmacja życia

Wiersz zapowiada przełom klasyczny w twórczości Staffa, który prezentuje w nim swoją filozofię życia, odwołując się do myśli antycznej. Za Terencjuszem mówi że zaznał w życiu wszystkiego ale optymistycznie patrzy na świat. Wyraża poglądy zgodne z ideą franciszkanizmu, pełną afirmację miłości do świata i natury.

2. Nitzcheanizm w wierszu Kowal

Tytułowy bohater wykuwa serce bo chce być jednostką wybitną woli zginąć niż okazać się słaby. Używa mocy by wypracować siłę i osobowość. Nitzcheanizm łączy z filozofią chrześcijańską - jego serce ma powstać z „drogocennych kruszców”, czyli zależy mu na wartościowych cechach. Kowal jest symbolem człowieka pracującego nad własną osobowością

3. Dekadencka postawa w wierszu Deszcz jesienny

„Deszcz jesienny” Staffa to dekadencka wizja rzeczywistości opisana przez zamazane deszczem szyby. Trzy kolejne obrazy odzwierciedlają nastroje epoki - korowód mar tułających się bez celu, wizja śmierci, pogrzebu, pożaru, w którym giną dzieci, obraz szatana, który zniszczył ogród, ale zamiast cieszyć się dziełem zniszczenia płacze nad nim. Wiersz wywołuje nastrój melancholii smutku, przygnębienia. Jest to utwór typowy dla liryki nastrojowej, wiersz sylabotoniczny, rytmizacja utworu podkreśla monotonię padającego deszczu.

Ludzie Bezdomni

1. Służba społeczna a szczęście osobiste w „Ludziach bezdomnych” Żeromskiego

Judyma można uznać za idealistę ponieważ wierzy że jest w stanie zmienić życie ludzi biednych poprzez pracę dla nich. Rezygnuje ze związku z Joasią Podborską, obawiając się że założenie rodziny oddali go od pracy społecznej. Ma poczucie długu, który nazywa „przeklętym”, a wynika on z przekonania że jemu się akurat udało ułożyć życie i zdobyć doświadczenie, dlatego powinien odpłacić innym ludziom tworząc dla nich również szansę na lepsze życie. Uważa że służba społeczna wymaga całkowitego oddania i rezygnacji z własnego szczęścia, obawia się że posiadanie domu zatrzyma go w nim na tyle że nie będzie miał dostatecznie dużo czasu dla innych ludzi. Joasia gotowa jest pomagać mu w tej pracy i nie oczekuje że on z niej zrezygnuje jednak Tomasz (Judym) mimo iż kocha Joasię nie widzi możliwości połączenia posiadania rodziny z bez interesownym niesieniem pomocy biedocie. Obie możliwości wg niego wykluczają się.

2. Omów symbolikę „Ludzi bezdomnych”

Do symboli należy posąg Wenus z Milo, który można odczytać jako piękno doskonałe i nieosiągalne. Kolejnym jest głowa rybaka symbolizująca złożoność psychiki człowieka, brzydotę i nędzę ludzką wywołującą współczucie. Również kwiat tuberozy zostaje przez Judyma porównany do życia Karbowskiego i symbolizuje żywot piękny lecz bezużyteczny w porównaniu z kłosem żyta. Symboliczny jest również krzyk pawia przypominający Judymowi błagania pani Daszkowskiej o szansę i nadzieję na życie, symbolizuje śmierć, nieszczęście. Najważniejszym symbolem jest rozdarta sosna, której przygląda się Judym w zakończeniu książki i przypomina ona duszę Judyma. Część obumarła korzeni drzewa symbolizuje szczęście prywatne i miłość Judyma, natomiast ta która jeszcze żuje w ziemi zostanie poświęcona ludziom pracującym w kopalni.

3. Omów jakie formy podawcze występują w „Ludziach bezdomnych”

W ludziach bezdomnych występuje technika obserwacji i opisu rzeczywistości z różnych punktów widzenia nazywana symultanizmem - akcja przedstawiona w przekroju a nie w rozwoju. Występuje rozluźnienie kompozycji na którą składa się szereg obrazów, luźno ze sobą związanych. Obok głównych wątków Judyma i Joasi, pojawiają się wątki poboczne, nie zawsze związane z losami Tomasza (historia Wiktora). Niektóre wątki tworzą odrębne nowelki wprowadzające humor dla zrównoważenia dramatyzmu (swawolny Dyzio). Akcja poszczególnych rozdziałów względnie samodzielnych, nie wskazuje na ciągłość akcji (liczne przeskoki czasowe) przez co następuje osłabienie spoistości fabuły. W powieści narrator wszystko wiedzący zostaje wyparty przez wprowadzenie pamiętnika Joasi. Narracja prowadzona jest także z punktu widzenia innych bohaterów utworu.

