ZESTAW PYTAŃ
1.Przedstaw podstawowe zasady, jakie wypracowała ergonomia dla potrzeb projektowania bloków informacyjnych i sterowniczych maszyn.
2.Jakie procedury edukacyjne przygotowują człowieka do bezpiecznych zachowań w trudnych sytuacjach pracy?
3.Analizując źródła błędów u człowieka związane z percepcją wzrokową należy wyróżnić istotną rolę podstawowych subsystemów uwagi. Wymień i omów ich rolę.
4.Wymień procesy myślenia, odbioru i magazynowania informacji w kontekście systemu autonomicznego człowieka.
5.Wyjaśnij zjawiska psychiczne i czynniki sytuacyjne powodujące zawężenie pola uwagi, jako istotne źródło błędów u człowieka.
6.Przedstaw podstawowe warunki stosowania sygnalizacji wzrokowej lub słuchowej w zależności od sytuacji.
7.Przy rozmieszczaniu oraz grupowaniu urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych wykorzystuje się następujące zasady
8.Ogólne zasady dotyczące projektowania urządzeń sterowniczych.
9.Wyjaśnij sens zasady parsimony i optymalizacji w badaniu ryzyka wypadkowego w pracy.
10.Model powstawania wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
11.Opisz próbę Martineta opisującą przydatność człowieka do zróżnicowanych
poziomów uciążliwości pracy.
12.0pisz działanie ośrodka termoregulacji kontrolującego temperaturę ciała i
sterującego mechanizmami uwalniania i oddawania ciepła.
13.Różnica między pracą fizyczną dynamiczną a pracą statyczną,
14.Przedstaw bilans dobowej całkowitej przemiany materii
15.Metody oceny wydatku energetycznego na stanowiskach pracy. Omów ich istotę.
16.Omów podstawowe determinanty obciążenia psychicznego człowieka.
17.Działaniem uwagi kierują mechanizmy fizjologiczne i psychiczne. Wskaż na te fizjologiczne.
18.Źródła stresu psychospołecznego w pracy.
19.Wskaż praktyczne znaczenie II prawa Yerkesa- Dodsona.
20.Przedstaw istotę podstawowych wskaźników niezawodności człowieka w układzie człowiek- maszyna.
21.Przyczynowo-skutkowa zależność pomiędzy warunkami pracy a bezpieczeństwem pracy.
22.Wyjaśnij istotę następujących pojęć: przemęczenie, znużenie, zmęczenie psychiczne.
23.Wyjaśnij istotę następujących pojęć: zmęczenie odśrodkowe, zmęczenie obwodowe, zmęczenie przewlekłe.
1.Przedstaw podstawowe zasady, jakie wypracowała ergonomia dla potrzeb projektowania bloków informacyjnych i sterowniczych maszyn.
1. zasada spełnionej funkcji
2. zasada ważności
3. zasada umiejscowienia w optymalnej strefie zasięgu
4. zasada kolejności użycia
5. zasada częstości użycia
Bardzo ważną sprawą w bloku informacyjnym maszyny jest zastosowanie optymalnej liczby symboli. Liczba znaczących elementów w kodzie cyfrowym nie powinna być większa od 10, w kodzie literowym od 20, a w kodzie barwnym powinna wynosić od 7 do 8. W kodowaniu barwnym należy pamiętać, że natężenie barw powinno być 6-7 krotnie większe od natężenia progowego, a kolejność barw ze względu na szybkość różnicowania jest następująca: biała, czerwona, żółta, zielona, niebieska, fioletowa. Użyta skala powinna być również dostosowana do praktycznych potrzeb i w miarę możliwości oparta na wartościach 1, 2, lub 5. Koniec wskazówki nie powinien zasłaniać ani cyfr ani kresek podziałowych, ale dochodzić do ich podstawy, przy czym zakończenie wskazówki, powinno być tej samej grubości, co grubość kreski podziałowej. Kształt wskazówki, podobnie jak cyfr, powinien być prosty. Istotną rolę odgrywa tłumienie nadmiernych wahań wskazówki, tak dobrane, by nie przedłużało- w sposób szkodliwy dla systemu informacji w układzie- czasu reakcji przyrządu na zmianę wielkości mierzonej. Jeżeli maszyna ma być używana w nocy, to skala i wskazówki mogą być albo oświetlone albo fosforyzujące. prawidłowe określenie deski rozdzielczej, zwłaszcza światłem z jednego źródła jest trudne, dlatego, że niedopuszczalne jest rzucanie cienia na skalę żadnego z oświetlonych przyrządów. Wielkość tarcz pomiarowych jest wyznaczona odległością od obserwatora oraz funkcją urządzenia.
