BIBLIA
-INFORMACJE OGÓLNE
1.
ZNACZENIE SŁOWA BIBLIA
Słowo “biblia” pochodzi od łacińskiego “biblia”- książka, lub od greckiego słowa “biblos” - - - oznaczającego zarówno książkę, jak i łodygę papirusową.
Inne nazwy Biblii to:
Pismo Święte,
Stary i Nowy Testament,
Święta Księga (u Żydów)
Tora (u Żydów)
CZAS POWSTANIA BIBLII
Stary testament powstawał w ciągu wieków (ponad 1000lat). Przyjmuje się,iż najstarsze jego teksty powstały w XIII w. p.n.e., a zakończono go pisać w I w. p.n.e.
Najstarszą częścią Starego Testamentu jest tzw. Pięcioksiąg Mojżesza, czyli Księgi: Rodzaju,
Wyjścia, Kapłańska, Liczb i Powtórzonego Prawa - tę część Biblii uznają Żydzi za swoją Świętą Księgę.
Nowy Testament powstał w latach 51-96 po narodzeniu Chrystusa.
AUTORZY BIBLII
Stary Testament był pisany przez wieki. W tym czasie teksty były wielokrotnie zmieniane i poszerzane, stąd trudno określić konkretnych autorów, choć łączy się ich z postaciami np. Mojżesza czy Dawida. Zatem przyjmujemy, że autorami Starego Testamentu są prorocy i mędrcy Izraela.
Autorzy Nowego Testamentu należą do jednego pokolenia i są znani. Są to przede wszystkim czterej ewangeliści: Mateusz, Marek, Łukasz i Jan , którzy ,jako uczniowie Jezusa ,byli świadkami jego działalności. Dalsze części Nowego Testamentu to:
Dzieje Apostolskie- napisane przez św. Łukasza, Listy św. Pawła, 2 listy św. Piotra, 3 listy św. Jana, 1 list św. Judy Tadeusza oraz Apokalipsa napisana przez św. Jana.
JĘZYKI BIBLIJNE
Księgi biblijne zostały spisane w trzech językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Stary Testament powstawał w języku hebrajskim, który był językiem liturgicznym. Niektóre teksty zapisano w aramejskim,pełniącym funkcje języka mówionego, a kilka w greckim. Nowy testament spisano w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii św. Marka napisanej w języku aramejskim.
SPOSÓB ZAPISU OPOWIEŚCI BIBLIJNYCH
Zanim powstały teksty biblijne, treści religijne przekazywano ustnie z pokolenia na pokolenie. Tradycja ta obejmowała nieraz kilka stuleci. Dla przykładu podam, że Pięcioksiąg Mojżesza sięga czasów XI - II w. p.n.e., a został spisany w VI-V w. p.n.e.
Niektóre teksty ryto w kamieniu, np. Dekalog, inne fragmenty zapisywano na drewnianych tablicach. Żydzi do użytku liturgicznego używali tekstów pisanych na skórze, przykładem tego jest zwój pism Izajasza z II w. p.n.e., znaleziony w Qumran i składający się z siedemnastu skórzanych kart zszytych razem.
W III w. p.n.e. zaczęto używać pergaminu.
BIBLIA JAKO ŚWIĘTA KSIĘGA RÓŻNYCH RELIGII
Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Pismo Święte to zbiór ksiąg uznawanych przez wyznawców chrześcijaństwa i judaizmu. Religie ustanawiają jednak własne kanony biblijne, czyli przyjmują te jej części, które uznają za autentyczne i natchnione przez Boga. Na chrześcijański kanon Biblii składają się Stary i Nowy Testament. Biblia hebrajska (Żydowska) - Tanach - obejmuje księgi Starego Testamentu, dzielone na następujące części: Prawo (Tora), Prorocy (Newiim) i Pisma (Ketuwim). Muzułmanie uważają, iż część Biblii powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zafałszowana. Wszystkie trzy podstawowe nurty chrześcijaństwa (katolicyzm, prawosławie i protestantyzm) uznają cały Nowy Testament, czyli 27 ksiąg (4 Ewangelie, Dzieje Apostolskie, 14 listów Pawła, 7 listów powszechnych oraz Apokalipsa).W przypadku ksiąg Starego Testamentu kościoły protestanckie uznają jedynie kanon żydowski i łącznie z Nowym Testamentem mają w swoim kanonie 66 ksiąg. Kościoły katolickie, starokatolickie i prawosławne mają więcej ksiąg, gdyż uznają również te księgi,które przez protestantów zaliczane są do utworów apokryficznych( czyli tekstów niepewnych co do ich autentyczności). Kościół katolicki i kościoły starokatolickie mają w sumie 72 księgi, zaś Cerkiew prawosławna -76. Najwięcej ksiąg uznaje Kościół etiopski (81 ksiąg). Samarytanie uznają tylko "Pięcioksiąg Mojżeszowy".
GATUNKI LITERACKIE W BIBLII
Biblia była pisana przez wielu autorów w bardzo rozległym czasie, stąd napisana jest w wielu językach i różnych stylach oraz gatunkach literackich. Dzisiejsi biblioznawcy wyróżniają gatunki literackie Biblii według podziału na księgi: historyczne mądrościowe prorockie -dialog filozoficzny - mowa religijna - poemat epicki -saga rodowa - monolog filozoficzny - kazanie -opowiadanie - pieśń miłosna - wyrocznia - kronika - przypowieść - przekleństwo - nowela dydaktyczna - posłowie - lamentacja - zbiór praw - aforyzm - list - - psalm - apokalipsa - - pieśń - - hymn
SPOSÓB INTERPRETOWANIA BIBLI
Księgi Biblii pisane są w języku obrazowym i poetyckim, pełnym alegorii i symboli, które zwielokrotniają sens tych tekstów. By zrozumieć tekst biblijny, trzeba znać kulturę starożytną, kontekst historyczny i obyczajowy, w którym powstawały poszczególne księgi. Pismo Święte jest objawione, a więc jest wyrazem tego, co Bóg chciał przekazać ludziom. Przekazywał za pośrednictwem ludzi o określonej wiedzy o świecie, którzy trudne zjawiska filozoficzne, moralne, teologiczne wyrazili nie wprost, lecz poprzez symbole,przenośnie, alegorie, przykłady i przypowieści.
