2. Rodzaje technik obserwacyjnych:

Rozróżnia się obserwację ze względu na:

1. Treść obserwacji:

-częściową (tematyczną) - to spostrzeganie wybranych aspektów rzeczywistości;

- całościową - jest to spostrzeganie pełnego i całościowego obrazu rzeczywistości,

2. Liczbę obserwatorów i typ ich kontaktów z osobami obserwowanymi:

-bezpośrednią (uczestniczącą)- Polegają one na obserwowaniu uczniów przez nauczyciela podczas przeprowadzonych przez niego zajęć szkolnych, w szczególności zaś podczas lekcji. Stosując techniki obserwacji uczestniczącej, nauczyciel przyjmuje na siebie dodatkowo role obserwatora. Uczniowie jednak nie wiedzą że są przedmiotem obserwacji. Nauczyciel zachowuje się tak samo jak poprzednia, gdy nie obserwował w sposób świadomy i celowy. Nadal odpowiada za zorganizowanie i przeprowadzenie zajęć z ucznia-mi oraz utrzymuje taką samą z nimi wieź psychospołeczną, jak dawniej. Spostrzeżenia swoje odnotowuje bezpośrednio po odbytych zajęciach. Techniki tego rodzaju mogą przybierać różną postać. Szczególnym przypadkiem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca, która polega na obserwowaniu „od wewnątrz”, tj. obserwator przyjmuje na siebie rolę rzeczywistego członka obserwowanej przez niego grupy lub zbiorowości.

Wyróżnia się tutaj obserwacje uczestniczącą bierną- która polega na tym, że obserwator nie zabiega o uznanie go za członka grupy, ale stara się pozyskać jej zaufanie, należycie pełniąc obowiązki; a także obserwacje uczestniczącą czynną, w której obserwator sam zabiega o uznanie go za członka grupy.

- pośrednią- badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Dokonuje się ona za pomocą innych osób, np. rodziców.

3. Czas prowadzonej obserwacji:

-Ciągłą - obserwacja trwa bez przerwy przez jakiś czas (cała lekcja);

- nieciągłą- obserwujemy do pewnego czasu lub z przerwami(np. tylko początek zajęć).

4. Aktywność obserwatora:

-czynną (kontrolowaną)

- bierną- takie techniki, w których obserwator śledzi dane zjawisko z zewnątrz, nie uczestnicząc w nim bezpośrednio. W warunkach życia szkolnego jest to mało prawdopodobne, a niekiedy wręcz niemożliwe. Z drugiej strony nie można takich badań wykluczyć. Są to jednak raczej sporadyczne przypadki obserwowania uczniów i klasy.

5. Uszczegółowienie obserwacji i stopień standaryzacji zapisu danych obserwacyjnych:

-swobodną (luźną, otwartą):

Technika obserwacji fotograficznej - jest równoznaczna z obserwacją całokształtu zachowania się uczniów w ściśle określonych warunkach i czasie. Przypomina w dużej mierze technikę ,,dzienników obserwacyjnych” w jej pierwszej wersji (nie uwzględniającej sprecyzowanego bliżej celu badań). Różni się od niej tym, że odbywa się raczej w niedługim czasie, np. podczas kilku lub kilkunastu lekcji i odznacza się dużo większą intensywnością i dokładnością w rejestrowaniu możliwie wszystkich nadarzających się faktów i zdarzeń, łącznie z warunkami i sytuacjami, które faktom i zdarzeniom tym towarzyszą. Wymaga także odnotowania wszystkiego, co wiąże się z przed-miotem obserwacji, już w chwili samego postrzegania, przy ograniczeniu do minimum czynników pamięci.

Podstawowym założeniem tego rodzaju techniki jest uchwycenie wszystkiego w sposób tak pełny, jak tylko jest to możliwe, aby następnie możliwe, aby następnie móc przede wszystkim w badaniach wstępnych, podobnie jak technika obserwacji dorywczej i technika ,,dzienników obserwacyjnych”.

