1. Koncepcje pojmowania jednostki ludzkiej u Pawła Rybickiego:

1. abstrakcjonistyczna: nie wysuwa się tu żadnych tw., czym jest i jaka jest jedn. ludzka, lecz przyjmuje się, że jednostka ludzka jest podmiotem działań i zachowań i analizuje się różne formy, w jakich życie społeczne tych jednostek występuje (stosunki, grupy, procesy społeczne). Nieadekwatność tej koncepcji polega na abstrahowaniu od postaw ludzi, motywów ich działania, wartości, którymi się kierują, uwarunkowań hist. i przestrzenno-czasowych, w jakich podejmują działania. W analizie socjologicznej wychodzi się od jakiejś fikcyjnej, abstrakcyjnej jednostki.

2. naturalistyczna: ujmuje jednostkę jako przedstawiciela gatunku, jako indywiduum biologiczne ukonstytuowane i rozwijające się jak każdy org., który reaguje na bodźce zew. poprzez odpowiednie zachowania. Zjawiska życia społ. sprowadzają się tu do określonych reakcji, jakie zachodzą w org. pod wpływem bodźców zew.

3. realistyczna: jednostka jako istota społeczna. (Aryst.) cz.- zwierzę polityczne. Koncepcja ta zawiera trojakie znaczenie ontologiczne, leżące u podstaw soc. humanistycznej.

1: jedn. ludzka nie mogłaby rozwinąć swych cech specyficznie ludzkich, gdyby znajdowała się poza ludzkim środow. społ.

2: cz. nie jest czymś danym, gotowym, statycznie określonym, jest istotą, która staje się i urzeczywistnia się w miarę swojego rozwoju, pod wpływem oddziaływania nań społeczeństwa i jego kultury. To właśnie pod wpływem społ. i kultury jedn. kształtuje swą os. (postawy, dążenia, systemy, wartości i wzory postępowania).

3: jedn. tworzy różne rodzaje i formy życia zbiorowego. Osoba ludzka jako byt substancjalny jest podmiotem życia społecznego, społeczności ludzkie zaś istnieją poprzez relacje, jakimi jednostki powiązane są ze sobą.

2. Czym jest socjobiologia?

Socjobiologia- badanie biologicznych podstaw zachowań społecznych. (twórca: E. Wilson). 3 zasadnicze tezy:

1: cz. nie jest niczym wyjątkowym, jest tylko 1 z wielu gat. zwierząt zamieszkujących ziemię, jest podporządkowany tym samym prawom, co cały świat zwierzęcy

2: ewolucja drogą doboru naturalnego doprowadziła do tego, że każdy gat. ma specyficzny repertuar zachowań, który jest dziedziczony w materiale genetycznym po przodkach

3: jednostką doboru nat. nie jest osobnik lub gat., lecz 1 gen

E. Wilson nawiązywał do 2 koncepcji:

- teoria łącznej wartości przystosowawczej: (W.Hamilton) opiera się na 3 przesłankach:

~ w toku ewolucji jednostką doboru nat. jest gen

~ organizmy żywe dążą do przekazania jak największej ilości kopii własnego materiału gen. następnym pokoleniom

~ nosicielami kopii tych samych genów są osobnicy spokrewnieni ze sobą (~ dobór krewniaczy- przekazanie genów odbywa się nie tylko przez własne potomstwo, ale także przez potomstwo najbliższych krewnych)

- teoria altruizmu odwzajemnionego: 1 osobnik postępuje względem 2. w pewien (dobry) sposób, tylko po to, bo liczy na to, że tamten kiedyś mu się odwdzięczy.

3. Jakie są prawa osoby ludzkiej?

• Określenie stosunku cz.-społ. jest możliwe, jeśli ustalone są ich prawa wobec siebie. Systematyzacja praw osoby ludzkiej: J.Bocheński (prawo do bytu i prawo do osiągnięcia celu człowieka), Maritain, Chinon, Pius XII, Jan XXIII: „Pacem In terris”- najpełniejsza lista praw cz., Paweł VI i Jan Paweł II: kontynuacja.