W Piśmie Świętym nauka kościoła wyróżnia: sens dosłowny i sens duchowy, a w nim : - sens moralny, dotyczący norm i zasad życia, - sens eschatologiczny czyli mówiący o zbawieniu i życiu pozagrobowym, - oraz sens metaforyczny, alegoryczny.
2.
PRZEKŁADY BIBLII
Biblia była tłumaczona już w starożytności. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły żydom mieszkającym poza Palestyną, jak też poganom nawracającym się na judaizm. Powstała wtedy Septuaginta, przekład z hebrajskiego na grecki. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swobodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.
Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata, przetłumaczona przez Hieronima w latach 382-406. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski. Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX wieku przekład na język staro-cerkiewno-słowiański dokonany przez Cyryla i Metodego. W XV-XVI w. Biblię (Wulgatę) zaczęto powszechnie przekładać na języki narodowe. Obecnie ludzkość używa 6909 języków; 2479 z nich posiada przekład całości lub części Biblii. Aktualnym procesem tłumaczenia Biblii objęte jest 1998 języków, natomiast 2393 języków nie posiada w chwili obecnej dostępu do Biblii.
W Polsce najważniejsze z przekładów to tłumaczenia katolickie: - Biblia królowej Zofii zwana Biblią szaroszpatacką, gdyż znaleziono ją na Węgrzech w miejscowości Szaroszpatak, - Biblia Leopolity z 1561r., - Biblia Jakuba Wujka z 1599r., - Biblia Tysiąclecia z 1965r. ; oraz tłumaczenia innowiercze: - Biblia brzeska z 1563r., - Biblia nieświeska z 1572r., - Biblia gdańska z 1632r.
3.
PODZIAŁY BIBLII
Biblia nie jest jedną księgą, lecz składa się z wielu ksiąg i w wielu religiach, w zależności od ich kanonów, przybiera różne formy.
Katolicki kanon, czyli wykaz ksiąg Pisma Świętego , został ustalony na soborze trydenckim w XVI w. i obejmuje księgi Starego i Nowego Testamentu.
Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:
- 39 ksiąg - kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie. Starożytny, tradycyjny kanon żydowski wymienia znanych obecnie 39 natchnionych ksiąg, jednak wylicza 24 lub 22 księgi, łącząc niektóre obecnie znane księgi. To drugie zestawienie wymieniające 22 księgi że łącząc Księgę Rut z Księgą Sędziów, oraz Lamentacje (Treny) z Księgą Jeremiasza uzyskuje ilość ksiąg równą ilości liter w alfabecie hebrajskim;
- 46 ksiąg - kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha);
- 49 ksiąg - kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu, prawosławni uznają wszystkie księgi, które pojawiły się w Biblii greckiej - Septuagincie).
Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim i aramejskim.
Księgi Starego Testamentu chrześcijanie dzielą na:
- księgi historyczne;
- księgi profetyczne;
- księgi dydaktyczne.
Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie, są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim).
Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii - Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do ziemi Kanaan, oraz - co dla żydów jest najważniejsze - podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru.
Na Pięcioksiąg składają się księgi:
Dla judaizmu i islamu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory:
-Księga Dwunastu Proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza).
Księgi hagiograficzne - dzielą się one na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym, opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków:
- Księgi: Psalmów, Przysłów, Hioba, Pieśń nad pieśniami, Rut, Lamentacje Jeremiasza (Treny), Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei), Estery, Daniela, Ezdrasza z Nehemiasza, Kronik.
Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament, spisany w języku greckim w latach 52 - 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich.
Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu za pisma święte, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii.
Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:
- Cztery Ewangelie - zapis życia i nauczania Jezusa Chrystusa:
w tym trzy Ewangelie synoptyczne: Ewangelia Mateusza;
Ewangelia Łukasza; oraz Ewangelia Jana.
- Dzieje Apostolskie - księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy).
- księgi dydaktyczne - zbiór listów pisanych przez apostołów:
13 listów Pawła z Tarsu;
List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie);
7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza);
4.
NAJBARDZIEJ ZNANI BOHATEROWIE BIBLII
Stary Testament ma bardzo wielu bohaterów. Trudno wymienić ich wszystkich .Najbardziej znani z nich, obok Boga, to ; Adam i Ewa, Noe, Abraham i Sara, Izaak, Rebeka, Samson i Dalila, Dawid i Goliat, Salomon, Daniel, Józef, Hiob, i wielu innych.
W Nowym Testamencie głównym tematem jest życie Chrystusa i to On oraz Jego matka Maryja są głównymi postaciami. Poza nimi ważną rolę odgrywają tu także uczniowie Jezusa, jego przyjaciele i wyznawcy.
Nie sposób opisać wszystkich bohaterów Biblii, ale możemy przyjrzeć się bliżej najważniejszym z nich.
BÓG
Katolicka nauka o natchnieniu biblijnym głosi, iż prawdy objawione, które są zawarte w Piśmie Świętym, powstały pod natchnieniem Ducha Świętego, a więc teksty święte mają Boga za autora. Ludzie przekazali tylko to, co Bóg im objawił. Tak więc każda księga Biblii ma dwóch autorów: Boga i pisarza natchnionego. Jednakże Pan jest nie tylko twórcą tej Księgi, ale też jej głównym bohaterem:
"Na początku było Słowo
a Słowo było u Boga
i Bogiem było słowo.
