ADOLESCENCJA (10-20 r.ż.)

• bardzo ważny okres w życiu

• dokonuje się w tym okresie wiele przeobrażeń u dziecka- okres dojrzewania

• zmiany o charakterze psychicznym i fizycznym

• trudno tak dokładnie powiedzieć kiedy człowiek jest dorosły

• dojrzałość jest kategorią fizycznym a dorosłość psychologiczno-społeczną

ROZWÓJ FIZYCZNY

• na początku okresu adolescencji pokwitanie - wzmożone tempo przyrostu wysokości a później także masy

• odbywa się w różnym wieku (u dziewcząt średnio 2 lata wcześniej))

• dalsze zmiany dotyczą proporcji twarzy

• następnie ujawnianie się cech płciowych

• dojrzewanie płciowe:

• śr 13/14 r.ż.. u dziewcząt 1 miesiączka

• u chłopców wyznacznikiem jest 1 wytrysk nasienie oraz owłosienie

• zmiany uwarunkowane są genetycznie i środowiskowo

MOTORYKA

• dymorfizm płciowy (zróżnicowanie dziewcząt i chłopców)

• większość cech motorycznych stabilizuje się już w 15/16 r.ż.

• u chłopców dalszy intensywny rozwój, postęp nawet do 19/20 r.ż.

• u dziewcząt - niechęć do aktywności fizycznej (spowodowana np. kłopotami z akceptacją swojego ciała)

• u dziewcząt, które są nieaktywne następuje pogorszenie sprawności motorycznej

• w czasie wzrostu - kłopoty z koordynacją spowodowane zmieniającymi się proporcjami ciała

• chłopcy przyrastają głównie w tkankę mięśniową a dziewczęta w tkankę tłuszczową

• lenistwo ruchowe - u niektórych młodych ludzi - wynika ono trochę z układu nerwowego

PROCESY POZNAWCZE

WRAŻENIA I SPOSTRZEŻENIA

• okres największej wrażliwości i czułości zmysłów

• spostrzeżenia dokładne, bogate w szczegóły wielostronne

• polepsza się analiza i synteza percepcji

• coraz lepsza obserwacja oraz orientacja w czasie i przestrzeni

• coraz lepiej rozumiana symbolizacja treści

PAMIĘĆ I UWAGA

• istotny rozwój pamięci logicznej

• mimo wszystko nadal funkcjonuje pamięć mechaniczna

• 18 r.ż. następuje stabilizacja pamięci mechanicznej a po pewnym czasie regres

• zdolność zapamiętywania materiału abstrakcyjnego

• przewaga pamięci dowolnej

• wzrasta rola werbalizacji

• słowo wspomaga zapamiętywania

• rozwija się uwaga dowolna

WYOBRAŹNIA

• intensywnie wykorzystywana

• niezbędna w myśleniu hipotetycznym

• wyobraźnia pozostaje w związku z przeżyciami emocjonalnymi

• z powodu bardzo silnych przeżyć - potrzeba autoekspresji poprzez środki artystyczne (np., plastyczne literackie itp.)

MYŚLENIE

• wg Piaget: na ten okres (o. adolescencji) przypada ostatni etap rozwoju myślenia

• okres operacji formalnych (wychodzą one poza obserwację i doświadczenia a człowiek może je formułować dzięki hipotezą o rzeczach nieznanych)

• poziom idei wyrażonych w języku, np. symbole, słowa

• młody człowiek potrafi myśleć co mogło by być

• myślenie hipotetyczno-dedukcyjne pozwala również na wyprowadzanie wniosków z hipotez a nie z obserwacji]

• nowa postawa wobec problemu - młody człowiek szuka ogólnych praw rządzących rzeczywistością, eksperymenty i doświadczenia

• krytycyzm myślenia wobec siebie, innch i/lub świata

• młodzi ludzie mają skłonności do filozofowania, dyskusji, stawiania problemów

ROZWÓJ EMOCJONALNY

• okres wzmożonej emocjonalności

• żywość i intensywność emocji

• wszystko to wynika z fizjologii (hormony) oraz doświadczenia społecznego ( pojawiają się zupełnie nowe sfery, np. sfera seksualna)

• chwiejność emocjonalna, oscylacja między krańcowymi emocjami

• bardzo często są to uczucia bezprzedmiotowe

• młodzi ludzie mają skłonność do pogłębiania przeżyć

• mają zdolność do samokontroli emocjonalnej ale często tej samokontroli nie starcza na tak silne emocje

• niektórzy mają tendencję do maskowania uczuć, przeżywania w środku, nie uzewnętrzniania

• źródła emocji często mają charakter społeczny (akceptacja społeczna) zjawisk ogólnych typu choroba, śmierć, wygląd