4. Co to jest Żeromszczyzna?

ŻEROMSZCZYZNA- to charakterystyczne cechy twórczości Żeromskiego [stylu, postaci, idei]. Żeromski pokazuje świat zewnętrzny poprzez naturalność i realistyczność, jedną z najważniejszych cech jego twórczości jest LIRYZACJA PROZY- czyli nagromadzenie środków artystycznego wyrazu o to by zobrazować rzeczywistość. Jego twórczość budzi sumienia, "rozdrapuje rany by nie zabliźniły się błoną podłości". Żeromski pokazuje prawdziwe oblicze Polaków, w końcu był nazywany "sumieniem polskiej literatury".

5. Na czym polega tragizm Tomasza Judyma w „Ludziach bezdomnych” Żeromskiego

Na przykładzie jego losów ukazane zostały najważniejsze sprawy epoki: problem życia najemnych warstw narodu (robotników wielkoprzemysłowych i pracowników rolnych). Świat w którym żyje Judym, jest podzielony na dwa skontrastowane środowiska: ziemiaństwo i burżuazję oraz klasy pracujące. Świat ludzi bogatych jest obojętny na krzywdy społeczne. Rządzą nim feudalne jeszcze wartości, świat klasy pracującej cierpi niesprawiedliwość i nędzę. Tomasz ponieważ przeszedł z jednej klasy do drugiej ma świadomość jakie to było trudne i postanawia walczyć ze złem i nierównością społeczną i dla tej walki rezygnuje z życia osobistego. Dokonuje wyboru tragicznego - unieszczęśliwia siebie i ukochana kobietę.

6. Udowodnij, ze „Ludzie bezdomni”, to powieść młodopolska

Powieść młodopolska zaczęła się kształtować w latach 90 XIX wieku wykorzystując zarówno elementy realistyczne jak też nowe tendencje naturalizmu i modernizmu. Do cech młodopolskich „Ludzi bezdomnych” należą:

• odchodzenie od narratora wszechwiedzącego (wypartego częściowo przez pamiętnik Joasi)

• Narracja prowadzona też z punktu widzenia innych bohaterów *Korzecki i jego pesymistyczna wizja świata)

• Świat przedstawiony ukazany jest przez impresjonistyczną charakterystykę pośrednią (ulice Paryża)

• Świat przedstawiony przez opisy naturalistyczne (droga do Cisów)

• Świat przedstawiony przez skupienie i odbicie wrażeń i refleksji w autoprezentacji bohatera

• Wyeliminowanie wszelkich bezpośrednich ocen i uogólnień

• Wprowadzenie elementów nastrojowych (impresję, obrazy, pejzaże)

• Symultanizm

• Bogata osobowość postaci I i II planowych

• Psychologizm powieści

• Omów jakie style występują w „Ludziach bezdomnych”

Żeromski wprowadził żargom inteligencki (równoważniki zdań, zdania niezupełne i urwane, niedopowiedzenia, wulgaryzmy) narracja personalna głównego bohatera jest odejściem od stylu obiektywnej relacji, zabarwiona emocjonalną oceną opisywanej rzeczywistości (wyrazy o skrajnej ekspresji, używanie wartościujących przymiotników). W powieści jest olbrzymia rozpiętość i szybka zmienność stylów: od naturalnego stylu prozy, poprzez gawędziarski, tolerujący wulgaryzmy, poetycko - patetyczny w opisach wątku erotycznego aż po swoisty styl nacechowany wyrazami o zabarwieniu pejoratywnym w opisach życia biedoty.

8. Omów różne rodzaje bezdomności w „Ludziach bezdomnych” Żeromskiego

1. Ludzie bezdomni to tacy którzy nie mają domu i w takim znaczeniu pokazani są w powieści chłopi i robotnicy Paryża i Warszawy. Są oni bezdomni także w sensie moralnym - pozbawieni godnych warunków życia.