Ono było na początku u Boga.
Wszystko przez nie się stało,
a bez niego nic się nie stało,
z tego, co się stało..."
/J 1, 1-3/
Na początku poznajemy Boga jako twórcę świata ,oraz wszelkiego życia na Ziemi. W ciągu całej lektury poznajemy stwórcę jako Boga nieśmiertelnego, wszechpotężnego, wszechobecnego i wszechwiedzącego. Równocześnie Bóg jest naszym ojcem; rodzicem miłosiernym i sprawiedliwym, który nagradza dobro i karze za zło.
ADAM
Adam to pierwszy człowiek (słowo "adam" oznacza ludzkość) stworzony przez Boga na Jego podobieństwo. Wszystkie zwierzęta zostały stworzone dla Adama. Miał mieszkać i pracować w stworzonym dla niego przez Boga ogrodzie Eden i cieszyć się jego owocami. Tylko spożycie owocu z jednego drzewa zostało mu zabronione - "drzewa poznania dobra i zła".
Bóg nigdy nie planował, by mężczyzna żył samotnie. Stworzył Ewę - kobietę, aby żyli wspólnie. Ewa uległa pokusie bycia niczym Bóg, zerwała owoc i spożyła go wspólnie z Adamem. Wiedząc, że postąpili źle, Adam i Ewa próbowali się ukryć przed Bogiem. Ich przyjaźń z Nim została zerwana.
W efekcie ich nieposłuszeństwa wobec Boga ucierpiało cale stworzenie. Od tej pory każde życie kończy się śmiercią. Adam i Ewa zostali wypędzeni z raju. Mieli dzieci. Ale posiadanie rodziny obok radości przynosiło ból.
EWA
Ewa to pierwsza kobieta, towarzyszka Adama. Wraz z Adamem złamała zakaz Boga, aby nie spożywać owocu z "drzewa poznania dobra i zła". Z tego powodu śmierć przyszła na świat, a Bóg wygnał Adama i Ewę z rajskiego ogrodu Edenu. Księga Rodzaju wymienia trzech synów Ewy: Kaina, Abla i Seta.
NOE
Noe był dobrym człowiekiem w czasach panowania zła i przemocy. Zło tak się nasiliło, że Bóg nie mógł już tego tolerować i zestal straszny potop. Ocaleli tylko Noe i jego rodzina.
Noe usłuchał Boga i zbudował przed potopem arkę długą na 133 metry. Ludzie widzieli, co robi, ale nie chcieli słuchać jego ostrzeżeń. Kiedy zaczęty padać deszcze, Noe z żoną, trójką synów i ich żonami wszedł do arki, zabierając ze sobą po parze wszystkich zwierząt. Po obniżeniu się wód arka przybiła do zbocza góry Ararat.
Bóg obiecał Noemu, że już nigdy nie ześle potopu, by zniszczyć wszystkie żyjące istoty. Znakiem tej obietnicy była tęcza. Noe dożył późnego wieku, a jego synowie stali się przodkami narodów.
ABRAM
Imię zostało mu zmienione na Abraham ("ojciec wielu narodów") po tym, jak Bóg obiecał Abramowi, że zostanie ojcem narodu hebrajskiego. Miastem rodzinnym Abrahama było bogate i wspaniałe Ur nad Eufratem. Mieszkał tam przez wiele lat ze swym ojcem Terachem i trzema braćmi. Ożenił się z Sarą, swoją przyrodnią siostrą. Terach przeprowadził się z rodziną z Ur do Charanu, kilkaset kilometrów na północny zachód. Tam Terach umarł, a Bóg wezwał Abrahama, aby się udał do Kanaanu.
Abraham posłuchał. Żył jak nomada, przemieszczając się z miejsca na miejsce ze swymi stadami owiec i bydła. Na każdym obozowisku stawiał ołtarz i oddawał cześć Bogu. Głód poprowadził go na południe - do Egiptu. Ale Bóg kazał mu wrócić do Kanaanu. Był to kraj obiecany przez Boga nowemu narodowi. Abraham zestarzał się, a Sara wciąż nie miała dzieci. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami Abraham począł syna ze służącą żony, Hagar. Lecz syn ten, Izmael, nie był dzieckiem, które obiecał Bóg. Kiedy Abraham i Sara byli już starzy, Bóg dał im syna - Izaaka. Miał on być ojcem narodu. Izaak był jeszcze chłopcem, gdy Bóg sprawdził wiarę Abrahama, i to jak nigdy przedtem. Kazał mu wziąć Izaaka na odległą górę i złożyć go tam w ofierze. Z ciężkim sercem Abraham usłuchał, ufając, że Bóg dotrzyma obietnicy dotyczącej jego syna. Związał Izaaka i położył na ołtarzu. Wzniósł nóż, żeby dokonać ofiary. Wtedy anioł Boga zawoła: "Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna". W ofierze złożono barana zaplątanego rogami w zaroślach nieopodal. Wtedy Bóg powtórzył Abrahamowi swe obietnice: "Dam ci potomstwo tak liczne, jak gwiazdy na niebie. (...) Wszystkie ludy ziemi będą sobie życzyć szczęścia (takiego, jakie jest udziałem) twego potomstwa, dlatego, że usłuchałeś mego rozkazu". Po śmierci Sary Abraham wysłał swego zaufanego sługę Eliezera, aby wybrał dla Izaaka żonę spośród jego własnej rodziny w Charanie. Abraham jest jednym z najbardziej niezwykłych ludzi w Biblii. Jego wiara w Boga czyni go przykładem na wszystkie czasy.