- dobór modalności sygnałów
- zasady oświetlenia przyrządów sygnalizacyjnych
- kształt i wielkość wskaźników, liter, cyfr na skalach i urządzeń sterowniczych
- wybór rodzaju i kierunku ruchu urządzeń sterowniczych
- różnorodność urządzeń sterowniczych
- rozmieszczenie przestrzenne (dostępność)
- operatywność urządzeń sterowniczych (przełożenia, opór, zgodność z funkcją)
- bezpieczeństwo działania
2.Jakie procedury edukacyjne przygotowują człowieka do bezpiecznych zachowań sytuacjach trudnych sytuacjach pracy?
Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, rozumiane, jako kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie pracowników w formach pozaszkolnych, powinno zapewnić uczestnikom:
1) zaznajomienie się z zagrożeniami wypadkowymi i chorobowymi związanymi z wykonywaną pracą,
2) poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy na określon7ym stanowisku oraz związanych z tym stanowiskiem obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a także umiejętności udzielania pomocy osobom, które uległy wypadkom.
Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone, jako:
1) szkolenie wstępne
2) szkolenie i doskonalenie okresowe, zwane dalej "szkoleniem okresowym"
Szkolenia mogą być prowadzone w formie:
- instruktażu
- seminarium
- kursu
- samokształcenia kierunkowego
Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:
a) wiadomości i praktycznych umiejętności z zakresu bezpieczeństwa wykonywania powierzonej pracy
b) podstawowych wiadomości o zagrożeniach dla zdrowia występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu
c) sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach awaryjnych
3.Analizując źródła błędów u człowieka związane z percepcją wzrokową należy wyróżnić istotną rolę podstawowych subsystemów uwagi. Wymień i omów ich rolę.
Wyróżnia się 3 funkcjonalno-anatomiczne subsystemy uwagi w percepcji wzrokowej:
1) subsystem zawiadujący procesami orientacyjnymi i śledzącymi
2) subsystem detekcyjny sterujący rozpoznaniem i przetwarzaniem informacji
3) subsystem odpowiedzialny za utrzymanie stanu czuwania i wzbudzenia faz z ogólną gotowością
działania, jak i z czynnościami specyficznie ukierunkowanymi na cel.
Zakres funkcjonalny uwagi wzrokowej determinuje poziom jej koncentracji, zmniejsza sfery
głębokości przetwarzania informacji zawartej w polu uwagi. Zwiększenie zakresu uwagi powoduje
płytsze przetwarzanie informacji. z kolei zawężenie pola uwagi prowadzi do głębszego
przetwarzania. jednym z zasadniczych czynników powodujących zawężenia pola uwagi jest wzrost
wzbudzenia towarzyszący przeważnie sytuacjom trudnym i stresowym. Dochodzi wówczas do
znacznego zawężenia pola uwagi przy jednoczesnym wzroście efektywności i głębokości
przetwarzania informacji zawartej w tak zawężonym polu. Stan taki określany jest mianem
widzenia tunelowego, Subsystemy uwagi orientacyjny i detekcyjny w wypadku percepcji wzrokowej
są, identyfikowane z uwagą związaną z peryferycznym centralnym polem widzenia, Zakres
centralnego obszaru widzenia, związany z detekcją, sygnałów i rozpoznawaniem, może ulegać
zawężeniu lub rozszerzeniu w zależności od wielu czynników, na przykład złożoności
percypowanego bodźca, doświadczeń, nawyków czy też poziomu wzbudzenia. Zakres funkcjonalny
uwagi wzrokowej determinuje poziom jej koncentracji, zmienia sfery głębokości przetwarzania
informacji zawartej w polu uwagi. Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie
informacji, Z kolei zawężenie pola uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania.
Charakter sytuacji zdaniowo-bodźcowej powoduje, iż w funkcjonowaniu złożonego systemu uwagi
może dochodzić do przewagi subsystemu orientacyjnego lub detekcyjnego. Przewaga funkcjonalna
któregoś z tych subsystemów w warunkach dużej dynamiki zmian w polu percepcyjnym nieuchronnie
prowadzi do błędów.
4.Wymień procesy myślenia, odbioru i magazynowania informacji w kontekście systemu autonomicznego człowieka.
Proces myślenia:
- Aspekt operacyjny:
W tym aspekcie myślenie to ciąg pojęć. Pojęcia te wchodzą ze sobą w złożone relacje
(powiązania). Myślenie umożliwia wyodrębnienie różnych cech danego pojęcia, zauważanie
podobieństw pomiędzy rożnymi pojęciami, abstrahowanie od cech różniących pojęcia, uogólnianie
i uszczegółowianie, czego efektem jest też tworzenie nowych pojęć.
- Aspekt dynamiczny;
W tym aspekcie myślenie to proces, który wymaga odpowiedniego tempa i selektywności. Ta strona
myślenia ma wiele wspólnego z uwagą.