Szczegółowe rodzaje praw w oparciu o podział na prawo do bytu i prawo do rozwoju:

OSOBA LUDZKA- tylko ona jest bytem substancjalnym, istniejącym In Se et per Se. Cz. jest istotą rozumną, ma swój cel do osiągnięcia i kieruje się swoją wolą. Jest samoistny w bycie i działaniu. Jest „samoistnym podmiotem natury rozumnej” i oznacza najdoskonalszy byt w całej naturze. Duchowo-cielesna natura istoty ludzkiej, wyróżniająca się w jej wolnym i rozumnym działaniu, podnoszona jest słusznie jako konstytutywna właściwość cz. Z tych względów cz. jest powyżej społ., gdyż jest twórcą swoich czynności. Nie traci swej ontologicznej wyższości przez połączenie się z innymi osobami dla osiągnięcia wspólnego dobra.

SPOŁECZNOŚĆ- byt przypadłościowy, który istnienie swoje czerpie od cz.

Prawo do bytu- jest zasadniczym prawem jednostki ludzkiej, którego społ. pogwałcić nie może i dotąd sięgają granice podporządkowania jednostki. Prawo to gwałcą: obierania życia, stosowanie kar śmierci (z wyjątkiem kary za dokonanie zabójstwa), nakazy zabijania dzieci o pewnych cechach, nakazy lub presja w kierunku ograniczania potomstwa, a także: pogarda dla cz., deptanie jego godności, fiz. znęcanie się nad nim, dokonywanie eksperymentów przez pozbawianie cz. części organizmu bądź działanie na jego władze psychiczne, wolę lub rozum.

Prawo do życia cz.- przysługujące osobie ludzkiej prawo do życia od chwili jej poczęcia, prawo nietykalności osobistej i zachowania swego istnienia.

Cz. ma również prawo do realizowania swego celu, do rozwoju, prawo do tego, by działać jako osoba ludzka, by rozwijać swą os. Maritain: to prawa do dążenia do dobra wiecznego, prawo do doskonalenia swej moralnej i rozumnej osoby: - prawo do respektowania w osobie godności ludzkiej i do wolności; - prawo do naturalnej równości osoby; - uprawnienie do wyboru zawodu i rodzaju pracy, prawo udziału w dochodzie społ. i we własności środków produkcji i konsumpcji (by cz. zaspokajał coraz wyższe potrzeby cywilizacyjne).

Istnieją liczne uregulowania polityczne i prawne, które formułują prawa cz. jednak Deklaracja uniwersalna praw cz. ONZ w sposób najbardziej szczegółowy, wyczerpujący i praktyczny w historii kodyfikacji precyzuje prawa jednostki i prawa społeczności oraz definiuje prawa osoby ludzkiej i określa zakres obowiązków społeczeństwa.

Jednak, aby społeczności mogły zapewnić jednostkom realizację prawa do istnienia i do rozwoju os., muszą łączyć je do wspólnego działania i mieć prawo do zobowiązywania ich do uzyskania określonych czynności na rzecz dobra wspólnego wszystkich.

Prawa naturalne osoby ludzkiej- stanowią podstawę do określenia stosunku cz. do społ. dobro wspólne jest jedyną faktyczną gwarancją realizacji dóbr osobistych jednostki, czyli jej prawem do istnienia i o rozwoju w konkretnym miejscu i czasie oraz kryt. określającym granice i zakres obowiązków jednostki względem społ. i zakres ingerencji oraz możliwości ograniczania uprawnień jednostki przez społ.

Dobro powszechne- zespół środków, wartości i rzeczy, którymi społ. zaspokoić może określone potrzeby swoich członków; jest to cel poszczególnych społeczności.

Humanizm w życiu społ. polega na takim urządzeniu życia społ, kultury i cyw., w którym potrzeby cz., ich jak najpełniejsze i najdoskonalsze zaspokojenie, wartość i godność ludzka są celami wszelkiej działalności i jej podstawą.

4. Cechy odróżniające człowieka od innych istot żywych.

- świadomość, myślenie kreatywne, logiczne, abstrakcyjne,- wielki mózg, emocje, popędy, mowa, zdolności manualne, wartości, socjalizacja, cz. tworzy kulturę- potrzeby estetyczne, cz. grzebie zmarłych, wyprostowana postawa ciała, chwytne dłonie, zdolność do współpracy i współzawodnictwa.

5. Co to jest socjalizacja? Rodzaje socjalizacji.

Socjalizacja- proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze.

Szczególne rodzaje soc. to:

- antycypująca- intern. wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie się należeć, czyli pozytywnej gr. odniesienia

- odwrotna- syt. spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, gdy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, ubierania się, rozrywki, twórczość art. itp., pomocne są tutaj środki masowego przekazu.

