WYKŁAD 2 29.10.2011

Przedsiębiorstwo - wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową.

Zakład - jednostka wyodrębniona pod względem organizacyjnym i technologicznym.

Przedsiębiorstwa jedno- i wielozakładowe.

Definicje małych i średnich przedsiębiorstw

Zawarte są w art. 104-110 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przepisy te dostosowują polskie prawo do rekomendacji Komisji Europejskiej.

Za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej w jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

- zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz

- osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.

Za małego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

- zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz

- osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro.

Za średniego przedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej w jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

- zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz

- osiągał roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzanego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro.

Ustawodawca, przewidując, że pomoc ze strony władz publicznych może być w nieuczciwy sposób wykorzystywana przez wielkich przedsiębiorców tworzących małe podmioty, wyłączył spod kategorii odpowiednio mikroprzedsiębiorcy, małego lub średniego, przedsiębiorcę, w którym inni przedsiębiorcy, Skarb Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego posiadają:

- więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji,

- prawa do ponad 25% udziału w zysku,

- więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników, walnym zgromadzeniu akcjonariuszy albo walnym zgromadzeniu spółdzielni.

Rodzaje przedsiębiorstw ze względu na formę własności:

• państwowe

• komunalne - właścicielami są mieszkańcy pewnej okolicy (właścicielem jest np. gmina)

• spółdzielcze - właścicielami są dobrowolnie zrzeszeni pracownicy

• prywatne

Rodzaje przedsiębiorstw ze względu na formę organizacyjno-prawną:

1. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą

2. Spółki osobowe:

• spółka cywilna

• spółka jawna- spółka prawa handlowego, obowiązuje kodeks prawa handlowego

• spółka partnerska

• spółka komandytowa

• spółka komandytowo-akcyjna

3. Spółki kapitałowe:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - sp. z o.o.

• spółka akcyjna - S.A.

Funkcja produkcji

Funkcja produkcji to zależność między wielkością produkcji a nakładami poniesionymi na jej uzyskanie. Funkcje tę możemy wyrazić w postaci zapisu:

Q = f(Np, N_k, N_z)

Stałe czynniki produkcji to takie, których nakładów nie można zwiększyć w danym czasie (grunty, budynki).

Zmienne czynniki produkcji to takie, które można zwiększyć danym czasie, bez inwestycji - surowce, energia.

Okres krótki - to taki, w którym przynajmniej jeden z czynników jest stały

Okres długi - to taki, w którym wszystkie czynniki produkcji są zmienne.

Prawo malejących przychodów

U podstaw tej koncepcji leży założenie, że w procesie produkcji do dyspozycji są dwa czynniki - jeden stały i jeden zmienny, a zatem wzrost produkcji następuje dzięki zwiększeniu nakładów czynnika zmiennego.

Prawo malejących przychodów głosi, ze wzrost nakładów czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe) zaczyna od pewnego momentu dawać coraz mniejsze przyrosty produkcji.

Oznacza to, że nie jest możliwe, ani racjonalne zwiększanie nakładu czynnika zmiennego w celu powiększenia produkcji.

Prawo to zakłada również niezmienność techniki wytwarzania.

Produkt krańcowy - przyrost produktu całkowitego związany ze zwiększaniem nakładu czynnika zmiennego o jednostkę. Początkowo PK rośnie, gdyż dzięki wzrastającym nakładom czynnika zmiennego, czynnik stały jest coraz lepiej wykorzystywany. Ale zatrudniając coraz więcej czynnika, relacje między nakładami czynnika stałego i zmiennego będą się pogarszać.

Elementy rachunkowości przedsiębiorstwa

Najważniejszymi dokumentami w rachunkowości przedsiębiorstwa są: bilans (balance sheet), rachunek wyników (net income statement) i rachunek przepływów pieniężnych (cash flow statement).

Bilans przedsiębiorstwa to usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia. Jest dokumentem księgowym, stanowiącym podstawę dla rachunkowego zamknięcia roku obrotowego (bilans zamknięcia) oraz dla otwarcia kolejnego roku obrotowego (bilans otwarcia). Stanowi fotografię przedsiębiorstwa w określonym dniu, zwanym dniem bilansowym.

Bilans dzieli się na dwie części:

• aktywa - będące wykazem posiadanego przez dane przedsiębiorstwo majątku,

• pasywa - zawierające informacje na temat źródeł finansowania majątku.

Lewa strona bilansu wyszczególnia cały majątek trwały i obrotowy będący do dyspozycji przedsiębiorstwa. Określa się go mianem aktywów, gdyż bierze on czynny udział w realizacji zadań gospodarczych przedsiębiorstwa.

