Pytania egzaminacyjne PODSTAWY BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA

1. Wyjaśnić (opisać), co rozumie się przez bezpieczeństwo jako stan, proces oraz zarazem stan i proces. (T-1)

Bezpieczeństwo jak każde pojęcie o szerokim zakresie, jest pojęciem wieloznacznym.

Bezpieczeństwo jako STAN pierwotne znaczenie etymologiczne; stan niezagrożenia, spokoju pewności, stan i poczucie pewności, wolność od zagrożeń, strachu lub ataku;

• jest to także stan pewności fizycznego przetrwania i swobód rozwoju, stan będący żywotna potrzebą, celem i interesem narodowym. Najogólniej: własna zdolność zaspokajania żywotnych potrzeb i ochrony żywotnych wartości oraz warunki ich poszanowania płynące z zewnątrz (źródło: Jerzy Stańczyk)

Bezpieczeństwo jako PROCES, w którym stan bezpieczeństwa i jego organizacja podlegają dynamicznym zmianom stosownie do naturalnych zmian uwarunkowań bezpieczeństwa.

• Zapewnienie możliwości przetrwania i swobody realizacji własnych interesów danego podmiotu w konkretnych warunkach (w konkretnym środowisku, otoczeniu), poprzez wykorzystywanie szans, podejmowanie wyzwań, redukowanie ryzyk oraz przeciwdziałanie zagrożeniom dla podmiotu i jego interesów

• Innymi słowy bezpieczeństwo jako proces oznacza ciągłą działalność jednostek, społeczności lokalnych, państw czy organizacji międzynarodowych w tworzeniu pożądanego stanu bezpieczeństwa. (Kukułka)

Bezpieczeństwo jako STAN I PROCES - Janusz Stefanowicz podkreśla dwoistą istotę bezpieczeństwa, które jest zarazem stanem jak i procesem; nie odznacza się zmiennością w dłuższych przedziałach czasu, ponieważ zależy od ruchowych układów sił. Dynamizm wiąże się tu ze zmiennością warunków otoczenia, postępem cywilizacyjnym i zakresem potrzeb poszczególnych podmiotów (Jerzy Stańczyk)

2. Wymienić i scharakteryzować źródła wiedzy o bezpieczeństwie państwa (narodowym). (T-1)

-dzieła Niccolo Machiavellego (1469 - 1527)- „Książę” i „Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza” - Zdaniem Niccolo Machiavellego na los jednostek i narodów miały wpływ dwa czynniki: fortuna i witru. Pierwszy z nich może być pojmowany jako przeznaczenie: wydarzenia nieprzewidywalne, pozostające poza kontrolą człowieka. Wirtu to przeciwieństwo fortuny; odnosi się do aktywności życiowej jednostki ludzkiej. Machiavelli w swoich analizach dotyczących form rządów skupił się na czynniku drugim. Wg niego władca miał być przede wszystkim skuteczny i odnosić sukcesy. W odniesieniu do skuteczności władcy jego moralność ma znaczenie drugorzędne. Człowiek, zdaniem włoskiego myśliciela jest z natury zły i kieruje się przede wszystkim chciwością. Tym, niemniej może zostać dobra nauczony, o ile jest właściwie kształtowany. "Właściwe kształtowanie" zaś, to nic innego jak budzenie lęku. Strach ma być bardziej trwałą podstawą budowania porządku w społeczeństwie niż miłość do władcy. Łaska ludu jest bowiem zmienna, a strach pozostaje.

- Andrzej Frycz Modrzewski - „O poprawie Rzeczypospolitej” - „O poprawie Rzeczypospolitej” jest dziełem obejmującym całość najważniejszych reform ustrojowych koniecznych do wprowadzenia, jeśli mają być wykonane historyczne zadania pokolenia, które po raz pierwszy w dziejach miało dane stworzyć państwo naprawdę już nowożytne. W kolejnych księgach pisarz mówi: „O obyczajach”, „O prawach”, „O wojnie”, „O kościele”, „O szkole”. Modrzewski zdając sobie sprawę z tego, że osiągnięcie reform państwowych w szesnastowiecznej Polsce było możliwe jedynie poprzez króla i szlachtę, tym właśnie zadedykował swoje dzieło. Autor wykazał tu elitom rządzącym konieczność reform, a zarazem sposób ich przeprowadzenia. Modrzewski w swoim dziele występuje przeciw przywilejom rodowym wynikającym z pochodzenia szlacheckiego - szczególnie przy obsadzaniu wysokich stanowisk państwowych. Decydującym momentem powinna tu być przydatność samej osoby do zajmowania danego stanowiska, jej mądrość, wiedza i uczciwość. Najbardziej gwałtownie występował przeciw nierówności prawa karnego. Żądanie zrównania wszystkich obywateli wobec prawa przewija się wielokrotnie przez cały traktat. W dwóch ostatnich księgach Modrzewski domagał się zarówno pewnych zmian wewnątrz kościoła, jak i uregulowania wzajemnego stosunku kościoła i pąństwa w celu całkowitego uniezależnienia od papieża i jego legatów, reprezentujących interesy obce, często wręcz sprzeczne z interesami Polski.

- Konwencja Konstytucyjna Stanów Zjednoczonych (28.05 - 17.09.1787) - prototyp konstytuanty, której wynikiem prac jest obowiązująca konstytucja USA.

