ABC młodego nauczyciela - wskazówki do planowania i prowadzenia zajęć z pedagogiki (i nie tylko !)

PLANOWANIE ZAJĘĆ

• przypomnij sobie treści wykładów część IV Kompetencje dydaktyczne nauczyciela.

• zapoznaj się dokładnie z treścią wykładu, którego kontynuacją jest twój temat zajęć.

• dokładnie przestudiuj literaturę przewidzianą do twoich zajęć - zastanów się co szczególnie interesuje cię w tym temacie.

• pamiętaj: Twój nastrój jest zaraźliwy - możesz zarazić zarówno entuzjazmem w podejściu do tematu jak i znudzeniem, brakiem motywacji !

• nie bój się innowacji - podejście do zadania w sposób twórczy, oryginalny to podstawa sukcesu. Staraj się tak zaplanować zajęcia, by zmusić uczestników do przyjmowania perspektywy przyszłego nauczyciela a nie danego ucznia, czy studenta ! Uważaj, by zajęcia nie przebiegały w tonie: „nic nie można zmienić, wszystko jest utopią, szkoła jaka jest - każdy widzi”. Zachęcaj do szukania pozytywnych rozwiązań, doceniaj przejawy optymizmy w myśleniu i działaniu, pytaj o pozytywne doświadczenia wyniesione ze szkoły i przyczyny sukcesów !!!

• formułując cele zastanów się co jest dla ciebie najważniejsze w tym temacie- czego na pewno chcesz nauczyć uczniów, na co uwrażliwić itp. Pamiętaj, że liczy się nie ilość a jakość sformułowanych celów i możliwość ich zrealizowania na twojej lekcji !

• przygotowując scenariusz przestrzegaj „Wskazówek do planowania zajęć z pedagogiki” (zawartych w tekście „Jak pisać scenariusz?”). Poprawnie formułuj cele ogólne i operacyjne !

• pamiętaj o różnych stylach uczenia się - jak zaktywizujesz na zajęciach swoich uczniów? Może wykorzystasz swój strój do skoncentrowania uwagi uczniów na sobie i nawiązania do tematu lekcji ?

• wybierając metodę pracy zastanów się , czy umożliwi ona zaktywizowanie różnych typów uczniów ( także tych nieśmiałych, obserwatorów). Zastanów się - czy można ją tak zmodyfikować, by lepiej aktywizować wszystkich uczniów ?!

• przygotowując materiały do zajęć pamiętaj, by były czytelne

(także z ostatniej ławki), folie nie powinny zawierać zbyt wiele treści

• uwzględnij w scenariuszu ćwiczenia, zadania, które zrealizujesz, gdy skończysz przed czasem (zaplanuj z czego zrezygnujesz, gdy czasu ci zabraknie)

• realizując scenariusz lekcji bądź konsekwentny i stanowczy - założyłeś przecież realizację określonych celów, ale pamiętaj, że scenariusz można i należy modyfikować uwzględniając potrzeby i aktywność grupy - to przygnębiające, gdy uczniowie czują, że na pierwszym planie jest scenariusz lekcji a nie oni sami

• pamiętaj, że zbyt szybkie tempo zajęć, poczucie pośpiechu nie sprzyjają aktywności uczniów - lepiej zrezygnować z jakiegoś ćwiczenia i dobrze wykonać jedno, niż robić wiele pobieżnie

• jeżeli przygotowujesz zajęcia z kolegą/koleżanką - ustalcie zakres prac do wykonania i podział ról podczas prowadzenia zajęć (podczas lekcji jest za późno na ustalenia i wzajemne konsultacje !) Zróbcie to zwłaszcza, gdy doświadczasz pokusy zrobienia wszystkiego samemu - będzie ci przykro , gdy w podsumowaniu dowiesz się, że nie dopuściłeś innych prowadzących do głosu

• pamiętaj, że możesz skorzystać z konsultacji w CEN - na tym etapie pracy rady i uwagi udzielane są ze zrozumieniem i bez konsekwencji !!!