W bilansie, gdzie aktywa wykazywane są według zasady wzrastającej płynności, przyjmuje się podział na trzy zasadnicze grupy:

• Aktywa trwałe (majątek trwały) - wartości niematerialne i prawne, rzeczowy majątek trwały, finansowe składniki majątku trwałego oraz należności długoterminowe,

• Aktywa obrotowe (majątek obrotowy) - zapasy (materiałów, produkcji nie zakończonej, produktów gotowych, towarów, itp., )

• Pozostałe aktywa - rozliczenia międzyokresowe kosztów - czynne (wydatki lub zużycie składników majątkowych dotyczące miesięcy następujących po miesiącu, w którym je poniesiono).

Uproszczony bilans przedsiębiorstwa X

Aktywa	Suma (w tys. zł)	Pasywa	Suma (w tys. zł)
Aktywa trwałe 1.Grunty 2.Budynki 3.Maszyny i urządzenia 4.Wartosci niematerialne i prawne II. Aktywa obrotowe 1.Zapasy a)materiały b)towary c)produkcja w toku d)wyroby gotowe 2. Środki pieniężne 3.Należności III. Rozliczenia międzyokresowe czynne	10000 50000 85000 5000 30000 10000 50000 20500 5000 60250 250	Fundusze własne Fundusze obce Kredyty bankowe Zobowiązania wobec dostawców Zobowiązania wobec budżetu Inne zobowiązania Rozliczenia międzyokresowe bierne	203000 50000 30550 20000 20000 2450
Aktywa ogółem	326000	Pasywa ogółem	326000

Pasywa przedstawione są po prawej stronie bilansu. Stanowią one źródło finansowania środków trwałych i obrotowych. Nazwa pasywa bierze się stąd, że w przeciwieństwie do środków trwałych i obrotowych nie odgrywają aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Pasywa jako źródła finansowania majątku obejmują pięć grup:

• Kapitał (fundusz) własny - kapitał podstawowy, zapasowy, rezerwowy, nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych, wynik finansowy netto roku obrotowego,

• Rezerwy - m.in. na podatek dochodowy od osób prawnych,

• Zobowiązania długoterminowe - kredyty bankowe, pożyczki, papiery wartościowe o terminie wykupu dłuższym niż rok,

• Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne - pożyczki i kredyty bankowe, papiery wartościowe oraz zobowiązania o terminie zapłaty krótszym niż rok,

• Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów - dotyczą biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów za wykonane świadczenia, które jeszcze nie stanowią zobowiązania.

Każdy element majątku ma swoje źródło finansowania. Suma wszystkich aktywów musi równać się sumie pasywów, czyli źródeł ich finansowania. Jest to podstawowa zasada księgowości zwana zasadą równowagi bilansowej.

KOSZTY ponoszone przez firmę mogą być analizowane z różnych punktów widzenia. Najczęściej analizowany jest rodzajowy i kalkulacyjny układ kosztów.

Rodzajowy układ kosztów analizuje zużywanie się poszczególnych czynników produkcji. Wyróżniamy tutaj:

-amortyzacje (koszt zużywania się środków trwałych)

-materiały zużyte w produkcji

- koszty energii

-koszty osobowe (wynagrodzenia, składki na ub. społ., podatki dochodowe)

- usługi obce (transportowe, bankowe)

- podróże służbowe, delegacje

- koszty reprezentacji i reklamy.

Kalkulacyjny układ kosztów analizuje sposób rozliczania różnych elementów kosztów na poszczególne wyroby. Wyróżniamy tutaj:

- koszty bezpośrednie - koszty ponoszone przy produkcji konkretnych wyrobów (materiały bezpośrednie, płace pracowników produkcyjnych)

- koszty pośrednie - koszty, których nie można odnieść do produkcji konkretnych towarów (koszty administracji, amortyzacja, odsetki bankowe, ubezpieczenie majątku).

Rachunek wyników (rachunek zysków i strat) przedstawia powstałe w pewnym okresie przychody przedsiębiorstwa i odpowiadające im koszty.

Przykładowy rachunek wyników

Wyszczególnienie	Wartość [tys. zł]
Przychody (utarg całkowity)	1500
Koszty	1150
w tym:
Robocizna	400
Koszty energii i materiałów	300
Amortyzacja maszyn i urządzeń	150
Czynsz za wynajęcie hali fabrycznej	250
Koszty kredytu bankowego	50
Wynik operacyjny	350
Straty nadzwyczajne	50
Zyski nadzwyczajne	0
Zysk brutto	300
Podatek dochodowy	100
Zysk netto	150

RACHUNEK KOSZTÓW (Analiza krótkookresowa)

Rachunek kosztów służy ustaleniu najkorzystniejszego z punktu widzenia celu działania przedsiębiorstwa poziomu produkcji.

Koszty stałe (Fixed costs FC)- to koszty, które nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji (wynagrodzenie administracji, amortyzacja, ubezpieczenie majątku, podatki od nieruchomości)

Koszty zmienne (Variable costs, VC)- to koszty, które pozostają w bezpośrednim związku z rozmiarami produkcji (surowce, energia, płace pracowników produkcyjnych).