- Carl von Clausewitz (1780 - 1831) - „O wojnie” - Pokazał on wojnę jako wielką sferę działania społeczne i polityczne, którą od innych form działalności ludzkiej odróżnia legitymizowanie używania zamierzonej przemocy do osiągania celów politycznych. Podstawą teorii Clausewitza były wzajemne relacje między niewymiernymi czynnikami moralnymi (psychologią ludzką) a przeliczalnymi czynnikami fizycznymi w wojnie. Siły moralne uważał Clausewitz za jeden z najważniejszych, nie podlegających logicznej kalkulacji czynników wojny. Naturę wojny determinuje polityka, toteż okoliczności polityczne kształtują (lub powinny kształtować) jej strategię. Clausewitz sformułował sławną myśl, najczęściej cytowaną z całego dzieła: „wojna nie jest niczym innym, jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków”. Z charakteru wojny jako narzędzia działania polityczne, w ujęciu Clausewitza wynikają cele wojny: zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli, a nie (jak wielokrotnie podkreślał) zniszczenie jego armii lub zasobów. Z tego charakteru wojny wywodził jej cele: polityczne i militarny. Pierwszy osiąga się przez rozwiązania polityczne i jest nim zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli; w wojnie osiąga się go przez realizację celu militarnego przez armię; ale przy realizacji militarnych celów wojny nie można tracić z pola widzenia jej zasadniczego celu polityczne, dlatego działania militarne, a zwł. strategia i jej realizacja, powinny znajdować się pod kontrolą kierownictwa politycznego. Doktryna strategiczna Clausewitza najczęściej była odczytywana jednostronnie, zwłaszcza przez niemieckich autorów doktryn woj. okresu wilhelmińskiego i nazistowskiego; eksponowano koncepcję „absolutnej wojny” i zasadę silnego, krótkotrwałego skupionego uderzenia jako najskuteczniejszego sposobu realizacji jej militarnego celu. W przedstawianiu jego poglądów pomijano zwykle strategię aktywnej obrony (do której przywiązywał wielką wagę) oraz doktryny „wojny ograniczonej” i „wojny minimalnej”.

3. Wymienić i scharakteryzować podstawowe uwarunkowania bezpieczeństwa państwa. (T-2)

Przez uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego Polski można rozumieć względnie stałe czynniki mające podstawowy bądź istotny wpływ na charakter polskiego bezpieczeństwa narodowego. Wynikają one z natury świata i życia społecznego, miejsca Polski na Ziemi, historii i tradycji, charakteru współczesnych zagrożeń oraz aktualnego stanu polskiej państwowości, a także stanu organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego. Zmienność, nieprzewidywalność i zaskoczenie (cyt. Beaufre'a) stanowią podstawowe uwarunkowania bezpieczeństwa wynikające z natury świata, jego przyrody i z kolei życia społecznego, w których ciągły ruch, będący fundamentalnym atrybutem świata powoduje nieuchronne zmiany, niemożliwe do „przewidzenia”. W odniesieniu do bezpieczeństwa Polski, wpływ warunków - atrybutów zmienności, nieprzewidywalności i zaskoczenia można sprowadzić do trzech podstawowych hipotez:

• konieczność traktowania bezpieczeństwa narodowego jako dynamicznego procesu podlegającego nieustannym zmianom, w którym to procesie „poleganie na laurach” prowadzi nieuchronni do tragedii.

• konieczność traktowania wszelkich hipotez, przepowiedni i proroctw oznajmujących status quo lub odnoszących się do przyszłości nie tylko za prawidłowe, nieodpowiedzialne, ale groźne dla bezpieczeństwa Polski, gdyż rozbrajają społeczeństwo od troski i wysiłku nad tworzeniem najważniejszej potrzeby i wartości, jaką jest bezpieczeństwo.

• konieczność jego kreacji , tworzenia, a nie reagowania post fatum na zaistniałe zagrożenia. (należy budować struktury bezpieczeństwa, bo dzisiaj jesteśmy odpowiedzialni za to, co będzie za parę lat)

4. Geostrategiczne a geograficzne uwarunkowania bezpieczeństwa państwa. Omówić (opisać) na przykładzie Polski. (T-2)

O ile geostrategiczne położenie Polski kształtuje zewnętrzne uwarunkowania bezpieczeństwa narodowego, to uwarunkowania geograficzne - najogólniej rozumiane jako fizyczne, przestrzenne i społeczno-gospodarcze właściwości Polski - kształtują wewnętrzne uwarunkowania naszego bezpieczeństwa.

Uwarunkowania geostrategiczne Polski:

1. Główna cecha geostrategiczna - położenie Polski między dwoma mocarstwami: Niemcami i Rosją. Dysponują ok. 20-krotną przewaga potencjału militarnego, 6-krotną przewagą potencjału ludnościowego

2. Presja przed ekspansją ze strony Rosji i Niemiec

3. Połączenie sił obydwu mocarstw stanowi zagrożenie i zapowiada likwidacje polskiej państwowości

4. Mały kraj - więc należy budować silne państwo, umacniać je wobec potęg

5. Silny system wojskowy na terenie całego kraju (Obronny System Wojskowy WO+OT=> fundament BN!)

6. Jesteśmy członkami NATO - brak potencjalnego zagrożenia ze strony Niemiec

7. Ukraina - wsparcie jej suwerenności chroni Polskę przed imperialistycznymi dążeniami Rosji (bezp. Polski i Europy)

8. USA - poparcie rządu i społeczeństwa USA, ważny strategicznie sojusznik dla bezp.

Uwarunkowania geograficzne Polski:

1. Państwo ma kształt zbliżony do koła - jest to korzystne dla obrony i zarządzania państwem

2. Granice wschodnia i zachodnia i północno- wschodnia są otwarte - stanowią główny przedmiot obrony, kontroli ruchu osób i towarów, jedno ze wspólnych wyzwań obrony dla NATO i UE

3. Liczba ludności - niski wskaźnik dzietności wskazuje zagrożenie dla bytu narodowego (mniej mężczyzn zmniejsza potencjał wojskowy)

4. Duża odsetek młodzieży - szansa dla budowy bezpieczeństwa

5. Odra i Wisła - ogromne zagrożenie powodziowe; stare obwałowania nie chronią nas przed powodzią; zabudowane poldery; brak zbiorników retencyjnych

6. Infrastruktura drogowa - fatalny stan, mała gęstość

7. Rolnictwo - dobrze się rozwija, korzystny klimat i warunki terenowe; bezpieczeństwo żywnościowe

8. Źródła energii - powoli się wyczerpują; potrzebne działania w obrębie UE i NATO o dostarczanie ropy naftowej i gazu ziemnego