PROWADZENIE ZAJĘĆ

Przed wejściem uczniów

• przygotuj sobie miejsce pracy: zmaż tablicę, uporządkuj materiały, pomoce (porządek na biurku to część informacji o tobie samym)

• przygotuj potrzebny sprzęt, sprawdź, czy potrafisz go obsługiwać !

• jeśli planujesz zmianę ustawienia ławek, krzeseł możesz poprosić kilku uczniów i zrobić to przed zajęciami

Wprowadzenie

• wprowadź do tematu zajęć: sprowokuj namysł nad tematem (intrygujące pytanie, nawiązanie do doświadczeń uczniów), spróbujcie zrozumieć dlaczego to zagadnienie warte jest analizy, zgłębienia

• nawiąż do treści odpowiedniego wykładu, zadanej literatury lub tego o czym mówiliście ostatnio

• zapisz temat na tablicy - pisz wyraźnie i dużymi literami !

• przedstaw plan lekcji - zapowiedz co czeka uczniów i jakie atrakcje przewidziałeś po drodze (nie musisz zdradzać wszystkich szczegółów, ale zbytnia tajemniczość i zaskakiwanie niespodziankami może rodzić poczucie niepokoju)

• pamiętaj o zasadzie dobrego startu - jeśli zanudzisz uczniów na wstępie trudno będzie ich później zaktywizować ( i na odwrót) Uśmiech, pozytywne nastawienie, zaangażowanie - to połowa sukcesu

• nie podawaj gotowych rozwiązań, tez na początku lekcji - pamiętaj, że odkrywanie, poszukiwanie, dochodzenie do głównych wniosków jest istotą aktywizowania uczniów: wiedza jest ważna, ale nie zapominaj o procesie jej konstruowania

Organizacja pracy w grupach

Przestrzegaj zasad poznanych na wykładzie!

• gdy chcesz podzielić zespół na grupy, pamiętaj że im mniejszy zespół, tym większa szansa na aktywność wszystkich jego członków (gdy zespół liczy powyżej 5 osób jest prawie pewne, że odpowiedzialność się rozmyje i nie wszyscy będą pracować, wychodząc z założenia, „że przecież i tak ktoś się tym zajmie”)

• ustal wcześniej jak podzielisz uczniów na grupy - pamiętaj, że pozostawienie decyzji w ich rękach może zabrać ci wiele cennego czasu; możesz stanowczo, ale łagodnie narzuć odgórnie sposób podziału grupy

• stosuj ciekawe, różnorodne zasady podziału na grupy (ławki, kąty i odliczanie itp.)

• gdy łączysz uczniów w pary, nie dopuść, by ktoś pozostał sam; możesz sam do niego dołączyć lub wyznaczyć mu np. rolę obserwatora jednej lub kilku dwójek

• na zakończenie poproś grupę, by spróbowała ocenić własną aktywność wg przygotowanych kryteriów oceny - wyciągnij odpowiednie wnioski, jeśli aktywność ta była niska.

Aktywizujące metody nauczania

Pamiętaj: zanim zastosujesz wybraną aktywizującą metodę nauczania zapoznaj się z zasadami poprawnego jej przeprowadzania !!! (dotyczy to także wykładu, dyskusji !).