- socjalizacja polityczna- ludzie wdrażają się do reguł obowiązujących w sferze polit., np. w Polsce uczymy się demokracji.

~ resocjalizacja (akulturacja)- eliminacja głęboko intern. Wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych.

~ kontrsocjalizacja- uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa; wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych.

Rodzaje socjalizacji:

- początkowa- pierwotna; ten etap soc., który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych

- permanentna- wtórna; proces intern. coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi cz. styka się nieustannie w toku całego życia, w szkole, w pracy itd.

(~ rytuały przejścia- zbiorowe ceremonie, często o char. sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i pocz. następnej i- co się z tym wiąże- zmiany pełnionych ról społ.)

Skutkiem soc. Powinno być to, że ludzie znają i chcą stosować treści wdrożone przez kulturę, lecz niestety nie zawsze tak się dzieje, czasem ludzie wiedzą, co robić powinni, lecz tego nie robią, albo robią tylko dlatego, by uniknąć kary. Przyczyną takiego stanu rzeczy są słabe ogniwa socjalizacji.

6. Jak kierunek behawiorystyczny ujmuje socjalizację?

(poniżej, podpunkt a)

7. Internalizacja a eksternalizacja.

Internalizacja- proces psych. polegający na „uwewnętrznieniu” kultury, czyli przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości- motywacje czy postawy.

Eksternalizacja- przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych-motywacji czy postaw-w konkretnych działaniach.

Wszystkie te treści, które społ. wpaja jednostce, zawarte są w obrębie kultury. Kultura stanowi taki wielki, bogaty arsenał wiedzy, wzorów, reguł, norm, wartości, symboli, z którego poza treściami wspólnymi dla całej zbiorowości (np. językiem) każdy korzysta selektywnie, w zależności od pozycji/ról społ., jakie pełni, i swoich przynależności grupowych. Inne treści przyswaja z kultury lekarz, inne ksiądz, inne artysta. Wybrane elementy kultury oddziałują bezpośrednio na osobowość ludzi, zostają przez ludzi przyswojone (zinternalizaowane). Przekształcają się wtedy w prywatne poglądy, przekonania, motywacje, aspiracje, predyspozycje, kanony moralne, obyczajowe itp.- kształtują się postawy (tendencje o działania w określony sposób). Lecz najbardziej liczą się konkretne działania. Druga faza procesu socjalizacji to przejawianie się zinternalizowanych w os. treści kulturowych w działaniach (eksternalizacja). 3 wizje internalizacj:

1. behawioryzm: (J.Watson) os. jako wyuczony repertuar zachowań, przez które jedn. reaguje na płynące z otoczenia bodźce. Podst. mechanizm socjalizacji to instrumentalne uczenie się, a więc dobór repertuaru zachowań w oparciu o efekty zachowań wcześniejszych. Cz., podobnie jak każdy inne gatunek zwierzęcy, ma pewną, genetycznie daną gamę zachowań typowych. Może zachowywać się w pewien sposób, a nie może w inny, np. żywić się planktonem. Realizując dostępne gatunkowo zachowania, cz. osiąga pewne efekty; prowadzą one do pewnych skutków- traktuje zachowania jako instrumenty realizacji swoich celów. Jedne z efektów są korzystne, inne nie. Powtarzając zachowania „metodą prób i błędów”, cz. po pewnym czasie uczy się odróżniać te, które przynoszą gratyfikacje, nagrody, od tych, które przynoszą deprawacje, kary. I zaczyna unikać tych drugich. W ten sposób cz. kształtuje swą os. do tego momentu opis procesu nie różni się od tego, co zachodzi w świecie zwierząt. To, co swoiste dla cz., to podejmowanie zachowań w otoczeniu innych ludzi i kierowanie ich ku ludziom, którzy różnie reagują na zach. (uśmiechem, pochwałą, naganą, szyderstwem, krzykiem...). Zach. spotyka się więc z poz. lub neg. reakcjami otoczenia (poz../neg. sankcje). Dążąc do społecznej akceptacji jednostka stara się postępować zgodnie z oczekiwaniami społ, a więc uznawanymi w grupie wartościami, regułami, normami, wzorami; unika potępienia przez społ. Tak internalizacje w swej os. oczekiwania kulturowe. W ujęciu teorii behaw. socjalizacja polega na tym, że społ. nagradza kulturowo właściwe,a karze niewłaściwe zach. i w wyniku takiej „tresury” cz. przyswaja wzory i reguły kulturowe i następnie realizuje je w sowim postępowaniu.