9. Lasy - walor obronny

5. Rola i znaczenie doświadczeń historycznych i tradycji dla bezpieczeństwa państwa. Przedstawić na przykładzie Polski i innych państw. (T-2)

Wpływ doświadczeń historycznych i tradycji dla bezpieczeństwa narodowego:

- tradycje obronne Polski (wojny, bitwy, powstania) stanowią podstawowy składnik wartości i tożsamości narodowej,

- zaniechanie powszechnej obrony narodowej doprowadziło nie tylko do bezbronności, a w konsekwencji do rozbiorów, ale również było głównym źródłem klęsk wojskowych powstań z powodu braku kadr dowódczych oraz braku powszechnego wyszkolenia wojskowego społeczeństwa,

- powstania narodowe były wielkim, racjonalnymi dokonaniami patriotycznej części narodu dla odwrócenia skutków anarchii i odzyskania wolności,

- współczesna Polska w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego musi oprzeć się i wykorzystać wspaniałe doświadczenia potęgi Polski klasycznej, której bezpieczeństwo zapewniające rozkwit gospodarczy, kulturalny i naukowy opierało się na doskonale zorganizowanej powszechnej obronie narodowej,

- największe zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Polski w XXI wieku stanowi odwrócenie się Polaków od troski o własne państwo, prowadzące do anarchii i bezbronności, czego doświadczyliśmy w XVII i XVIII wieku,

- własne zdolności obronne, a nie tylko sojusze czy gwarancje innych państw, przede wszystkim muszą stanowić podstawę tworzenia skutecznego i trwałego bezpieczeństwa narodowego Polski w XXI wieku,

- powszechna służba wojskowa obywateli stanowiła i stanowi, obok kultury, najważniejszy czynnik narodowo- i państwowotwórczy, a zarazem główne i niezastąpione źródło tworzenia siły obronnej jako podstawy bezpieczeństwa narodowego,

- zawczasu przygotowana zdolność do prowadzenia działań nieregularnych w masowej skali (tradycyjne terminy: wojna podjazdowa, szarpana, urywcza) stanowiła i stanowi dla Polski podstawową i skuteczną formę walki zbrojnej w obronie Polski,

- tradycyjne pospolite ruszenie, którego współczesne formy organizacyjne to Armia Krajowa i obecnie obronna terytorialna, to właściwa i konieczna dla skutecznej obrony Polski forma powszechnej organizacji wojskowej, która wspólnie z elitarnymi wojskami operacyjnymi tworzy siłę obronną Polski.

6. Wyjaśnić (opisać) współzależność pojęć: bezpieczeństwo narodowe a bezpieczeństwo międzynarodowe. (T-3)

Bezpieczeństwo międzynarodowe

- bezpieczeństwo pewnej grupy państw, które są podmiotami stosunków międzynarodowych

- stan, w którym państwa uznają brak występowania groźby ataku militarnego, presji politycznej, nacisku gospodarczego uniemożliwiającego rozwój (def. Autorów raportu ONZ)

- zespół warunków, norm i mechanizmów międzynarodowych, które zapewniają każdemu państwu pewność istnienia, przetrwania i swobód

BRAK OBIEKTYWNIE ISTNIEJĄCYCH ZAGROŻEŃ I SUBIEKTYWNYCH OBAW ORAZ ZGODNE DĄŻENIE I DZIAŁANIE SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ NA RZECZ OKREŚLONYCH WARTOŚCI PAŃSTWOWYCH I POZAPAŃSTWOWYCH (SPOŁECZNYCH) ZA POMOCĄ NORM, INSTYTUCJI I INSTRUMENTÓW ZAPEWNIAJĄCYCH POKOJOWE ROZSTRZYGANIE SPORÓW ORAZ TWORZENIE GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH, EKOLOGICZNYCH I INNYCH PRZESŁANEK DYNAMICZNEJ STABILNOSCI I ELIMINOWANIA ZAGROŻEŃ

Termin bezpieczeństwo międzynarodowe odnosi się do podmiotowych potrzeb oraz interesów państwa (pewność, że nie będzie zaatakowane lub, że w przypadku ataku otrzyma natychmiastową i skuteczną pomoc) i można by było tutaj uznać je za formę bezpieczeństwa narodowego. Istota bezpieczeństwa międzynarodowego została jednak sprowadzona do polityczno - wojskowych gwarancji dla państwa, które sprawiają, że nie stanie się ono obiektem napaści zbrojnej oraz, że w wypadku takiej agresji otrzyma pomoc ze strony innych państw.

Podsumowując: termin bezpieczeństwo międzynarodowe wyraża szerszą treść niż bezpieczeństwo narodowe, bo służy do określania nie tylko zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa pojedynczych państw, ale przede wszystkim do opisywania pewności przetrwania i funkcjonowania systemu międzynarodowego. (źródło: Ryszard Zięba)

Bezpieczeństwo narodowe

- stan uzyskany w rezultacie odpowiednio zorganizowanej obrony i ochrony przed wszelkimi zagrożeniami militarnymi i niemilitarnymi, tak zewnętrznymi jak i wewnętrznymi, przy użyciu sił i środków pochodzących z różnych dziedzin działalności państwa. poziom zagrożeń poprzez posiadane zdolności obronne, nie budzi lęku, obaw o zachowanie uznanych wartości.

Współzależność miedzy tymi bezpieczeństwami. Bez bezpieczeństwa międzynarodowego nie ma bezpieczeństwa narodowego, a bez bezpieczeństwa narodowego nie ma bezpieczeństwa międzynarodowego.

Główne zasady współzależności międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa:

- ewolucja źródeł oraz charakteru wyzwań dla państw i zagrożeń dla ich bezpieczeństwa,

- ewolucja postrzegania funkcjonujących wyzwań i zagrożeń,

- ewolucja środków dostępnych dla polityki bezpieczeństwa,

- zmienność koncepcji oraz prowadzonej polityki bezpieczeństwa,

- ewolucja metod i sposobów prowadzenia polityki bezpieczeństwa adekwatnie do zmieniających się wyzwań i zagrożeń,

- zmiana struktury środowiska.