Ćwiczenia, zabawy

Jeśli przeprowadzasz ćwiczenie, zabawę lub zadajesz zadanie:

• szukając ochotników do ćwiczenia zapowiedz (jeśli nie zakłóci to przebiegu) czego będzie ono dotyczyło, jakiej formy aktywności oczekujesz od uczniów (śpiew, taniec a może pomysłowość?) - pomoże to uczestnikom w podjęciu decyzji i zachęci obawiających się (pamiętaj: komunikat ,,nie bójcie się - to nic trudnego” niewielu pomaga)

• zapoznaj uczestników z celem ćwiczenia! (jasny cel zwiększa motywację: gdy wiem co mam robić i po co - robię to chętniej)

• dokładnie omów instrukcję. Poprawnie wprowadzona instrukcja, to połowa sukcesu, zatem dobrze ją przemyśl - gdy uczeń nie pracuje na lekcji, być może zwyczajnie nie wie JAK i CO ma robić

• nie podawaj instrukcji w trakcie rozdawania pomocy

• zadbaj, by, gdy podajesz instrukcję, w klasie panowała cisza, by wszyscy Cię słuchali

• sprawdź, czy wszyscy Cię dobrze zrozumieli.

• gdy zespoły już pracują, Ty nie masz wolnego czasu! (to nie jest czas na uzupełnianie dziennika, ani czytanie prasy - czuwaj nad pracą uczniów) - może ktoś potrzebuje Twojej pomocy

• zadbaj o estetykę środków dydaktycznych (chętniej wykonuje się zadanie np. na zielonej, równej kartce, niż na właśnie wydartej z zeszytu i postrzępionej, łatwiej wykonać zadanie, gdy nie trzeba się domyślać co jest napisane na słabej odbitce ksero itp.)

Symulacje;

• pamiętaj, że nie dla każdego ucznia odegranie roli w scence jest prostym zadaniem - jeśli to możliwe zapowiedz czego będzie dotyczyła odgrywana rola, nie wyciągaj ochotników ,,na siłę” - raczej apeluj do kinestetyków, staraj się dostrzegać osoby, które ,,chciałyby i boją się” wziąć udział w zabawie-zachęć je, ochotników nagradzaj

• przed symulacją uprzedź widzów na co mają zwrócić uwagę, co obserwować

• gdy osoby przygotowują się do odegrania scenki zorganizuj czas oczekującym !

• po przeprowadzonym ćwiczeniu (odegranej scence) dokładnie przeanalizujcie je, wyciągając jak najwięcej kształcących wniosków

• na zakończenie ,,odczaruj role” - przypomnij wszystkim obecnym, że uczestniczyli w symulacji - aktorzy odgrywali role a nie samych siebie - i że zabawa już się zakończyła.

Dyskusja

• wytłumacz uczniom na czym polega twoja rola, jako osoby prowadzącej dyskusję

• przedstaw jasno cel dyskusji - do czego zmierzacie, jaki ma być jej efekt

• oddając głos uczniom ustal zasady zabierania głosu i bądź stanowczy w przestrzeganiu ich (!!!); prowadząc dyskusję pamiętaj o problemie, który analizujecie - wiodące pytanie zapisz na tablicy i powracaj do niego, gdy sytuacja tego wymaga. Jeśli w trakcie dyskusji pojawia się wiele wątków, pytań możesz sporządzić ,, graficzna mapę dyskusji” i ustalić z uczniami, który problem warto byłoby przeanalizować na kolejnych zajęciach

• pamiętaj, że to błąd, gdy dyskusja sprowadza się do rozmowy prowadzącego z aktualnie wypowiadającą się osobą, a nie jest dyskusją na forum. Błędem jest także takie prowadzenie dyskusji, gdy wypowiada się i dyskutuje grupa ,,wybrańców” - przestrzegaj czasu wypowiedzi poszczególnych osób (!) - uwzględnij to ustalając zasady dyskusji

• uprzedź uczestników ile minut zostało do końca dyskusji i udzieleniu ostatnich 2-3 głosów

• pamiętaj o podsumowaniu - ma być ono nawiązaniem do tego, co działo się na zajęciach a nie przeczytaniem wniosków, które przygotowałeś w domu. Jeżeli wnioski odbiegają od głównych tez prezentowanych w literaturze, zastanówcie się nad przyczynami (ta część może mieć charakter pracy domowej).