- Aspekt motywacyjny:
Ta strona myślenia zajmuje się ukierunkowaniem tego procesu na konkretny cel
Procesy odbioru:
wrażenia, konkretność- Intuicja, globalność
Procesy magazynowania Informacji
•zapamiętywanie - zapisywanie odbieranych informacji w doświadczeniu, może
się ona odbywać samorzutnie lub w sposób zamierzony
• przechowywanie - praca; w toku, których magazynuje się zapamiętany materiał
• przypominanie - proces aktualizacji śladów pamięciowych, czyli wydobywanie z magazynu
pamięci przechowywanych w nim informacji
5.Wyjaśnij zjawiska psychiczne i czynniki sytuacyjne powodujące zawężenie pola uwagi, jako istotne źródło błędów u człowieka.
Zwiększenie zakresu uwagi powoduje płytsze przetwarzanie informacji. Z kolei zawężenie pola
uwagi prowadzi do głębszego przetwarzania. Jednym z zasadniczych czynników powodujących
zawężenia pola uwagi jest wzrost wzbudzenia towarzyszący przeważnie sytuacjom trudnym i
stresowym, Dochodzi wówczas do znacznego zawężenia pola uwagi przy jednoczesnym wzroście
efektywności i głębokości przetwarzania informacji zawartej w tak zawężonym polu. Stan taki
określany jest mianem widzenia tunelowego. Czynniki wpływające na poziom zawężenia uwagi:
- poziom zmęczenia
- poziom motywacji
6.Przedstaw podstawowe warunki stosowania sygnalizacji wzrokowej lub słuchowej w zależności od sytuacji.
Sygnalizacja wzrokowa, gdy:
- wiadomość jest długa, złożona, musi być wykorzystana później,
dotyczy zdarzeń w przestrzeni, nie wymaga natychmiastowej reakcji, narząd słuchu jest przeciążony, otoczenie jest zbyt hałaśliwe, praca nie wymaga ciągłych zmian położenia obserwatora.
Sygnalizacja słuchowa, gdy:
- wiadomość jest krótka, prosta, nie musi być wykorzystana później, dotyczy zdarzeń w czasie, wymaga natychmiastowej reakcji, narząd wzroku jest przeciążony, otoczenie nie sprzyja odbiorowi sygnałów wzrokowych, praca wymaga ciągłych zmian położenia obserwatora.
7.Przy rozmieszczaniu oraz grupowaniu urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych wykorzystuje się następujące zasady
1. Zasada spełniane) funkcji - zgodnie z tą zasadą grupuje się razem urządzenia, których
działanie jest podporządkowane jakiejś wspólnej funkcji nadrzędnej,
2. Zasada ważności - zasada ta polega na grupowaniu urządzeń zgodnie z ich znaczeniem dla
danego działania, a więc najważniejsze urządzenia umieszcza się w najlepszym miejscu dla
obserwacji.
3. Zasada optymalnego umiejscowienia - według tej zasady każde urządzenie powinno być tak
umieszczone, aby znalazło się w położeniu możliwie najlepszym z punktu widzenia określonego
kryterium
4. Zasada kolejności użycia - zgodnie z tą zasadą, umieszcza się możliwie blisko siebie te
przyrządy, które często są używane bezpośrednio po sobie.
5. Zasada częstości użycia - realizacja tej zasady polega na umieszczaniu przyrządów
używanych w miejscach o najlepszej widoczności.
8.Ogólne zasady dotyczące projektowania urządzeń sterowniczych.
- urządzenia sterownicze powinny mieć kształt zgodny z ich funkcja, oraz z odpowiednimi
cechami i wymiarami antropometrycznymi
- ich użytkowanie nie może wywołać uczucia niewygody chwytu ruchu
- materiał użyty do wykonania części chwytowej powinien być dostosowany do wymagań
higienicznych, przyjemny w dotyku i o znacznej izolacyjności cieplnej
- elementy sterowania powinny być łatwo dostępne we wszystkich położeniach
- powinny znajdować* się w optymalnym zasięgu ręki i nie powodować wymuszonej postawy ciała
operatora
- powinny być tak rozmieszczane, aby przy sterowaniu wzajemnie sobie nie przeszkadzały, nie
powodowały zranień operatora oraz uniemożliwiały przypadkowe załączenie sterowanego
urządzania
- największa siła szybkość dokładność wymagana przy starowaniu nie może przekraczać
psychofizycznych możliwości obsługującego
- układ elementów powinien być przejrzysty do tego stopnia, aby w krytycznych warunkach
prawidłowy ruch został wykonany automatycznie
- urządzenia sterownicze wymagające szybkiej reakcji powinny być umieszczone jak najbliżej
ręki
- przy uruchamianiu elementów sterowania nie powinny występować nadmierne opory, ale również
nie mogą być to opory niezauważalne
- urządzenia pełniące tę samą funkcję, należy umieszczać obok siebie
- urządzenia awaryjne powinny być umieszczone w widocznym i dostępnym miejscu
- przy wyborze ręcznego elementu sterowania należy przede wszystkim stosować te, które
umożliwiają ruch "wprzód-w tył", następnie „w prawo-w lewo", ruch "w górę-w dół" lub ruch
obrotowy
- stosować urządzenia sterowane ręcznie, jeśli wymagana jest szybkość i dokładność
- dla przenoszenia dużej siły stosować sterowanie nożne
- urządzenia sterownicze powinny być łatwo rozpoznawalne
- kierunek ruchu urządzenia sterowniczego powinien być zgodny z kierunkiem ruchu maszyny,
jaki chcemy spowodować.
