1. Kryminalistyka - opracowuje metody wykrywania przestępstw i ich sprawców oraz dowodzenia ich winy w sądzie

Kryminologia - bada i gromadzi wiedzę na temat przestępstwa jako szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako zjawiska społecznego oraz osoby sprawcy, ofiary a także instytucji tworzonych przez społeczeństwa celem zapobiegania przestępczości.

Nie posiada własnej metodologii bazuje na metodach innych nauk: biologii, antropologii, medycyny, psychologii, socjologii. Jest nauką interdyscyplinarną.

• Kryminologia a nauki medyczne - koncentracja na osobie sprawcy, na jego cechach biologicznych mających związek z zachowaniami przestępczymi

• Kryminologia a psychologia - badanie psychicznego podłoża przestępstwa, indywidualnych cech osobowości jak emocjonalność, osobowość, poziom rozwoju umysłowego.

• Kryminologia a pedagogika - stosowana głównie w resocjalizacji

• Kryminologia a statystyka - gromadzenie danych na temat przestępczości stanowiących źródło informacji o nasileniu czy dynamice przestępczości.

• Kryminologia a socjologia - traktuje przestępczość jako zjawisko społeczne, patologię społeczną. Szkodliwe zjawiska społeczne zakłócające prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, oprócz przestępczości to np. alkoholizm, narkomania czy prostytucja.

Kryminologia interesuje się społecznymi uwarunkowaniami przestępczości znajdującymi się w otoczeniu jednostki:

1. Struktury I stopnia - rodzina, grupa rówieśnicza, inne grupy pierwotne

2. Struktury II - sąsiedztwo, społeczność lokalna

3. Społeczeństwo globalne - państwo

Nie każda dewiacja jest patologią, choć zazwyczaj patologie są dewiacjami.

Problem społeczny - zjawiska niepożądane, do których eliminacji społeczeństwo dąży takie jak ubóstwo czy dyskryminacja.

Socjologia prawna - bada genezę, mechanizmy działania i postrzeganie norm prawnych przez społeczeństwo

• Kryminologia a ekonomia - bada związki pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi a przestępczością

• Kryminologia a historia - bada historię przestępczości i historię prawa, co pozwala na wybieranie efektywniejszych rozwiązań dziś

• Kryminologia a prawo karne - empirycznie zajmuje się przestępstwem, sprawcą, i społeczną reakcją na czyn zabroniony. Prawo karne - ten sam zakres, ale normatywnie i odpowiadając na pytanie jak jest a nie jak być powinno. Miejscem połączenia obu dziedzin jest nauka i polityka kryminalna. Kryminologia nie jest jeszcze niezależną dziedziną wiedzy (powinna być - analiza instytucji prawa karnego i kontroli społecznej) jest pomocnicza do prawa karnego.

Wartościowanie i system ocen kryminologii

1. Aspekt ontologiczny - wartościowanie charakteru przedmiotu a tym samym badań i ich wyników

2. Aspekt epistemologiczny - problem relacji między badaczem a przedmiotem badań

3. Aspekt aksjologiczny - pytanie o naturę standardu, według którego wartościujemy

Zdaniem Maxa Webbera badania powinny być wolne od znamion wartościujących, wartościujących ideałem jest osiągnięcie neutralności w ocenie wyników badań - taka powinna być kryminologia.

Kryminologia klasyczna - Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Anzelm Feuerbach

Człowiek - jednostka racjonalna, posiadająca wolną wolę i wybór pomiędzy zachowaniem prawnym a bezprawnym. Indeterministyczna koncepcja człowieka - przestępca to jednostka normalna, świadomie i racjonalnie wybierająca zachowanie nieprawne. Każdy z nas może być przestępcą.

Absolutna koncepcja kary - ma wymiar etyczny i funkcję sprawiedliwościową za wyrządzone zło - kara jako odpłata za czyny.

Koncepcja prawa karnego czynu - podstawa kary to czyn sprawcy, kara to odpłata za wyrządzone zło

Pesymistyczna wizja natury ludzkiej - człowiek jest zły z natury

Wymiar pragmatyczny kary - zachowania człowieka mogą być sterowane jedynie za pomocą obawy przed karą, koncepcja kary służąca prewencji generalnej.

Kryminologia Pozytywistyczna - Cesare Lombroso, Rafaele Garofalo

Deterministyczna koncepcja człowieka - zachowanie ludzi rodzą czynniki, nad którymi nie ma kontroli, przestępca nie może panować nad swoimi czynami. Kryminologia ma odszukać czynniki determinujące określone jednostki do zachowań nieprawnych - etnologia przestępstwa

Kierunek biopsychologiczny

Decydujący wpływ na popełnianie przestępstw mają wewnętrzne cechy pozwalające traktować jednostkę indywidualnie. Cechy te mogą być dziedziczne lub powstałe w wyniku nabycia (uraz, choroba). Cechy te można ustalić, co oznacza ustalenie przyczyn przestępstw.

Kierunek socjologiczny

Na zachowanie człowieka mają wpływ czynniki społeczne. Jeżeli są niekorzystne generują zachowania przestępne. Można ustalić, jakie czynniki generują takie zachowania a ich usunięcie zaowocuje zapobieganiu przestępczości.

Biopsychologiczne teorie pozytywistyczne

1) Antropologiczne- Lombroso, teoria przestępcy z urodzenia, tendencje do popełniania przestępstw można określić po budowie ciała. Przestępca z urodzenia musiał mieć 6 szczególnych cech najczęściej w obrębie głowy, determinowało to o skłonności do konkretnego rodzaju przestępstw.

2) Koncepcja dziedziczenia skłonności do zachowań antyspołecznych - wnioskiem z badań była niemożliwość ustalenia wpływu wywieranego przez dziedziczenia na skłonności do zachowań antyspołecznych. Wykryto jednak związek między zachowaniami przestępnymi naturalnych rodziców a ich dzieci, jednak nie dowiedziono czy decydują czynniki genetyczne czy środowiskowe.

3) Zaburzenia struktury chromosomów - niewykluczone, że u osób posiadających dodatkowy chromosom powoduje to zachowania przestępcze o charakterze agresywnym. Istnieje jednak związek między posiadaniem dodatkowego chromosomu a zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu. Nie ma jednak dowodów na związek pomiędzy zaburzeniami ilości chromosomów a zachowaniami przestępnymi.

4) Koncepcje zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego - zmiany organiczne w OUN mogą przyczynić się do powstawania zachowań kryminalnych, jednakże taki związek może mieć wpływ na wyjaśnienie niewielkiej części przestępczych zachowań. Uszkodzenia OUN prowadzą do zaburzeń funkcjonowania mózgu, co może prowadzić do zakłóceń rozwoju psychicznego. Powoduje to trudności z adaptacją warunków społecznych, co może mieć wpływ na prawdopodobieństwo zachowań przestępnych w tej grupie. Wpływ społeczeństwa może te tendencje wywołać, wzmocnić lub też zneutralizować.