SARA
Sara to żona Abrahama, matka Izaaka. Abraham poślubił Sarę, gdy mieszkał w Ur. Ponieważ była piękna, Abraham dwa razy podał, że jest jego siostrą, aby chronić własne życie. Kiedy wydawało się, mimo obietnicy Boga, że nigdy nie będzie miała dzieci, Sara dała Abrahamowi swoją służącą Hagar i z tego związku urodził się Izmael. Abraham i Sara byli już starzy, kiedy anioł oznajmił Abrahamowi, że Sara urodzi syna. Tak narodził się Izaak. Był on dziedzicem Abrahama. Po urodzeniu Izaaka Sara odesłała Hagar i jej syna. Po śmierci Sary Abraham kupił jaskinię niedaleko Hebronu na miejsce jej spoczynku.
RUT
Rut to dziewczyna z Moabu, której historia opowiedziana jest w Księdze Rut. Poślubiła jednego z dwóch synów Noemi, gdy rodzina przeniosła się z Betlejem do Moabu, uciekając przed głodem. Kiedy mąż i synowie Noemi umarli, Noemi zdecydowała się wrócić do Betlejem. Rut kochała swoją teściową i poszła razem z nią. Aby dostać wyżywienie, Rut zbierała kłosy jęczmienne na polu należącym do Booza, bogatego krewnego Noemi. Booz potraktował Rut życzliwie, ponieważ wiedział, że była ona dobra dla Noemi. Rut poślubiła Booza. Ich syn, Obed, był dziadkiem króla Dawida.
DAWID
Dawid to najmłodszy z ośmiu synów Jessego, rolnika z Betlejem. Dawid był pasterzem. Opiekował się stadami, kiedy prorok Samuel przybył do Betlejem, wysłany przez Boga, aby wybrać jednego z synów Jessego na króla w miejsce Saula. Po wyborze Dawida bracia zaczęli mu zazdrościć. Umiejętność gry na harfie sprawiła, że Dawid grał na dworze Saula, aby mu ulżyć w napadach szału. Później, kiedy został wysłany z żywnością dla swych braci w armii, przyjął wyzwanie i stanął do walki z Goliatem, potężnie zbudowanym wojownikiem Filistynów. Zabił go kamieniem wypuszczonym ze swej pasterskiej procy. Po bitwie kobiety wyszły, by przywitać Saula. "Pobił Saul tysiące, a Dawid dziesiątki tysięcy" - śpiewały. Od tej pory Saul zazdrościł Dawidowi i kilkakrotnie próbował go zabić. Jonatan, syn Saula i bliski przyjaciel Dawida, ostrzegł go, by uciekł. Dawid został ogłoszony banitą. Saul ścigał go bez litości, mimo że Dawid dwa razy darował mu życie.
Saul i Jonatan zginęli w bitwie z Filistynami, a Dawid został ukoronowany w Judzie. Lecz dopiero dwa lata później cały Izrael zaakceptował go jako króla. Dawid był dzielnym żołnierzem i odniósł wiele zwycięstw. Cieszył się dużą popularnością wśród ludu i był dobrym władcą. Po pokonaniu Jebuzytów i przejęciu Jerozolimy ustanowił ją stolicą. Sprowadził do Jerozolimy Arkę Przymierza i zaplanował zbudowanie Świątyni, lecz Bóg zabronił mu tego. Dawid zapragnął i posiadł Batszebę, żonę Uriasza, jednego ze swych żołnierzy. Kiedy Batszeba okazała się brzemienną, Dawid posłał Uriasza do pierwszych szyków bojowych, tak by ten zginął. Wtedy Dawid poślubił Batszebę. Prorok Natan wystąpił przeciwko postępkom Dawida i, mimo iż Dawid okazał szczerą skruchę i Bóg mu przebaczył, dziecko Batszeby zmarło. Ich następny syn, Salomon, został następcą Dawida.
Później kłopot sprawiali synowie Dawida. Absalom, jego ulubiony syn, próbował przejąć władzę. Dawid musiał opuścić Jerozolimę, lecz Absalom został pokonany i zabity, ku wielkiemu zmartwieniu Dawida. Gdy Dawid był już w podeszłym wieku, spiskował przeciwko niemu następny syn, Adoniasz.
Dawid był nie tylko wielkim królem i wielkim żołnierzem, lecz także wielkim poetą, który napisał wiele pięknych psalmów chwalących Boga. Mimo iż popełniał błędy i czynił źle, zawsze nawracał się i prosił Boga o przebaczenie. Biblia opisuje go jako człowieka bliskiego sercu Boga.
SALOMON
Salomon to syn króla Dawida i Batszeby, najsławniejszy król Izraela. Dawid toczył wiele wojen, aby utworzyć mocne królestwo; Salomon odziedziczył pokój. Ochraniał swój kraj, utrzymując silną armię i budując fortece. Przez małżeństwa doprowadził również do przymierzy z sąsiednimi państwami. Za rządów Salomona Izrael stal się krajem bogatym. Handlował miedzią i końmi, a w zamian dostawał złoto i klejnoty. Dzięki otrzymanej od Boga mądrości stał się sławny. Aby sprawdzić jego mądrość, odwiedzila go królowa Saby (południowo-zachodnia Arabia). Salomon zbudował pierwszą Świątynię Boga w Jerozolimie. Materiały oraz fachowców przysłał mu Hiram, król Tyru, w zamian za pszenicę i oliwę. Była to wspaniała budowla, która przetrwała czterysta lat, aż do roku 586 przed Chr., kiedy to zniszczył ją Nabuchodonozor. Salomon zbudował także pałace dla siebie i córki faraona, jednej ze swoich żon. Harmonijne panowanie Salomona zostało zakłócone złym traktowaniem podwładnych przez króla i jego wieloma małżeństwami. Podwładni sprzeciwiali się jego żądaniom darmowej pracy i wysokim podatkom na prowadzone przez niego budowy. Cudzoziemskie żony Salomona sprawiły, że odwrócił się od prawdziwego Boga i zaczął czcić pogańskich bogów. Po śmierci Salomona dziesięć północnych pokoleń zbuntowało się przeciwko Roboamowi, jego synowi, i obrało sobie Jeroboama za króla.
