BOTANIKA - WYKŁAD 11 - 15.12.2009

MORFOLOGIA PĘDU

PĘD jest to nadziemna część rośliny składająca się z łodygi, liści, pączków, kwiatów, owoców i nasion.

Do pędu nie należy korzeń. Stanowi zupełnie inną część rośliny.

Funkcje łodygi:

• Tworzy podporę dla reszty organów pędu i łączy je

• Łodyga przewodzi dwa prądy: wstępujący z wodą i solami mineralnymi oraz występujący polegający na transporcie asymilatów

• Łodyga magazynuje materiały zapasowe (zwłaszcza u roślin wieloletnich)

• Wytwarza produkty uboczne i gromadzi je (żywice, gumy, śluzy, garbniki i sok mleczny)

Podział organów:

1. Wegetatywne - odżywiające (łodygi i liście)

2. Generatywne - służące do rozmnażania (pąki kwiatowe, kwiaty, owoce i nasiona

ŁODYGA składa się w węzłów i międzywęźli:

• Węzły to miejsca z których wyrastają liście.

• Międzywęźla to odcinki zawarte między kolejnymi węzłami. Mogą być międzywęźla długie, np. u drzew występują takie w tzw. długopędach, gdzie odległość między kolejnymi liśćmi wynosi kilkanaście cm. Bliskie osadzenie węzłów, silne skrócenie międzywęźli, występuje w tzw. krótkopędach.

Podział łodyg ze względu na stopień trwałości:

Łodygi zielne - mają delikatną budowę i słaby stopień zdrewnienia, występują u ziół, u roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin. Byliny są to rośliny które wytwarzają organy spichrzowe podziemne (bulwy), co roku kwitną, zimą tracą łodygę i liście np. sasanka, zawilec.

Łodygi zdrewniałe - występują u roślin wieloletnich, które tracą na zimę tylko liście:

1. Drzewa - mają oś pędu bardzo dobrze rozwiniętą. Pień okryty korkiem. Posiadają cały szereg odgałęzień

2. Krzewy - mają łodygę bardzo krótką np. złotokap. Rozgałęzienia tworzą się u podstawy pędów, tuż nad ziemią.

3. 
   
   Krzewinki - odznaczają się małymi rozmiarami, mniejszym stopniem zdrewnienia łodyg niż krzewy np. wrzos, borówka

Modyfikacje pędów - przystosowania do życia w różnych środowiskach i też do różnych sposobów życia:

1. Pędy podziemne:

1. Rozłogi - długie pędy rosnące poziomo, pod powierzchnią gleby, mają zredukowane liście do postaci łuskowatych; wytwarzają co roku pąki nadziemne, z których rozwijają się rośliny nadziemne. Służą do rozmnażania wegetatywnego i gromadzenia materiału zapasowego.

2. Kłącza - organy podziemne spichrzowe, grubsze niż rozłogi, pozornie przypominające korzenie, ale różnią się od korzeni wytwarzaniem łuskowatych liści (na korzeniach nigdy nie ma liści) np. konwalia, kokoryczka, irys (kosaciec).

3. Bulwy pędowe - mają silnie zgrubiałą łodygę, a ich trwałość ograniczona jest do jednego sezonu (okresu wegetacji) np. ziemniak, słonecznik bulwiasty.

4. Cebula - organ podziemny o skróconej łodydze i mięsistych liściach, które gromadzą dużo cukru, służą do rozmnażania wegetatywnego; jest to organ spichrzowy.

2. Pędy nadziemne:

1. Pędy rosnące poziomo - płożące się, czołgające się pod powierzchnią ziemi np. u poziomki i truskawki, a także u dąbrówki rozłogowej i u pięciorników. Są to inaczej rozłogi nadziemne i długich międzywęźlach, służą do rozmnażania wegetatywnego.

2. Pędy pnące - starają się znaleźć jak najwięcej światła;

• pędy wijące się - gdzie okręca się cała łodyga wokół podpory, ponieważ stożek wzrostu zatacza kręgi, w czasie swojego rozwoju np. powój, fasola i chmiel.

• pędy czepne - mają łodygę prostą, a podpory czepiają się wąsami, albo kolcami np. róża pienna, a wąsy u grochu

3. Pędy spichrzowe - występują u kapusty, gdzie zgrubiała jest łodyga, ale także liście np. kalarepa (łodyga i nasady pędów liściowych); kalafior, brokuł są to kwiatostany; seler powstaje z pędu górnej części organu spichrzowego, dolna część powstaje z korzeni.

4. Gałęziaki - są to łodygi przypominające liście, występują u roślin terenów suchych, gdzie liście są zredukowane. Łodygi te są spłaszczone i imitują liście np. kaktusy opuncje (liśćmi są ciernie), Asparagus (szparag lekarski).

5. 
   Liściaki - powstają z silnie rozrośniętych ogonków liściowych; ogonki liściowe są silnie rozrośnięte, zastępują w fotosyntezie zredukowane liście np. akacja.

6. Ciernie - są to utwory silnie zdrewniałe, które wytwarzają tkanki mechaniczne, są ostro zakończone (szydlaste), np. u kaktusa; służą jako obrona przed zwierzętami. Występują np. u gruszy (zwłaszcza tych dziko rosnących), głogu, śliwa tarnina; robinia akacjowa ma ciernie powstałe z przylistków.

Kiełkowanie hipogeiczne - rodzaj kiełkowania, w którym liścienie pozostają w glebie, a część nadliścieniowa (epikotyl) wydłuża się. Substancje odżywcze pobierane są z liścieni do momentu wytworzenia liści. W tej sposób kiełkuje np. kukurydza.

Kiełkowanie epigeiczne - rodzaj kiełkowania, w którym część podliścieniowa zarodka (hipokotyl) wydłuża się i powoduje wynoszenie się liścieni ponad ziemię. U roślin w ten sposób kiełkujących (np. fasoli) liścienie pełnią funkcję organów fotosyntezujących.

Stożek wzrostu pędu

LIŚCIE

Rodzaje liści tworzące się na łodygach (w zależności od stadium rozwojowego rośliny):

1. Liścienie - liście zarodkowe, powstają w nasieniu, pełnią funkcje odżywcze w czasie kiełkowania rośliny; można je obserwować jedynie, kiedy roślina jest siewką.

2. Liście dolne - są zwykle małe i łuskowate, tworzą się u nasady pędu, powstają u młodych roślin i także dosyć szybko odpadają np. u grochu.

3. Liście młodociane - mają prostszą budowę niż dojrzałe, są mniejsze niż liście właściwe i występują np. u fasoli.

4. Liście dojrzałe - są typowe dla gatunku (można poznać z jaką rośliną mamy do czynienia), są różnorodnie ukształtowane i mogą być pojedyncze i złożone.

5. Liście przykwiatowe = przykwiatki - górne, występują na pędzie poniżej kwiatów i kwiatostanów; pełnią funkcje asymilacyjne lub dodatkowo wabią zwierzęta zapylające kwiaty, często są czerwone.

Podsadka to liść wyrastający u nasady kwiatu.

Przysadki - liść z kąta którego wyrasta szypułka kwiatowa, przysadka towarzyszy pojedynczemu kwiatkowi.

Podkwiatek - tworzy się na szypułce, tuż pod kwiatkiem.