9.Wyjaśnij sens zasady parsimony i optymalizacji w badaniu ryzyka wypadkowego w pracy.
Zasada persimony nazywana też zasadą ekonomii środków, albo zasadą oszczędności środków. przyświeca opracowywaniu prostych i jasnych norm, reguł, instrukcji, teorii, twierdzeń, modeli itp.
W procesach działania zasada parsimony sprowadza się do następujących reguł:
- prostoty myślenia i komunikowania
- ekonomii środków działania, strategii czasu, podziału funkcji w organizowaniu badań i wdrożeń,
- regułę "kolumny jońskiej", czyli estetycznej prostoty w konstruowaniu obiektów technicznych
- regułę artefaktu, czyli poprzez estetyczną atrakcyjność obiektu stworzyć korzystny nastrój i dobre samopoczucie w obcowaniu z nim
- reguła antysteresu lub obniżenia stresu do minimum
Optymalizacja w ergonomii jest rozumiana, jako ustalenie najkorzystniejszych warunków dla funkcjonowania systemu lub jego elementów. Przyświecają jej cztery główne cele ujmowane zwykle równocześnie:
- niezawodność funkcjonowania systemu
- efektywność funkcjonowania systemu
- bezpieczeństwo i higiena pracy i życia
- poczucie komfortu i dobrostanu człowieka
Warunki optymalne są pojęciem rozciągłym, rozmytym, nie są punktem, lecz strefą lub polem w dodatku płynnym, niestałym, zależnym od czynników otoczenia i psychofizycznego stanu człowieka. Można je zilustrować na skali linearnej.
Do kalkulacji ryzyka używamy wymiarów jakościowych i ilościowych. Zasada optymalizacji i
zasada parsimony mają tu zastosowanie polegające na dobieraniu odpowiednich wymiarów ryzyka, bez
niepotrzebnego dodawania kolejnych, tak, aby otrzymać jak najlepsza (optymalna) ocenę, ryzyka
wypadkowego w pracy
10.Model powstawania wypadków i zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
powstanie wypadku jest wynikiem działania czynnika technicznego:
- organizacyjnego
- ludzkiego lub ich kombinacji
W celu wyjaśnienia przyczyn i okoliczności wypadków należy wziąć pod uwagę:
- zachowanie ludzi
- stan wyposażenia
- rodzaj stosowanych materiałów
- organizację i warunki środowiska pracy
11.Opisz próbę Martineta opisującą przydatność człowieka do zróżnicowanych
poziomów uciążliwości pracy.
Przydatność pracownika do zróżnicowanych poziomów uciążliwości pracy można określić próbą Martineta, polegająca na:
• pomiarze tętna spoczynkowego P1.
• wykonaniu 10 przysiadów w odstępach jednosekundowych,
• pomiarze tętna natychmiast po wykonaniu tych przysiadów P2,
• pomiarze tętna po upływie jednej minuty po zaprzestaniu wykonywania przysiadów P 3
• otrzymana wartości podstawiamy do wzoru na wskaźnik Ruffiera Wr=(P1+P2+P3)-200/10
Po otrzymaniu wyniku umiejscawiamy badanego człowieka w odpowiedniej kategorii:
• 0 - zdolny do każdego wysiłku (bardzo dobry)
• 0-5 - zdolny do dużego wysiłku (dobry)
• 5-10- zdolny do umiarkowanego wysiłku (dość dobry) - 10-15 - zdolny do lekkiego wysiłku (dostateczny)
• 15-20 - niezdolny do pracy fizycznej (niedostateczny)
12.Opisz działanie ośrodka termoregulacji kontrolującego temperaturę ciała i
sterującego mechanizmami uwalniania i oddawania ciepła.
Na podstawie otrzymanych informacji ośrodek również w postaci impulsów nerwowych wysyła
rozkazy do termoregulacyjnych narządów wykonawczych. W sytuacji, gdy organizmowi grozi
oziębienie naczynia skóry silnie kurczą w następstwie czego przepływ krwi znacznie się
zmniejsza. Krew przepływając wolno przez skórę ulega nadmiernemu odtlenieniu. Hemoglobina
staje się błękitna a skóra sinieje. Temperatura skóry obniża się, co zmniejsza oddawanie przez
nią ciepło. Kurczą się mięśnie przywłośne, powoduje to chropowatość skóry. tzw. gęsia skórka
oraz jeżenie się włosów na skórze. ?Polisa? włosów zwalnia przyskórny prąd konwekcyjny
jednocześnie wzrasta wyzwalanie ciepła endogennego, szczególnie w mięśniach szkieletowych.