JAN CHRZCICIEL
Jan Chrzciciel to prorok posłany, aby przygotować ludzi na przyjście Jezusa, Mesjasza. Rodzice Jana Chrzciciela, Zachariasz i Elżbieta, będąc już w podeszłym wieku dowiedzieli się od anioła, że będą mieli tego szczególnego syna. Jan był spokrewniony z Jezusem i kilka miesięcy starszy od Niego. Żył na pustyni w Judei, gdzie Bóg powołał go, by został prorokiem. Jego płomiennych nauk słuchały tłumy. Wzywał, by ludzie odwrócili się od grzechu i przyjęli chrzest, a Bóg im przebaczy. Mimo że Jezus był bez grzechu, poprosił Jana, by ten Go także ochrzcił w Jordanie, aby pokazać w ten sposób swoje posłuszeństwo wobec Boga. Później Jan znalazł się w więzieniu za słowa potępienia skierowane do Heroda. Z więzienia wysłał kilku swoich uczniów do Jezusa pytając, czy jest On rzeczywiście osobą, której oczekiwali. Jezus kazał im pójść i powiedzieć Janowi, co widzieli i słyszeli o tym, jak uzdrawia i ubogim głosi Dobrą Nowinę. Jezus powiedział do bumów, że Jan Chrzciciel to nie tylko prorok. Jest on większy od każdego człowieka, który kiedykolwiek żył. Niedługo potem Herod, za namową swej żony, kazał ściąć Jana.
MARYJA
Maryja to matka Jezusa. Kiedy była zaręczona z Józefem, cieślą, anioł powiedział Jej, że zostanie matką Jezusa, Mesjasza i Syna Boga. Przed urodzeniem Jezusa Maryja odwiedziła swą krewną Elżbietę. Wypowiedziała tam wspaniałą pieśń pochwalną zwaną Magnificat. Maryja i Józef udali się z Nazaretu do Betlejem, aby dokonać obowiązku wynikającego ze spisu ludności przeprowadzanego przez Rzymian. Tam urodził się Jezus. Kiedy przybyli pasterze i opowiedzieli o śpiewających aniołach, "Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu". Kiedy rodzice przynieśli Jezusa, aby Go ofiarować w Świątyni, Symeon powiedział Maryi o przyszłości: "A Twoją duszę miecz przeniknie". Kiedy Jezus był jeszcze dzieckiem, Maryja i Józef zabrali Go do Egiptu, ponieważ król Herod widział w Nim rywala i chciał Go zgładzić. Po śmierci Heroda powrócili do Nazaretu.
Kiedy Jezus miał dwanaście lat, rodzice zabrali Go do Świątyni na święto Paschy. Zatrwożyli się bardzo, kiedy Jezus zagubił się im, bo został, by porozmawiać z rabinami. Maryja była z Jezusem, gdy dokonał On pierwszego cudu przemiany wody w wino na przyjęciu w Kanie Galilejskiej. W czasie ukrzyżowania stała przy Jego krzyżu i Jezus poprosił jednego ze swych uczniów (Jana), aby się Nią opiekował. Maryja była z uczniami, kiedy spotkali się na modlitwie po wniebowstąpieniu Jezusa.
JEZUS CHRYSTUS
Jezus (starotestamentowe "Joszua") znaczy "zbawca". Za panowania Heroda w Judei, gdy cały kraj znajdował się pod okupacją rzymską, anioł Gabriel przybył do Maryi do Nazaretu. Bóg wybrał Ją, by była matką obiecanego Mesjasza. Oblubieniec Maryi, Józef, otrzymał we śnie polecenie, by nazwać Dziecko imieniem Jezus, ponieważ On "zbawi swój lud od jego grzechów". W związku ze spisem ludności Maryja i Józef udali się do Betlejem, gdzie w mieście Dawida, swojego przodka, urodził się Jezus. Herod obawiając się, że Jezus będzie jego rywalem do tronu, usiłował Go zabić, lecz Bóg poprowadził Jego rodziców do Egiptu. Po śmierci Heroda Józef i Maryja wrócili do swego miasta rodzinnego, Nazaretu. Tu Jezus dorastał, pracując prawdopodobnie jako cieśla.
W wieku trzydziestu lat Jezus został ochrzczony w Jordanie przez Jana Chrzciciela. Wybrał sobie dwunastu uczniów, aby dzielili z Nim życie i pracę. Jezus nauczał lud przez trzy lata, czyniąc cuda i uzdrawiając z wszelkiego rodzaju chorób. Szły za Nim tłumy. Jednak przywódcy żydowscy obawiali się Jego siły oraz twierdzenia, że jest Synem Bożym. Zdecydowali się Go zabić. Judasz, jeden z apostołów, za trzydzieści srebrników pomógł nieprzyjaciołom pochwycić Go bez wiedzy ludu. Żołnierze aresztowali Jezusa w ogrodzie Getsemani, u stóp Góry Oliwnej. Jeszcze tej nocy został osądzony przez sąd żydowski i skazany na karę śmierci. Wszystkie kary śmierci musiał zatwierdzić Piłat, namiestnik rzymski. Nie znalazł on żadnej winy w Jezusie, ale obawiał się zamieszek, gdyby Go uwolnił. Jezus został ukrzyżowany. Jego ciało złożono w grobie Józefa z Arymatei, cichego zwolennika Jezusa.