2. psychoanaliza: (Z.Freud) os. jako całość złożona z kilku warstw, obszarów:

- id: suma biol. popędów/potrzeb, są to podst. sprężyny ludzkiej aktywności.

-superego: miejsce, w którym odbijają się w zew. społ. naciski i tutaj zapisuje się lekcja społeczna, przekaz kultury (np. moralność), niezbędny, aby zapewnić współistnienie wielu ludzi i uniknąć „wojny wszystkich przeciw wszystkim” = sumienie, które często wchodzi w konflikt z id i wtedy rodzi się poczucie winy, wstydu.

-ego: mieści w sobie specyficzny sposób postępowania, kompromisowe rozw. między id a superego; ego dostarcza niezbędnej równowagi, między tym, co żąda natura, a tym, czego kultura, 2 siły, między którymi toczy się w nieuchronnym rozdarciu ludzka egzystencja. W ujęciu psychoanalizy socjalizacja to proces, poprzez który kultura zinternalizuje się w superego.

3. symboliczny interakcjonizm: (G.H.Mead) Cz. w momencie urodzenia jest tylko org. biol. Wszystko, co czyni go człowiekiem, wywodzi się ze społ., z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi, jest efektem zbiorowej formy bytowania gat. ludzkiego. Ludzka natura wytwarza się dopiero przez udział w zbiorowości, życie w środowisku innych ludzi. Od społ. nabywamy nie tylko treści naszego myślenia, wiedzę, info, wzory, reguły, normy, wartości, ale także samą zdolność uczenia się, nabywania tych treści. Wg interakcjonistów tabula rasa, na której zapisuje się całe dośw. pochodzące z zew., jest wytwarzana w toku życia społecznego, tzn. jaźń (mech., który umożliwia przyswajania kultury) kształtuje się dopiero po ur., w kontaktach, interakcjach z innymi, przede wszystkim w ramach grup pierwotnych. Dowodem na to są przypadki dzieci żyjących wśród zwierząt.

Jaźń jest strukturą złożoną:

- jaźń autonomiczna- „ja”- spontaniczne, własne, indywidualne tendencje, zdolności, umiejętności bardzo różniące ludzi między sobą

- jaźń refleksyjna- „mnie”- refleks, odbicie społeczeństwa, w którym żyjemy; są to te lekcje, które nabyliśmy od społ., to te ideały, reguły, wzory, które uznaliśmy dlatego, że żyjemy w pewnej zbiorowości

W procesie socjalizacji dokonującej się w gr. pierwotnych można wyróżnić 3 etapy:

- zabawa: kontakty i interakcje spontaniczne, chaotyczne, nie związane jeszcze z żadną refleksją na temat partnera ani samego siebie, np. dzieci w piaskownicy, które są razem ale osobno, każdy bawi się na własną rękę, a jedynie czasem dochodzi do przelotnych kontaktów, prostej imitacji zach. drugiego.

- gra: pojawia się tutaj świadomość partnera i pewna def. własnej roli, powiązanej z jego rolą, np. ja kopię piłkę, ty bronisz. Jest tu rozróżnienie odmiennych ról, a także spostrzeżenie ich wzajemnej niezbędności, bo nie ma sensu strzelanie do bramki, gdy nie ma bramkarza.

- reguły gry: uogólnienie samych reguł gry niezależnie od konkretnych osób uczestniczących w grze czy od konkretnej syt. gry. Pojawia się świadomość, czym jest gra w piłkę nożną, niezależnie od konkretnego meczu. Nawet nie grajac w piłkę nożną, można znać reguły gry, ogarniać w wyobraźni pewien właściwy sposób postępowania. Dzięki temu, cz. może myślowo, abstrakcyjnie popatrzeć nie tylko na innych ludzi, ale na samego siebie i zapytać: jak ja realizuję społeczne wzory, jak gram w te gry społeczne? Dopiero w tym momencie, kiedy pojawia się taka krytyczna refleksja o sobie samym, możemy powiedzieć, że wytworzyła się jaźń, czyli zdolność definiowania swego miejsca w szerszej zbiorowości, roli, jaką się pełni, obowiązków i powinności, jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów, jakie zbiorowość narzuca jednostce.