Występuje w nich zjawisko zwane dreszczami polegająca na asynchronicznych skurczach włókien
mięśniowych. Mięśnie wyzwalają, ciepło, ale nie kurczą się, jako całość. Zmienia się również
zachowanie człowieka, np, kuli się, szuka schronienia przed zimnem, zakłada ciepłą odzież itp
jeśli w otoczeniu panuje wysoka temperatura lub działają tam źródła intensywnego
promieniowania cieplnego naczynia skóry rozszerzają się i przepływ krwi przez nie wzrasta.
Zwiększona zawartość wody w skórze zwiększa jej przewodnictwo cieplne jednocześnie
zapewniając korzystne warunki dla procesu pocenia się. Rozpoczyna się wydzielanie potu. który
parując ze skóry odbiera jej ciepło niezbędne do przekształcenia się w parę wodną
13.Różnica między pracą fizyczną dynamiczną a pracą statyczną
Praca fizyczna dynamiczna- jest definiowana, jako praca wykonywana z
przeważającym udziałem skurczów izotonicznych i krótkotrwałych skurczów
izometrycznych. Skurcz izotoniczny zachodu wówczas, jeśli jeden z przyczepów mięśnia jest
wolny i w wyniku pobudzenia następuje jego skracanie i maksymalną
szybkością. Napięcie mięsni w tej sytuacji nie zmienia się. Skurcz izometryczny
zachodzi wtedy, gdy obydwa przyczepy mięsni są unieruchomione, a opór
przekracza wielkość siły maksymalnej, co w efekcie powoduje w mięśniu
pobudzonym wzrost napięcia. Natomiast jego długość nie zmienia się. Taki typ
skurczów przeważa w czasie wysiłków statycznych.
Praca statyczna- stwarza inny również bardzo istotny rodzaj aktywności
mięśniowej. Jej istotą są skurcze izometryczne charakteryzujące się tym, że stan
pobudzania powoduje wzrost napicia mięśni natomiast nie ulegają one
skróceniu.
Rozwijana siła mięśniowa pozostaje w stania równowagi z oporem zewnętrznym
lub siłą ciężkości. Nie ma zatem efektów pracy w sensie mechanicznym jednak
wzrost napięcia mięśnia spowodowany jego izometrycznym skurczem) jest
czynnym procesom fizjologicznym stanowiąc często duże obciążenie dla
organizmu.
Podstawowa część obciążeń typu statycznego jest związana z napięciami
posturalnymi odgrywającymi rolę w utrzymaniu pożądanej pozycji ciała.
Pełną relaksację, mięśniową uzyskuje się zatem w pozycji leżącej lub częściowo
półleżącej. W innych pozycjach ciała rozwijana siła napinających się mięsni
oddziałuje na kościec zapewniając jego stabilizacją wobec działania siły
grawitacji.
14.Przedstaw bilans dobowej całkowitej przemiany materii
Przemiana materii to suma procesów chemicznych i towarzyszących im zmian
energetycznych zachodzących w związku z pobieraniem pożywienia, jego
trawieniu i wydalaniem.
Katabolizm- proces rozpadu
Anabolizm - proces syntezy
Miedzy tymi procesami zachodzi równowaga- homeostaza
Dobowy wydatek energetyczny:
60-75% podstawowa przemiana materii, sen metabolizm podstawowy,
15-30% aktywność fizyczna, praca, sport
15% swoiste, dynamiczne działanie pożywienia,
Całkowita przemiana zależy od masy ciała, i składu ciała, od wieku, płci
Obliczenie podstawowej przemiany materii:
1 kcal/1kg/1h - 70kg x 24h =1680kcal
Ogólny wydatek energetyczny zależy od stopnia ciężkości pracy.
Dobowy rytm zmian temperatury
Ogólnie uznanym wskaźnikiem aktywności biologicznej człowieka jest
krzywa dobowa temperatura wnętrza.
15.Metody oceny wydatku energetycznego na stanowiskach pracy. Omów ich istotę.
WYDATEK ENERGETYCZNY - często jest stosowany, jako energetyczne kryteria
ciężkości pracy fizycznej. Do oceny ciężkości pracy wykorzystywana jest wielkość
wydatku energetycznego w ciągu zmiany roboczej.