Technika dzienniczków obserwacyjnych- Technika ,,dzienniczków obserwacyjnych” polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni długiego możliwie okresu czasu. Okres ten trwał niekiedy od urodzenia dziecka poprzez jego lata wczesnodziecięce, a kończył się na latach młodzieńczych. W przypadku zastosowania techniki tej do dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, okres systematycznej ich obserwacji może trwać ad 3 do 10 miesięcy, a nawet dłużej. Dotyczy ona przeważnie psychologicznego i społecznego rozwoju uczniów i koncentruje się na różnorodnych przejawach ich codziennego zachorowania się. Stosując tego rodzaju technikę dokonujemy zapisu własnych spostrzeżeń niemal z dnia na dzień lub też po każdorazowym kontakcie z danym uczniem lub klasą. Zaobserwowane przejawy zachowania się, jak również współtowarzyszące im warunki i sytuacje, przedstawiamy na ogół w formie narracyjnej, podobnie jak ma to miejsce w przypadku odwoływania się do techniki obserwacji dorywczej. W opisach uwzględniamy szczególnie charakterystyczne i ciekawsze epizody z życia uczniów.
Zastosowanie techniki ,,dzienników obserwacyjnych” w warunkach szkolnych może być dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, stosujemy ją gdy uczniowie i klasa interesują nas jednocześnie z wielu punktów widzenia lub brak nam sprecyzowanego bliżej celu badań. W takim przypadku obserwujemy na ogół wszystko, no składa się na nieprzerwany tok zdarzeń, związanych z życiem obserwowanego ucznia lub klasy. Przestrzegana tu zasada selektywnego gromadzenia materiału polega jedynie na rejestrowaniu coraz to nowych zdarzeń, pojawiających się sukcesywnie w życiu ucznia lub klasy. Obserwator nie określa z góry dokładnie przedmiotu obserwacji, toteż zapisuje przeważnie to, co zwraca jego uwagę. Wskutek tego dokonywane przez niego zapisy są często tendencyjne i stronnicze, przeto poznawcza użyteczność prowadzonych w ten sposób dzienników obserwacyjnych jest co najmniej wątpliwa. Takie ich zastosowanie może jednak oddać pewne usługi zwłaszcza wtedy, gdy obserwatorem jest nauczyciel o starannym przygotowaniu psychologicznym i mający dłuższy kantat z obserwowanym uczniem i klasą. Tego rodzaju technikę obserwacyjną dobrze polecić także nauczycielom młodszym, stawiającym pierwsze kroki w swym. zawodzie. Zapisy te oczywiście służyć mają nie tyle celom poznawczym, ile czysto praktycznym, mianowicie zwielokrotnieniu i pogłębieniu ich doświadczenia pedagogicznego.

Po drugie, technikę ,, dzienników obserwacyjnych” stosujemy wobec ściśle określonych zagadnień. Przyświeca nam wtedy wyraźnie sprecyzowany cel badań. Celem takim może być poznanie wewnętrznej struktury społecznej klasy, współżycia i współdziałania uczniów, w tym także wzajemnych stosunków miedzy dziewczętami i chłopcami, ich postaw wobec obowiązku szkolnego, nauczycieli i różnorodnych problemów ideowo-społecznych, omawianych w klasie. Celem obserwacji może być także szczegółowe zorientowanie się w sprawie trudności wychowawczych klasy, jej norm grupowych ogólnego uspołecznienia poszczególnych uczniów, podejmowania przez nich samodzielnych decyzji, rozwoju mowy itp. Zastosowanie w tym przypadku techniki ,,dzienników obserwacyjnych” wymaga oprócz uświadomienia sobie celu obserwacji — także dużej troski aby nie pominąć niczego istotnego dla obserwowanej dziedziny zachowania się uczniów. Jedynym bowiem ukierunkowaniem takiej obserwacji¬ jest ogólna znajomość jej przedmiotu, bez wyliczenia po-szczególnych. jej kategorii. Niektórzy psychologowie upatrują w tym szczególne wartości po-znawcze dzienników obserwacyjnych. Twierdzą oni, że uszczegółowienie (skategoryzowanie) przedmiotu obserwacji i ogranicza jej wartości poznawcze. Pogląd taki wydaje się tylko częściowo słuszny, mianowicie wtedy, gdy zamierzamy zrezygnować z analizy ilościowej zgromadzonego materiału obserwacyjnego na rzecz analizy jakościowej. Pod tym względem technika ,,dzienników obserwacyjnych” w jej pierwszej i drugiej wersji może oddać rzeczywiście duże usługi nauczycielom.

.

