Histologia, prelekcja 4, 18.11.2013

TKANKA NABŁONKOWA

Tkanka jest to zespół komórek, które mają wspólne pochodzenie, podobną budowę i pełnią taką samą funkcję.

Tkankę nabłonkową charakteryzuje:

- Zwarty układ komórek

- Swoiste twory dodatkowe

- Komórki spoczywają na błonie podstawnej

- Niewielka ilość substancji miedzykomórkowej

Te 4 cechy świadczą o tym, że jest to tkanka nabłonkowa.

Tkanki dzielimy ze względu na:

1. Pochodzenie

2. Budowę

3. Czynność

/Podział ze względu na pochodzenie/

Z ektodermy:

- tkanka nabłonkowa końcowych odcinków układu moczowego (pęcherz moczowy z wyjątkiem trójkąta, cewka moczowa)

• tkanka nabłonkowa pokrywająca powierzchnię ciała - naskórek

• nabłonek wyściełający jamę ustną i odbyt

Z endodermy:

• tkanka nabłonkowa wyściełająca światło układu oddechowego

• tkanka nabłonkowa wyściełająca światło przewodu pokarmowego

Z mezodermy:

• tkanka nabłonkowa układu moczowego (nerki, moczowód, trójkąt pęcherza moczowego)

• tkanka nabłonkowa układu płciowego

• tkanka nabłonkowa wyścielająca jamy surowicze ciała: otrzewną, opłucną i osierdzie

Z mezenchymy:

• tkanka nabłonkowa (śródbłonek) wyściełająca światło naczyń krwionośnych, chłonnych i jam serca

/Podział ze względu na budowę/

1. Ze względu na kształt komórek (kształt jąder) - nabłonki płaskie, sześcienne i walcowate

2. Jeżeli nie widać granic miedzy komórkami bierzemy pod uwagę kształt jąder (jeżeli jądra spłaszczone - nabłonek płaski, owalne - nabłonek sześcienny, wydłużone położone centralnie lub podstawnie - nabłonek walcowaty)

3. Ze względu na liczbę warstw - jednowarstwowe i wielowartsowe (liczymy od błony podstawnej do wolnej powierzchni nabłonka)

4. Ze względu na kształt nabłonka w warstwie wierzchniej

5. Ze względu na charakter tworów dodatkowych

Komórki nabłonka:

- Chronią

- Pokrywają

- Pośredniczą w wymianach (wchłanianie lub wydzielanie) między środowiskiem zewnętrznym a tkanką łączną środowiska wewnętrznego

/Podział ze względu na funkcję/

Nabłonki gruczołowe:

- Komórki wykazują strukturalną specjalizację związaną z wytrwarzaniem i wydzielaniem

- Pojedyncze komórki lub grupy komórek (gruczoły)

Nabłonki zmysłowe:

• Wchodzą w skład wszystkich struktur odpowiedzialnych za odbieranie bodźców

1) Wzrokowych

2) Słuchowych

3) Smakowych

4) Węchowych

5) Narządu równowagi

WYSTĘPOWANIE I FUNKCJE NABŁONKÓW

A) NABŁONKI JEDNOWARSTWOWE

1) Nabłonek jednowarstwowy płaski

występowanie:

• w pęcherzykach płucnych

• w śródbłonku naczyń krwionośnych

• wyściełający jamy ciała

• wyściełający opłucną, otrzewną, osierdzie

• w pętli nefronu

• w ściennej warstwie nabłonka ciałka nerkowego

• w uchu środkowym i wewnętrznym

• w rogówce

• jako nabłonek tylny rogówki (przyp.red. nabłonek przedni rogówki - nabłonek wielowarstwowy płaski)

Widoczne spłaszczone jądra

funkcja:

- barierowa

2) Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

występowanie:

• w przewodach wyprowadzających wielu gruczołów

• na powierzchni jajnika

• w kanalikach nerkowych (wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, a błoną podstawna jest na zewnątrz nabłonka)

funkcja:

- barierowa

- resorpcyjna

- wydzielnicza

3) Nabłonek jednowarstwowy walcowaty

występowanie:

• w jajowodach

• w przewodach odprowadzających jądra

• w macicy

• w małych oskrzelach

• w przewodzie pokarmowym

• w pęcherzyku żółciowym

• w dużych przewodach odprowadzających niektórych gruczołów

funkcja:

- barierowa

- resorpcyjna

- wydzielnicza

Walcowaty kształt komórek, jądra o wydłużonym kształcie (leżące w środku lub podstawnie)

Nabłonek jelita posiada swoiste struktury - rąbek szczoteczkowy zwiększający powierzchnię wchłaniania

4) Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy

(na pierwszy rzut oka nie wygladą jak jednowarstwowy, ale nim jest, bo wszystkie komórki leżą na błonie podstawnej! )

występowanie:

• w drogach oddechowych

• w tchawicy

• w oskrzelach głównych

• w jamie nosowej

• w najądrzu (ze stereociliami) i kanaliku odprowadzającym

• w przewodzie słuchowym

• w części jamy bębenkowej

• w pęcherzyku łzowym

• w cewce moczowej męskiej

• w dużych przewodach gruczołów wydzielniczych

funkcja:

• pokrywowo-ochronna

• wydzielnicza

• zmysłowa

5) Nabłonek przejściowy

występowanie:

• w przewodzie moczowym od kielichów nerkowych do cewki moczowej

funkcja:

• pokrywowo-ochronna

Jest to bardzo specyficzny nabłonek: może mieć od dwóch do sześciu warstw, w zależności od wypełnienia pęcherza - przy pustym warstw sześć, warstwa zewnętrzna - warstwa komórek baldaszkowatych - mogą mieć podwójne jądra, a pomiędzy tymi komórkami występują połączenia zamykające, co oznacza ze nabłonek jest bardzo szczelny i nierozerwalny, fuzja błon, pozostałe warstwy są zwykłymi komórkami, które w momencie gdy pęcherz się wypełnia wchodzą miedzy siebie, warstwa komórek baldaszkowatych rozciąga się silnie, a komórki pod nią pod wchodzą pomiędzy siebie.

Druga bardzo charakterystyczna cecha: w każdym podręczniku jest inaczej: czy ten nabłonek jest wielowarstwowy czy jednowarstwowy wielorzędowy? Oto jest pytanie, otóż:

I wersja - wielowarstwowy wielorzędowy, bo wszystkie komórki posiadają wypustki, którymi łączą się z błoną podstawna , przemiawia patologiczna sytuacja, gdy przy nowotworach się zmienia w jednowarstwowy

II wersja- KTÓREJ SIĘ TRZYMAMY! u człowieka jest wielowarstwowy ("prelekcja jest po to, by te wersje ujednolicić")

B) NABŁONKI WIELOWARSTWOWE

1. Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

występowanie:

• nabłonek przedni rogówki

• w jamie ustnej, w miejscach, gdzie nie jest odpowiedzialny za przeżuwanie

• w nagłośni

• w przełyku

• w strunach głosowych

• w pochwie

funkcja:

• pokrywowo-ochronna

Komórki walcowate na błonie podstawnej, potem przechodzą w sześcienne, a na zewnątrz są płaskie.

2) Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący

występowanie:

• naskórek

• w jamie ustnej w tym obszarze, który jest odpowiedzialny za przeżuwanie

funkcja:

• pokrywowo-ochronna

Błona podstawna silnie pofałdowana, w warstwa podstawna - komórki walcowate, warstwa kolczysta, warstwa ziarnista - komórki płaskie, warstwa jasna-komórki zanikają, warstwa wierzchnia - zrogowaciała.

3) Nabłonek wielowarstwowy sześcienny

występowanie:

• w przewodach wyprowadzających gruczołów potowych

funkcja:

• pokrywowo-ochronna

U człowieka występuje jako nabłonek dwuwarstwowy- warstwa zewnętrzna to komórki sześcienne

4) Nabłonek wielowarstwowy walcowaty (cylindryczny)

występowanie:

• w spojówce oka

• w niektórych przewodach wydzielniczych gruczołów

• we fragmencie cewki moczowej męskiej

funkcja:

• pokrywowo-ochronna

U człowieka występuje jako nabłonek dwuwarstwowy

KOMÓRKI NABŁONKÓW GRUCZOŁOWYCH:

- dobrze rozwinięte struktury Golgiego

• dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczna szorstka

• produkują wydzielinę białkowa

• te,które produkują tłuszcz lub sterydy mają dobrze rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną gładką

Gruczoły dzielimy ze względu na:

- budowę

- miejsce wydzielania

• sposób wydzielaniaPodział ze względu na budowę

Jednokomorkowe komórki kubkowe

Wielokomorkowe - proste, rozgałęzione, albo na końcu slimakowato zwinięte

II podział - cewkowe- duże światło, jasna, jądra spłaszczone zepchnięte na obwód, pecherxykowe znacznie mniejsze światło, ciemniejszych, jądra okrągłe, albo zepchnięte na obwód albo w centralnej części komórki, w zależności od stadium , mieszane - cewkopecherzyki, środek cewkowe jasny i półksiężyce pecherzykowe - ciemne

Podział ze względu na miejsce wydzielania:

1) Zewnątrzwydzielnicze (egzokrynowe)

- wytwarzają i wydzielają wydzielinę bezpośrednio lub za pośrednictwem przewodów

2) Wewnątrzwydzielnicze (endokrynowe)

- wydzielają do krwi lub najbliższego otoczenia, ponieważ nie posiadają przewodów odprowadzających