METODY POMIARU WYDATKU ENERGETYCZNEGO:
-kalorymetria bezpośrednia
-kalorymetria pośrednia
-chronometrażowa (tabelaryczna wg Lehmana)
-oceny na podstawie mechanicznego efektu pracy
-oceny na podstawie zmian fizjologicznych
-oceny uciążliwości wynikającej z wysiłków statycznych
-oceny uciążliwości związanej z monotypowością ruchów roboczych
-badanie "odnowy tętna"
METODY TABELARYCZNE
Przy braku możliwości wykonywania pomiaru wydatku energetycznego jedną z
wymienionych wcześniej metod wartości te możemy określić za pomocą,
szacunkowej metody chrowmitrażowo-tabelarycznej, odczytując z tabeli
wartość wydatku energetycznego dla typowych czynności
METODY OCENY CIĘŻKOśCl PRACY NA PODSTAWIE ZMIAN CZĘSTOŚCI SKURCZÓW SERCA (częstości tętna)
Każda praca fizyczna a dynamiczna szczególnie powoduje pobudzanie układu
krążenia i oddechowego oraz mechanizmów termoregulacji, Jest to związane z
pokryciem większego zapotrzebowania pracujących mięśni na tlen ii substraty
energetyczne pochodzące ze źródeł pozamieśniowych oraz stanowi efektywne
usuwanie z mięśni produktów przemiany materii i nadmiarów wyprodukowanej
energii, zapobiegając tym samym wzrostowi temperatury ciała. Analiza częstości
skurczów serca podczas pracy jest parametrem często stosowanym do oceny
ciężkości pracy.
Powyższa metoda ma zastosowanie jedynie w przypadku pracy dynamicznej i zaangażowaniem dużych grup mięśniowych.
Zależność między częstością, skurczów serca i kosztem energetycznym prac może
być opisana następującym wzorem:
M=4,0xHR-225
M - koszt energetyczny pracy mierzony w watach; HR - częstość skurczów serca
METODY KALQRYMETRYCZNE
metoda kalorymetrii bezpośredniej - wydatek energetyczny człowieka podczas
wysiłku można ocenić na podstawie pomiaru ilości ciepła wytworzonego w
organizmie metoda kalorymetrii bezpośredniej, wykonywanego w specjalnych
komorach (laboratoriach) kalorymetrycznych
metoda kalorymetrii pośredniej - opiera się na zależności między ilością pobieranego przez organizm tlenu w jednostce czasu, a ilością energii uwolnionej w procesach metabolicznych
Kalorymetria pośrednia jest szczególnie przydatna podczas wysiłków, w których przeważają; procesy tlenowe (aerobowe).
Na podstawie zależności między wentylacją płuc a zużyciem tlenu można
obliczyć przybliżoną wartość wydatku energetycznego posługując się równaniem
Datta - Ramanathana.E=0,21*V E(STPD) E - wydatek energii, w kJ/min. VE(STPD) - wentylacja płuc w l/min, w warunkach STPD. STPD - objętość gazu w temp. 0'C i ciśnieniu atmosferycznym 101,3 kPa.
Aby wyliczyć wydatek energetyczny należy:
- przeprowadzić chronometraż czynności roboczych w ciągu zmiany roboczej wyodrębniając powtarzające się cykle czynności głównych, pomocniczych i przerw w pracy
- przeprowadzić pomiar wydatku energetycznego dla każdej czynności lub cyklu -dokonać wyliczania wydatku energetycznego netto dla poszczególnych czynności i cykli
- podsumować wartości wydatku energetycznego wszystkich cykli roboczych oraz przerw w celu uzyskania globalnej wartości na całą zmianę roboczą.
16.Omów podstawowe determinanty obciążenia psychicznego człowieka.
Dużą rolę w procesie pracy odgrywa stopień angażowania systemu nerwowego człowieka. Istnie(e
granica jego możliwości. Na wielkość obciążenia tego systemu (zwanego psychicznym) mają wpływ
rożne czynniki w zależności, w jakim etapie procesu pracy się człowiek znajduje. I tak:
1. dla zjawisk percepcyjnych Istotna jest Ilość napływających informacji. Ich złożoność,
zmienność; czy jednoznaczność,
2. gdy nie ma jednoznacznego przyporządkowania miedzy sygnałem a reakcją wysiłek psychiczny
zależy od wagi podjętych decyzji.
3. w procesach wykonawczych, mimo, że zależą one od wielkości wysiłku fizycznego, to może być
też widoczny udział systemu nerwowego w przypadku złożoności wykonywanej czynności i jej
stopniu identyfikacji. Obciążanie psychiczne jest wiec sumą wszystkich etapów pracy, a
badania jego powinny być prowadzone zwłaszcza, gdy występuje monotypia (powtarzające się
czynności}, monotonia (napływ tych samych Informacji). czuwanie, konieczność podejmowania
częstych i trudnych decyzji lub precyzyjne czynności motoryczne.
Prócz tego stres (jest definiowany w psychologii, jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy
możliwościami Jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem
równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych Jest próbą przywrócenia równowagi), zmęczenie
psychiczne i przesycenie psychiczne (nadmiar przyjmowanych informacji).
17.Działaniem uwagi kierują mechanizmy fizjologiczne i psychiczne. Wskaż na te fizjologiczne.