8. Teoria grupy społecznej u Floriana Znanieckiego.

F.Z. twórcą interakcjonizmu funkcjonalnego (koncepcja osoby społecznej jako świadomego pomiotu i twórcy życia społ. & koncepcja działania społecznego jako podst. treści życia społ. i jednostki jako obserwacji naukowej). W swym sys., określając właściwości świata kultury, a w tym świata społ., w przeciwieństwie do świata przyrody, F.Z. posłużył się pojęciem „współczynnika human.”, wyjaśniając, że właściwością świata kultury jest to, iż jest ona zawsze „czyjaś”, że jest taka obiektywnie, jaka jest w dośw. i działaniu ludzi. Rz. społeczna jako część rz. kultury jest tworzona przez ludzi, istoty świadome i aktywne, i każde zjawisko kultury, a w tym zjawisko społ., musi być ujmowane w znaczeniach, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach. Działania społ. zaś są to świadome czynności ludzkie, mające znaczenie i skierowane do wartości społ., którymi są inni ludzie jako uczestnicy współżycia społ. Wartości to aktualne lub potencjalne przedmioty czynności. W obrębie rz. F.Z. wyróżnił 4 dynamiczne układy społeczne.: działania społ, stosunki społ, indywiduum społ. (osoba społ). oraz grupy społ.

Gr. społ. jest najbardziej złożonym ukł. społ. i nie można jej rozłożyć i zredukować do czynności społ., gdyż gr. społ. jest powiązaniem stosunkami społ. osób wokół wspólnych wartości, do których osoby te jako całość dążą. Grupy społ. istnieją o tyle, o ile istnieją w dośw. i działaniu ludzi. „Gr. społ.- każde zrzeszenie ludzi, które w ich świadomości stanowi pewnego rodzaju odrębną całość, czyli ukł. odosobniony.” Świadomość grupowa obejmuje w dośw. jednostki poczucie przynależenia, uczestnictwa, a przede wszystkim odrębności danej gr. w stosunku do innych grup. Gr. społ. istnieje w sferze dośw. jako świadomość grupowa, gdyż istnieje w sferze działania dzięki rolom społ. pełnionym przez jednostki (członków grupy). Członek grupy to nie konkretna jednostka w całokształcie swej biograficznej egzystencji. Być członkiem gr. tzn. wykonywać pewne role społ. Rola społ. to całokształt „obowiązków”, których spełnienia spodziewa się od jednostki krąg społeczny, na podst. statusu, jaki dana jednostka zajmuje, czyli „całokształtu uprawnień” do danego statusu przypisanych. Krąg społ. obejmuje zespół ludzi, którzy są powiązani określonymi stosunkami z daną pozycją- statusem i mają określone wyobrażenie o modelu roli osoby, wg którego dana rola winna być wykonana. Gr. społ. w płaszczyźnie działania przedstawia się jako sys. ról społ., wykonywanych przez jednostki, a regulowanych przez wzorce kulturowe, ukształtowane w grupie. F.Z. szczególne znaczenie przypisał tym rolom społ, które są świadome wspólnych wartości dla grupy, niezbędnych dla jej istnienia, i przewodzą jej działalności; są to: przywódcy, ideolodzy, twórcy, organizatorzy, koordynatorze, a więc: intelektualiści w narodzie, politycy w państwie, kapłani w grupie religijnej.

Wytworzenie się organizacji gr. społ. występuje wtedy, gdy:

- zjednoczenie jednostek w grupę jest względnie trwałe, a ich czynności jako członków grupy są wykonywane regularnie

- funkcje są podzielone i każdy członek pełni jakąś rolę

- czynności członków grupy są funkcjonalnie zintegrowane ze względu na wspólny cel

- stanowiska w grupie są oddzielone od konkretnych osób

- czynności wykonywane przez jednostki jako członków grupy są przez nią usankcjonowane

F.Z. był świadomy kreatywnej roli dobra wspólnego, celu, wartości czy wspólnych potrzeb w powstawaniu gr. społ.

F.Z. definiował gr. społ. w płaszczyźnie dośw. w terminach świadomości grupowej, a w płaszczyźnie działania w terminach syntezy ról społecznych.