5) Pozostałe koncepcje somatyczne

1. Niedoboru witamin

2. Nieprawidłowego poziomu cukru

3. Reakcje alergiczne

4. Nadmiar lub niedobór określonych hormonów

Każdy czynnik powodujący zaburzenia pracy ludzkiego organizmu może mieć wpływ na zachowanie człowieka. Nie można jednak tym czynnikom przypisać podstawowego znaczenia, nie można ignorować znaczenia wpływów społecznych.

Oligofrenia - niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać społeczną adaptację i tak przyczynić się do zachowań przestępczych. Nie bez znaczenia pozostaje tu jednak pozytywny lub negatywny wpływ środowiska.

• IQ 90 i więcej - norma

• IQ 80-89 - ociężałość umysłowa

• IQ 50-79 - debilizm

• IQ 26-49 - imbecylizm

• IQ do 25 - idiotyzm

Koncepcje typów psychosomatycznych typy psychosomatyczne:

• Sangwinik - silnie reaguje, niewytrwały w działaniu

• Choleryk - silnie reaguje, wytrwały w działaniu

• Melancholik - słabo reaguje, wytrwały w działaniu

• Flegmatyk - słabo reaguje, niewytrwały w działaniu

Typy Psychosomatyczne Kretschmera z którymi łączył on skłonności do zapadania na choroby psychiczne i temperament, w praktyce spotykamy głównie typy mieszane

• Typ asteniczny - wysoki, szczupły, ostre rysy twarzy - typ schizofreniczny

• Typ atletyczny - średni lub wysoki, szczupły, dobrze umięśniony, koścista twarz, szerokie ramiona

• Typ pykniczny - średni lub mały, tęgi, grube rysy twarzy, słabo umięśniony, duży brzuch

• Typ dysplastyczny - nieregularna budowa ciała, często tęgi, mężczyźni mają cechy kobiet a kobiety mężczyzn

Teoria Hansa Eysencka - podział jednostek na:

• Ekstrawertycy - łatwi do pobudzenie, łatwo tracący pobudzenia, poszukujący stymulacji, aktywni i impulsywni, spontaniczni i optymistyczni aż do braku krytycyzmu, nieopanowani, co może prowadzić do agresji. Trudniejsi do asocjalizacji.

• Introwertycy - trudni do pobudzenia, z trudnością się wygaszają, nietowarzyscy, powściągliwi raczej nieśmiali, systematyczni i sumienni raczej pesymistyczni skoncentrowani na życiu wewnętrznym.

Pozytywistyczne koncepcje socjologiczne

1) Ekologiczne - szkoła chicagowska, przestrzenny rozkład przestępczości w miastach, w zależności od ukształtowania środowiska w obrębie otoczenia zmienia się skala przestępczości. Koncepcja stref:

• Centralna - instytucje handlowe, finansowe i kulturalne, pojawianie się tysięcy interesantów. Duża przestępczość nieletnich słabnąca wraz z oddalaniem się od strefy I.

• Przejściowa - część instytucji ze strefy I oraz po części przemysł

• Willowa - zajmowana przez zamożniejszą część obywateli pracujących w strefie II

• Podmiejska - obejmująca tereny poza granicami miasta.

Istotny wpływ czynników kulturowych, demograficznych a także architektonicznych i urbanistycznych na poziom przestępczości. Niestabilność warunków życia, niedostatek regulacji oraz słabość kontroli społecznej mają wpływ na wzrost przestępczości w dużych skupiskach ludzkich.

2) Strukturalne - zróżnicowanie społeczne, uplasowanie w grupie społecznej determinuje ilość możliwych do podjęcia działań. Merton stwierdził, że wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi społecznemu celem skłonienia ich do osiągania cenionych w tym społeczeństwie wartości. Cena roli czynników biopsychologicznych - pozwala dzielić ludzi na lepszych i gorszych dając tym lepszym przeświadczenia o własnej wyższości i poczucie słuszności przy wyrządzaniu krzywdy gorszym. Może to być wykorzystane do manipulacji nastrojami społecznymi, mogą powodować zachowania przestępcze w połączeniu z dodatkowymi czynnikami. Osiągnięcie społecznie określanych celów jako miernik sukcesu życiowego i stopień społecznego szacunku. Merton zróżnicował środki osiągania tych celów.

• Konformizm - jednostka przyjmuje, co najmniej niektóre cele kulturowe akceptuje środki, ma dostęp do społecznie określonych środków osiągania celów i potrafi je wykorzystać

• Innowacja - jednostka przyjmuje, co najmniej niektóre cele kulturowe, lecz niekoniecznie uzależnia ich osiągnięcie od społecznie określonych środków - skłonność do podejrzanych działań

• Rytualizm - odrzucenie celów przy jednoczesnej akceptacji środków ich osiągania, redukcja aspiracji, zadowolenie z ścisłego przestrzegania norm

• Wycofanie - co najmniej niektóre cele i środki są zaakceptowane, środki te jednak zawiodły lub istnieje niemożność osiągnięcia celów. Podejmowanie działalności zastępczej - alkoholizm, narkomania

• Bunt - odrzucenie celów i środków, próba określenia nowych celów i środków.

Człowiek podlega dwojakim naciskom - wewnętrznym (wynika z akceptacji celów i środków) i zewnętrznym (oparty na oczekiwaniach innych odnośnie osiągania sukcesów)

Neurotyzm - wrażliwość emocjonalna niski oznacza zrównoważenie i odporność na stres, wysoki - przeciwnie.

3) Psychopatia - nieprawidłowe ukształtowanie osobowości:

• Niezdolność do trwałych związków uczuciowych

• Przewaga sfery popędów na wyższymi poziomami regulacji zachowania

• Zachowanie impulsywne

• Brak poczucia winy przy naruszaniu dóbr innych

• Skłonność do agresji

Osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice będącej następstwem negatywnych doświadczeń społecznych.

4) Teorie zróżnicowania kulturowego- przyczyny zachowań kryminalnych w zróżnicowaniu kulturowym. Albert Cohen - w środowisku amerykańskim to warstwa średnia dominuje i narzuca standardy zachowania i miary sukcesu.

1. Ambicja - wysoki poziom aspiracji

2. Osobista odpowiedzialność - poleganie na sobie

3. Szacunek dla osiągnięć - miernik zdolności - wykształcenie lub sukcesy zawodowe

4. Świecki ascetyzm - gotowość do oparcia się pokusie natychmiastowej realizacji życzeń w imię dalszych celów

5. Racjonalność - zdolność przewidywania wydarzeń i wyciągania wniosków

6. Dbałość o wygląd i maniery - przestrzegania norm kulturowych jako warunku sukcesu

7. Eliminacja przemocy i agresji - zapewnia możliwość dobrych układów z ludźmi

8. Rozsądny wypoczynek - nie marnowanie czasu a dokształcanie się, rozsądne spożytkowanie czasu

9. Szacunek dla własności - docenienie i szanowanie prawa własności

Przestrzeganie tych zasada daje możliwość przesunięcia się w górę hierarchii społecznej. Dla większości warstwy niższej - możliwość ta jest zablokowana z racji niemożliwości sprostowania wymaganiom. Zatem młodzież klasy niższej ma problemy z przystosowaniem się, prowadzi to do odrzucenia norm i tworzenia subkultur. Negatywizm tych subkultur przejawia się w działaniu nie dla korzyści a dla samego działania lub jest przejawem chęci szkodzenia innym. Taka grupa tworzy negatywny biegun kulturowy warstw średnich.