- ściśle zaprogramowaną:

Technika próbek czasowych- zbliżona jest do obserwacji kategoryzowanej. Dotyczy tak samo - jak poprzednia. - określonych aspektów pewnej konkretnej dziedziny zachowania się uczniów, ale różni się od techniki obserwacji kategoryzowanej tym, że odbywa się w ciągu niedługich jednostek (próbek) czasowych. Czas trwania kich jednostek czasowych podczas danej obserwacji waha się w granicach od kilku sekund do 20 minut. Najczęściej stosuje się okresy 5-minutowe lub krótsze. Okresy te (jednostki czasowe) następują kolejno po sobie albo z dłuższymi lub krótszymi przerwami. Zastosowanie techniki próbek czasowych odbywa się w ten sposób, że obserwator znając poszczególne aspekty (kategorie) obserwowanego zjawiska, odnotowuje ich obecność lub brak mi występowania w ciągu każdej przewidzianej z góry jednostki czasowej. Nierzadko też zaznacza stopień nasilenia danej kategorii zachowania się według ściśle określonej skali ocen.

Technika obserwacji skategoryzowanej - polega na obserwowaniu uczniów nie tylko z uwzględnieniem ogólnego celu obserwacji, lecz także poszczególnych jej aspektów, czyli rożnych kategorii zachowania się. Jest to technika wysoko ceniona przez nauczycieli. Gwarantuje dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji. Jest wydajna i ekonomiczna. Pozwala uzyskać materiał nadający się do ilościowego opracowania. W tym celu wymaga ona bliższego skonkretyzowania swego przedmiotu badań, szczególnie zaś związanych z nim reakcji osób badanych. Na przykład jeśli zamierzamy z pomocą obserwacji kategoryzowanej zaobserwować przejawy i stopień uspołecznienia uczniów, to nie sposób zadowolić się samym tylko zdefiniowaniem ,,uspołecznienia”. Określenie ,,uspołecznienia” w postaci szczegółowej definicji pozwala zgromadzić materiał obserwacyjny, stanowiący podstawę jedynie dla jego analizy jakościowej. Niewystarczający okazuje się jednak jako punkt wyjścia dla analizy ilościowej, będącej jak wie-my ważnym elementem poznania naukowego. Celem umożliwienia przeprowadzenia także analizy ilościowej zebranego materiału układamy specjalny zestaw (listę) poszczególnych kategorii zachowania się uczniów, które są istotne z punktu widzenia naszych zainteresowań. Tworzenie takiego zestawu, zwanego schedułą obserwacyjną, może mieć np. w przypadku obserwowania uspołecznienia u uczniów następujący przebieg:
1. Zgromadzenie sporządzonych przez uczniów zwięzłych charakterystyk kolegów, uspołecznionych i nieuspołecznionych. W tym celu prosimy ich o pisemne lub ustne wypowiedzi na pytania: ,Jak postępuje dobry, uspołeczniony kolega w klasie?” I ,jak postępuje zły, nieuspołeczniony kolega w klasie?” Odpowiadają uczniowie, których nie zamierzamy obserwować. Mogą to być uczniowie z innej szkoły, lecz z klas równoległych z tymi, które poddamy później systematycznej obserwacji
2. Analiza i selekcja zgromadzanych poprzednia charakterystyk uczniów uspołecznionych i nieuspołecznionych, w wyniku której odrzucamy charakterystyki nietypowe, rzadko powtarzające się lub charakterystyczne wyłącznie dla uczniów danej klasy lub szkoły. Typowe wypowiedzi uczniów, odpowiednio skrócone i wystylizowane załączamy do tworzonego przez nas zestawu kategorii. uspołecznienia (czyli scheduły obserwacyjnej)
3. Zastosowanie wypracowanego zestawu kategorii celem wypróbowania jego funkcjonalności jako metody badawczej. Umożliwia to dokonywanie dalszych ewentualnych poprawek w danym zestawie kategorii poprzez porównanie jego wyników z wynikami innych metod badań np. ankiet lub obserwacji w jej tradycyjnym rozumieniu.
Poprawnie skonstruowana scheduła obserwacyjna musi spełniać także szereg innych warunków. Konstruując ją należy zadbać, aby zawarte w niej kategorie:
¬ były formułowane w sposób jasny i jednoznacznie rozumiany przez wszystkich nauczycieli, posługujących się nimi podczas obserwacji,
¬ wyrażały cechy konstytutywne badanego zachowania się uczniów,
¬ nie były zbyt liczne,
¬ były rzeczywiście obserwowalne w szerokim znaczeniu tego słowa,
¬ nie zawierały więcej niż jeden tylko aspekt zachowania się uczniów jako metody badawczej.