2. Bezdomność w sensie metaforyczno-symbolicznym oznacza że ludzie nie mają domu bo nie mają swojego miejsca na świecie (Judym, Joasia, Wiktor, Korzecki). Nie mają domu rozumianego jako symbol stabilizacji życiowej, ciepłej atmosfery, odwzajemnionych uczuć.

3. Brak rodzinnego domu, własnego kąta (Joanna Podborska). Czuje się samotna, bezradna, odtrącona, dalej się będzie tułać po cudzych domach.

4. Bezdomny podwójnie z racji pochodzenia (Tomasz Judym), wiąże się z bezdomnymi z racji wyboru, odtrąca ukochaną, dom, jaki mogłaby mu stworzyć.

5. Rezygnacja z domu jako ojczyzny (Wiktor Judym), rewolucjonista i konspirator musi wyjechać za granicę, wciąż szuka przystaniu dla siebie i swojej rodziny

6. Bezdomność na którą skazany został Les-Leszczykowski po upadku powstania styczniowego, musiał uciekać przed represjami, nie ma dla niego powrotu

Jądro ciemności

1. Na czym polega paraboliczność „Jadra ciemności”

NIE WIEM ZNAJDZCIE SOBIE GDZIEŚ

2. Scharakteryzuj Kurtza i jego postawę życiową

Agent handlowy zajmujący się zdobywaniem kości złownowej; bardzo skuteczny człowiek anbitny pracowity zasłuzony dla spólki, świetny organizator; osoba tajemnicza, do końća pozostająca zagadką wrażliwy, ma talent malarski. Ma dar krasomówczy, wywiera duży wpływ na ludzi, głosi piekne hasła niesienia pomocy tubylcom, stwarza pozory posuwa się do kłamstwa by osiągnąć zamierzony cel, ma dobrą intuicję, potrafi szybko oceniać ludzi, stał się miejscowym szamanem, otaczającym boską czcią obiekt kultu, bezwzględny władca, ogarnięty rządzą władzy zysku i sławy, postać kontrowersyjna róznie oceniana przez bohaterów; uosobienie zła - symbol ciemności

3. Omów kompozycje i narrację „Jądra Ciemności”

Kompozycja

Jądro ciemności to utwór o kompozycji szkatułkowej czyli rozbudowanej kompozycji ramowej, w której wielopoziomowe historie, narracje są zależne od siebie. Nadrzędnąramę kompozycyjną stanowią zazwuyczaj wydarzenia rozgrywające się w innym miejscu i czasie. Czas akcji nie został bliżej określony należy sytuować wydarzenia pod koniec XIX w. Opowiadanie właściwie dzieje się poza czasem, w bliżej nieokreślonej przeszłości. Jest to nie tylko czas wydarzeń w głab Afryki, ale rónież zbacznie wcześniejszych podbojów kolonialnych. Marlow, opisując wydarzenia, w których brał udział stara się komentować szuka odpowiedzi na podstawowe pytania. Jest więc to czas dochodzenia do prawdy o człowieku, czas refleksji i zasumy. Miejscem akcji ramowej jest masztowiec Nellie zakotwiczony na londyńskim nabrzeżu Tamizy. Mijejsca które odwiedza bohater zostały opisane bardzo ogólnie. Opowieśc ma formę otwartą - rozważania Marlowa można kontynuować, losy bohaterów też nie zostały dopowiedziane

Narracja

Pojawia się dwugłos narracyjny. Główny narrator to marynarz Marlow. Drugim narratorem jest marynarz z żeglowca Nellie.

Marynarz:

A: zadania

• Określa czas, miejsce i okoliczności

• Kończy opowiadanie

• Opisuje marloowa

B: cechy narracji

• brak komentarza

• obiektywizm]

• 3 os l poj

Marlow

A: zadania

• opowiada o tym co widział i w czym brał udział (świadek i uczestnik wydarzeń

• wygłasza własne opinie, komentuje wydarzenia

B: cechy narracji

• rerospekcja przywołuje wydarzenia z przeszłości które teraz lepiej rozumie

• 1os l poj

• subiektywizm

• Scharakteryzuj Marlowa i jego postawę życiową

Narrator opowiadanie właściwego, jeden z czwórki przyjaciół na żaglowcu Nellie, marynarz, kapitan statku, ale także artysta, pisarz, filozof, psycholog; człowiek wrażliwy, marzyciel, człwiek morza, erudyta, człowiek nieustępliwy, cierpliwy, systematyczny, ogarnięty pasją, skuteczny w pokonywaniu przeciwności, opanowany. Bystry obserwator, krytycznie oceniający rzeczywistość, człowiek honoru, życzliwy dla innych