Teoria Millera warstwa niższa tworzy specyficzną subkulturę przeciwstawiania się innym warstwom. Tworzy ją sieć norm grupowych pozwalających uzyskać prestiż w grupie:

• Trudność - deklarowana chęć nie popadania w trudne sytuacje, uchylanie się od negatywnych skutków działania. Podział na wikłających się w kłopoty i potrafiących ich uniknąć

• Twardość - specyficznie pojmowana męskość, odwaga i sprawność fizyczna, brak zainteresowania sprawami intelektualnymi.

• Cwaniactwo - sprawność umysłowa polegająca na umiejętności podejścia i oszukania innych przy jednoczesnym niedopuszczeniu stania się ofiarą takiej manipulacji

• Podniecenie - szukanie mocnych wrażeń w alkoholu, muzyce i przygodach seksualnych. Poszukiwanie doznań przeplata się z okresami apatii i wyciszenia.

• Los - przekonanie o rozstrzygającej roli losu w osiągnięciu sukcesu, podporządkowaniu siłom wyższym

• Niezależność - sprzeciw wobec zewnętrznej kontroli i ulegania ogólnie pojętym autorytetom.

Potrzeba przynależności do grupy jak również walka o pozycję w niej często prowadzi do zachowań kryminalnych.

Teoria zróżnicowanych okazji-Cloward,Ohlin- na wybór zachowania zgodnego lub sprzecznego z prawem wpływa nie tylko dostęp do środków skłaniających do zachowań społecznie poprawnych, ale także dostępności środków skłaniających do zachowań pozaprawnych i możliwość nabycia umiejętności potrzebnych do działań poza prawem. Sprzyjają temu społeczności nasycone kryminalistami (normy przestępcze to element kultury) oraz środowiska zdezorganizowane (brak stabilnego systemu społecznego i wzorców postępowania).

5) Teorie uczenia się zachowań przestępczych- Sutherland- działanie przestępcze zostaje wyuczone w drodze interakcji z innymi osobami, dokonuje się w grupach o bliskich powiązaniach - pierwotnych. Obejmuje techniki popełniania przestępstwa, ukierunkowanie motywów, dążeń i postaw. Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających łamaniu prawa nad definicjami zachowań prawnych. Czynnikami istotnymi w procesie uczenia się jest częstotliwość i trwałość stykania się z zachowaniami pozaprawnymi. Człowiek ujęty jako masa plastyczna ukształtowana przez przeważającą ilość czynników. Bandura uzupełnia tę teorię - jednostka musi stykać się z określonymi zachowaniami, musi je obserwować i zapamiętać ewentualnie nabyć niezbędne umiejętności. Informacje dostarcza grupa pierwotna a także środki masowego przekazu. Tak wyuczone zachowania by się uaktywnić potrzebują bodźca. Jednostka ma, bowiem możliwość kontroli postępowania. Dopiero określony wpływ społeczny determinuje wykorzystanie określonych umiejętności przestępczych lub zaniechanie ich użycia.

Techniki neutralizacji Sykes i Matza - samousprawiedliwienie się sprawcy

• Zaprzeczenia odpowiedzialności - sprawca odwołuje się do niezawinionego zbiegu okoliczności lub określa się jako człowiek w sytuacji bez wyboru

• Zaprzeczenie bezprawia - uważa, że działanie nie wyrządziło nikomu krzywdy, a nawet, jeśli to sprawa jego a poszkodowanego

• Zaprzeczenie - przekonanie o tym, że ofiara zasłużyła na takie traktowanie

• Potępienie potępiających - usprawiedliwienie się tym że inni, zwłaszcza go sądzący postępują tak samo albo nawet gorzej

• Powołanie się na wyższe racje - kolizja wartości wymagająca poświęcenia dobra jego zdaniem niższej wartości

Teorie KontroliEmil Dukheim - przestępczość zjawiskiem normalnym, jest i będzie występować w każdym społeczeństwie. Powody:

• Zachowanie łamiące normy to czynnik dynamiczny, ludzie szukają zachowań godnych potępienia - sami wynajdują przestępczość

• Człowiek jest egoistyczny - nie ma biologicznych hamulców przed krzywdzeniem innych.

Społeczeństwo musi, więc wytworzyć środki zdolne do powstrzymania ludzi od popełniania przestępstw, aby utrzymać nasilenie przestępczości we właściwych granicach.

Teoria Hirsha - przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, bo zmniejsza to gotowość do przestrzegania norm. Więzi społeczne:

• Przywiązanie - związek emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia, oraz wynikające z tego normy postępowania

• Zaangażowanie - uczestnictwo w działalności uznanej za ważną, gdy popełnienie przestępstwa mogłoby tę działalność naruszyć, wyważenie korzyści wynikających z przestępstwa.

• Zaabsorbowanie - udział w działalności zgodnej z prawem

• Przekonanie - gotowość do przestrzegania norm prawnych

Brak lub osłabienie któregoś z tych elementów może prowadzić do zachowań pozaprawnych. Zachowanie takie jest wynikiem zbyt małej samokontroli i tendencji do zachowań hedonistycznych.

Indywidualizm - koncentracja na osobie sprawcy jako podstawowym przedmiocie badań - zorientowanie ich na sprawcę czynu.

Pytanie Lombrozjańskie - czemu jedni popełniają przestępstwa a inni nie? Ponieważ sprawcy przestępstw różnią się od pozostałych jakimiś szczególnymi cechami. Są determinowani do czynów nieprawnych.

Optymistyczna koncepcja natury człowieka - człowiek jest istotą dobrą, a przestępcy posiadający specyficzne cechy są wadami mniejszości społeczeństwa.

Nurty:

• Indywidualistyczny - paradygmat rodzajów ludzi

• Socjologiczny - paradygmat rodzajów otoczenia

Korekcjonalizm - następstwo założenia odmienności sprawcy przestępstwa, zwalczanie przestępczości musi sięgnąć do jej przyczyn. Prawo karne z instrumentu represji powinno stać się instrumentem oddziaływania. Prawo karne jest tu prawem sprawcy - dostosowanym do tego, kim jest a nie tego, co zrobił. Kara ma charakter prewencyjny celem uniknięcia zachowań nieprawnych w przyszłości. Prewencja specjalna ma charakter resocjalizacji.