Warunki takie mogą być spełnione tylko wówczas, gdy we wstępnej fazie konstruowania scheduły obserwacyjnej nagromadzimy możliwie dużą ilość przeróżnych kategorii zachowania się. Chodzi o to, aby można było wybrać spośród nich tylko niektóre - najbardziej typowe dla danego zachowania się.

6. liczbę obserwowanych osób

- Jednostkowa- występuje, gdy obserwacja dotyczy jednego przedmiotu;

- grupowa - gdy obserwacja ujmuje zespół przedmiotów, zjawisk uzupełniających się wzajemnie.

3. Błędy w obserwacji według MIECZYSŁAWA ŁOBOCKIEGO:

1. przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania się - nie można interpretować przedwcześnie tego, co będzie podstawą przyszłych wniosków, niedopuszczalne jest podawanie w trakcie zbierania materiału obserwacyjnego, uzasadniania i wyjaśniania pewnych zachowań

2. powierzchowność i stronniczość dokonywanych spostrzeżeń - dokonywanie selekcji obserwowanych faktów, pomijanie warunków i sytuacji stanowiących tło obserwowanego zachowania, kładzenie nacisku na osoby lub zdarzenia osobiście interesujące, traktowanie przypuszczeń i domysłów jako fakty, obserwowanie osoby jedynie w ściśle określonej sytuacji i określonym czasie

3. prowadzenie ich z pozycji zbyt odległego (formalnego) dystansu - dystans stwarza autokratyczna postawa nauczyciela, powodują nienaturalne zachowanie się uczniów, np. nieśmiałość, strach, agresywność, upór

4. niekompletność i niedokładność rejestrowania zaobserwowanych danych - wynika to często ze zbytniego zaufania do własnej pamięci; ponadto nie bierze się tu pod uwagę tego, że zgromadzony materiał obserwacyjny może być wykorzystany przez kogoś, kto nie miał bezpośredniego udziału w obserwacji

5. błędna interpretacja materiału obserwacyjnego - polega m.in.

• na zbyt pośpiesznym wyciąganiu wniosków i traktowaniu ich jako bezspornych stwierdzeń

• często też wykryta przez nauczyciela przyczyna jednorazowego zdarzenia uważana jest za typową dla wszystkich zdarzeń danej kategorii

• nauczyciel stara się wytłumaczyć zachowanie uczniów na podstawie osobistych doświadczeń, wspomnień z własnego dzieciństwa, nie licząc się z tym, że przeżycia i odczucia obserwowanych osób, jak również ich uwarunkowania mogą być zupełnie inne niż jego własne

• może zdarzyć się tak, że interpretacja badacza usprawiedliwia jego własną niepewność i zagrożenie lub przeciwnie jego poczucie pewności siebie i bezpieczeństwa.

4. Standaryzacja obserwacji:

1. obserwacja ustruktualizowana czyli standaryzowana polega na obserwowaniu osób nie tylko pod względem ogólnego celu obserwacji, ale także z uwzględnieniem ściśle określonych kategorii interesujących badacza zachowań (reakcji). Wyznacza ona w sposób możliwie precyzyjny zakres gromadzony za jej pomocą danych obserwacyjnych i umożliwia względnie skuteczne zrealizowanie celu badania. Zapewnia ona obserwatorowi ścisłość spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji. Umożliwia ilościowe opracowanie danych.

- Technika obserwacji skategoryzowanej - polega na obserwowaniu uczniów nie tylko z uwzględnieniem ogólnego celu obserwacji, lecz także poszczególnych jej aspektów, czyli rożnych kategorii zachowania się. Jest to technika wysoko ceniona przez nauczycieli. Gwarantuje dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji. Jest wydajna i ekonomiczna. Pozwala uzyskać materiał nadający się do ilościowego opracowania. W tym celu wymaga ona bliższego skonkretyzowania swego przedmiotu badań, szczególnie zaś związanych z nim reakcji osób badanych. Na przykład jeśli zamierzamy z pomocą obserwacji kategoryzowanej zaobserwować przejawy i stopień uspołecznienia uczniów, to nie sposób zadowolić się samym tylko zdefiniowaniem ,,uspołecznienia”. Określenie ,,uspołecznienia” w postaci szczegółowej definicji pozwala zgromadzić materiał obserwacyjny, stanowiący podstawę jedynie dla jego analizy jakościowej. Niewystarczający okazuje się jednak jako punkt wyjścia dla analizy ilościowej, będącej jak wie-my ważnym elementem poznania naukowego. Celem umożliwienia przeprowadzenia także analizy ilościowej zebranego materiału układamy specjalny zestaw (listę) poszczególnych kategorii zachowania się uczniów, które są istotne z punktu widzenia naszych zainteresowań. Tworzenie takiego zestawu, zwanego schedułą obserwacyjną, może mieć np. w przypadku obserwowania uspołecznienia u uczniów następujący przebieg:

1. Zgromadzenie sporządzonych przez uczniów zwięzłych charakterystyk kolegów, uspołecznionych i nieuspołecznionych. W tym celu prosimy ich o pisemne lub ustne wypowiedzi na pytania: ,Jak postępuje dobry, uspołeczniony kolega w klasie?” I ,jak postępuje zły, nieuspołeczniony kolega w klasie?” Odpowiadają uczniowie, których nie zamierzamy obserwować. Mogą to być uczniowie z innej szkoły, lecz z klas równoległych z tymi, które poddamy później systematycznej obserwacji
2. Analiza i selekcja zgromadzanych poprzednia charakterystyk uczniów uspołecznionych i nieuspołecznionych, w wyniku której odrzucamy charakterystyki nietypowe, rzadko powtarzające się lub charakterystyczne wyłącznie dla uczniów danej klasy lub szkoły. Typowe wypowiedzi uczniów, odpowiednio skrócone i wystylizowane załączamy do tworzonego przez nas zestawu kategorii. uspołecznienia (czyli scheduły obserwacyjnej)
3. Zastosowanie wypracowanego zestawu kategorii celem wypróbowania jego funkcjonalności jako metody badawczej. Umożliwia to dokonywanie dalszych ewentualnych poprawek w danym zestawie kategorii poprzez porównanie jego wyników z wynikami innych metod badań np. ankiet lub obserwacji w jej tradycyjnym rozumieniu.
Poprawnie skonstruowana scheduła obserwacyjna musi spełniać także szereg innych warunków. Konstruując ją należy zadbać, aby zawarte w niej kategorie:
¬ były formułowane w sposób jasny i jednoznacznie rozumiany przez wszystkich nauczycieli, posługujących się nimi podczas obserwacji,
¬ wyrażały cechy konstytutywne badanego zachowania się uczniów,
¬ nie były zbyt liczne,
¬ były rzeczywiście obserwowalne w szerokim znaczeniu tego słowa,
¬ nie zawierały więcej niż jeden tylko aspekt zachowania się uczniów jako metody badawczej.

Warunki takie mogą być spełnione tylko wówczas, gdy we wstępnej fazie konstruowania scheduły obserwacyjnej nagromadzimy możliwie dużą ilość przeróżnych kategorii zachowania się. Chodzi o to, aby można było wybrać spośród nich tylko niektóre - najbardziej typowe dla danego zachowania się.

2. Obserwacja nieustruktualizowana czyli niestandaryzowana- pozostawia obserwatorowi całkowitą swobodę w postrzeganiu faktów, zjawisk, zdarzeń, podporządkowanych jedynie ogólnemu celowi badania.

- Technika obserwacji dorywczej jest najczęściej stosowaną metodą w pracy badawczej nauczyciela. Niestety jej wartość naukowa jest co najmniej wątpliwa. W literaturze psychologicznej występuje nierzadko pod nazwą obserwacji „anegdotycznej”. Polega ona na zapisywaniu szczególnie tych przejawów zachowania się uczniów, które - według osobistego uznania nauczyciela - na to zasługują. Tak więc, nie cel obserwacji wyznacza postrzeganie i gromadzenie danych obserwacyjnych, lecz chwilowe i szybko na ogół przemijające zainteresowanie obserwatora. W ten sposób odnotowuje on praktycznie wszystko, co zwraca jego uwagę w zachowaniu się uczniów, nie uświadamiając sobie jego poznawczego znaczenia. Nic dziwnego, że technika ta spotyka się z przeróżnymi krytycznymi uwagami ze strony naukowców. Zarzuca się jej przede wszystkim subiektywność w opisach narracyjnych, którymi posługuje się zazwyczaj. 
Pomimo stawianych jej zarzutów i rzeczywiście znikomej wartości naukowej, zasługuje na uwagę w pracy badawczej nauczyciela. Budzi bowiem głębszą refleksję u nauczyciela nad opisywanymi dorywczo zdarzeniami i niekiedy pozwala wysunąć wartościowe, naukowe hipotezy robocze. Dzięki zaś nadaniu anegdotycznym zapisom pewnego formalnego ujęcia - technika ta pozwala na konfrontowanie własnych spostrzeżeń i uwag z pisemnymi relacjami innych nauczycieli o danym uczniu lub klasie. Zapis taki może być dokonany na kartce papieru z zeszytu, z uwzględnieniem następujących danych.