5. Interpretacja tytułu „Jądro Ciemności”

Środek czarnego kontynrtu, środek ziemi, dusza człowieka zniszczona przez cywilizację, poczatek świata, Kurtz, zło rodzące się w człowieku; Tytuł wieloznaczny. „Serce ciemności” Serce, Jądro - centrum środek prawda; ciemność - bezkształt, moralny mrok, zło

WESELE

1. Konfrontacje i kompromitacje narodowych mitów

Wesele jest dramatem wielopłaszczyznowym, w pierwszym rzędzie jednak odczytywano je jako dramat narodowy. Temu odczytaniu dopomaga teatr - Wyspiański w didaskaliach na początku utworu informuje widza, że na ścianach bronowickiej chaty znajdują się dwa obrazy Matejki: Wernyhora oraz Kościuszko pod Racławicami. Te dwa obrazy odwołują się do narodowych mitów: mitu wspólnej sprawy "panów" i "ludu", mitu "racławickich kosynierów", którzy angażują się w sprawy narodowe oraz idei "zmartwychwstania" narodu (przepowiednia Wernyhory). W dramacie dokonuje się konfrontacja tych mitów z rzeczywistością. Ośrodkiem i niejako katalizatorem tej konfrontacji staje się sprawa Gospodarza, nawiedzonego przez Wernyhorę i stojącego wobec potencjalnej realizacji mitu kosynierów-wybawców, którym by tylko hasła potrzeba. Konfrontacja staje się tu - kompromitacją Na ową kompromitację składają się: zaspanie, pijaństwo i oszołomienie weselników, którzy mają podobno iść się bić, trzeźwe sądy Gospodyni, nie chcącej uwierzyć w możliwość narodowego zrywu, pijackie monologi Nosa oraz sytuacja finałowa. Finał jest bowiem bolesny: Jasiek zgubił złoty róg (symbol czynu, hasła do zmartwychwstania), a został mu jedynie sznur - nic, pustka, rozpacz. Jasiek zgubił "narzędzie" spełnienia się mitu "racławickiego kosyniera", ponieważ uległ pokusie pragnień prywatnych: zależało mu bardziej na kolorowej czapce z piór. Zmarnuje przez to Jasiek wyczekiwaną od dawna możliwość działania, od której miał zależeć los narodu, spełnienie "cudu" zapowiedzianego proroctwem Wernyhory. To właśnie Jasiek wyjmuje weselnikom kosy z rąk i ciska je w piec.

Mit "kosyniera-wybawcy" nie został jednak jednoznacznie skompromitowany. Wraz z Czepcem stawia się bowiem na pierwsze nocne wezwanie cały tłum chłopów z kosami, poświadczając przez to swoją potencjalną siłę i wolę działania. Z drugiej strony, sceny obrazujące prymitywną krzepę Czepca w pijackich bójkach z biesiadnikami, muzykantami, jego targi z Żydem, z księdzem, nie służą na pewno idealizacji chłopa według reguł ludomanii

Skompromitowani za to na pewno zostali "panowie z miasta" wraz z Gospodarzem. Szczerość i efektywność przebrania się Pana Młodego w "chłopski strój" jako wyraz zbratania z ludem, zakwestionowana jest w ten sposób, że zostaje w całym utworze podważona jako ogólna skłonność "panów" do frazesów i mitomanii. Rola Gospodarza w tej kompromitacji jest ogromna - jemu właśnie przypada misja, której wynikiem staje się totalne unicestwienie mitów. Nawiedzony przez mitycznego Wernyhorę, wprawdzie głęboko i szczerze przejęty możliwością nadejścia wieszczonej przez narodowych proroków chwili, zleca wykonanie poleceń Jaśkowi, sam zaś o wszystkim zapomina i idzie spać. Zamiast oczekiwanego Archanioła i Wernyhory do izby wpadnie tylko Jasiek, który zgubił złoty róg, a za nim wsunie się na chwilę groteskowy i niesamowity zarazem Chochoł. Inteligencja okazuje się więc niezdolna do poprowadzenia chłopów do walki. Nawarstwione w świadomości inteligenckiej mity zostały w Weselu skazane na zagładę.