7. Omówić (opisać) główne elementy ewolucji zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego na przełomie XX/XXI wieku. (T-3)

• Wpływ rewolucji naukowo - technicznej - co za tym idzie - konstruuje się coraz bardziej

nowatorskie i niszczycielskie rodzaje broni; większa dynamika wyzwań i zagrożeń wynikających z rewolucji

• Istniejąca destabilizacja polityczna na obszarze byłych państw ZSRR

• Nadal istnieją zagrożenia militarne (broń nuklearna)

• Więcej jest zagrożeń niemilitarnych o charakterze globalnym:

• Zagrożenia, jakie człowiek stwarza dla środowiska naturalnego

• Pogłębiające się dysproporcje rozwojowe między bogatą Północą a biednym Południem

• Problem głodu w krajach Trzeciego Świata, przeludnienia

• Wyczerpujące się zasoby naturalne, których pokłady będą przyczyną sporów

• Niedemokratyczne reżimy polityczne

Istota ewolucji zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego na przełomie XX/XXI wieku opiera się przede wszystkim na funkcjonowaniu w obecnych warunkach środowiska GLOBINFO, czyli środowiska zglobalizowanego i uinformacyjnionego. Genezy tej ewolucji należy doszukiwać się w rozpadzie symetrycznego świata dwubiegunowego i erupcji asymetrycznych relacji bezpieczeństwa nuklearnego i konwencjonalnego. Główne czynniki wywierające wpływ na środowisko międzynarodowe to procesy globalizacji oraz asymetryczny charakter zagrożeń dla bezpieczeństwa i stabilności państw. Zagrożenia asymetryczne, w tym szczególnie międzynarodowy terroryzm, wymagają niejednokrotnie podejmowania działań o zasięgu globalnym. Potrzebę tą determinują także takie zagrożenia i wyzwania, jak proliferacja broni masowego rażenia, kryzysy i konflikty zbrojne oraz katastrofy humanitarne. Obecnie wspólnota międzynarodowa coraz rzadziej doświadcza tradycyjnych zagrożeń. Współczesne zagrożenia mają naturę niepodmiotową (w sensie prawnym), a ich nośnikiem są organizmy pozapaństwowe, takie jak międzynarodowe ugrupowania terrorystyczne czy międzynarodowe grupy przestępcze. Granice w coraz mniejszym stopniu stanowią dziś barierę ochronną podmiotów państwowych.

8. Wyjaśnić (opisać), na czym polega tradycyjne, a na czym współczesne rozumienie polityki bezpieczeństwa. (T-4)

Dawniej pojęcie polityki bezpieczeństwa opierało się jedynie na płaszczyźnie wojskowo - politycznej i tylko na tych obszarach się skupiano i tylko na utrzymaniu w nich pozycji dominującej, lub dostatecznie nie zagrożonej skupiało się państwo. Bezpieczeństwo rozumiane było, jako wolność przed zagrożeniami zewnętrznymi. Polityka bezpieczeństwa skupiona była przede wszystkim na „militarnej lub obronnej przewadze nad jakimkolwiek obcym państwem lub grupą państw; korzystnych wzajemnych relacjach zagranicznych; stanem obrony dającym możliwość stawienia oporu wrogim i destrukcyjnym działaniom zewnętrznym, jak i wewnętrznym, jawnym lub skrytym”. Współczesne rozumienie polityki bezpieczeństwa opiera się na wszelkich ww. elementach, a do tego obejmuje także płaszczyzny: ekonomiczną, naukowo - techniczną, ideologiczną, kulturową, społeczną i ekologiczną. Współcześnie polityka bezpieczeństwa oprócz stworzenia warunków przetrwania zajmuje się tworzeniem warunków pomyślności narodu, oraz zapewnieniem swobód rozwojowych, stanowi to wyraz postępu rozwoju cywilizacyjnego narodów oraz dążenia do życia w dobrobycie.

9. Omówić (opisać), co rozumie się pod pojęciami: wartości i potrzeby w polityce bezpieczeństwa państwa. (T-5)

Wartości i potrzeby w polityce bezpieczeństwa państwa kumulują się wokół potrzeb warunkujących życie i rozwój jednostki. Taką wartością, a zarazem potrzebą, jest konieczność poczucia bezpieczeństwa (brak zagrożeń dla zdrowia i życia). Potrzeby obrony, a z tego wynika, konieczność posiadania narzędzi, by realizować tą potrzebę, w aspekcie obrony państwa. Takie narzędzia to np. wojsko. Wartości to przykładowo według V. Havla to przede wszystkim godność jednostki (godność osobista) „obrona państwa oznacz obroną ludzkiej godności każdego z nas”.

Przez potrzeby w zakresie BN można rozumieć: powszechne uświadomienie i konieczne dążenia do przygotowania państwa w wszystkich szczeblach i w wszystkich dziedzinach jego organizacji dla ciągłej i skutecznej ochrony i obrony interesów i wartości narodowych, przed zagrożeniami militarnymi i nie militarnymi w warunkach niepewności i postępu - zapewniające przetrwanie narodu i jego wartości.

10. Omówić (opisać), co rozumie się pod pojęciami: interesy i cele w dziedzinie bezpieczeństwa państwa. (T-6)

Interesy danego podmiotu (społeczności międzynarodowej, narodu, grupy, osoby itp.) - to wyraz jego tożsamości, wyznawanych wartości, historycznego dorobku, tradycji, bieżących potrzeb oraz dążeń i aspiracji przyszłościowych. Interesy zależą od cywilizacji - inne są interesy, gdyż wyznawany jest inny system wartości. Np. cywilizacja zachodnia: interesem jest poczucie bezpieczeństwa a aspekcie bezpieczeństwa globalnego; interesy globalne z punktu widzenia ekonomicznego są wartościami dającymi rozwój

Cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa - to  zoperacjonalizowane interesy i misje  określone stosownie do danych warunków, ujęte w określonym czasie i miejscu, z uwzględnieniem zewnętrznych i wewnętrznych potrzeb i możliwości.

Cele operacyjne - elementy celu strategicznego, dotyczą konkretnego działania.