• gniew pojawia się kiedy frustrowane są potrzeby

• okres nieśmiałości, zakłopotania i wstydu

• a jednocześnie radość życia, zadowolenie entuzjazm

• młodzi ludzie dziwią się światem i się nim zachwycają

• pojawiają się uczucia wyższe, społeczne i moralne

• uczucia estetyczne - bowiem jest to okres twórczości własnej, wzmożona wrażliwość na twórczość

• rola rysunku się zmniejsza na rzecz słowa pisanego (wiersze, pamiętniki)

WOLA

• okres podczas którego wzrasta ryzyko negatywizmu, który bierze się z poczucia bycia dorosłym np. bierny opór (np. kiedy młody człowiek udaje że nie słyszy próśb, nie reaguje na nie), jawny bunt

• młodzi ludzie często mają potrzebę czynów nieprzeciętnych, potrzebę wyczynu, silną potrzebę mocnych doznań, wyładowania energii

• chęć kształtowania samego siebie (np. mówienie co poniedziałek „rzucę palenie”)

ROZWÓJ SPOŁECZNY

RODZINA

• jej wpływ maleje stopniowo

• nadal zaspakaja potrzeby młodego człowieka

• konflikty z rodzicami

• największe ryzyko „nienadążania” rodziców za zmianami dziecka co prowadzi do konfliktów

• kryzys autorytetu rodziców, teraz dziecko zaczyna oceniać rodziców

• kryzys ten czasami jest wyrazem rozczarowania

• jeśli jest wyraźny = bunt okresu dojrzewania

• w okresie późnej adolescencji kontakty z rodzicami przekształcają się w partnerskie

• osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie

• młodzi ludzie potrzebują dowodów wsparcia

• po adolescencji następuje stabilizacja kontaktów

GRUPA RÓWIEŚNICZA

• wzrasta autorytet grupy rówieśniczej

• uniformizacja (takie same ubrania, taka sama muzyka)

• młodemu człowiekowi bardzo zależy na akceptacji

• warto wiedzieć z kim dziecko się kontaktuje

• grupa rówieśnicza zaspokaja wiele istotnych potrzeb (poczucie bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji, wsparcia jednostki, uczucie samodzielności)

• młody człowiek w grupie rozwija swoje kompetencje społeczne

• jeżeli cele realizowane przez grupę nie są właściwe - rodzice muszą interweniować

• młody człowiek w tym wieku jest bardzo podatny na wpływy (uwaga sekty)

• grupy nieformalne są powszechnym zjawiskiem

1. najbliżsi przyjaciele

• przyjaciel- osoba oddana, godna zaufania, wspierająca

• na początku adolescencji wymagania w stosunku do przyjaciela są bardzo duże, wyraźny wymóg wyłączności

• na początku są to przyjaźnie obu płci

2. paczki

• kilkuosobowe grupy zaprzyjaźnionych osób

• na początku jednej płci

• ekskluzywne (do już istniejącej paczki trudno się dostać)

3. grupy koleżeńskie

• tj. paczki

• tylko że bardziej liczne i nie tak ekskluzywne

4. bandy

• grupy młodzieżowe ocierające się o granice prawa

• bardzo wyraźna struktura wewnętrzna (przywódca, poddani, hierarchia, normy)

• cele nie zawsze właściwe

ZWIĄZKI INTYMNE

• podczas adolescencji następuje istotny rozwój seksualny

• pierwsze formy aktywności seksualnej

• wiek inicjacji seksualnej

MIŁOŚĆ

• zanim uczucia skierowane zostaną na :tego jedynego” to są one kierowane na ćwiczenia

• adoracja - forma przygotowawcza polega na silnej sympatii osoby tej samej płci (lub nie) i starszej

• flirt - wyraża dążenie do nawiązania kontaktu o charakterze erotycznym

rodzaje miłości

m. szczenięca (15/16 r.ż.)

• hałaśliwa, krótkotrwała, wszyscy dookoła o niej wiedzą

• nie jest ważny obiekt tylko samo uczucie

• osoba skoncentrowana na sobie

m. cielęca (ok. 16 r.ż.)

• miłość wiążąca się z kultem osoby kochanej

• osoba kochana jest stawiana na piedestale

m. romantyczna

• wyraźna przewaga elementów duchowych nad zmysłowymi

• zwykle nieszczęśliwa

m. dojrzała

• wczesna dojrzałość

• warunkiem jest dojrzałe „ja”

• zawiera wszystkie pierwiastki poprzednich miłości

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

• bardzo istotny okres w rozwoju osobowości

• na początku człowiek odkrywa swój świat psychiczny, zainteresowania

• introspekcja - wgląd w siebie

• rozwinięte „ja” realne i „ja” idealne

• o dobrym przystosowaniu świadczy umiarkowane „ja”

• zdolność do samooceny (wahająca się jeszcze ale już jest)

• powstaje uczucie dorosłości i wzorzec dorosłości (ważne jest co ten wzorzec zawiera)