2. dramat symboliczny i narodowy

Symbol oprósz warstwy znaczeniowej posiada głęboko ukrytą warstwę metafizyczną, której rozszyfrowanie wymaga wrażliwości. W weselu występuję symbole rekwizyty sytuacje i postacie znaczące. Symbole: złoty róg, czapka z pawich piór, złota podkowa, (wyjaśnione w punkcie 4), sznur - niewola, dzwon Zygmunta - wielkość polski, kosy ustawione na sztorc - świadectwo obecności mitu racławickiego, symbol gotowości do walki, Chata Bronowicka - symbol arki, ocalenia ducha, życia. To polska scena narodowa, taniec chocholi, chochoł, koło taneczne (punkt 4)

3. konflikt inteligencji i chłopów

Myślą przewodnią „Wesela” jest ocena dwu środowisk społeczeństwa polskiego: chłopskiego i inteligenckiego u progu odradzania się nadziei na odzyskanie wolności. Wespiański bardzo surowo obarcza winą obie grupy za brak zgody wewnętrznej i niemożność porozumienia się. Inteligencja tak traktuje chłopów w sposób lekceważący, jest niechętna budzącej się świadomości politycznej, boi się aby nie wróciły wypadki z 1846r. Prezentuje postawę bliską lojalizmowi stronnictwa konserwatywnego. Wielu inteligentów wybiera życie na wsi dla wygody i przyjemności, szuka nowych wrażeń, podniet dla poezji (pan młody). Uciekają też przed rzeczywistością pełną niepokojów, dekadencką (poeta). Jedynie gospodarz rozumie lud, docenia jego realną siłę umie rozsądnie wyciągnąć wnioski z przeszłości i potrafi trzeźwo ocenić teraźniejszość. Chłopi nie są wbrew przeświadczeniu inteligencji klasą konserwatywną i zacofaną, interesują się światem (Czepiec). Są skłonni do awantur bijatyk porywczy mają poczucie godności i nie czują respektu przed inteligencją. Są jednak niezdolni do samodzielnego działania, nieufni i oczekują że panowie z miasta będą im przewodzić. Konflikt obu grup do konfrontacja marzeń z rzeczywistością, omamiony romantyczną ideą walki o wolnośc lud i zupełnie nieodpowiedzialna inteligencja.

4. podstawowe symbole:

1. postaci

zjawy: chochoł, widmo (niespełniona tragiczna miłośc - miłośc romantyczna), stańczyk (troska o losy ojczyzny), rycerz (siła i moc), hetman (zdrada), upiór (rozłam między szlachtą i chłpami), wernychora (patriotyzm)

2. przedmiotów

złoty róg: symbol walki jego sygnał miał rozpocząć powstanie, porwać społeczeństwo do walki dlatego też zgubienie rogu przez Jaśka zaprzepaszcza tę szansę

pawie pióra: element stroju ludowego, symbol prywaty chłopskiej

złota podkowa: gubi ją koń Wernyhory a gospodyni chowa do skrzyni jako szczęście schowane na później lub chciwość i zachłanność chłopską

Chochoł: krzak róży owinięty na zimę słomą, symbol wieloznaczny niemożność realizacji sprawy narodowej lub nadzieja na niepodległość kiedy krzak na wiosnę ożyje

3. scen

Chocholi taniec: zgromadzenie przed chatą ludzi, którzy nie doczekali się sygnału rogu i „zamarli”. Jasiek powyjmował im kosy z rąk i ukrył w kącie. Jest to symbol odłożenia sprawy narodowej na później gdy społeczeństwo będzie lepiej przygotowane. Ludzie popadają w marazm, wykonują automatyczne ruchy, tańczą w rytm muzyki Chochoła. Taniec symbolizuje bierność społeczeństwa, jego uśpienie i marazm

5. pojęcie chłopomani

Chłopomania (ludomania) - zjawisko artystyczne, które pojawiło się wśród inteligencji młodopolskiej w drugiej połowie XIX wieku. Charakteryzowała się fascynacją folklorem i codziennym życiem chłopów. Mężczyźni z inteligencji często brali sobie za żony chłopki. Powodem owego zachwytu była wiara, że stagnacja jaka opanowała środowisko inteligencji oraz postępujący kryzys kulturowy spowodowane są życiem w mieście. Dlatego też postulowano powrót do natury, najlepiej na wieś, która miała być źródłem odnowy sił witalnych i artystycznych, nadwątlonych w wyniku dostosowania się do współczesnego trybu życia