0 świcie trzeciego dnia po śmierci Jezusa grupa kobiet zastała Jego grób pusty. Aniołowie powiedzieli im, że Jezus znowu żyje. W ciągu najbliższych czterdziestu dni Jezus ukazał się swoim uczniom i wielu innym ludziom. Teraz zrozumieli, że jest On Synem Bożym. Po czterdziestu dniach Jezus z Góry Oliwnej wstąpił do nieba. Gdy uczniowie wciąż jeszcze patrzyli za Nim w niebo, anioł powiedział im, że pewnego dnia Jezus powróci.
ZUZANNA
Zuzanna to żona Joakima, córka Chilkiasza, bardzo piękna i bogobojna. Żyła w czasie niewoli babilońskiej. Jej mąż był bardzo bogaty, miał dom z ogrodem. Często przychodzili do niego Żydzi prosić o radę. Przychodzili też dwaj starcy, niesprawiedliwi sędziowie. Oboje zakochali się w Zuzannie i zakradali się do ogrodu Joakima, żeby ją podglądać. Pewnego razu Zuzanna poszła do ogrodu, żeby się wykąpać. Nie było tam nikogo oprócz niej i obserwujących ją starców. Podbiegli oni do Zuzanny i zażądali, żeby z nimi obcowała. Zagrozili, że jeśli tego nie zrobi i krzyknie, złożą przeciw niej świadectwo, że widzieli ją z młodzieńcem. Karą za cudzołóstwo u Żydów jest śmierć przez ukamieniowanie. Zuzanna postanowiła jednak krzyknąć. Następnego dnia odbył się sąd nad nią. Została oskarżona i skazana na śmierć. Gdy usłyszała wyrok wezwała na pomoc Boga "Wiekuisty Boże, który poznajesz to, co jest ukryte i wiesz wszystko zanim się stanie. Ty wiesz, że złożyli fałszywe oskarżenie przeciw mnie. Oto umieram, choć nie uczyniłam nic z tego, o co mię Ci złośliwie obwiniają" (Dn 13;42b-43). Bóg pomógł jej. W obronie Zuzanny stanął Daniel. Przesłuchał oddzielnie starców i dowiódł, że kłamali. Zuzanna została uwolniona ku radości wszystkich zgromadzonych. Starców zaś zabito, zgodnie z prawem odwetu ("Jeśli sędziowie, zbadawszy sprawę dokładnie, dowiodą fałszu świadkowi - jeśli świadek taki fałszywie oskarżał brata swego - uczyńcie mu, jak on zamierzał uczynić swemu bratu" Pwt 19;18-19).
Jedna z kobiet, która wędrowała razem z Jezusem i apostołami. Jezus uwolnił ją "od złych duchów i od słabości".
5.
BIBLIA W JĘZYKU
- PRZYKŁADY FRAZEOLOGIZMÓW
żebro Adama - kobieta
w stroju adamowym - nago
arka Noego - bezpieczne schronienie
anioł stróż - opiekun
wieża Babel - nieład, zamieszanie
być potulnym jak baranek - być łagodnym, posłusznym, nieśmiałym
na Chama - niegrzecznie, bezczelnie (Cham - syn Noego )
ciemności egipskie - nieprzeniknione ciemności
adwokat diabła - ktoś ,kto broni sprawy nieuczciwej
sprzedać duszę diabłu -nie mieć skrupułów, sumienia
dolina łez/płaczu - świat
dom boży - kościół
dom na skale - dom oparty na mocnych fundamentach, życie ludzkie oparte na zasadach etyki
dom na piasku - coś ulotnego, nietrwałego
drabina Jakubowa - droga łącząca ziemię i niebo
gałązka oliwna / gołąbek pokoju - znak zgody, pokoju
przejść gehennę - mieć dramatyczne przeżycia, długotrwałe cierpienia
być ulepionym z innej gliny - być innym niż wszyscy, wyróżniać się czymś
być ulepionym z tej samej gliny - być takim samym jak wszyscy
mieć olej w głowie - być mądrym, roztropnym
od stóp do głów - o człowieku: cały z góry na dół
włos komuś z głowy nie spadnie - być bezpiecznym,pod opieką
hiobowe wieści - złe, tragiczne wieści
dobre imię- honor, nieposzlakowana opinia
cięty/ostry język - ironiczny, złośliwy sposób mówienia
być komuś kamieniem u szyi - być przeszkodą, ciężarem dla kogoś
obrzucać kogoś kamieniami - potępiać kogoś
listek figowy - symbol wstydliwości, zasłona
matuzalemowy wiek - sędziwy wiek, późna starość
poruszyć niebo i ziemię - usilnie o coś walczyć, wykorzystać wszystkie możliwe środki
6.
BIBLIJNE PRZYPOWIEŚCI
Przypowieść (parabola) to gatunek literatury moralistycznej o charakterze narracyjnym, w którym przedstawione postacie i zdarzenia służą wyrażeniu uniwersalnych - ponadczasowych prawd. Świat przedstawiony służy wyrażeniu głębszej prawdy moralnej, filozoficznej lub religijnej.
Biblia jest zbiorem przepięknych utworów, które reprezentują różnorodne gatunki literackie. Do jednych z najbardziej charakterystycznych należy przypowieść.
Przypowieści biblijne mogą mieć znaczenie dosłowne i alegoryczne.
Stary Testament zawiera głownie rozbudowane przypowieści ukazujące obrazy z życia codziennego. Ich główną tematyką jest próba wierności, którą Bóg doświadcza swych wiernych , ukazując równocześnie miłe mu postępowanie . Takimi przykładami są: Przypowieść o Adamie i Ewie , o Sodomie i Gomorze, o Dawidzie i Goliacie, Księga Hioba, i wiele innych.