Mechanizmy fizjologiczne uwagi:
•reakcja orientacyjna powstaje w odpowiedzi na nowe nieoczekiwane bodźce pojawiające się w
otoczeniu. Ma ona ogromne znaczenie w procesie uczenia się. Sens reakcji sprowadza się do
zaostrzenia procesów spostrzegania wraz ze wzrostem napływu informacji i ujawnianiem nowych i
- w pierwszym rzędzie - znaczących, ważnych bodźców. Za pomocą reakcji orientacyjne)
następuje bardzo czule rozróżnienie podniet. osiągane dzięki zmianom, jakie przy tym zachodzą
w sposobie funkcjonowania percepcyjnych struktur mózgu, powtórne oddziaływanie bodźca
doprowadza do coraz pełniejszego jego poznawania I równocześnie do wygasania reakcji
orientacyjnej. Tak więc, reakcja orientacyjna występuje w charakterze "Informacyjnego
regulatora", który włącza się z chwilą powitania nowej sytuacji. Takie działanie Jest
biologicznie celowe, ponieważ przygotowuje ono organizm do reakcji I zmiana sytuacji nie może
go zaskoczyć. reakcja organizmu wyprzedza, bowiem rozwój zdarzeń w otaczającym środowisku,
sprzyjając tym samym jego wyładowaniu się I zaspokojeniu potrzeb. Reakcja orientacyjna
określona przez Iwana Pawłowa, jako reakcja, „co to jest", była po raz pierwszy przedmiotem
badań w jego laboratorium. W chwili obecnej znany juz Jest Jej niewątpliwy wpływ na
powstawanie odruchów warunkowych. W wyniku licznych badan na zwierzętach i ludziach wykazano,
że procesowi wykształcania się odruchu warunkowego, opartego na zapisie w mózgu nowego
doświadczenia, towarzyszy wyraźne ożywienie komponentów reakcji orientacyjnej, która, w miarę
utrwalania się związku, wygasa, ale ożywia się ponownie przy każde] zmianie warunków
doświadczenia-Indukcja ujemna. - pobudzenie w pewnej okolicy mózgowej powoduje hamowanie w
okolicach sąsiednich (w skutek tego jednostka jest mniej wrażliwa na bodźce kierowane do tych
okolic. Dzięki temu pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany, a nierozlany
pobudzenie układu sutkowego, twór siatkowy pnia mózgu to układ Jego aktywacji. Zaczyna się on
w rdzeniu kręgowym I ciągnie przez cały pień mózgu (do międzymózgowia). Twór siatkowy pnia
mózgu to przestrzenna siec włókien rdzennych (najmocniej rozwinięta w grzbietowe; części
mostka i śródmózgowiu), do którego płyną, Impulsy z całego organizmu. Układ siatkowy można
podzielić na dwie części zstępującą I wstępującą. Ta pierwsza kontroluje czynności odruchowe
rdzenia kręgowego, napięcie mięśni szkieletowych oraz czynność ośrodków nerwowych krążenia I
oddychania- Natomiast ta druga ma za zadanie sprawdzać czynność ośrodków tyłomózgowia,
śródmózgowia i międzymózgowia. a także hamować czynność neuronów korowych i zmniejszanie
dopływu impulsów do kresomózgowia. Impulsy układu siatkowego wstępują do kory mózgu. docierają
do niej oraz zstępują do rdzenia kręgowego. Całość Układu siatkowego odpowiada za pobudzenie
lub hamowanie kory
18.Źródła stresu psychospołecznego w pracy.
Do najważniejszych stresorów w środowisku pracy można zaliczyć:
- niesprzyjające fizyczne środowisko pracy.
-przeciążenie bądź niedociążenie pracą
- zbyt mała kontrola nad procesem pracy,
- niejasność bądź konfliktowość roli,
- złe stosunki interpersonalne,
- brak perspektyw rozwoju zawodowego
Zdaniem R.Lazzurusa: "stres psychologiczny jest szczególną relacją pomiędzy osobą, a środowiskiem, którą osoba ocenia, jako nadwyrężającą jej zasoby i zagrażającą jej dobrostanowi. Definicja ta odzwierciedla relacje pomiędzy jednostką, a środowiskiem.
Zwraca uwagę na subiektywizm stresu, który polega na tym, że takie same warunki zewnętrzne mogą być inaczej interpretowane przez każdą jednostkę i w konsekwencji mogą mieć dla nich inne znaczenie i skutek.
Przekładając kategorię stresu na specyfikę miejsca pracy, stres w pracy traktowany jest, jako proces, w którym czynniki związane ze środowiskiem pracy powodują określone konsekwencje. W środowisku pracy można doświadczyć dwóch rodzajów stresu: stresu chronicznego, związanego z często powtarzającymi się trudnościami oraz stresu traumatycznego wywołanego wydarzeniami traumatycznymi.
Stres chroniczny jest zjawiskiem typowym, charakterystycznym dla funkcjonowania w organizacji. Wiąże się on z sytuacjami, które nie przekraczają możliwości adaptacyjnych jednostki, ale stopniowo wyczerpują jej zasoby odpornościowe. Stres traumatyczny jest konsekwencją pewnych wyjątkowych sytuacji, które mogą się wiązać z zagrożeniem i urazami.