Konsensualizm - przestępca jako odmieniec będący na marginesie społeczeństwa, społeczeństwo w ogólnej części przestrzega prawa a jedynie ów margines je łamie. Jest to rzadkie zachowanie a prawo karne to reprezentant interesów olbrzymiej większości, objęte społeczną akceptacją.

4.Kryminologia antynaturalistyczna

Cechuje się odrzuceniem przekonania o metodologicznej jedności nauk, jako że przedmiotem badań jest człowiek. Preferuje metody jakościowe a nie jak w pozytywizmie pomiar i analizę ilościową.

Przestępczość - konsekwencja przebiegu procesów społecznych.

Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa - przedmiotem badań nie sprawca, lecz audytorium społeczne dokonujące obserwacji oceny i nauczajże konkretnych zachowań. Przedmiotem jest mechanizm społecznej reakcji na zachowanie pozaprawne. Sceptyczny krytycyzm instytucji kontroli społecznej i formalnej jako wywołujących uboczne konsekwencje szkodliwe również z punktu widzenia ich celów. Instytucje te służą nie całości społeczeństwa a partykularnym interesom władzy. Utopia społeczna - budowa pozbawionego represyjnych form społeczeństwa. Człowiek- zło tkwi nie w nim, lecz w organizacji społeczeństwa.

1) Teoria naznaczenia społecznego - w centrum nie samo zachowanie, co społeczna reakcja na nie.

Edwin Lemert - koncepcja dewiacji wtórnej - każda jednostka ma zdanie na temat siebie, samoocenę, wywierającą istotny wpływ na jej zachowanie. Wpływ na samoocenę ma też zdanie innych

• Dewiacja pierwotna - naruszenie normy prawnej; samo naruszenie normy prawnej nie wpływa na samoocenę jednostki

• Dewiacja wtórna - społeczna reakcja w momencie naruszenia normy - uznanie jednostki za dewianta.

Konsekwencją kontroli społecznej jest nadawanie jednostkom etykiet dewiantów, co prowadzi do wytworzenia w jednostce przekonania o własnej dewiacji. Nie jest to status osiągnięty, lecz przypisany.

5.Pojęcia

PSYCHOPATIA- wrodzone zaburzenia osobowości, popędów, woli, temperamentu. Na ogół przyjmuje się, że psychopatia nie jest chorobą, ale stanem mieszczącym się w szeroko rozumianej normie zdrowia psychicznego. Istnieje wiele podziałów psychopatii. Wyróżnia się następujące typy psychopatów: impulsywny, histeryczny, chłodny uczuciowo, depresyjny, chwiejny uczuciowo, bezwolny. Wg podziału E. Kretschmera wyodrębnia się psychopatów schizoidalnych, cykloidalnych, epileptoidalnych.

Spośród psychopatów rekrutuje się wielu alkoholików, przestępców, są jednak przypadki pozytywnych działań psychopatów, którzy dzięki niezwykłej woli osiągają sukcesy w działalności społecznej, politycznej czy religijnej. Inteligencja w psychopatii jest prawidłowa.

Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

Motyw - bodziec inspirujący działanie, przyczyna tłumacząca i kryjąca się za postępowaniem człowieka - zarówno świadoma, jak i wyparta. Motywy wynikają z potrzeb i kształtują cele.

zespół Otella ,Obłęd alkoholowy, obłęd zazdrości jest znamiennym objawem alkoholizmu przewlekłego^. Prawie nie spotyka się alkoholików, u których bodaj przelotnie (np. w upiciu) nie pojawiłyby się podejrzenia, a przynajmniej nękająca niepewność, co do wierności partnera^.W charakteropatii alkoholowej zazdrość ta może przybrać cechę urojeniopodobną. W korelacji z ciągami pijaczymi zespół paranoiczny może się pojawiać, nasilać i ulegać spontanicznej remisji. Nawet w rozwiniętych postaciach istnieje możliwość długotrwałej dysymulacji. Początek psychozy jest na ogół powolny, a rozwój dalszy wolno postępujący. Dochodzi do nieustannych scysji z powodu zadręczających pytań, co do wierności seksualnej, żądania wyjaśnień, śledzenia każdego kroku partnera, sprawdzania bielizny osobistej i pościelowej, szukania "znaczących" śladów na ciele. Zmieniony wyraz twarzy odczytywany jest jako bardzo "znamienny", dowodami zaś w przekonaniu chorego stają się najbardziej przypadkowe i niewinne sytuacje, zdarzenia, gesty, wypowiedzi partnera i innych osób. Dość charakterystyczne bywa brutalne przyznanie się do winy zdrady. W pełnym rozwoju obłędu dochodzi do zawężenia wszelkich zainteresowań, do opanowania całej osobowości chorego monotematyką niewierności miłosnej partnera.

Schizofrenia ; Słowo "schizofrenia" dosłownie oznacza "rozszczepienie umysłu",- zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz endogennych. Objawia się upośledzeniem postrzegania lub wyrażania rzeczywistości, najczęściej pod postacią omamów słuchowych, paranoidalnych lub dziwacznych urojeń albo zaburzeniami mowy i myślenia, co powoduje znaczącą dysfunkcję społeczną lub zawodową. schizofrenia to nie jedno zaburzenie, lecz grupa chorób, dla których stosuje się określenie zbiorcze psychozy schizofreniczne. Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu z pacjentem, a także na podstawie zaobserwowanego zachowania.

Schizofrenia paranoidalna to podtyp schizofrenii, który charakteryzuje się rozbudowanym i złożonym systemem urojeń (najczęściej prześladowczych, wielkościowych, urojeń odsłonięcia i oddziaływania zewnętrznego, urojeń nasyłania i wykradania myśli, ksobnych, czasem także urojeń zdrady, pochodzenia, hipochondrycznych) oraz niekiedy nasilonymi halucynacjami (najczęściej słuchowymi, praktycznie nigdy wzrokowymi). Częstokroć urojenia przybierają tak skomplikowaną formę, iż stają się zrozumiałe tylko i wyłącznie dla chorego.

Choroba afektywna dwubiegunowa (zaburzenie maniakalno-depresyjne, psychoza maniakalno-depresyjna, depresja dwubiegunowa, cyklofrenia) - zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznymi, naprzemiennymi epizodami depresji, hipomanii, manii, stanów mieszanych i stanu pozornego zdrowia psychicznego. Przyczyna tej choroby nie jest znana, najpopularniejsze tezy utrzymują, że:

• ma ona podłoże genetyczne (według niektórych ocen jest to tylko czynnik zwiększający ryzyko zachorowania)

• jest efektem złej pracy neuroprzekaźników

• jest efektem urazów i mikrourazów mózgu

• ma przyczyny w wadach rozwoju płodu

Do czynników mogących być bodźcem rozwoju choroby zalicza się także tzw. trudne dzieciństwo, neurotyczne przeżycia (zwłaszcza w okresie dojrzewania), wysoka podatność na stres, nieumiejętność wyrażania uczuć, zwłaszcza "duszenie w sobie" negatywnych emocji.