Wykład interaktywny

Forma wypowiedzi:

• by mówić w sposób jasny, zrozumiały i zmieścić się w zaplanowanym czasie dobrze jest potrenować (można przed samym sobą, można przed publicznością)

• mów głośno i wyraźnie, patrząc na słuchaczy (dajesz tym samym do zrozumienia, że wiesz o czym mówisz i czujesz się pewnie w roli wykładowcy); pamiętaj o ,,mowie ciała”

• jeśli chcesz przekazać wiedzę, podziel ją na małe porcje. Oddziel jedną ważną informację od drugiej pauzą - zwiększysz szansę zapisu ich w pamięci.

Dobrze zbudowany wykład:

• nie referuj przeczytanej przez studentów literatury - niewiele osób lubi słuchać dwa razy o tym samym (możesz natomiast przedstawić tekst w nowym świetle, wykorzystać jako podstawę do własnych refleksji)

• przedstaw plan wykładu (wprowadzenie, rozwinięcie, zakończenie) i czas, jaki mu poświęcisz

• zaplanuj czas na pytania słuchaczy i poinformuj ich o tym

• definiuj wprowadzane, kluczowe pojęcia

• gdy zadajesz pytanie, nie bój się ciszy w klasie - daj im czas na namysł i odpowiedź. Inaczej sam będziesz odpowiadał na swoje pytania, a uczniowie chętnie na to przystaną zwalniając się z wszelkiej aktywności

• nigdy nie odczytuj treści wykładu - chyba, że zależy Ci na tym, by nic nie zostało zapamiętane

• nie mów tyłem do klasy (np. pisząc na tablicy).

„Przykuwacze” uwagi:

• dowcip (możesz wykorzystać sytuację, lub skorzystać z jakiegoś „gotowca” - zadbaj jedynie, by jego ofiarą nie padł ktoś z obecnych)

• ruch (nie siedź nieruchomo za biurkiem - wstań, wejdź w klasę, dobrze, gdy umiarkowanie gestykulujesz, zaangażuj w to co mówisz także swoje ciało)

• modulacja głosu (gdy przestają Cię słuchać - zrób pauzę - zainteresują się, co się stało, nie mów na jednym tonie, bo ich uśpisz, akcentuj, to co istotne, gdy chcesz, by nasłuchiwali - przejdź do szeptu)

• obraz (obraz działa silniej niż słowo - pokaż planszę, plakat, zapisz na tablicy, używaj koloru). Zapisy na tablicy powinny być czytelne !

Aktywizacja słuchaczy

• zadawaj pytania (ciekawe, prowokujące pytania zmuszają do myślenia)

• odwołuj się do doświadczeń własnych oraz uczniów - chętniej się zaangażują i lepiej zapamiętają wiedzę, którą przekażesz potem w oparciu o nie. Doceń doświadczenia uczniów, jako istotny element ich wiedzy - odwołuj się do nich jak najczęściej. Starajcie się interpretować doświadczenia uczniów w oparciu o poznaną literaturę !

• nie daj się zwieść pozornej aktywności klasy ( zadajesz pytanie kierowane do całej klasy, a wciąż odpowiadają dwie, trzy osoby - wtedy reszta może się nudzić. Skuteczniej zaktywizujesz klasę, gdy o odpowiedź na te same pytania poprosisz niewielkie grupy)

• wprowadzaj różnorodność (przeplataj wprowadzanie nowych treści pracą w zespołach, zamiast podawać gotową wiedzę, tak organizuj pracę, by uczniowie sami mogli poszukiwać)

• chwal za ciekawe wypowiedzi, uwagi, pytania (zwłaszcza uczniów mało aktywnych), doceniaj aktywność: ,,dziękuję - bardzo obrazowo, z humorem odegraliście te scenki” , ,,to było trudne zadanie - bardzo dokładnie je wykonaliście”

• zachęcaj do rozumienia, słuchania - nie pozwalaj na atak , agresywną krytykę

• nie krytykuj, unikaj ironii ( ,,ale jesteście dzisiaj niemrawi” , ,,no tak jak zawsze - mnóstwo chętnych…”), zachęcaj i dostrzegaj każdy przejaw aktywności

• pamiętaj, że możesz poprosić uczestników zajęć o pomoc w rozdaniu materiałów, zapisywanie głównych tez na tablicy itp

Dyscyplina:

• nie przepraszaj, gdy prosisz o ciszę - to Twoje prawo, nie mów gdy ktoś Ci przeszkadza!