1. Nazwisko i imię obserwowanego
   2) Klasa, do której uczęszcza
   3) Data dokładnych obserwacji
   4) Opis zachowania się ucznia
   5) Warunki i sytuacje, w których wystąpiło zaobserwowane zachowanie się
   6) Próba interpretacji
   7) Sugestie i zalecenia
   8) Nazwisko i imię nauczyciela, który dokonał obserwacji.

Technikę obserwacji dorywczej można stosować zwłaszcza w tych przypadkach w których nie mamy lepszego rozeznania. Nie znamy bliżej poszczególnych uczniów ani klasy, nie wiemy, jakie problemy ich nurtują, nie mamy żadnych konkretnych zamierzeń i planów badawczych. Wskutek jej zastosowania klasa staje się nam bliższa. Ułatwia to nie tylko coraz lepsze jej po-znanie, lecz także pozwala lepiej wywiązać się ze swych obowiązków jako pedagogów — praktyków. Nie trzeba chyba dowodzić, że wnioski wypływające z obserwacji dorywczej są pozbawione uzasadnienia naukowego. Stanowią jedynie podstawę formułowania tezy roboczej, której zweryfikowanie możliwe jest tylko i wyłącznie za pomocą rzetelnych metod badawczych.

- Technika próbek czasowych- zbliżona jest do obserwacji kategoryzowanej. Dotyczy tak samo - jak poprzednia. - określonych aspektów pewnej konkretnej dziedziny zachowania się uczniów, ale różni się od techniki obserwacji kategoryzowanej tym, że odbywa się w ciągu niedługich jednostek (próbek) czasowych. Czas trwania kich jednostek czasowych podczas danej obserwacji waha się w granicach od kilku sekund do 20 minut. Najczęściej stosuje się okresy 5-minutowe lub krótsze. Okresy te (jednostki czasowe) następują kolejno po sobie albo z dłuższymi lub krótszymi przerwami. Zastosowanie techniki próbek czasowych odbywa się w ten sposób, że obserwator znając poszczególne aspekty (kategorie) obserwowanego zjawiska, odnotowuje ich obecność lub brak mi występowania w ciągu każdej przewidzianej z góry jednostki czasowej. Nierzadko też zaznacza stopień nasilenia danej kategorii zachowania się według ściśle określonej skali ocen.

-Technika obserwacji fotograficznej - jest równoznaczna z obserwacją całokształtu zachowania się uczniów w ściśle określonych warunkach i czasie. Przypomina w dużej mierze technikę ,,dzienników obserwacyjnych” w jej pierwszej wersji (nie uwzględniającej sprecyzowanego bliżej celu badań). Różni się od niej tym, że odbywa się raczej w niedługim czasie, np. podczas kilku lub kilkunastu lekcji i odznacza się dużo większą intensywnością i dokładnością w rejestrowaniu możliwie wszystkich nadarzających się faktów i zdarzeń, łącznie z warunkami i sytuacjami, które faktom i zdarzeniom tym towarzyszą. Wymaga także odnotowania wszystkiego, co wiąże się z przed-miotem obserwacji, już w chwili samego postrzegania, przy ograniczeniu do minimum czynników pamięci.

Podstawowym założeniem tego rodzaju techniki jest uchwycenie wszystkiego w sposób tak pełny, jak tylko jest to możliwe, aby następnie możliwe, aby następnie móc przede wszystkim w badaniach wstępnych, podobnie jak technika obserwacji dorywczej i technika ,,dzienników obserwacyjnych”.