CHŁOPI

1. Chłopi” jako powieść mitologizująca chłopską egzystencję

Jako materiał literacki wciągnął autor wszystkie zdawałoby się motywy: cztery pory roku i związane z nimi prace na roli. przyrodę, obyczajowość, gospodarstwo, gromadę, rodzinę, jednostkę, stosunki towarzyskie, społeczne Ud. słowem zgromadzil tego typu elementy artystyczne, z których powstaje, zwykle okazała budowla epicka".s Słusznie przy tym zwrócono uwagę, ?c utworowi brak perspektywy hisloryczno-geogra-ficznej. Lipce to jakby skansen, wieś calkowicie odcięta od świata, jakby nieco zawieszona w próżni. Wieś egzystuje sama w sobie, poza historią i przestrzenią. Wprawdzie wiadomo, że Polska żyje w niedoli (Rocho ścigany jest przez carskich żandarmów za działalność patriotyczną), ale motyw ten nie stanowi istotnego składnika utworu, niezbyt ściśle wiąże się z pozostałymi, jego obecność nie ma przekonywającej motywacji artystycznej. Podobnie nieobecna jest również przestrzeń pozaepicka. Ze wisi wyjeżdża się tylko na jarmark do Tymowa, czasem, jak Mateusz, wykonuje się na innej wsi pracę, ale ta rzeczywistość te po trosze „zaświaty". W ślad za tą przestrzennohistoryczną izolacją idzie pewna niedookreśloność czasu i miejsca wydarzeń. Wprawdzie badacze dzieła usiłowali z dużym przybliżeniem określić rok akcji i topografię Lipiec, ale były to ustalenia wysoce umowne. Zawsze można było postawić autorowi zarzut niekonsekwencji. Na „Chłopów" trzeba patrzeć inaczej - jako na dzieło o tendencjach mitotwórczych, uniwersalislycznych, uogólniających problem egzystencji człowieka, w tym wypadku chłopa, w świecie przyrody. Reymont zamyślił tę powieść jako mitologizację chłopskiego bytowania. „Chłopi" stanowią syntezę wsi polskiej, jej problemów i spraw, ludzi ich doznań i przeżyć. Wydarzenia, jakie są obiektem zainteresowania narratora, nie dotyczą jakiegoś konkretnego roku (a ściśle dziesięciu miesięcy) i dających się topograficznie określić Lipiec, ale każdego roku możliwego w ramach wykreowanej rzeczywistości. Świat chłopów to świat mitu wieczne teraz i w s z ę d z i e. Sprawą najistotniejszą dla „Chłopów" jest według K. Wyki ów problem mitycznego kola nawrotów czasu i przyrody. W tym świecie mitu, którego cząstką jest człowiek, trwa nieustanny porządek natury - kolejne nawroty narodzin i śmierci.

2. obraz życia wsi, prawa i normy

A. Najważniesza wartośc to ziemia, ilość posiadanej ziemi decyduje o:

• zajmowanym miejscu w społeczności wiejskiej

• mozliwościach wpływania na decyzje gromady

• zawieranych związkach małżeńskich

B. Dążenie do zapewnienia sobie i rodzinie spokojnego życia przez ciężką pracę na roli

C. eliminacja osób starych

• wycug - dożywotnie utrzymanie w zamian za przepisanie ziemi

• zmuszanie starych ludzi zimą do żebrania

D. podejmowanie waznych decyzji w karczmie większością głosów

E. spotkania towarzyskie

• po mszy w drodze powrotnej

• przy pracy

• wieczornice

F. obcinanie kobietom włosów po ślubie

g. ludowe sposoby leczenia zwierzat i ludzi

h. zakupy na jarmarku

i. prawa moralne

• potępianie i eliminowanie mężatek romansujących z innymi mężczyznami

j. przestrzeganie obyczajów

• podporządkowanie życia świętom i religijnym i pogańskim

• wspólne obchodzenie uroczystości rodzinnych

• noszenie się zgodnie z tradycją

DUŻY PUNKT ALE NIE WIEM JAKI JUŻ. Zmiany zachodzące w postepowaniu chłopów:

• rodzi się świadomośc narodowa

• wspólnie występują przeciwko dziedzicowi w obronie własnych interesów

• interesują się światem zewnętrznym

• stają się przedsiębiorczy

• dochodzą do głosu młodzi - kończy się panowanie patriarchalnego porządku

• hierarchia autorytetów

O miejscu człowieka we wsi decyduje ilość posiadanej ziemi. Najbogatszy jest Boryna który posiada 30 morgów zwierzęta i zatrudnia parobków, dlatego jesgo głos jest najwazniejszy i do niego wszyscy się schodzą jak do przywódcy gromady, pełni funkcję sołtysa, cieszy się szacunkiem innych. Do bogatych należy też kowal i młynarz. Do średniozamożnych zaliczamy Dominikową, która ma 15 morgów i nie potrzebuje parobków bo synowie uprawiają ziemię. Biedota wiejska ma małe gospodarstwa które nie są wstanie wyżywić rodziny jak Bylica. Są jeszcze komornicy (Agata) którzy nie mają ziemi ani chałupy bo oddała wszystko rodzinie i poszłą na wycug (żebry) najgorszy jest los parobków (Kuba i Witek) którzy niczego nie posiadają śpią ze zwierzętami i nie mogą liczyć na szacunek gromady.

4. biologiczne uwarunkowanie ludzkich działań

Życie w Lipcach toczy się wg rytmu przyrody która wyznacza czas pracy i odpoczynku dlatego utwór jest podzielony na 4 części zgodnie z porami roku. Biologizm jest pokazany także w relacjach między ludzkich np. popędu półciowego który kieruje Antkiem i Jagną, ich relacja jest behawiorystyczna. Biologia czyli chęć przetrwania i zachowania gatunku decyduje też o tym że Hanka walczy o ziemię dla dzieci i gotowa jest nawet na upokorzenia aby przetrwać

5. chłopi jako epopeja chłopska

• obszerny epicki utwór ukazujący panoramę ówczesnego życia na wsi z pracami rolnymi i obyczajowymi

• bohaterem jest zbiorowość - chłopi ukazani są jako grupa zróżnicowana, ale rządząca się wpólnymi prawami mająca jednakowe cele i priorytety

• tłem akcji są wydzarzenia o dużym znaczeniu dla społeczności: zmiana pokoleniowa związana ze zmianą świadomości i stylu życia

• akcja wielowątkowa z dużą liczbą epozodów

• narracja jest obiektywna, narrator zachowuje dystans wobec opisywanej rzeczywistości, zna środowisko, w którym rozgrywają się wydarzenia

• występuje wiele opsiów, które spowalniają tempo akcji(retardacja), ale ukazują życie chłopów

• język utworu jest przetworzony - wystepuje tu dielaktyzacja na gwarę łowicką

naturalizm - przedstawienie zdarzeń prawdopodobnych, prawda w ukazywaniu wiedzy o świecie: obyczajowość wiejska, hierarchia społeczna, opisy, psychologiczna motywacja działań bohaterów

impresjonizm - widoczny jest w opisach przyrody - narrator podkresla ulotność chwili, grę świateł, a także podczas wesela Boryny w opisie par tańczących - unikanie konturów, nakładanie się na siebie postaci, połączenie elementów wizualnych i ruchu

symbolizm - Podporządkowanie życia chłopów porom roku jest symbolem związku człowieka z naturą, Maciej Boryna to symbol gospodarza, Kuba to dobry człowiek, Jagna femme fatale(kobieta fatalna), śmierć Boryny związek chłopa z ziemią nawiżanie do mitu o siewcy sakralizacja pracy na roli

7. Czas liturgiczny i biologiczny

Czas biologiczny jest wyznaczany przez przyrodę która rządzi rytmem życia mieszkańców wsi, inne prace czekają na nich jesienią a inne wiosną. Na rytm tych prac polowych nakłada się kalendarz świąt religijnych i obyczajów wiejskich. Są to rytmy nawracające, powtarzalne, charakterystyczne, nie tylko dla opsiywanego roku, ale dla życia chłopów w ogóle. Dzieki tej kompozycji Reymont osiągnął bezczas histiryczny - czas akcji nie jest istotny prawdziwy jest jedynie zegar natury.

---