Podział według kryteriów:

· podmiotowego: narodowe, systemowe, ogólnoludzkie;

· przedmiotowego: polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, religijne, biofizyczno-ekologiczne, inne;

· funkcjonalnego: komplementarne, paralelne, wyizolowane, zbieżne, kolidujące, konfliktowe, sprzeczne, inne.

· ważności: żywotne, ważne, pozostałe.

Cele polityczne w dziedzinie bezpieczeństwa konstruuje się, opierając się na schemacie:

ZAGROŻENIA + WARUNKI (zazwyczaj także zagrożenia) = LISTA CELÓW

Cele polityki bezpieczeństwa narodowego Polski określa art. 5 Konstytucji RP z 1997 roku.

11. Przedstawić interesy narodowe Polski w zakresie bezpieczeństwa. (T-6)

Interesy narodowe można podzielić na trzy grupy:

• Żywotne

• ważne

• inne istotne

Żywotne interesy narodowe Rzeczypospolitej Polskiej wiążą się z zapewnieniem przetrwania państwa i jego obywateli. Obejmują potrzebę zachowania niepodległości i suwerenności państwa, jego integralności terytorialnej i nienaruszalności granic; zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, praw człowieka i podstawowych wolności, a także umacniania demokratycznego porządku politycznego. Ich realizacja to bezwzględny priorytet polskiej polityki bezpieczeństwa.

Do ważnych interesów narodowych Polski należy zagwarantowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego oraz gospodarczego kraju, stworzenie warunków do wzrostu dobrobytu społeczeństwa, do rozwoju nauki i techniki oraz do należytej ochrony dziedzictwa narodowego i tożsamości narodowej, a także środowiska naturalnego.

Inne istotne interesy narodowe Polski są związane z dążeniem do zapewnienia silnej pozycji międzynarodowej państwa oraz możliwości skutecznego promowania polskich interesów na arenie międzynarodowej. Do istotnych interesów należy również umacnianie zdolności działania i skuteczności najważniejszych instytucji międzynarodowych, w których Polska uczestniczy, jak również rozwój stosunków międzynarodowych opartych na poszanowaniu prawa oraz efektywnej współpracy wielostronnej zgodnie z celami i zasadami określonymi w Karcie Narodów Zjednoczonych.

12. Przedstawić cele strategiczne Polski w zakresie bezpieczeństwa. (T-6)

Cele wynikają z interesów Polski w kontekście przynależności do NATO i UE, a także z rosnącej współzależności gospodarczej pomiędzy państwami.

Cele strategiczne Polski:

- zapewnienie nienaruszalności i integralności terytorialnej RP oraz suwerenności w decydowaniu o sprawach państwa (np. kwestie dotyczące ustroju),

- stworzenie warunków rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, decydujących o możliwościach działania narodu i państwa,

- zapewnienie obywatelom możliwości korzystania z przyznawanych przez Konstytucję praw człowieka, obywatela i wolności,

- stworzenie bezpiecznych warunków do godziwego życia obywateli i rozwoju całego narodu, w wymiarze materialnym i duchowym,

- zapewnienie możliwości kształtowania stosunków w otoczeniu międzynarodowym,

- zapewnie zdolności skutecznego działania poprzez obronę interesów narodowych i promowanie wizerunku wiarygodnego partnera w stosunkach międzynarodowych,

- realizacja zobowiązań sojuszniczych, które świadczą o wiarygodnym wizerunku Polski.

-zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony i opieki nad obywatelami na terenie kraju i poza jego granicami,

- promocja polskiej gospodarki i wspieranie polskich przedsiębiorców,

- budowa prestiżu Polski w otoczeniu międzynarodowym,

- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa prawnego obywatelom RP,

- ochrona duchowego i materialnego dziedzictwa narodowego RP oraz zapewnienie możliwości jego bezpiecznego rozwijania się we wszystkich sferach aktywności narodowej, przede wszystkim w sferze ekonomicznej, społecznej i intelektualnej,

- ochrona środowiska naturalnego i ochrona przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych działalnością człowieka,

- zapewnienie powszechnego dostępu do informacji, podniesienie poziomu edukacji narodowej,

- stworzenie silnego zaplecza naukowo- badawczego, połączonego z potencjałem wytwórczym, poprawiającym konkurencyjność gospodarki.

13. Przedstawić (omówić) pojęcie oraz środki ochrony i obrony narodowej. (T-7)

Ochrona i obrona narodowa to całokształt działań cywilnych i wojskowych na rzecz bezpieczeństwa. Jej funkcją jest ochrona i obrona wartości narodowych przed zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi, militarnymi i niemilitarnymi. Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa państwa.

Znaczenia ochrony i obrony narodowej:

- część organizacji państwa, obejmująca przygotowanie społeczeństwa, sił zbrojnych, zasobów i terytorium do zapobiegania, przeciwdziałania, ochrony i obrony całego narodu przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego,

- podstawowa misja narodowa obejmująca zabezpieczenie przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego,

- fundamentalna struktura realizacyjna bezpieczeństwa narodowego, obejmująca przygotowanie społeczeństwa, sił zbrojnych, zasobów i terytorium do zapobiegania, przeciwdziałania, ochrony i obrony całego narodu przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego,

- realizacja konstytucyjnego obowiązku ochrony ojczyzny (Konstytucja III RP z 1997 r.) oraz podstawowa powinność narodowa (Konstytucja z 3 maja 1791 r.).

Środki ochrony i obrony narodowej (możliwości ,zasoby, którymi dysponuje państwo) dzielimy na funkcjonalne i strukturalne oraz ze względu na zastosowanie na powszechnie stosowane i wojskowe:

* funkcjonalne - polityczne, gospodarcze, wojskowe, ekologiczne, normatywne

* strukturalne - organy władzy, służby zagraniczne, siły zbrojne oraz służby, inspekcje i straże (Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna itd.),

* powszechnie stosowane - stosowane do codziennej (rutynowej) ochrony interesów narodowych, tylko środki niemilitarne (potencjał zgromadzony do pełnienia funkcji obronnej, np. środki obrony cywilnej - worki z piaskiem, łopaty itd.),

*wojskowe - stosowane tylko jako ostateczny, decydujący środek ochrony i obrony narodowej.