19.Wskaż praktyczne znaczenie II prawa Yerkesa- Dodsona.
Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonywane nawet wtedy, gdy poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki, wykonywania zadań trudnych jest szybko upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.
Przykład: gdy goni mnie potężny pies będę biegł szybciej, niż gdy goni mnie średni pies. Bieganie jest zadaniem łatwym, wysoki poziom pobudzenia podnosi wykonanie tego zadania. Gdy mam do rozwiązania zadanie matematyczne, z którym się wcześniej nie zetknąłem (trudne zadanie) tym lepiej, jeśli będę rozluźniony (niski poziom pobudzenia), stres szybko zmniejszy szanse na to, że dobrze je rozwiążę. Poprzez "sytuacje trudne" rozumie się zadania skomplikowane, nowe, nieprzetrenowane oraz wykonywane w sytuacjach wymagających także innego działania. Sytuacje trudne to także takie, które angażują wszystkie nasze zasoby poznawcze.
20.Przedstaw istotę podstawowych wskaźników niezawodności człowieka w układzie człowiek- maszyna.
Przydatność do zawodu i pracy jest to ogół cech psychofizjologicznych i psychicznych człowieka, składających się na określone kwalifikacje warunkujące sprawne wykonanie zadań przypisanych konkretnemu stanowisku pracy. jest to szczególnie ważne w zawodach i na stanowiskach charakteryzujących się znaczną zmiennością warunków pracy, ponadprzeciętnymi wymogami oraz tam, gdzie zawodność człowieka pociąga z sobą zbyt duże konsekwencje (straty w ludziach, znaczne straty materialne).
W teorii niezawodności człowieka funkcjonują ilościowe i jakościowe definicje. Niezawodność operatora z sensie ilościowym to zdolność określana przez prawdopodobieństwo do wykonywania powierzonych zadań. W rozumieniu jakościowym (Ratajczak) jest to zdolność do wykonywania zadań z minimalnym ryzykiem popełnienia błędu i w określonym czasie. Niezawodność jest obiektywna- względną cechą człowieka i należy rozumieć ją, jako funkcję odpowiedzialności między czynnikami wewnętrznymi operatora (cechy temperamentu, osobowość, motywacja, kwalifikacje) a czynnikami zewnętrznymi (zadania, jakość techniczna i eksploatacyjna maszyn, metody pracy, fizyczne warunki środowiskowe, klimat społeczny, atmosfera w pracy).
Niezawodność- dokładne, efektywne i bezbłędne wykonywanie zadań w przewidywanym czasie pracy, zarówno w warunkach optymalnych jak i ekstremalnych [Milerian].
Plastyczność- zdolność przystosowania się człowieka do zmiany warunków pracy.
21.Przyczynowo-skutkowa zależność pomiędzy warunkami pracy a bezpieczeństwem pracy.
Zastosowanie przyczynowo- skutkowej analizy czynników ergonomicznych działających na człowieka pozwoliło ustalić powiązania pomiędzy obszarami ich oddziaływania. W ten sposób zostały wyodrębnione trzy następujące płaszczyzny:
- płaszczyzna przyczynowa
- płaszczyzna oddziaływania
- płaszczyzna skutków
Tak ustalone przyczyny tworzą obszar przedsięwzięć ergonomicznych realizowanych w praktyce przedstawionych na rys.
22.Wyjaśnij istotę następujących pojęć: przemęczenie, znużenie, zmęczenie psychiczne.
Przemęczenie- powstaje na skutek nakładania się stanów zmęczenia w warunkach niedostatecznego wypoczynku. jes6t to zjawisko podobne do stanów chorobowych. Daje złe samopoczucie, przygnębienie, zły wygląd, łatwość zmęczenia, zaburzenia snu.
Znużenie- forma zmęczenia charakterystyczna dla stanu wyczerpania potencjału roboczego. Do odzyskania sił konieczny jest wypoczynek
Zmęczenie psychiczne- znajdujące wyraz w zahamowaniu działalności ośrodków korowych, którego efektem jest rozluźnienie uwagi, zwolnione i wstrzymane procesy obserwacji, zmniejszenie dynamizmu człowieka oraz jego sprawności fizycznej i intelektualnej.
23.Wyjaśnij istotę następujących pojęć: zmęczenie odśrodkowe, zmęczenie obwodowe, zmęczenie przewlekłe.
Zmęczenie ośrodkowe- uczucie ciężkości pracy i bólu mięśni, zmniejsza motywację, praca statyczna.
zmęczenie obwodowe- praca dynamiczna, zmęczenie pracujących mięśni, zmniejszenie siły i szybkości ich skurczów aż do całkowitej utraty zdolności do pracy.
Zmęczenie przewlekłe- zaburzenie w działaniu mechanizmów kontrolujących funkcje fizjologiczne organizmu (ukł. nerwowy) i rozwoju stanu patologicznego.