W Nowym Testamencie odnajdujemy przypowieści ewangeliczne, za pomocą których nauczał Jezus. Przekazują głębokie prawdy lub pouczenia za pomocą prostych fabuł - ilustracji. Poddane one zostały bardzo szczegółowej klasyfikacji:
rozwinięte porównania: "Ziarno gorczycy", "Zaczyn chlebowy", "Drogocenna perła"
rozwinięte symbole: "Zaginiona owca", "Zagubiona drachma", "Sługa wierny i niewierny"
alegorie: "Zasiew", "Chwast wśród pszenicy"
przypowieści mieszane, porównania, metafory: "Uczta królewska", "Dziesięć panien", "Robotnicy w winnicy", "Syn marnotrawny"
opowiadania przypowieściowe: "Natrętny przyjaciel", "Nieurodzajne drzewo figowe"
przykłady przypowieściowe: "Bogaty i ubogi Łazarz", "Faryzeusz i celnik", "Miłosierny Samarytanin".
Nie wszyscy Ewangeliści w jednakowym stopniu przytaczają przypowieści Jezusa. U św. Łukasza znajdujemy 30 przypowieści, u św. Mateusza - 24, u św. Marka - 6, a u św. Jana - zaledwie 2.
Wśród przypowieści jedne są bardziej znane i weszły na trwałe do kultury światowej, inne mniej. Do najpopularniejszych należą:
O robotnikach w winnicy., O siewcy., O synu marnotrawnym., O pannach roztropnych i nierozsądnych., Przypowieść o talentach., O zaginionej owcy., O chwaście., O perle., jednak moją ulubioną jest Przypowieść o miłosiernym Samarytanie.
PRZYPOWIEŚĆ O MIŁOSIERNYM SAMARYTANINIE
Pewien człowiek, wędrując z Jerozolimy do Jerycha, wpadł w ręce zbójców, którzy go okradli i pozostawili rannego na drodze. Przechodzili koło niego i kapłan, i lewita, ale żaden nie pomógł leżącemu. Dopiero podróżujący Samarytanim, zobaczywszy go, opatrzył mu rany i zawiózł do gospody. Następnego dnia odjechał, ale pozostawił w gospodzie dwa denary, by opiekowano się rannym.
Jezus kończąc opowiadać tę historię, zadaje pytanie uczonemu w piśmie o to, kto okazał się bliźnim dla cierpiącego. Faryzeusz odpowiada „Ten, który mu okazał miłosierdzie”. Jezus przykazuje mu: „Idź, i ty czyń podobnie”.
Ważne dla interpretacji przypowieści są okoliczności jej opowiedzenia przez Jezusa (Łk 10,25-29). Przypowieść poprzedza rozmowa Jezusa z uczonym w prawie, który spytał się:
"Nauczycielu, co mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne?"
Jezus nie udzielił mu jednoznacznej odpowiedzi, ale odesłał do Prawa. Wtedy faryzeusz zacytował przykazanie miłości:
"Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całą swoją mocą i całym swoim umysłem; a swego bliźniego jak siebie samego."
Chciał się jednak usprawiedliwić (może sam miał na sumieniu jakieś złe uczynki względem innych ludzi), spytał się więc Jezusa: „A kto jest moim bliźnim?” Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie jest odpowiedzią na to pytanie.
Sensem tej opowieści jest odkrycie, że dobroć i miłość ludzka nie mierzy się według sprawowanej służby religijnej, ale według czynów wobec drugiego człowieka. Zaznaczyć trzeba, że miłosierny okazał się Samarytanin, czyli przedstawiciel ludu uznawanego przez Żydów za heretyków i mieszańców. Pozostałe postaci w przypowieści - kapłan i lewita - to osoby bardzo pobożne, które spieszą się do odprawiania swoich praktyk religijnych.
Jezus chce pouczyć słuchających, że zewnętrzne praktyki nie są najważniejsze, liczy się człowiek.
7.
EWANGELIA I EWANGELIŚCI
- w starożytności termin używany jako określenie nagrody dla osoby przynoszącej dobrą nowinę.
Obecnie używa się go w następujących znaczeniach:
jako określenie gatunku literatury stosowanej, pisma chrześcijańskie opisujące życie i śmierć Jezusa Chrystusa
jest to dzielenie się wiarą za pośrednictwem autora natchnionego Duchem Świętym, wyznawaną przez całą społeczność chrześcijańską
ewangelią (pisaną małą literą, lecz ze względu na nacechowanie emocjonalne często także wielką) jest też nazywana nauka chrześcijańska, słowa Jezusa:
"bliskie jest Królestwo Boże, nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię "(Mk 1,15)
APOKRYFY
Apokryfami nazywamy pisma, które nie zostały przyjęte do konkretnego kanonu Pism Świętych. Konkretne pismo może być uznawane w jednym z kanonów, w drugim zaś uważane za nieautentyczne - pisma te nie są jednak uważane wtedy za apokryficzne. Poniżej znajduje się lista niektórych ewangelii nieuznawanych przez żaden z kanonów:
Kanon katolicki uznaje jedynie cztery ewangelie za autentyczne. Ich autorami są św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz i św. Jan.
EWANGELIŚCI
ŚW. MATEUSZ
- według Nowego Testamentu celnik z Kafarnaum, później apostoł Jezusa. Tradycyjnie przypisuje mu się autorstwo pierwszej Ewangelii.
Ewangelista Marek podaje, że Mateusz miał jeszcze drugie imię Lewi i że jego ojcem był Alfeusz (Mk 2,14). Imię Mateusz pochodzi od hebrajskiego imienia Mattaj lub Mattanja, co oznacza „dar Jahwe".