• wzmożone poczucie własnej odrębności

• wzrasta potrzeba ekspresji

• u niektórych silna potrzeba samodzielności

• potrzeba różnicowania, pogłębiania zainteresowań

• rozwija się światopogląd, duże zainteresowanie rozważaniem problemów moralnych, filozoficznych, teoretycznych

• rozważając te problemy - chwiejne stanowisko (uwaga sekty subkultury)

• młodzi ludzie są idealistami

Rozwój wg Freuda:

• forma genitalna (ostatnia) kierująca się na inne osoby zaspakajana przez akt erotyczny i seksualny

• realizowanie życiowych ról, przygotowanie

Rozwój wg Eriksona:

• etap tożsamości - rozproszenia ról, poszerzenia tożsamości

• podstawowe znaczenie - ukształtowanie poczucia tożsamości („ja wiem że ja to ja niepowtarzalny”)

• jeżeli mamy ukształtowane poczucie tożsamości potrafimy odpowiedzieć na pytanie tj. kim jestem? jaki jestem? Jakie jest moje miejsce w życiu

• tożsamość syntetyczna (od grupy) czasami się zdarza

• tożsamość negatywna - człowiek....

• uważał on że społeczeństwo daje człowiekowi czas - moretorium - wypróbowujemy wtedy role społeczne bez ponoszenia odpowiedzialności

WCZESNA DOROSŁOŚĆ 20/23-35/40 r.ż.

KRYTERIA DOROSŁOŚCI

Dorosłość

• faza życia, w którą wkracza człowiek po gwałtownych zmianach rozwojowych prowadzących do dojrzałości biologicznej i społecznej,

• wyraża się w zdolności do prokreacji

• odpowiedzialnego podejmowania nowych ról społecznych związanych z zakładaniem rodziny, rodzeniem i wychowywaniem dzieci, rozwijanie (podejmowanie) aktywności zawodowej

• autonomiczne kierowanie własnym życiem

3 rodzaje kryteriów:

1. zadania rozwojowe

2. zmiany w strukturze życia związane z wydarzeniami typowymi dla różnych faz dorosłości

3. kryzysy życiowe wobec których staje jednostka

a ponadto:

• pełnia sił fizycznych

• poziom sprawności intelektualnej co umożliwia niezależność ekonomiczną

• samodzielno0ść w rodzinie, domu pracy

Zadania rozwojowe (wprowadził to pojęcie Havighurst)

• Problem wobec którego staje jednostka

• - wynikają z trzech źródeł:

• dojrzewania fizycznego,

• nacisków kulturowych

• indywidualnych aspiracji i wartości

Wyróżnia on następujące zadania rozwojowe:

1. wybór małżonka

2. uczenie się współżycia z nim

3. założenie własnej rodziny

4. wychowanie dzieci

5. prowadzenie domu

6. rozpoczynanie pracy zawodowej

7. podejmowanie obowiązków obywatelskich

8. znalezienie pokrewnej grupy społecznej

Wg Eriksona okres ten to intymność - izolacja a głównym zadaniem:

• wybór dróg samorealizacji w określonym środowisku społecznym

• wybór partnera życiowego( osiągnięcie zdolności do intymnych relacji z bliską osobą podejmowanie odpowiedzialności za nią)

• integracja doświadczeń z różnych obszarów aktywności

dylematy/kryzysy z tym związane:

• izolacja - intymność

• stosowanie mechanizmów projekcyjnych

• dotrzymywanie obietnic i podjęcie odpowiedzialności

• życie samotne - życie w rodzinie

*Jednostka która osiąga ten etap rozwoju posiada względnie zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie własnej tożsamości= warunki do ukształtowania się zdolności przeżywania bliskich kontaktów z bliską osobą

• młody człowiek nie posiadający wyraźnie określonej własnej tożsamości, może nie rozróżniać swoich lęków, marzeń czy pragnień od odczuć otaczających go osób

wg Levinsona zadani rozwojowe:

• podjęcie roli zawodowej

• założenie rodziny

• sformułowanie wyraźnych marzeń i oczekiwań wobec przyszłości

• uczestniczenie w relacji mistrz - uczeń

dylematy/kryzysy:

• dylematy związane z wyborem zawodu: wartości ekonomiczne - satysfakcja

• oczekiwania grupy społecznej - własne ambicje i dążenia

• konflikty związane z nowymi rolami społecznymi: praca zawodowa - obowiązki rodzinne

środki do rozwiązywania kryzysów:

• nowe sposoby poznawania świata i samego siebie

• określenie własnej tożsamości

• korzystanie z wzorców kulturowych

• osiąganie kolejnych stopni autonomii

Dojrzałość psychiczna:

1. autonomia jednostki

• człowiek może realizować własne podmiotowe działania, niezależnie od czynników determinujących

• wskaźnik: stabilność działania mimo „zakłóceń”

2. wgląd we własne motywy postępowania

• im bogatsza wiedza o sobie tym większe szanse poznania innych a w konsekwencji możliwość podejmowania właściwych decyzji