Charakteropatią określa się zmiany osobowości typu psychopatycznego, wyrażające się w odchyleniach charakterologicznych, np. skłonności do kłamstwa, nastawieniu asocjalnym i antysocjalnym itp.Termin ten używany bywa na oznaczenie zmian charakterologicznych u psychopatów, u chorych na padaczkę, u osób, które przebyły zapalenie mózgu, u alkoholików, a również u chorych na psychozy endogenne. Niektórzy psychiatrzy stosują to określenie wyłącznie do zmian charakterologicznych, spowodowanych przez organiczne uszkodzenie mózgu w odróżnieniu od zmian charakterologicznych spowodowanych środowiskowo (psychopatia). charakteropatie pourazowe rozwijają się stopniowo i przejawiają się w zaniku inicjatywy, osłabieniu woli, w impulsywności, drażliwości, pojawieniu się tendencji aspołecznych, skłonności do alkoholu. Przy uszkodzeniu płatów czołowych występują zachowania roszczeniowe (dążenie do otrzymania rent i odszkodowań).

6.Przestępczość gospodarcza

Kryterium sprawcy - Popełniane przez osoby cieszące się zaufaniem z wysoką pozycją społeczną w ramach ich działalności zawodowej.

Kryterium systemowe - godzi w system gospodarczy osłabia społeczne zaufanie do niego, narusza zasady rzetelnego gospodarowania.

Typologia przestępstw gospodarczych

1. Przeciwko podstawowym instytucjom gospodarczym - giełdowe, na szkodę banków

2. Przeciwko przedsiębiorstwom- na szkodę konkurencji

3. Przeciwko interesom finansowym państwa - podatkowe, przemyt

4. Przeciwko konsumentom - oszukańcza reklama

5. Przeciw środowisku - dążą do obniżenia kosztów własnych.

Cechy przestępczości gospodarczej:

• Brak przemocy

• Anonimowość ofiar

• Znaczna ilość sprawców należy do wyższych warstw społecznych

Bardzo wysoka ciemna liczba powodowana:

• Przykrywką działalności zawodowej lub przy okazji tej działalności - nie rzuca się w oczy

• Ofiarą można być latami

• Przestępcy tacy to zazwyczaj specjaliści w danej dziedzinie

• Możliwość obrony sprawców należących do wyższych klas społecznych jest duża

W gospodarce centralnie sterowanej - dominant sektor państwowy, monopole, niewydolność - powoduje to niedobór dóbr konsumpcyjnych. Środowisko dostarcza jednostkom bodźców do nielegalnego zdobywania dóbr ciężkich do otrzymania legalnie. Kwitnie spekulacja i czarny rynek, rozrost korupcji i kradzieży w państwowych zakładach.

W gospodarce wolnorynkowej - oparta o kulturę rywalizacji. Przekonanie, że sukces mierzony w walucie jest celem człowieka. Obawa przed porażką oznaczającą spadek pozycji społecznej. Jeżeli jedna firma stosuje nieuczciwą konkurencje występuje zjawisko ssania w dół - inne też są do tego zmuszone, powoduje to nasilenie konkurencji i przestępczych działań. W Polsce po latach 90 nastąpiła kryminalizacja takich czynów, pojawiły się czyny dotąd nieznane jak fałszerstwa czy pranie brudnych pieniędzy. Wzrosła liczba przestępstw podatkowych i celnych.

Przestępczość zorganizowana

Jest to działalność zespołowa, członkowie połączeni więzią pozwalającą na większą skuteczność. Kwestie sporne:

1. Struktura - czy musi być dwupoziomowa czy może też być jednopoziomowa

2. Trwałość - czy konieczne jest nastawienie na długotrwałość działań czy wystarczy porozumienie dotyczące jednego czynu

3. Zakres powiązań - czy konieczne są powiązania ze światem polityki, administracją publiczną

Modele przestępczości zorganizowanej

• Wąski - mafijny, zespół hierarchiczny powołany do działalności ciągłej posiadający rozbudowane koneksje ze światem biznesu i polityki

• Szeroki - zespół o dowolnej strukturze, stworzony nawet na krótki czas, niekoniecznie posiadający koneksje

Rodzaje grup:

Banda - członkowie indywidualnie lub zbiorowo systematycznie naruszają przepisy prawa, mając przy tych naruszeniach wsparcie w poglądach grupy. Mogą być

1. Przestępcze(czyny przeciwko mieniu)

2. Konfliktowe(przemoc)

3. Wycofania (narkomanie)

4. Chuligańskie (działanie niszczycielskie)

5. Kradnące

Gang - hierarchiczne struktury, prowadzenie ciągłej działalności, struktury mogą być bardzo rozbudowane.

Skutki przestępczości zorganizowanej:

• Efekt organizacyjny - rezultat podziału zadań - lepsze efekty, niedostępne dla jednostek

• Ochronny - lepsze zabezpieczenie sprawców przed wykryciem i osądzeniem

• Demoralizacji - wzajemne negatywne oddziaływanie, poddanie kontroli członków zespołu

• Korupcji - zwiększenie możliwości wciągania do współpracy funkcjonariuszy publicznych

Struktury organizacyjne:

• Gwiaździsta - z centrum decyzyjnym powiązane inne osoby lub zespoły

• Siatkowa - nie istnieje centrum dyspozycyjne, lecz pewna liczba współpracujących zespołów

• Liniowa - między centrum decyzyjnym a osobami najniżej w hierarchii nie ma kontaktów - jest kilka poziomów pośredników

Rodzaje przestępczości zorganizowanej

• Gospodarcza - łamanie lub interpretacja prawa na swoją korzyść

• Polityczna- kwestionowanie istniejącej władzy państwowej lub sposobu jej wykonywania

• O charakterze politycznym - działalność organizacji terrorystycznej

• Hedonistyczna - dla satysfakcji lub rozrywki

• Sekty religijne

Przestępczość z użyciem przemocy:

Koncepcją frustracji-agresji- W koncepcji tej zakłada się, że wszelka frustracja rodzi skłonność do agresji, która czasem dotyka obiektów niewinnych. Geneza indywidualna opiera się na negatywnych doświadczeniach z członkami danej grupy.

Przemoc - rzeczywiste użycie siły fizycznej lub groźba jej użycia wobec człowieka, jeżeli zamiar sprawcy obejmuje wyrządzenie szkód fizycznych, bez względu na to czy miała ona charakter instrumentalny czy była celem sama w sobie. Przestępstwo z użyciem przemocy godzi zawsze w sposób bezpośredni lub pośredni w dobra chronione prawnie jak zdrowie, życie. (Czynna napaść, znęcania się, przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu)

Agresja - zachowanie, którego celem jest wyrządzenie krzywdy lub sprawienie bólu innej osobie bez względu na to czy cel udaje się osiągnąć. Może przybierać formy:

• Zewnętrzna - wobec ludzi lub innych podmiotów (zwierząt)

• Wewnętrzna - autoagresja

Biologiczne źródła agresji to - genetyczna, hormonalna, neurofizjologiczna

Zygmunt Freud tłumaczył agresję i przemoc jako czynnik wewnętrzny powodowany popędem lub instynktem.