- Technika dzienniczków obserwacyjnych- Technika ,,dzienniczków obserwacyjnych” polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni długiego możliwie okresu czasu. Okres ten trwał niekiedy od urodzenia dziecka poprzez jego lata wczesnodziecięce, a kończył się na latach młodzieńczych. W przypadku zastosowania techniki tej do dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, okres systematycznej ich obserwacji może trwać ad 3 do 10 miesięcy, a nawet dłużej. Dotyczy ona przeważnie psychologicznego i społecznego rozwoju uczniów i koncentruje się na różnorodnych przejawach ich codziennego zachorowania się. Stosując tego rodzaju technikę dokonujemy zapisu własnych spostrzeżeń niemal z dnia na dzień lub też po każdorazowym kontakcie z danym uczniem lub klasą. Zaobserwowane przejawy zachowania się, jak również współtowarzyszące im warunki i sytuacje, przedstawiamy na ogół w formie narracyjnej, podobnie jak ma to miejsce w przypadku odwoływania się do techniki obserwacji dorywczej. W opisach uwzględniamy szczególnie charakterystyczne i ciekawsze epizody z życia uczniów.
Zastosowanie techniki ,,dzienników obserwacyjnych” w warunkach szkolnych może być dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, stosujemy ją gdy uczniowie i klasa interesują nas jednocześnie z wielu punktów widzenia lub brak nam sprecyzowanego bliżej celu badań. W takim przypadku obserwujemy na ogół wszystko, no składa się na nieprzerwany tok zdarzeń, związanych z życiem obserwowanego ucznia lub klasy. Przestrzegana tu zasada selektywnego gromadzenia materiału polega jedynie na rejestrowaniu coraz to nowych zdarzeń, pojawiających się sukcesywnie w życiu ucznia lub klasy. Obserwator nie określa z góry dokładnie przedmiotu obserwacji, toteż zapisuje przeważnie to, co zwraca jego uwagę. Wskutek tego dokonywane przez niego zapisy są często tendencyjne i stronnicze, przeto poznawcza użyteczność prowadzonych w ten sposób dzienników obserwacyjnych jest co najmniej wątpliwa. Takie ich zastosowanie może jednak oddać pewne usługi zwłaszcza wtedy, gdy obserwatorem jest nauczyciel o starannym przygotowaniu psychologicznym i mający dłuższy kantat z obserwowanym uczniem i klasą. Tego rodzaju technikę obserwacyjną dobrze polecić także nauczycielom młodszym, stawiającym pierwsze kroki w swym. zawodzie. Zapisy te oczywiście służyć mają nie tyle celom poznawczym, ile czysto praktycznym, mianowicie zwielokrotnieniu i pogłębieniu ich doświadczenia pedagogicznego.

Po drugie, technikę ,, dzienników obserwacyjnych” stosujemy wobec ściśle określonych zagadnień. Przyświeca nam wtedy wyraźnie sprecyzowany cel badań. Celem takim może być poznanie wewnętrznej struktury społecznej klasy, współżycia i współdziałania uczniów, w tym także wzajemnych stosunków miedzy dziewczętami i chłopcami, ich postaw wobec obowiązku szkolnego, nauczycieli i różnorodnych problemów ideowo-społecznych, omawianych w klasie. Celem obserwacji może być także szczegółowe zorientowanie się w sprawie trudności wychowawczych klasy, jej norm grupowych ogólnego uspołecznienia poszczególnych uczniów, podejmowania przez nich samodzielnych decyzji, rozwoju mowy itp. Zastosowanie w tym przypadku techniki ,,dzienników obserwacyjnych” wymaga oprócz uświadomienia sobie celu obserwacji — także dużej troski aby nie pominąć niczego istotnego dla obserwowanej dziedziny zachowania się uczniów. Jedynym bowiem ukierunkowaniem takiej obserwacji¬ jest ogólna znajomość jej przedmiotu, bez wyliczenia po-szczególnych. jej kategorii. Niektórzy psychologowie upatrują w tym szczególne wartości po-znawcze dzienników obserwacyjnych. Twierdzą oni, że uszczegółowienie (skategoryzowanie) przedmiotu obserwacji i ogranicza jej wartości poznawcze. Pogląd taki wydaje się tylko częściowo słuszny, mianowicie wtedy, gdy zamierzamy zrezygnować z analizy ilościowej zgromadzonego materiału obserwacyjnego na rzecz analizy jakościowej. Pod tym względem technika ,,dzienników obserwacyjnych” w jej pierwszej i drugiej wersji może oddać rzeczywiście duże usługi nauczycielom.

---