Środki militarne - zasoby (sprzęt)+ siły (potencjał ludzki)

14. Omówić wymagania ochrony i obrony narodowej. (T-7)

Ochrona i obrona narodowa ma:

• tworzyć przyszłe bezpieczeństwo narodowe aby uprzedzać i zapobiegać zagrożeniem oraz likwidować ich źródła. Trzeba tworzyć, a nie przewidywać przyszłość, gdyż jest ona nieprzewidywalna, zmienna, a jej regułą jest zaskoczenie,

• powinna być przygotowana na sprostanie najgorszym zagrożeniem, jakie mogą się wydarzyć - błędem jest zakładanie jedynie pozytywnych scenariuszy,

• osiąganie celów ustalonych przez politykę powinno być zrealizowane przy jak najlepszym wykorzystaniu posiadanych środków,

• zapewnić zgodność i równowagę celów, metod i środków,

• w wyborze środków i metod działania nie należy obierać za punkt wyjścia tego, co jest możliwe, ale to, co jest konieczne i starać się to osiągnąć,

• posiadać zdolności przystosowania się do różnych i najmniej przewidzianych sytuacji,

• należy zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy użyciu właściwych środków.

15. Wymienić i scharakteryzować elementy systemu ochrony i obrony narodowej (systemu obronnego państwa). (T-8)

• układ militarny (siły zbrojne);

• organy kierowania obronnością (system kierowania obronnością);

• układ poza militarny (pozamilitarne ogniwa obronne).

Podstawowymi założeniami funkcjonowania poszczególnych elementów i ogniw systemu obronnego państwa są:

• kompleksowość i spójność w procesie rozwiązywania zagadnień ogólnopolitycznych, społeczno-gospodarczych i militarnych w ramach przygotowań obronnych;

• zdolność do skutecznego przeciwstawiania się wszelkim zagrożeniom godzącym w bezpieczeństwo narodowe;

• efektywna integracja (współdziałanie) potencjału militarnego (sił zbrojnych) z odpowiednio przygotowaną administracją i gospodarką narodową oraz zorganizowanym i przygotowanym do obrony społeczeństwem.

Podsystem kierowania (obronnością) jest przeznaczony do przygotowywania i zapewnienia sprawnego funkcjonowania państwa zarówno w okresie zagrożenia jak i wojny a tworzą go organy państwowe oraz samorządowe. Składowymi owego podsystemu są: Sejm i Senat RP, Prezydent PR, Premier wraz z Radą Ministrów, Ministrowie, centralne organy administracji państwowej, wojewodowie (terenowe organy administracji rządowej), samorządy terytorialne oraz elementy dowodzenia (podsystem dowodzenia) Siłami Zbrojnymi RP a więc: SG WP, dowództwa OW i Rodzaju Sił Zbrojnych, dowództwa związków taktycznych i oddziałów.

Podsystem militarny - tworzą Siły Zbrojne RP, które są podstawowym elementem systemu obronnego państwa. Działając w narodowym systemie obronności i systemie sojuszniczym, Siły Zbrojne RP są przygotowane do wykonywania trzech rodzajów zadań strategicznych: zadań obronnych w razie wojny (odparcie bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub udział w odparciu agresji na inne państwo sojusznicze), zadań reagowania kryzysowego oraz zadań stabilizacyjnych w czasie pokoju. Ponadto są one gotowe do udziału w reagowaniu na zagrożenia poza militarne. Trzema zasadniczymi rodzajami Sił Zbrojnych RP są: wojska lądowe, wojska lotnicze i obrony powietrznej oraz marynarka wojenna. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują: wojska operacyjne - przygotowane do wydzielenia w podporządkowanie dowództw NATO do działania w strukturach wielonarodowych oraz wojska obrony terytorialnej - pozostawiające pod dowództwem narodowym przeznaczone do prowadzenia działań na obszarze kraju.

Podsystem pozamilitarny -(pozamilitarne ogniwa obronne: informacyjne, ochronne, gospodarcze) System poza militarny powinien stworzyć warunki niezbędne do przygotowywania oraz działania sił zbrojnych, a także przetrwania ludności w czasie zagrożenia i wojny. W skład systemu pozamilitarnego wchodzą wszystkie ogniwa wykonawcze administracji publicznej z wyjątkiem Sił Zbrojnych RP, inne instytucje państwowe, a także przedsiębiorcy i stowarzyszenia, na których się nakłada lub którym zaleca się wykonywanie zadań obronnych w warunkach obowiązujących przepisów prawnych. Ogniwa tego podsystemu funkcjonują w ramach działów administracji rządowej oraz struktur terytorialnych systemów obronności państwa.

16. Wyjaśnić (opisać), co rozumie się i co obejmuje funkcja państwa - gospodarza. (T-9)

Funkcja Państwa Gospodarza (ang. Host Nation Support lub HNS): Państwo -gospodarz to inaczej państwo przyjmujące obce wojska w ramach programu HNS, prowadzonego przez NATO. HNS - cywilna i wojskowa pomoc świadczona w czasie pokoju, w sytuacjach kryzysowych i podczas konfliktów, przez państwo, na którego terytorium przemieszczają się lub są rozmieszczone i działają siły i organizacje NATO. Zakres realizowanych przedsięwzięć regulują zobowiązania wynikające z porozumień w ramach Sojuszu lub z dwustronnych bądź wielostronnych umów zawartych między "państwem - gospodarzem" oraz organizacją NATO i państwami wysyłającymi wojska. Polski HNS obejmuje nie tylko zaopatrzenie, usługi i infrastrukturę (logistykę), ale także dostarczenie sojusznikom innych "produktów", jakimi są informacje, swoboda działania, bezpieczeństwo i poparcie społeczne.