Środki odurzające - substancje chemiczne mogące prowadzić do zmian strukturalnych lub funkcjonalnych w żywym organizmie, przejawiają się w zmianach postrzegania zmysłami, zmianach nastroju, świadomości lub też innych zmianach związanych ze sferą psychiczną lub zauważalnych zmian w zachowaniu. Stanowią ustawowe znamię czynu zabronionego lub też przedmiotu kryminalizacji.

Ofiara - konkretna osoba która wskutek popełnionego przestępstwa ujawnionego bądź nie, doznała szkody materialnej lub niematerialnej.

1. wiktymizacja pierwotna - stawanie się ofiarą w wyniku popełnionego przestępstwa, indywidualne odczucie skutków strat jakie sprawca wyrządził ofierze

2. wiktymizacja wtórna - doznanie powtórnego pokrzywdzenia przez społeczny efekt stygmatyzujący

Przestępczość nieletnich

Mogą być stosowane środki wychowawcze, poprawcze, kary i środki karne - celem jest wychowanie.

Wszczęcie postępowania:

• Sygnał negatywnego osądu zachowania nieletniego

• Może wywołać wstrząs psychiczny jako sankcja negatywna

• Oznacza zmianę położenia

Środki niezwiązane ze zmianą środowiska wychowawczego:

1. Upomnienie

2. Nadzór

3. Czasowy pobyt we wskazanej instytucji

4. Warunkowo zawieszone umieszczenie w zakładzie poprawczym

Środki związane ze zmianą środowiska wychowawczego:

1. Wolnościowe - placówka przygotowawcza, rodzina zastępcza

2. Izolacyjne - zakład poprawczy

Zapobieganie przestępczości i reakcje na nią

Kontrola społeczna - działanie mające na celu eliminację określonych zjawisk lub ich skutków uznanych za niepożądane przez podmiot podejmujący tę działalność

Możemy wyróżnić dwie strategie działań zapobiegawczych:

• Represyjna (destruktywna) - działania obliczone na zwalczanie zjawisk, uniemożliwianie dokonania czynów zabronionych przez np. izolację przestępców

• Nie represyjna (kreatywna) - tworzenie możliwości działania by jednostki wybierały zachowania prawne, szkolenie, przekonywanie, propaganda.

Prawo karne ma za zadanie dążyć do:

• Cel sprawiedliwościowy - zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości

• Cel ogólno-prewencyjny - oddziaływanie na społeczeństwo

• Cel szczególno-prewencyjny - oddziaływanie na sprawcę czynu zabronionego

• Cel kompensacyjny - naprawienie lub minimalizacja zła wyrządzonego przestępstwem

Kryminologia pozytywistyczna dzieli się na dwa nurty: biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich) oraz socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia)

nurt biopsychologiczny

1. opierał się on na kilku założeniach:

-główny wpływ na zachowanie człowieka wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębną jednostkę;

-niektóre z tych cech, które są dziedziczone, wrodzone lub nabyte tworzą podłoże sprzyjające powstawaniu zachowań antyspołecznych;

-można ustalić, które cechy wywołują tendencję do zachowań antyspołecznych, co prowadzi do możliwości wykrycia związku przyczynowego pomiędzy taką cechą a określonym zachowaniem;

-ustalenie takiego związku stwarza możliwość walki z takim zjawiskiem;

2. kierunek biopsychologiczny tworzą teorie kładące nacisk na cechy somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne

3. teorie somatyczne

a. teorie antropologiczne: najbardziej rozpowszechnił je Lombroso; nawiązał on do dorobku fizjonomistów, którzy wiązali ukształtowanie twarzy z właściwościami psychiki oraz frenologów, którzy szukali takich związków pomiędzy kształtem czaszki a ludzką psychiką; stwierdził, że niektórzy ludzie mają trwałą tendencję do popełniania przestępstw, którą można poznać po cechach budowy ciała (np. cofnięte czoło, deformacja czaszki); „przestępca z urodzenia” musi posiadać co najmniej sześć takich cech, a także inne, np. leworęczność;

-ludzie dysponuje wrodzoną skłonnością do popełniania przestępstw wskutek obciążenia dziedzicznego, wynikającego z chorób psychicznych, alkoholizmu, a także poprzez wpływ czynników zewnętrznych;

-wyróżnił także przestępców nałogowych, z namiętności, przypadkowych i kryminoidów - są to osoby nieodporne na czynniki zewnętrzne i skłaniające się do przestępnego zachowania;

b. teorie związane z genetyką opierały się na badaniach genealogicznych, bliźniąt oraz adopcyjnych

-badania genealogiczne zostały zapoczątkowane badaniem rodziny oznaczonej kryptonimem „Kallikak”; badano dwie gałęzie rodziny, które wywodziły się od tej samej osoby; pierwsza gałąź, określona jako „zła” charakteryzowała się tym, że była ona „efektem” współżycia z prostytutką, natomiast druga - „dobra” - była rezultatem zawarcia małżeństwa z osobą o takiej samej pozycji społecznej, jaką miał ojciec; w sześciu pokoleniach „złej” gałęzi 90% jej członków miało problemy z funkcjonowaniem w społeczeństwie; wniosek - nie można na stwierdzić jaki wpływ na postępowanie człowieka mają cechy dziedziczne, ponieważ ich wpływu nie można oddzielić od wpływu czynników społecznych

-badania bliźniąt nie dały dowodów potwierdzających wpływ cech dziedzicznych na ujemnie oceniane zjawiska;

-badania adopcyjne nie potwierdziły istnienia związku między przestępczością przybranych rodziców i ich adoptowanych dzieci;

-wniosek ogólny: nie dziedziczy się skłonności do zachowań przestępczych lub nadużywania alkoholu, lecz pewne podstawy biologiczne lub procesy biochemiczne, które w pewnych warunkach środowiskowych sprzyjają tym zachowaniom

c. teorie zaburzeń chromosomów: każdy człowiek posiada 46 chromosomy, które są ułożone w 23 pary, z czego 22 pary to tzw. autosomy, a ostatnia para tworzona jest przez chromosomy płciowe - u kobiety występują dwa chromosomy X (46XX), a u mężczyzny chromosom X oraz Y (46XY); zapis struktury chromosomów może być u mężczyzny zaburzony poprzez obecność dodatkowego męskiego chromosomu płciowego, np. 47XYY, co może powodować tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym; teoria ta jest niepotwierdzona;

d. teorie zaburzeń OUN: negatywnie oceniane zachowania społeczne, które powodowane są organicznym uszkodzeniem mózgu, nazywane są charakteropatią; nie jest jednak pewne, czy tego typu zachowania pojawiają się zawsze przy uszkodzeniach UON; podobne zachowania mogą wywołać mikrouszkodzenia mózgu, które prowadzą do dysfunkcji mózgu