• samowiedza dojrzała= struktura wiązkowa ( układ uporządkowanych sądów tworzących ogólne całości, relacje między wiązkami są niejasne lub nieokreślone ) + hierarchiczna( zbiór sądów i samoocen uporządkowanych pod względem stopnia ogólności )

• dzięki temu człowiek zna swoje możliwości, predyspozycje, potrafi przewidywać skuteczność swoich działań a w konsekwencji dokonywać słusznych wyborów

3. stosunek do innych

• postawa odpowiedzialności i szacunku dla drugiej osoby jednocześnie niezależność od innych

• ważną rolę odgrywa umiejętność uporządkowania i kontrolowania własnych emocji oraz posiadanie realistycznego obrazu świata

ROZWÓJ MOTORYCZNY

• osiąga szczyt

• największa wydolność organizmu

• optymalna zdolność do pracy i najwyższy stopień jej wydolności

• znaczącą rolę odgrywa aktywność fizyczna

ROZWÓJ PONAWCZY

FUNKCJONOWANIE ZMYSŁÓW

• funkcje koordynacyjno - regulacyjne

• rozwój w obrębie wielu funkcji

• wzrasta wrażliwość oka na światło ale później spadek jeszcze w tym okresie

• powiększa się pole widzenia peryferycznego

• ostrość widzenia bez zmian osiągnęła szczyt 18-20 r.ż.

• najpierw wzrasta zdolność widzenia bliskich przedmiotów a pod koniec okresu obniża się a zastępuje ją powoli zdolność widzenia dalekich przedmiotów

• okres najlepszej ostrości słuchu

• słyszalność dźwięków stopniowo minimalnie pogarsza się

F-CJONOWANIE PAMIĘCI

POZIOM INTELEKTUALNY

• po koniec wczesnej dorosłości poziom sprawności w nabywaniu i posługiwaniu się wiedza abstrakcyjną powoli spada

MYŚLENIE POSTFORMALNE

• po koniec wczesnej dorosłości poziom sprawności w nabywaniu i posługiwaniu się wiedza abstrakcyjną powoli spada

• problemy laboratoryjne (wymagają zastosowania abstrakcyjnego, formalnego rozumowania); zadania codzienne ( spotykane codziennie, bądź hipotetycznie, ważne w życiu człowieka)

• charakter myślenia metasystemowy, relatywistyczny i dialektyczny oraz umożliwia on nie tylko rozwiązywanie ale i odkrywanie problemów:

• relatywizm w myśleniu

• zrozumienie iż wiedza zależy od subiektywnych doświadczeń z punktu widzenia jednostki

• pozwala uwzględnić punkt widzenia innych osób

• struktury dialektyczne

• zorientowane na zmianę (podiom zwraca uwagę na to iż każda struktura może w rzeczywistości się zmieniać)

• obiekt umiejscawiany jest w obrębie większej całości opisywanej strukturalnie i funkcjonalnie (forma)

• wzajemne relacje - związki między poznawanymi zjawiskami, ich wieloznaczność i różnorodność

• próby koordynacji różnych systemów

• odkrywanie problemów

• umiejętność ta może być użyta nie tylko w stosunku do konkretnych problemów ale także do niedookreślonych (posiadających wiele prawidłowych rozwiązań)

• operacje systemowe, metasystemowe i paradygmatyczne

• operacje systemowe określone są na klasach i relacjach między klasami, wprowadzając przez utworzenie systemów, wyższy stopień uporządkowania zbioru

• operacje metasystemowe - wyznaczają relacje między systemami w ramach struktury nadrzędnej, zwanej meatsystemem. Wyłania się on gdy jednostka potrafi wykonać wszystkie operacje na klasach systemów

• operacje paradygmatyczne porządkują systemy systemów w wyniku czego tworzy się bardziej złożona struktura zwana polem

poziom regulacji intersystemowych:

myślenie postformalne oparte na regulacjach postformalnych pozawala na koordynowanie różnych punktów widzenia w konsekwencji czego jednostka zdolna jest akceptować nawet wzajemnie wykluczające się myśli, odczucia czy oceny z danym problemem

poziom regulacji autonomicznych

wyraża zdolności podmiotu do podjęcia odpowiedzialności za własne działania i rozwój przy jednoczesnym uwzględnianiu różnego rodzaju ograniczeń w ujawnianiu indywidualnych dążeń; pozwala na subiektywne przeżywanie problemów a przez to ujmowanie ich poznawczych i afektywnych komponentów; wielopłaszczyznowe ujęcie problemu

ZWIĄZKI UCZUCIOWE I KONTAKTY RODZINNE

• warunkiem dojrzałość psychiczna

PERIODYZACJA życia rodzinnego ze względu na kształtowanie się więzi rodzinnej:

1. faza wstępna - narzeczeństwo (od poznania do ślubu)

2. faza tworzącej się więzi małżeńskiej (od ślubu do urodzenia się pierwszego dziecka)