- Zewnątrzwydzielnicze mogą się składać z prostych lub złożonych cewek i pęcherzyków

• Cewki mogą mieć przebieg prosty lub na końcu mogą być zwinięte ślimakowato

• Na powierzchni pęcherzyków i cewek leżą komórki mioeliptalne (kurczliwe)

• Komórki mioeliptalne zawierają w cytoplazmie liczne filamenty aktynowe i miozynowe, dzięki temu mogą się kurczyć

Wydzielanie endokrynowe

Parakrynowe

- wydzielina przedostaje się do płynu tkankowego i do pobliskich komórek

Autokrynowe

- wydzielina opuszcza komórkę wydzielniczą i oddziałuje na tę samą lub taką sama komórkę

Hemokrynowe dokrewne

- wydzielina przedostaje się do płynu tkankowego,stamtąd do krwi, która jąrozprowadza po całym organizmie

/Gruczoły zewnątrzwydzielnicze jednokomórkowe/

• są to komórki kubkowe wytwarzające śluz

• występują w nabłonkach wielorzędowych migawkowych dróg oddechowych, jednowarstwowym walcowatym przewodu pokarmowego, walcowatym jajowodów, wyściełającym główne przewody odprowadzające dużych gruczołów

/Gruczoły zewnątrzwydzielnicze wielokomórkowe/

Dzielimy je na dwie grupy:

1. Wielokomórkowe wewnątrznabłonkowe ( w nabłonku pokrywającym część oddechową nosa, w nabłonkach wielorzędowych, nagłośni, nabłonka kanalików odprowadzających jądra, w nabłonku błony śluzowej żołądka)

2. Wielokomórkowe pozanabłonkowe

Wielokomórkowe pozanabłonkowe dzielą się na:

1. gruczoły pojedyncze

2. gruczoły rozgałęzione

3. gruczoły złożone

2a) Pojedyncze:

• z jednego pęcherzyka, cewki bądź cewko-pęcherzyka

• gruczoły potowe małe i gruczoły właściwe żołądka

2b) Rozgałęzione:

• kilka do kilkunastu cewek, pęcherzyków albo cewko-pęcherzyków

• małe gruczoły jamy ustnej, przełyku i gruczoły dwunastnicze Brunnera

Skupiskiem tych gruczołów jest gruczoł krokowy mleczny i łzowy.

2c) Złożone:

• połączenie licznych gruczołów rozgałęzionych w jedną całość za pośrednictwem licznych przewodów odprowadzających do gruczołu głównego

• otoczone są torebką z tkanki łącznej

• wątroba, ślinianki, trzustka, nerki

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze jednokomórkowe:

• mogą występować w każdym narządzie

• układ komórek APUD i DNES

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze wielokomórkowe:

• tworzą zespoły komórek wydzielających hormony u człowieka

• występują jako pęcherzyki tarczycy, część gruczołowa przysadki, część korowa nadnerczy

Sposoby wydzielania:

1) Merokrynowe (ekrynowe)

2) Apokrynowe

3) Holokrynowe

Merokrynowe (ekrynowe)

• wydzielina opuszcza komórkę, ale jej nie uszkadza

• dotyczy to gruczołów endokrynowych i niektórych egzokrynowych

• przebiega przez fuzje pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzna błoną komórkową i uwolnieniem substancji

• np gruczoły ślinowe i potowe

Apokrynowe

- wydzielina po nagromadzeniu się w szczytowej części komórki odrywa się razem z tą częścią

• pozostała część komórki zostaje

• dotyczy to gruczołów egzokrynowych

• przebiega poprzez fuzję dużych pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzną błoną komórka, następuje uwalnienie zawartości

• ubytek szczytowy powoduje skracanie komórki

• dotyczy to gruczołu mlekowowego i potowego wonnego

Holokrynowe

• cała komórka zmienia się w wydzielinę i odłącza się od nabłonka gruczołowego

• jest charakterystyczna dla gruczołu łojowego

• ciągłość procesu jest zachowana poprzez proliferację obwodowych komórek i przesuwanie się nowych komórek ku światłu

Odnowa komórek nabłonkowych:

• Komórki macierzyste mają nieograniczoną zdolność do dzielenia się, zawsze leżą w warstwie podstawnej

• Komórka macierzysta dzieli się na jedną komórkę macierzystą i jedną komórkę różnicującującą się (progenitorowa)

• Komórki progenitorowe przed końcowym różnicowaniem dzielą się kilkakrotnie

• Cykl komórkowy trwa do 2 dni

Modulacja i metaplazja

Modulacja - przejściowa zmienia budowy i funkcji nabłonka, pojawia się często jako wynik procesów chorobowych

Metaplazja - transdyferencjacja, trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka, pod wpływem dymu tytoniowego wielorzedowy walcowaty urzesiony zmienia się w wielowarstwowy płaski

ordonezz 3