mogą one powstać w czasie np. życia płodowego lub w czasie porodu; dzieci, które cierpią na to schorzenie mają większe problemy z dostosowaniem się do wymagań społecznych, a to z kolei może prowadzić do utrwalenia tendencji do antyspołecznych zachowań;

e. teoria zaburzeń biochemicznych: wiążą się one z zaburzeniami endokrynologicznym, zaburzenia procesów biochemicznych wywołują lub wyzwalają tendencje do antyspoł. zachowań; związane jest to m.in. z niedoborem lub nadmiarem witamin lub hormonów, nieprawidłowym poziomem cukru we krwi;

f. teoria obniżenia sprawności intelektualnej: nie wykazano, że przestępcy charakteryzują się niższym poziomem inteligencji, ale niski poziom sprawności umysłowej może utrudniać spełnianie pewnych społecznych wymogów, a to prowadzi do zachowań przestępczych; w środowisku nieletnich przestępców istnieje nadreprezentacja osób o obniżonej inteligencji

4. teorie psychosomatyczne

a. teorie konstytucjonalno-typologoiczne: Hipokrates wyróżnił cztery kategorie ludzi, ze względu na swoje właściwości psychiczne: sangwinik (silnie reagujący, niewytrwały w działaniu), choleryk (silnie reagujący, wytrwały w działaniu), melancholik (słabo reagujący, wytrwały w działaniu) i flegmatyk (słabo reagujący, niewytrwały w działaniu); teorię tę uzupełnił Kretschmer, który także wyróżnił cztery kategorie ludzi:

-typ asteniczny - wysoki, szczupły, ostre rysy twarzy;

-typ atletyczny - wzrost średni lub wysoki, raczej szczupły, lecz dobrze umięśniony;

-typ pykniczny - wzrost średni lub niski, otłuszczony, grube rysy twarzy

-typ dysplastyczny - nieregularna budowa ciała, często otłuszczony :P

-z określonymi typami łączył choroby psychiczne; stwierdziła także, że typy „czyste” są teorią; koncepcja ta jest odmianą lombrozjanizmu;

b. teoria Eysencka: wyróżnił dwa typy układów nerwowych, które różnią się przebiegiem procesów pobudzania i hamowania, mianowicie ekstrawertyków (ławo pobudzić i wygasić; są impulsywni, towarzyscy, optymistyczni, brak krytycyzmu, nieopanowani, co prowadzi do agresji) i introwertyków (trudno pobudzić i wygasić; nie są towarzyscy; są powściągliwi, nieśmiali, systematyczni, sumienni, są pesymistami); osoby cechujące się wysokim poziomem ekstrawertyzmu i neurotyzmu - wrażliwości emocjonalnej - mają najwięcej problemów, aby unikać zachowań antyspołecznych; u ekstrawertyków proces nabywania i utrwalania norm społecznych wymaga większego nakładu pracy niż u introwertyków;

c. teorie nieprawidłowej osobowości: ich istotą są zaburzenia w obrębie obrazu samego siebie które wiążą się z przekonaniem o zmniejszonej lub zawyżonej własnej wartości, skłonność do posługiwania się mechanizmami obronnymi, które prowadzą do zdjęcia z siebie odpowiedzialności za własne czyny; innym powodem może być niewłaściwie zbudowany system wartości (wyłączne akcentowanie swojego dobra); często łączą się z depresją itp.

-innym przykładem zespół ogólnego niepowodzenia, na który składają się m.in. niska odporność na stres, brak wytrwałości w dążeniu do celu, niski poziom wykształcenia, alkoholizm; przykład - żulerstwo;

d. psychopatia: jest to nieprawidłowe ukształtowanie osobowości, które cechuje się m.in. niezdolnością do trwałych związków uczuciowych, przewaga popędu nad wyższymi regulatorami zachowań; powoduje to zachowania impulsywne, które nie muszą łączyć się z niskim poziomem inteligencji; duża liczba przestępców wielokrotnie notowanych jest psychopatami - są to osoby o nieprawidłowo ukształtowanej psychice w wyniku negatywnych doświadczeń społecznych;

5. wnioski ogólne: jest ona prosta w zastosowaniu, lecz pozwala podzielić ludzi na „lepszych” i „gorszych”, co zwiększa komfort psychiczny „lepszych”; podział ten może być podstwą do zaostrzenia odpowiedzialności karnej; utrwala pewne stereotypy, pozwala manipulować społeczeństwem, jest ona często stosowana w celach socjotechnicznych; nie ma dowodów na to, że występowanie jakiegokolwiek czynnika jest warunkiem wystarczającym lub koniecznym do wystąpienia przestępczości; należy odrzucić wszystkie teorie mówiące o dziedziczeniu skłonności przestępczych lub predestynacji do popełniania przestępstw;

nurt socjologiczny

1. opierał się on na kilku założeniach:

-na zachowanie człowieka decydujący wpływ wywierają czynniki społeczne;

-niekorzystne warunki społeczne powodują zachowania przestępne, a nawet mogą wykształcić u jednostki tendencję do takich zachowań;

-można ustalić, jakie czynniki powodują zachowania przestępne;

-usunięcie lub ograniczenie siły oddziaływania tych czynników pozwala skutecznie zwalczać przestępczość;

2. teorie ekologiczne: człowiek musi zminimalizować zagrożenia płynące z otoczenia poprzez reakcję na bodźce zewnętrzne; powoduje to konieczność szukania związków pomiędzy zachowaniami przestępnymi a środowiskiem; najbardziej znanymi twórcami tej teorii byli badacze tworzący tzw. szkołę chicagowską (Park, Burgess), którzy badając przestrzenny rozkład przestępczości w miastach stwierdzili, że wraz z ukształtowaniem środowiska w obrębie miasta zmienia się nasilenie przestępczość; Burgess wyróżnił kilka stref miasta:

-centralną - z instytucjami handlowymi, finansowymi itp.; codziennie jest tam wiele osób;

-przejściową - są tu instytucje ze strefy centralnej, jak i przemysł lekki, co powoduje, że po części jest ona -trefą przemysłową;

-mieszkań pracowniczych - mieszkają tu ludzie ze strefy przejściowej, którzy chcą znajdować się blisko zakładu pracy;

-willową - zamieszkałą przez osoby należące do klasy średniej i wyższej, zabudowaną częściowo mieszkaniami o bardzo wysokim standardzie;

-podmiejską - obejmuje tereny poza granicami miasta oraz osiedla i miasteczka satelitarne;