3. rozbudzenie i rozwój postaw rodzicielskich (od niemowlęcia do okresu osiągnięcia przez dziecko dojrzałości)

4. faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego (okres, w którym rodzice mieszkają razem z dorosłymi i samowystarczalnymi pod względem materialnym dziećmi)

5. faza „pustego gniazda” (okres od momentu opuszczenia domu przez ostatnie dziecko do śmierci jednego ze współmałżonków)

okresy spiętrzenia konfliktów w rodzinie:

• bezpośrednio po ślubie

• po urodzeniu 1 dziecka

• po urodzeniu 2 dziecka

• kiedy dziecko osiąga 13-14 lat

• gdy dziecko osiąga 17-18 lat

• po usamodzielnieniu się dziecka

WYBÓR WSPÓŁMAŁŻONKA

• samodzielna decyzja

• pierwsze konflikty po ślubie wynikają z często z mglistego wyobrażenia oczekiwania odnośnie obowiązków

NARDZODZINY PIERWSZEGO DZIECKA

• oznacza to dla małżonków przyjęcie na siebie nowych ról społecznych

• podjęcie odpowiedzialności za dziecko

• zmienia się rytm życia małżonków

• urodzenie dziecka wpływa tez nieraz na zmianę w odczuwaniu własnej tożsamości i sprawia że kobieta czuje się bardziej dojrzała i bardziej odpowiedzialna ale nieraz tez czuje się bardziej ograniczona

• ojcowie poświęcają czas dziecku zwykle na wspólną zabawę podczas gdy matka wykonuje przede wszystkim czynności opiekuńcze związane z zaspokojenie potrzeb fizjologicznych

MACIERZYŃSTWO I OJCOSWTO

• opiekowanie się małym dzieckiem jest niekiedy przyczyną silnych stresów i frustracji wynikających z poczucia niewłaściwego spełniania roli rodzica

• opiekowanie się dzieckiem dostarcza rodzicom mimo tego wiele radości i satysfakcji oraz wzbogaca ich rozwój osobowy

MIŁOŚĆ MAŁŻEŃSKA

-wg Reiss miłość= proces w którym na początku emocja „poraża” ludzi, następnie jest im dobrze ze sobą i wzajemnie dążą do podtrzymania więzi,; Rozwija się uczucie wzajemnej zależności, któremu towarzyszy poczucie straty w przypadku rozdzielenia; w stadium czwartym wraz z pogłębianiem się wzajemnych relacji następuje osobowe spełnienie się partnerów

Tutaj trzeba narysować trójkąt miłości= książka 221

ROZWÓD

• największa liczba rozwodów- małżeństwa krócej niż 7 lat zawarte przez osoby niepełnoletnie oraz ze względu na ciąże

• przyczyny kłopoty seksualne, z porozumieniem się, problemy materialne, niezgodność w kwestii wychowania dzieci

• wydarzenie traumatyczne dla wszystkich członków rodziny

• w przypadku zawierania powtórnego małżeństwa osoby rozwiedzione przejawiają inne postawy i oczekiwania np. ważna jest dla nich stabilizacja i wzajemny szacunek, podczas gdy wcześniej kładły nacisk na własne ambicje, prezentację siebie czy rozwój zawodowy

ROZWÓJ ZAWODOWY

• w różnym wieku różne postawy wobec pracy

• biorąc pod uwagę stopień zaangażowania w aktywność zawodową wyróżnia się następujące etapy rozwoju zawodowego:

• stadium eksploracji - przymierzanie się do różnych ról zawodowych

• stadium stabilizacji - po dokonaniu wyboru, znalezienie trwałego miejsca i pola działania zawodowego. Proces adaptacji do warunków pracy a następnie wzmożona aktywność zawodowa. Zmiany techniczne oraz społeczno - ekonomiczne często zmuszają do zmiany rodzaju pracy (utrata stabilizacji)

• stadium zachowania statusu quo - dążenie do utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej

• stadium schyłkowe - wycofanie się z aktywności zawodowej i angażowanie w inne formy aktywności

KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI

• podtrzymywanie i dopełnienie poczucia własnej tożsamości

• rozwój autonomii związanej z niezależnością w podejmowaniu decyzji i braniem za nie odpowiedzialności

• integracja „ja” idealnego” i „ja” realnego”

• doświadczanie siebie jako podmiotu odpowiedzialnego za własne działania

• świadomość własnej tożsamości

• proces indywidualizacji jednostki

• aktywność odnosząca się do aktualnego rzeczywistości połączona z aktywnością odnoszącą się do przyszłości, projektowanej zgodnie z wizja kształtu przyszłego życia

• problemy sensu własnego życia ponieważ człowiek uniezależnia się os mechanizmu nastawień emocjonalnych ale tworzy koncepcje własnego życia i próbuje ją realizować

• bilans realizacji zamierzeń, planów i marzeń

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ 35/40-55/60 r.ż.