Mateusz pochodził z Galilei. Był poborcą ceł i podatków w Kafarnaum, jednym z większych handlowych miasteczek nad jeziorem Genezaret. Żydzi pogardzali celnikami, ponieważ ściągali oni opłaty na rzecz Rzymian. Ich pracę rozumiano jako wysługiwanie się okupantom. Celnicy byli także uważani za żądnych zysku i nieuczciwie czerpiących korzyści z zajmowanego stanowiska. Uważano ich za grzeszników i traktowano jak pogan. Przebywający wśród celników wyznawca judaizmu stawał się nieczysty i musiał poddawać się przepisowym obmyciom.
Mateusz napisał Ewangelię dla wyznawców judaizmu oraz dla chrześcijan, którzy nawrócili się z judaizmu. Myślą przewodnią jego Ewangelii jest to, że w osobie, życiu, czynach i nauce Jezusa spełniły się wszystkie proroctwa mesjańskie Starego Testamentu, Jezus jest więc Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół to prawdziwe królestwo mesjańskie.
ŚW. MAREK
- wedle tradycji Kościoła autor Ewangelii Marka uważanej za najstarszą i jednocześnie najkrótszą spośród ewangelii,
Księgi Nowego Testamentu nazywają go Markiem, Janem a także Janem Markiem. Tradycyjnie wszystkie te osoby są utożsamiane ze św. Markiem, który wraz ze swym kuzynem, św. Barnabą, towarzyszył św. Pawłowi w jego pierwszej podróży misyjnej, z której jednak zawrócił w Berdze. Wyruszył później z Barnabą na Cypr. Wiemy o jego pobycie w Rzymie wraz ze św. Piotrem i św. Pawłem, kiedy to prawdopodobnie między rokiem 60 a 70 spisał swoją Ewangelię. Niewykluczone, że był synem Marii, przyjaciółki św. Piotra, do której tenże udał się po wyjściu z więzienia. Zgodnie z relacją Papiasza wiernie spisał głoszone przez Piotra nauki. Według tradycji św. Marek został zamęczony ok. 68 roku.
Tradycja kościelna sięgająca wczesnych wieków chrześcijaństwa identyfikuje młodzieńca wspomnianego w Ewangelii Marka 14,51-52, który był obecny przy aresztowaniu Jezusa, właśnie z Markiem, autorem Ewangelii.
ŚW. ŁUKASZ
- wierny towarzysz i współpracownik Pawła Apostoła, któremu towarzyszył w wielu podróżach misyjnych. Według tradycji wczesnochrześcijańskiej jest autorem trzeciej Ewangelii (pisanej na polecenie i wg wskazówek św. Pawła Apostoła), co potwierdzają : Dzieje Apostolskie oraz trzecia i piąta księga Nowego Testamentu; święty Kościoła katolickiego i prawosławnego (apostoł).
Najstarsza wzmianka o św. Łukaszu znajduje się w Liście św. Pawła do Filemona, wers 24. Jest również wymieniany w Liście do Kolosan (4,14) i w Drugim liście do Tymoteusza (4,11) - obydwu dziełach przypisywanych świętemu Pawłowi. Łukasz nie należał do grona dwunastu apostołów Jezusa.
Święty Łukasz pochodził z Antiochii Syryjskiej. Około 50 r. n.e. miał przyjąć chrzest podczas drugiej podróży misyjnej św. Pawła Apostoła i zostać jego uczniem. Był razem z nim w Rzymie, Macedonii i Grecji. Był jego najwierniejszym towarzyszem. Według przekazów św. Łukasz zmarł w Beocji, mając 84 lata. Miejsce jego grobu nie jest znane. Za najbardziej prawdopodobne miejsce pochówku uważa się Efez lub Teby.
Nigdy nie spotkał Jezusa. Był lekarzem Jako dowód uczeni katoliccy wskazują, że w pismach tradycyjnie mu przypisywanych występuje wiele specjalistycznych terminów medycznych, występujących również w pismach Hipokratesa czy Galena.
Późna legenda, której ślady spotykamy po raz pierwszy dopiero około 530 r. w pismach Teodora Lektora mówi, iż św. Łukasz był malarzem ikon. Przypisuje mu się autorstwo wielu ikon, w tym powszechnie czczonego w średniowiecznym Bizancjum obrazu Marii Theotokos, Czarnej Madonny czy wizerunku Matki Boskiej Kostromskiej.
ŚW. JAN ( Jan Ewangelista, Jan Apostoł, Jan Teolog)
- najmłodszy z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa, syn Zebedeusza i Salome, brat Jakuba Większego (Starszego) Apostoła. Tradycja chrześcijańska, zarówno w kościołach wschodnich jak zachodnich przypisuje mu autorstwo Ewangelii wg Jana, Objawienia św. Jana (Apokalipsy) i trzech listów. Niektóre współczesne badania wskazują, że te fragmenty Biblii mogą być dziełem dwóch lub trzech różnych autorów, określanych jako Jan Ewangelista,
Jan z Patmos (Jan Apokaliptyk) i Jan Prezbiter. Święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego.
Urodzony prawdopodobnie w Betsaidzie, według ewangelii był rybakiem nad Jeziorem Galilejskim (Genazaret, Kinneret), powołany został przez Jezusa na ucznia wraz ze św. Piotrem i św. Andrzejem w czasie wspólnego połowu ryb. Jan, jako jedyny z dwunastu Apostołów, nie zginął śmiercią męczeńską. Umarł śmiercią naturalną, ponieważ tylko on za życia doznał męki, tzn. widział jak cierpi Jezus i nigdy się Go nie wyparł.
Ewangelię napisał św. Jan prawdopodobnie po roku 70, kiedy powrócił z Pelli do Efezu. Miał w ręku Ewangelie synoptyków (Mateusza, Marka i Łukasza), dlatego jako naoczny świadek nauk Jezusa i wydarzeń z nim związanych, nie powtarza, co już napisano a za to uzupełnia wypadki szczegółami bliższymi i wypadkami opuszczonymi.