-według Burgessa rozwój miasta to proces odśrodkowego rozszerzania się stref, z których każda napiera na strefę wobec niej zewnętrzną i przejmuje jej teren, co określił jako sukcesję; badał także przestępczość nieletnich, która była nierównomiernie nasilona - najsilniejsza była w strefie centralnej, lecz w miarę przechodzenia do stref zewnętrznych słabła

a. teorie strukturalne: dotyczą one zróżnicowania społecznego - ludzie znajdujący się na różnych szczeblach struktury społecznej mają inne możliwości działania; przedstawicielem był Robert Merton, który sformułował teorię anomii opierającą się na założeniu, że wszyscy członkowie społeczeństwa podlegają naciskowi wywieranemu przez społeczeństwo, aby skłonić ich do osiągania społecznie uznawanych wartości; nacisk jest wywierany ponieważ społeczeństwo jest jedną wspólną strukturą kulturową, która określa cele, a także sposoby ich osiągania; niekażdy może stosować te sposoby, gdyż zależy to od miejsca w strukturze społecznej - prowadzi to do problemów przystosowania się jednostki do stawianych jej wyzwań; może ona zastosować jeden z pięciu sposobów przystosowania: konformizm, innowację, rytualizm, wycofanie lub bunt; wybór jednego z powyższych sposobów może w dużym stopniu zależeć od otoczenia jednostki i wywieranych na nią nacisków;

-teoria Mertona pozwala w lepszym stopniu wyjaśniać uwarunkowania przestępstw przeciwko mieniu lub związanych z dostępem do nich niż uwarunkowań innych przestępstw;

• wniosek: określona struktura społeczeństwa może wywoływać zachowania przestępne

b. teorie zróżnicowania kulturalnego: Albert Cohen badając społeczeństwo USA w połowie lat 50. stwierdził, że dominującą warstwą społeczną jest klasa średnia, która narzuca swoje standardy zachowania klasom niższym; osoby z tej klasy pełnią wiele funkcji w organach kontroli społecznej, dlatego osoby z niższych warstw chcąc osiągnąć wyższą pozycję muszą spełniać stawiane im wymogi; wymienia też pewne cechy, które charakteryzują osoby z wyższych sfer, są to : ambicja, osobista odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć, świecki ascetyzm, racjonalność, dbałość o wygląd i maniery, eliminację agresji, rozsądny wypoczynek i szacunek dla własności; osoby z niższych warstw nie przykładają uwagi do tych cech, dlatego nie są one rozwijane, co z kolei uniemożliwia im awans społeczny; dochodzi do odrzucenia norm klasy średniej i wykształcenia norm zastępczych, które zaspakajają potrzebę społecznego uznania; osoby młode z niższych warstw tworzą własne grupy, które cechują się subkulturą negatywistycznie nastawioną do kultury warstw średnich; cechuje się ona nieutylitaryzmem (nacisk na własne korzyści), złośliwością, hedonizmem, podkreślaniem autonomii

-Miller stwierdził, że warstwy niższe wytworzyły w przeszłości własną subkulturę, całkowicie przeciwstawną kulturze klasy średniej; subkulturę tę tworzą punkty skupienia, czyli wartości uznawane w grupie - trudności, twardość, cwaniactwo, podniecenie, los i niezależność; inną cechą struktury niskich warstw społecznych jest tworzenie się w nim podziałów według kryterium płci - w domu dominują kobiety, nie tworzy to wzorów dla chłopców, dlatego łączą się oni w grupy, które zaspakajają potrzeby nie zaspakajane przez rodzinę; przynależność do takiej grupy i walka o wysoką pozycję w niej jest źródłem zachowań przestępnych;

-teoria zróżnicowanych okazji: na wybór zachowania zgodnego albo sprzecznego z prawem wpływa nie tylko dostęp do środków skłaniających do zachowań poprawnych, ale także dostęp do środków koniecznych do podjęcia zachowań antyprawnych; nieletni grupują się w zbiorowości o trzech charakterach - przestępczych (powstają gdy nieletni żyją w środowisku nasyconym dorosłymi kryminalistami), konfliktowych (powstają w środowiskach zdezorganizowanych) i wycofania (nieletni nie zdołali zaspokoić swoich aspiracji przy pomocy środków legalnych lub nielegalnych, a mają dostęp do narkotyków)

c. teorie uczenia się zachowań przestępczych: Sutherand sformułował teorię zróżnicowanych powiązań, która opiera się na następujących założeniach: zachowanie przestępcze jest wyuczone w interakcjach z innymi osobami w procesie komunikacji, główny proces nauki następuje w grupach o osobistych powiązaniach, motywy działania zostały wyuczone w skutek określenia norm prawnych jako niewiążące, a jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających łamaniu prawa nad definicjami sprzyjającymi jego poszanowaniu

-teorie technik neutralizacji: opiera się ona na argumentacji służącej usprawiedliwianiu zachowań przestępnych; głównymi sposobami usprawiedliwiania są: zaprzeczenie odpowiedzialności, zaprzeczenie bezprawia („przecież nikomu nic się nie stało”), zaprzeczenie ofiary („należało się mu”), potępienie potępiających, powołanie się na wyższe racje; katalog ten nie jest zamknięty; ich wspólną cechą jest dokonywanie manipulacji, która prowadzi do pozbycia się możliwości - w oczach sprawcy - obciążenia go negatywnym zachowaniem; nie jest ważny fakt, że inni nie popierają tego punktu widzenia, ważne jest to, że sprawca chroni obraz swojej osoby, który inni chcą zepsuć;

d. teorie kontroli: opierają się na dorobku Emila Durkheima, który uznał, że przestępczość jest zjawiskiem naturalnym, które występowało, występuje i będzie występować, ponieważ zachowanie polegające na łamaniu norm społecznych powoduje, że społeczeństwo nie trwa w bezruchu i musi cały czas zmieniać podejście do własnych wytworów, np. poglądów, a także wskutek tego, że człowiek z natury jest egoistyczny i nie dysponuje żadnymi hamulcami przed zachowaniami krzywdzącymi inne osoby; społeczeństwo musi wytwarzać środki zdolne do powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymała się ona w akceptowanych granicach; większość ludzi nie popełnia przestępstw, ponieważ społeczeństwo kontroluje je za pomocą więzi społecznej; przyczyną zachowań przestępnych jest osłabienie bądź zerwanie więzi społecznych, ponieważ zmniejsza to gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych; więź społeczna składa się z przywiązania (pozytywny zw. emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia), zaangażowania (uczestnictwo w działaniu), zaabsorbowania (udział w działalności zgodnej z prawem) i przekonania (gotowość do przestrzegania norm społecznych); brak lub osłabienie jednego z elementów powoduje możliwość wystąpienia zachowań przestępczych

e. wnioski ogólne: teorie socjologiczne zazwyczaj kładły nacisk na jeden element, a pozostałe pomijały; mocno akcentowały czynniki, które mogą przyczynić się do zachowań przestępnych, a także ukazały społeczne mechanizmy generujące przestępczość; ustrukturalizowanie społeczeństwa wyznacza ludziom różne sfery działania, a także naraża ich na oddziaływanie różnych czynników, z których część może powodować przestępczość

---