• jeśli ktoś sprawia Ci kłopot swoim zachowaniem, zastanów się co może leżeć u jego podstaw, z czego wynika? Skuteczniej oddziaływać na przyczynę niż leczyć objawy

• uczniów zakłócających przebieg lekcji zaktywizuj przez działanie ( podejście do tablicy, odczytanie fragmentu tekstu itp.)

• nie bój się krytyki, ironii, sceptycyzmu ucznia - staraj się zrozumieć jego racje ucznia i pomóż mu samemu je ujawnić, zrozumieć. To może być bardziej kształcące dla wszystkich niż ogólna aprobata i zachwyt

• nie mów, gdy wchodzą spóźnialscy i powodują szum - poczekaj na ciszę

• nie bój się trudnych pytań ucznia - nie pozwól, by uczeń sprowokował cię i wciągnął w konfrontacje na forum klasy. Pamiętaj: to nie ring a uczniowie to nie widownia - w pierwszej kolejności zapytaj uczniów o odpowiedź na zadane pytanie (w tym czasie przemyśl własną odpowiedź i podsumuj nią wypowiedzi uczniów). Zawsze możecie przeanalizować problem w domu i wrócić do niego na następnej lekcji

• gdy ktoś ci przeszkadza nie upominaj go wprost - skupisz wtedy uwagę wszystkich na tej osobie, przerwiesz swój tok myślenia - stosuj ingerencje dyskretne ( poznane m.in. na wykładzie)

• jeśli przeszkadza ci kilka osób zapowiedz, że zaraz zmienisz rodzaj aktywności, ale prosisz jeszcze o chwilę skupienia

• gdy spada koncentracja - zmień rodzaj aktywności (gdy uczniowie siedzą - niech wstaną, gdy Ty mówiłeś - oddaj im głos, gdy pracują indywidualnie - zarządź pracę w grupkach itp.)

• nie bój się ruchu w klasie (zmieniaj organizację przestrzenną grupy: praca w parach, zespołach, zmiana składu zespołów). Ruch wprowadza urozmaicenie, podnosi energię grupy

• pamiętaj, że zmiana miejsca pracy np. wyjście w teren z uczniami wymaga większego wysiłku w utrzymaniu dyscypliny - zanim się zgodzisz na propozycje uczniów oceń swoje siły i możliwości zrealizowania zaplanowanych zajęć w terenie !

ZAKOŃCZENIE

• podsumowując zajęcia wykorzystaj efekt świeżości (możesz to zrobić sam, lub zaprosić do tego uczniów), zapytaj gdzie i w jaki sposób uczniowie mogą wykorzystać to , czego się nauczyli - dzięki temu zwiększysz szansę na lepszą asymilację przekazanych treści.

• jeśli planowałeś - zadaj zadanie domowe

• podziękuj uczniom za aktywność, współpracę , zaproś na następne spotkanie - zapowiedz jego temat, wzbudź zainteresowanie

PAMIĘTAJ: także będąc już nauczycielem możesz zawsze liczyć na konsultacje i pomoc pracowników CEN. Nasz telefon [phone] - zapraszamy i dziękujemy za współpracę !

Strona 7

Wskazówki do planowania i prowadzenia zajęć dla studentów specjalizacji nauczycielskich Uniwersytetu Wrocławskiego

Rok akademicki 2009/2010

© Centrum Edukacji Nauczycielskiej Uniwersytetu Wrocławskiego