ZMIANY FIZYCZNE

• regresywne zmiany

• układ krążenia, twardnieją tętnice, gorzej funkcjonuje serce

• układ oddechowy

• wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych

• maleje liczba włókien mięśniowych, obniża się siła, szybkość ruchów, pogarsza się koordynacja i gibkość

• ale dzięki właściwej aktywności ruchowej można zmniejszyć tempo tego regresu

• stopniowe wygasanie funkcji hormonalnej - wiąże się ze zmęczeniem, uderzeniami gorąca, bezsennością oraz chwiejnością emocjonalną, depresją

• kompensacja deficytów

FUNKCJE POZNAWCZE

ZMYSŁY

• pogarsza się refleks - wydłuża czas reakcji

• gorzej widzimy szczególnie przy złym świetle - gorsza zdolność akomodacji soczewki

• gorzej słyszymy - szczególnie wysokie dźwięki

• maleje liczba kubków smakowych

• zachowujemy dobrą orientację w terenie

UWAGA

• gorzej funkcjonuje

• jest mniej podzielna

PAMIĘĆ

• niewielkie pogorszenie

• bardziej wyraźne w przypadku pamięci mechanicznej

• zarówno przy kodowaniu i odkodowywaniu (bardziej)

POZIOM INTELEKTUALNY

• inteligencja skrystalizowana (wiedza+umiejętności) wyniki utrzymują się na poziomie

• pogorszenie wyników w testach inteligencji płynnej (zależnej od pracy naszego mózgu - od szybkości)

• z wiekiem coraz więcej czasu potrzeba na rozwiązanie zadania, a ponadto ludzie stają się z wiekiem bardziej refleksyjni

• długo mamy możliwości rozwijania intelektualnego nawet do późnej dorosłości ale jest to bardziej pragmatyczne

MYŚLENIE

• postformalne (→ wczesna dorosłość)

• mądrość - wiedza odnosząca się do ważnych dla każdego człowieka kwestii, problemów i zadań życiowych składających się na tzw. Pragmatykę życia; wiedza ta tworzy się i ugruntowuje w oparciu o wzrastające wraz z wiekiem doświadczenie w ich rozwiązywaniu

• wyraża się w tych dziedzinach aktywności umysłowej, które są wyrazem indywidualizacji rozwoju

• wymaga długotrwałego, obejmującego wiele lat treningu

• dużo życiowych doświadczeń pozwala na dobre rozwiązywanie życiowych problemów

• człowiek wykorzystuje przy tym :

• wiedze faktualno - proceduralną

• wiedzę ewaluatywną ( wiedze o znaczeniu, człowiek wie co tak naprawdę ma wartość)

• człowiek dorosły - większa tolerancja niepewności - człowiek jest coraz bardziej skłonny przyznać że jedno rozwiązanie może być z jednej strony lepsze a drugie z innej

PRACA ZAWODOWA

• optymalna pozycja zawodowa

• może łączyć się z autorytetem, władza, pozycją

• największa satysfakcja zawodowa

• czasami wiąże się to z dużym stresem

• wypalenie zawodowe - szczególnie w pracy służb społecznych, częściej dotyka tych, którzy w młodości bardzo się angażowali

• wyczerpanie emocjonalne - na początku - poczucie że nie jest się w stanie tej pracy już wykonywać

• często wtedy pojawiają się objawy somatyczne (np. bezsenność), wtedy jedynym sposobem jest zmiana charakteru pracy

• czasami człowiek ma silne poczucie niedoceniania

UTRATA PRACY

• w każdym okresie jest dotkliwa

• ale w tym najbardziej:

• po 1 spada się zwykle z wysokiego szczebla, z przez lata wypracowywanej pozycji

• po 2 możliwości znalezienia pracy w tym wieku są bardzo ograniczone

• po 3 możliwości przekwalifikowania pracy w tym wieku zanikają powoli

• w pracy człowiek w tym wieku osiąga status eksperta, mistrza - wykonuje wiele czynności w sposób automatyczny co pozwala mu kompensować ubytki poznawcze, ponieważ czynności są bardzo dobrze utrwalone

RODZINA

• dorastają dzieci

• wymaga to zmian charakteru reakcji, autonomia dziecka

• zmiana charakteru podejścia do swoich starzejących się rodziców- zmiana reakcji - opieka nad rodzicami

• puste gniazdo - zmiana, w przypadku kobiet jest to bardzo trudny okres (szczególnie tych niepracujących) ale dla niektórych kobiet jest to okres wyzwolenia, zaczynają wtedy myśleć bardziej o sobie; w przypadku kobiet aktywnych zawodowa zmiana ta jest mniejsza

• wyprowadzenie się dzieci z domu jest także sprawdzianem dla rodziców, dla ich małżeństwa, tego co ich rzeczywiście łączy

• jeżeli więź małżeńska jest rzeczywista to jest to bardzo dobry okres

• buduje wtedy ich reakcję

• ale kiesy łączyły ich tylko dzieci teraz mogą nastąpić konflikty małżeńskie prowadzące nawet do rozwodu