Koszty całkowite (Total costs, TC) - stanowi wartość zużytych czynników produkcji. O ich poziomie decyduje metoda produkcji i ceny czynników wytwórczych. Stanowi sumę kosztów stałych i zmiennych.

TC = FC + VC

Koszt krańcowy (Marginal cost, MC) - jest to przyrost kosztu całkowitego spowodowany wzrostem produkcji o jednostkę.

MC = ΔTC / ΔQ =TC`(Q)

Koszty przeciętne a koszty krańcowe

Koszty krańcowe maleją, gdy koszty krańcowe są mniejsze od kosztów przeciętnych, oraz rosną, gdy koszty krańcowe są większe od kosztów przeciętnych.

z tego wynika, że:

Koszty przeciętne osiągają minimum dla rozmiarów produkcji, przy których koszty krańcowe zrównują się z kosztem przeciętnym.

Krzywa przeciętnych kosztów zmiennych leży pod krzywą całkowitych kosztów przeciętnych i wraz ze wzrostem produkcji zbliża się do niej.

Analiza długookresowa

W okresie długim przedsiębiorstwo podejmuje wiele decyzji. Najważniejsze to decyzje dotyczące:

1. Skali prowadzenia działalności gospodarczej

2. Lokalizacji

3. Wyboru techniki wytwarzania

a) Zwiększenie nakładów czynników produkcji prowadzi do wzrostu rozmiarów produkcji. Nie oznacza to jednak, że produkcja rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu nakładów.

Możliwe są trzy sytuacje:

1. Stałe efekty skali - tzn. gdy rozmiary produkcji powiększają się w takim samym tempie jak nakłady czynników produkcji.

2. Rosnące efekty skali - gdy procentowy wzrost rozmiarów produkcji jest większy od procentowego wzrostu nakładów czynników produkcji.

3. Malejące efekty skali - rozmiary produkcji rosną wolniej niż nakłady czynników produkcji.

b)Lokalizacja może w istotnym stopniu wpływać na koszty produkcji z powodu różnic w cenie ziemi, kosztach materiałów, surowców, stawek płac, kosztów usług transportowych, telekomunikacyjnych.

Przy podejmowaniu decyzji o lokalizacji bierze się pod uwagę również wielkość rynku zbytu, podaż kadr kwalifikowanych, jakość dostępnych surowców, poziom infrastruktury gospodarczej.

c)Decyzje dotyczące wyboru metod wytwarzania mają długotrwałe konsekwencje. Gdy zostanie wybudowana fabryka i maszyny zostają zainstalowane, to na wiele lat staja się źródłem kosztów stałych.

Firma maksymalizująca zysk będzie chciała wybrać taką kombinację czynników produkcji, która pozwoli uzyskać określony poziom produkcji przy możliwie najniższych nakładach czynników produkcji.

Korzyści i niekorzyści skali - optimum techniczne

Wielkość produkcji dla której koszt przeciętny jest minimalny nazywa się optymalną skalą produkcji lub optimum technicznym.

Korzyści skali oznaczają spadek długookresowego kosztu przeciętnego AC w miarę wzrostu produkcji.

Niekorzyści skali to inaczej wzrost długookresowego kosztu przeciętnego.

Minimalna skala efektywna produkcji (MES) to taki poziom produkcji, przy którym przestają występować korzyści skali (Q_B).

Główne przyczyny występowania korzyści skali:

- Wykorzystanie efektów specjalizacji pracy

- niepodzielność dóbr kapitałowych (maszyn, budynków itp.)

• zasada 2/3 - nakłady na powiększenie obiektu są relatywnie mniejsze od osiągniętych efektów

• możliwość wprowadzenia produkcji wielofazowej, bez konieczności przesyłania półfabrykatów z jednej fabryki do drugiej

• duże firmy dysponują większymi środkami na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych

• możliwość tańszego zakupu czynników produkcji (np. surowców) z lepszymi warunkami płatności spowodowana większą siłą negocjacyjną

• jednostkowe koszty pakowania i transportu maleją wraz ze wzrostem skali produkcji

• utrzymanie działu sprzedaży, koszty badań rynkowych i reklamy nie są proporcjonalne do skali produkcji

• finansowe korzyści skali - niższe koszty pozyskiwania kapitału

• duże firmy mogą łatwiej i na korzystniejszych warunkach uzyskać kredyt bankowy

• duże firmy mogą korzystać z wielu źródeł finansowania: emisja akcji lub obligacji

Przyczyny występowania niekorzyści skali:

• wraz ze wzrostem produkcji pojawiają się kłopoty z zarządzaniem

• duże firmy wymagają wielu szczebli zarządzania

• problemy z koordynacją poszczególnych działów

• prawo Parkinsona (Wykonywanie zadań wydłuża się, wypełniając cały czas pracy)

• konieczność poszukiwania dalszych rynków zbytu

• możliwe kłopoty z pozyskiwaniem poszczególnych czynników produkcji

• skutkiem może być pojawienie się wąskich gardeł

Q

MC

P, MC

AC, AVC

AC

AVC

---