17. Wyjaśnić (opisać) pojęcie i zakres współpracy cywilno-wojskowej. (T-9)

CIMIC (ang. Civil-military Co-operation), oznacza współpracę cywilno-wojskową. 
Jest to termin używany w ramach struktur NATO (Koncepcja strategiczna Sojuszu z 1999), służący określeniu strategii, zakładającej współpracę sił wojskowych z organami władzy cywilnej w ramach prowadzonych operacji.

Współpraca cywilno-wojskowa (CIMIC) jest istotnym warunkiem skutecznego funkcjonowania całego systemu obronności państwa. Strategia CIMIC przejawia się m.in. w operacjach prowadzonych w ramach:

a. Pomoc Wojskowa w Sprawach Humanitarnych - CIMIC w najogólniejszym znaczeniu związany jest bardziej ze współpracą niż wsparciem lub pomocą dla organów cywilnych, choć w praktyce wsparcie takie będzie miało miejsce.

b. Cywilne Planowanie Kryzysowe (CEP) - polega głównie na ochronie i wspieraniu ludności miejscowej w sytuacji klęski żywiołowej lub wojny. W obecnym środowisku bezpieczeństwa, główną funkcją CEP jest odpowiadanie na potrzeby planistyczne dla operacji zgodnych z Art. 5 O obronie zbiorowej lub operacji spoza art. 5. Oznacza to planowanie wsparcia cywilnego przez logistykę strategiczną i środki łączności. CIMIC w obrębie JOA nie jest koordynowany przez personel CEP. 

c. Wsparcie Państwa-Gospodarza (HNS) -wsparcie państwa gospodarza udostępnia dowódcy NATO i państwu delegującemu siły zbrojne wsparcie w formie środków materiałowych, infrastruktury i usług, łącznie z objęciem obszaru systemem bezpieczeństwa i administracji w zgodzie z wynegocjowanym porozumieniem pomiędzy państwem delegującym a rządem - gospodarzem. Zadaniem CIMIC będzie ułatwienie wykonania wsparcia państwa-gospodarza. 

Ogółem: współpraca cywilno - wojskowa polega na wojskowym wsparciu dla władz cywilnych i społeczeństwa w czasie zagrożeń niemilitarnych, a operacje wojskowe w czasie kryzysu i wojny (zagrożenia militarne) są wspierane siłami i środkami cywilnymi (logistyka, komunikacja, wsparcie medyczne)

18. Omówić (opisać) pojęcie i strukturę systemu obronnego państwa. (T-10)

System obronności Rzeczypospolitej Polskiej (system obrony narodowej) to całość sił  i środków przeznaczanych przez państwo do realizacji zadań  w dziedzinie obronności, odpowiednio do tych zadań  zorganizowanych, utrzymywanych i przygotowywanych.  Jego głównymi elementami są: siły zbrojne, poza militarne ogniwa obronne i system kierowania obronnością.

SYSTEM OBRONNOŚCI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

System obronności (obrony narodowej) RP składa się z trzech podsystemów (elementów):

podsystemu kierowania (organów kierowania obronnością), podsystemu militarnego (Sił Zbrojnych RP), podsystemu pozamilitarnego (pozamilitarnych ogniw obronnych).  System obronności bazuje na całym potencjale narodowym Rzeczypospolitej Polskiej i jest ściśle sprzężony z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa NATO, zwłaszcza w wymiarze militarnym.

Podsystem kierowania obronnością (organy kierowania obronnością) - to wszystkie organy kierowania odpowiadające za realizację zadań obronnych, powiązane informacyjnie i pozostające w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, wraz z ich aparatem wykonawczym (administracyjnym, sztabowym, organizacyjnym) oraz konieczną infrastrukturą. Naczelnymi organami kierowania obronnością są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów - jako organy sprawujące władzę wykonawczą. Za realizację zadań związanych z kierowaniem obronnością indywidualni reprezentanci tych organów ponoszą osobistą odpowiedzialność przed władzą sądowniczą.

Podsystem militarny (Siły Zbrojne RP) jest podstawowym, wyspecjalizowanym i specjalnie dla potrzeb obronnych utrzymywanym elementem systemu obronności państwa. Służy ochronie niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. Siły zbrojne wykonują zadania przewidziane dla nich w strategii bezpieczeństwa i obronności Rzeczypospolitej Polskiej oraz uszczegółowione w stosownych planach reagowania kryzysowego i obrony państwa. W skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą Wojska Lądowe, Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej oraz Marynarka Wojenna. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują wojska operacyjne i wojska obrony terytorialnej. Wojska operacyjne są przygotowane do działania w wielonarodowych strukturach NATO, a ich skład i struktura dostosowane są przede wszystkim do wymagań wynikających z potrzeby wspólnego działania w ramach wielonarodowych formacji NATO.  Wojska obrony terytorialnej przeznaczone są do wspierania i zapewniania swobody działania wojsk operacyjnych oraz wykonywania lokalnych zadań obronnych w ścisłym współdziałaniu z pozamilitarnymi ogniwami struktury państwowej.

Podsystem pozamilitarny (pozamilitarne ogniwa obronne) stanowią wszystkie pozostałe, poza siłami zbrojnymi, organy struktury państwowej, na które nakładane są lub którym zlecane są zadania obronne. Spełniają one funkcje pomocnicze i wspierające w stosunku do działań sił zbrojnych. Ogniwa te są przeznaczone do tworzenia warunków niezbędnych do zapewnienia przetrwania narodu w czasie zagrożenia i wojny, a także do przygotowania oraz działania sił zbrojnych i pozostałych struktur państwa. Pozamilitarne ogniwa systemu obronności dzielą się na trzy grupy: informacyjne, ochronne i gospodarcze. Informacyjne ogniwa systemu obronności realizują zadania mające na celu ochronę i propagowanie polskich interesów na arenie międzynarodowej, informacyjne osłabianie przeciwnika oraz umacnianie woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości własnego społeczeństwa w warunkach wojennych poprzez informacyjne zabezpieczenie funkcjonowania całego systemu obronności oraz informacyjne oddziaływanie zarówno na przeciwnika, jak i własne społeczeństwo. Ogniwa ochronne mają na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa oraz ochronę ludności i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych i niezbrojnych oddziaływań kryzysowych i wojennych.
Gospodarcze ogniwa systemu obronności mają na celu zapewnienie materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności w nadzwyczajnych warunkach kryzysu i wojny.