• nie wolno pozwolić babciom stać się mami własnych dzieci

• dziadkowie - zdarza się jeśli nie mieli czasu dla dzieci że na emeryturze opiekują się wnukami doskonale, spełniają się (szczególnie mężczyźni)

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

• autonomia

• koniec fazy indywidualizacji

• wewnętrzna integracja

• człowiek coraz lepiej zna swoją wartość i coraz lepiej siebie akceptuje

kryzys środka życia

• może się zdarzyć ale nie musi

• człowiek w tym okresie konfrontuje się z własną śmiertelnością

• w okolicach 40 r.ż. zmienia się perspektywa myślenia („ więcej za nami niż prawdopodobnie przed nami”)

• ma poczucie że trudno jest już cokolwiek zacząć od nowa

• jest to także okres bilansu życiowego

• chwieje się poczucie sensu własnego życia

Peck:

• mówi że należy z czasem dokonywać przewartościowania:

• np. w tym wieku powinniśmy bardziej cenić mądrość niż atrakcyjność ( zazwyczaj kobiety znoszą gorzej spadek atrakcyjności)

• bardziej powinniśmy cenić związek duchowy niż fizyczny

• pomoże człowiekowi utrzymanie emocjonalnej giętkości - człowiek młody dorosły akceptuje emocje w kontaktach z wybranymi osobami natomiast później musimy nauczyć się nauczyć się zaangażowania (bo np. umierają krewni)

• giętkość umysłowa - przeciwna do tego co się na starość dzieje

Gould

• twierdzi że w tym okresie trzeba zanegować irracjonalne przekonania, np.:

• bezpieczeństwo może trwać wiecznie

• śmierć nie może się zdarzyć mi ani moim bliskim

• nie możliwe jest życie bez partnera

Erikson:

• nazywa ten okres produktywność (generatywność) - stagnacja

• okres, w którym człowiek realizuje się poprzez to że tworzy, że jest produktywny(np. dzieci, produkty, idee)

• silna potrzeba dzielenia się z innymi swoimi umiejętnościami, zdolnościami

• jeśli człowiek nie tworzy grozi mu stagnacja co prowadzi do zubożenia duchowego, ma poczucie pustki

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ 60/70 r.ż.- śmierć

• u Eriksona późna dorosłość zaczyna się ok. 45 r. Ż.

• w społeczeństwie przemysłowym coraz większy udział ludzi starszych zdolnych do aktywności

• jak ten okres przebiega zależy to od statusu człowieka starego w danej kulturze

ZMIANY FIZYCZNE

• bardzo wyraźne starzenie się organizmu na poziomie komórkowym

• zmiany są wyraźnie uchwytne od ok. 60 r.ż.

• coraz więcej zmian bardziej widocznych zewnętrznie

• nowa patologia - rzadko kto jest zdrowy w tym wieku

MOTORYKA

• wyraźny spadek zdolności do wysiłku

• zmniejsza się siła maleje masa mięśni i kości

• człowiek szybciej się męczy, spada wigor

• większą trudność przysparzają nowe ruchy

• nawet ruchy zautomatyzowane teraz wymagają już udziału świadomości co powoduje dłuższe ich wykonywanie

dzięki właściwej aktywności ruchowej można zmniejszyć tempo spadku tej aktywności

SFERA PERCEPCYJNO - MOTORYCZNA

-

PROCESY POZNAWCZE

ZMYSŁY

• wyraźne pogorszenie ich funkcjonowania, ich wrażliwości

• pogarsza się wzrok, słuch, węch, smak...

• zmiany te są na tyle wyraźne że pogarszają orientację w otoczeniu

• człowiek w tym okresie już nie nadąża

• wydłuża się czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas wykonywania czynności

• o wiele wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych

UWAGA

• pogarsza się zdolność koncentracji i refleks

• selektywność uwagi osłabienie

PAMIĘĆ

• pogarsza się pamięć, zwłaszcza „świeża”

• ludzie starsi lepiej pamiętają rzeczy sprzed 40 lat niż sprzed tygodnia

• olbrzymie różnice indywidualne

• zdolność kodowania zależy tez od zainteresowań

• sprawność intelektualna pogarsza się a na 5 lat przed śmiercią wyraźny spadek intelektualny

• w różnych próba różnie się uwidacznia

• widać pogorszenie w rozumowaniu i wyobraźni

• kompetencje językowe i rozumowanie arytmetyczne często udaje się zatrzymać

• uda się nawet zatrzymać inteligencję skrystalizowaną

• im bardziej człowiek angażuje funkcje intelektualne tym większa szansa na dłuższe zachowanie tych funkcji

MYŚLENIE

• cały czas myślenie postformalne z jego wszystkimi cechami

• szczególnie dobra synteza przeciwieństw

• poznanie transcendentalne - wykraczające poza materialny kontekst życia, stan czystego rozumu

• z wiekiem coraz łatwiej jest nam być mądrym nie tylko pragmatycznie ale i transcendentalnie

• ponieważ słabną popędy człowiek staje się coraz w mniejszym stopniu niewolnikiem własnego ciała - kontemplacje

MĄDROŚĆ JAKO CECHA STAROŚCI

2 poglądy (podejścia)

1) mądrość ujmowana z perspektywy poznawczej ( te aspekty mądrości które wynikają z właściwego podejścia poznawczego)

• samoświadomość (dotycząca granic własnych możliwości), samokontrola, kierowanie własnym życiem

• mądrość= „fundamentalna pragmatyka życia”, po prostu zdrowy rozsądek i doświadczenie

2) mądrość duchowa (transcendentna)

• aspekt rozwoju osobowego

• ujawnia się w sytuacjach niepewnych, niedookreślonych, wieloznacznych, paradoksalnych i dlatego wymaga wrażliwości na kontekst, intuicji, wyczucia oraz wglądu w całość sytuacji

• jest atrybutem całej osobowości

• „ jest całościowym ustosunkowaniem się do świata wynikającym z poziomu rozwoju ego

ŻYCIE ZAWODOWE

• emerytura - nie łatwy moment

• trudność w adaptacji do tego okresu i zależy od wielu czynników

• stadia/fazy przejścia na emeryturę:

• faza przygotowawcza/przedemerytalna, kiedy się jeszcze pracuje i wyobraża sobie jak to wspaniale będzie na emeryturze, że tyle rzeczy się zrobi bo będzie się miało wreszcie czas i święty spokój

• faza miodowego miesiąca: zaraz po przejściu na emeryturę, euforia, ma się wreszcie czas

• faza rozczarowania: okazuje się że przedemerytalne fantazje stają się nierealistyczne

• faza reorientacji: bardzo realistyczne patrzenie na swoją starość, etap rzeczywistej adaptacji

• faza stabilność: dobre funkcjonowanie w roli emeryta, ta faza trwa do momenty samodzielności

• faza końcowa: niezdolność do samodzielnego życia

RODZINA

• dobry okres w relacjach partnerskich

• ale nie zawsze - starość jest mało tolerancyjna; tracą akceptację ułomności

• w momencie jeżeli jeden z partnerów umiera a związek był bardzo silny zdarza się że umiera i drugie

• częściej mężczyźni wchodzą w tym okresie ponownie z związki

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

WG Eriksona :

• okres integracja ego - rozpacz

• - pełen bilans życiowy

• jeżeli życie było sensowne i człowiek wiele osiągnął odkrywa sens swojego życia

• wówczas mniej się boi śmierci

• jeżeli bilans wypad negatywnie człowiek nie akceptuje własnego życia, ma poczucie żalu, winy i krzywdy, boi się śmierci

• niektórzy uważają że początkowa faza starości jest etapem spełnienia

• później człowiek przypomina dziecko i oczekuje na śmierć

ZDARZENIA KRYTYCZNE

• wiążą się ze stresem

• mają charakter starty :

• zdrowia

• kondycji

• osób bliskich

• atrakcyjności

• statusu ekonomicznego

• statusu społecznego

• znaczenia, prestiżu

• a na koniec świadomość utraty swojego życia

ADAPTACJA DO STAROŚCI

2 teorie nt. adaptacji do starości:

• teoria aktywności:

• dobrze jest zostać aktywnym

• dobrze(lepiej) maja Ci którzy potrafią pozostać aktywnymi

• teoria wycofania

• dobrze przystosowują się Ci którzy stopniowo wycofują się z aktywnego życia

• CI którzy przystosowują się do perspektywy bujanego fotela

FAZA PRETERMINALNA

• faza poprzedzająca śmierć

• następuje w niej okres dostosowywania się do śmierci

• charakterystyczny powrót do przeszłości (uporządkowanie doświadczeń)

• często w tej fazie właśnie następuje odblokowanie różnych traumatycznych doświadczeń

• człowiek odczuwa lęk ale on już nie jest taki silny (najsilniejszy lęk przed śmiercią na przełomie średniej i wczesnej dorosłości)

• człowiek odczuwa potrzebę rozmawiania o śmierci, potrzebę oswojenia śmierci

*zupełnie inaczej wygląda śmierć kiedy jest ona przerwanie życia (np. choroba w każdym wieku)

PREDYKTORY ŚMIERCI(przepowiadające)

• nagłe i znaczące obniżenie funkcji poznawczych i motorycznych

• wzrost nadwrażliwości emocjonalnej

• nagłe zainteresowanie osobami bliskimi

• potem narasta obojętność społeczna

• większa wrażliwość na ból

• odmowa przyjmowania pokarmów

• następuje stopniowa utrata władzy w kończynach

• utrata widzenia i słyszenia

• większe odczuwanie bólu i dotyku

• często człowiek do końca zachowuje świadomość

---