19. Wymienić i scharakteryzować rodzaje systemów bezpieczeństwa międzynarodowego. (T-11)

System bezpieczeństwa - to zasoby (siły i środki) wydzielone do realizacji zadań w dziedzinie bezpieczeństwa, zorganizowane i przygotowane odpowiednio do charakteru tych zadań i warunków ich wykonywania.

Według Ryszarda Zięby (Leksykon pokoju 1987: 29) wyodrębnia się pięć sposobów i koncepcji organizowania systemu bezpieczeństwa międzynarodowego:

sojusze polityczno-wojskowe, równowagę sił, bezpieczeństwo zbiorowe,rząd światowy oraz rozbrojenie.

MODELE BEZPIECZEŃSTWA

w stosunkach międzynarodowych (wg Jerzego Stańczyka)

• multilateralne :

- sojusze (i odstraszanie potencjalnego agresora siłą militarną konwencjonalną i/lub nuklearną)

- zbiorowa samoobrona (sojusz wielostronny wyposażony w efektywną wspólną organizację militarną)

- równowaga sił (taki układ sił między państwami, w którym siły te równoważą się, przeciwdziałając zbytniemu wzrostowi siły któregokolwiek państwa lub sojuszu)

- bezpieczeństwo zbiorowe (wszystkie państwa należące do tego systemu gwarantują sobie wzajemne bezpieczeństwo, łącznie z użyciem siły przeciwko państwu, które próbowałoby przemocą podważyć podstawy systemu, nawet, gdyby było ono uczestnikiem tego systemu)

- rząd ponadnarodowy (integracja polityczno-wojskowa)

• subordynacyjne :

- supremacja mocarstw (uzależnianie od siebie przez mocarstwa innych państw w zamian za ewentualne udzielenie im ochrony)

• unilateralne :

- neutralność (wyróżnienie tzw. „niezaangażowania", będącego w praktyce polityką neutralności wyposażoną tylko w dodatkowe założenia ideologiczne, motywowane mogłoby być już raczej jedynie względami historycznymi)

- izolacjonizm.

Porozumienia -  są “miękkimi” systemami bezpieczeństwa, ustanawiają pewne zasady współdziałania autonomicznych (oddzielnych) podmiotów w dziedzinie bezpieczeństwa

Koalicje są bardziej zorganizowanymi systemami bezpieczeństwa i obejmują nie tylko współdziałanie na poziomie kierownictw podmiotów, ale także tworzenie wspólnych sił wykonawczych

Najwyższą formą systemów bezpieczeństwa są współcześnie sojusze. W sojuszach istnieją nie tylko wspólne siły wykonawcze, ale także wspólne kierownictwa odpowiedzialne za bezpieczeństwo sojuszników.

20. Omówić (scharakteryzować) system bezpieczeństwa NATO. (T-12)

NATO tworzy system planowania kolektywnej obrony państw członkowskich .

Podczas określania rozmiaru i charakteru nakładów na rzecz zbiorowej obrony państwa członkowskie Sojuszu zachowują pełną suwerenność i niezależność. Charakter struktury obronnej NATO wymaga jednakże by podejmowane przez państwa decyzje uwzględniały generalne potrzeby Sojuszu. Takie podejście umożliwia określenie sił i środków potrzebnych do realizacji zadań.

W procesie planowania obronnego uwzględnia się zarówno czynniki ilościowe, jak i jakościowe. Do najważniejszych należą:

- zmieniająca się sytuacja polityczna

- oceny dokonywane przez dowódców wojskowych NATO , dotyczące wielkości sił zbrojnych potrzebnych do wykonania zadań

- postęp naukowy

- rozwój technologiczny

- zasada równego podziału ról , ryzyka i odpowiedzialności

- możliwości ekonomiczne poszczególnych państw członkowskich

Ścisła koordynacja działań między strukturami kierowniczymi NATO a rządami państw członkowskich Sojuszu odbywa się poprzez coroczną wymianę informacji na temat narodowych planów. Pozwala ona porównać zamiary aktywności poszczególnych państw z potrzebami i wymogami Sojuszu.

Podstawowe zasady sojuszu:

- zasada solidarności wobec napaści,

- zasada użycia siły zbrojnej w obronie napadniętego,

- zasada zgodności reakcji,

Cele sojuszu to ochrona wolności, oraz wspieranie stabilności i dobrobytu w strefie północnoatlantyckiej.

Cele te można podzielić na:  
- polityczne,   
- obronne -polegające na dążeniu do zachowania pokoju i bezpieczeństwa.

System działania NATO opiera się na zasadzie, iż „wspólne bezpieczeństwo państw członkowskich jest niepodzielne”.

Główne cele NATO:

• współpraca i rozwijanie przyjaznych stosunków międzynarodowych,

• rozwiązywanie sporów międzynarodowych metodami pokojowymi,

• wzajemna pomoc w tym wojskowa w razie napaści na którekolwiek z państw członkowskich,

• wzmacnianie potencjału obronnego państw członkowskich,

• koordynacja polityki wojskowej i obronnej państw członkowskich.

Zgodnie z Koncepcja Strategiczną Sojuszu (z 1999 r.) siły zbrojne NATO zostały podzielone na trzy grupy: siły reagowania, główne siły obrony i siły wzmocnienia. Państwa wspólnoty atlantyckiej po zimnej wojnie dbają o zapewnienie bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, podejmując działania indywidualne i poprzez wielostronne instytucje międzynarodowe.

Operacje pokojowe dokonane prze NATO: Siły Implementacyjne (IFOR) w Bośni i Hercegowinie 1995-1996, Siły Stabilizacyjne(SFOR) w Bośni i Hercegowinie od 1996, atak powietrzny NATO na Jugosławię bez zgody Rady Bezpieczeństwa - 1999, Kosovo Force w Kosowie od 1999, ISAF Afganistan.

---