9. Typologia grup społecznych.

Istnieje wiele typologii grup społ., różne są ich podziały oraz kryteria tych podziałów. Najbardziej znana jest typologia F.Tonniesa i Ch.H.Cooley'a. F.T. rozróżnił 2 modele: 1) wspólnoty i 2) społeczeństwa (czyli: grupy wspólnotowe i grupy umowne). Wg niego, u źródeł powstawania grup społ. tkwi wola jednostek. Grupy istnieją, bo ludzie chcą łączyć się z innymi, a przez to wchodzić w zależności od innych. F.T. wyróżnia 2 rodzaje woli:

	wola	więzi, stosunki	grupy społ.
1	ograniczona, spontaniczną, irracjonalną, kierującą się motywami emocjonalnymi	naturalne	wspólnoty oparte o stosunki: pokrewieństwa, przyjaźni oraz gr. sąsiedzkie, w których ziemia i wspólne zamieszkanie rodziły wspólnotę gospodarowania i codziennego obcowania
2	refleksyjna, racjonalna, świadoma	umowne, kontraktowe	grupy oparte o porozumienia między jednostkami dla osiągnięcia czy realizacji celów, np. spółki, towarzystwa handlowe, zrzeszenia, związki

Typologia ta określa tylko idealne typy, a podawane przykłady grup zbliżają się mniej lub bardziej do nich, a wiele grup stanowi mieszaninę cech pierwszego i drugiego typu.

Ch.H.C. rozwinął myśl F.T. i zaproponował podział grup na 2 rodzaje (kryt.: historyczne i biograficzne pierwszeństwo grup pierwotnych w stosunku do grup wtórnych w historii życia społecznego ludzi i w historii życia jednostki):

	grupy pierwotne, pierwsze	grupy wtórne, pochodne, umowne, celowe
różnice:	oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodziny), przyjaźni (gr. towarzyskie, rówieśnicze) i stos. sąsiedzkich (społeczności lokalne)	powstałe na podst. umownych porozumień między ludźmi
sys. współdziałania społecznego oparty o...	styczności bezpośrednie gr. małe	styczności pośrednie grupy duże
stos. społ.	osobowe	instytucjonalne
jednostka; kontakty	cała jej os.; wielorakie płaszczyzny obcowania	os. cząstkowa, tylko w char. i roli funkcjonariusza; obcowanie/ współdziałanie w płaszczyźnie funkcji, np. listonosz- adresat
aspekt psychospołeczny więzi	intensywność postawy, emocjonalne nastawienia do grupy, wysoki poziom identyfikacji z grupą	(brak tego)
„geniczność”	homogeniczność (w aspekcie os., sferze wartości i wzorów życia); gr. te kształtują całą os. członków	heterogeniczność, ewentualne ujednolicenie w wąskim zakresie wspólnych celów i wzorów zach.

Grupy małe i grupy duże:

- mikrostruktury: wszyscy członkowie są w stanie wchodzić w osobiste, bezpośrednie styczności i stosunki społ. Są to gr. nieliczne. Mogą to być zarówno gr. pierwotne, jak i wtórne; formalne i nieformalne. Małe gr. są niesamoistne- należą do wielkiej struktury społeczeństwa, istnieją na polu mikrokultury.

- makrostruktury: one z kolei istnieją i funkcjonują za pośrednictwem małych grup. Członkowie wielkich struktur społ. nie są w stanie wchodzić w styczności i stosunki osobiste, ale porozumiewają się i utrzymują łączność za pomocą zebrać i środków masowego przekazu. Istnieje tu sys. stopni i barier między przywódcami a masami członków. Dlatego makrostruktury oparte są na hierarchicznej strukturze organizacyjnej i uregulowanym przepisami sys. łączności i komunikacji. Cechuje je samoistność.

Grupy formalne i nieformalne:

	grupy formalne	grupy nieformalne
geneza	powoływane przez szersze grupy społ.	powstają samorzutnie
więź społeczna	(brak)	przyjaźń, koleżeństwo
sposób unormowania	unormowanie prawne lub własne ustanowienia	(brak)
zasady rekrutacji członków	przymusowa rekrutacja	dobrowolność decyzji o przynależności

Gr. nieformalne istnieją w ramach grup form. np. w pracy, na osiedlu, w szkole,..., grupy nieform. wynikają ze współżycia, współpracy i współdziałania członków grup form. jako osób (a nie jako funkcjonariuszy). Znaczenie grup nieform. jest wielorakie: rozszerzanie środków i sposobów komunikowania się członków w gr., redukcja formalnych, biurokratycznych procedur, przeciwdziałanie biurokracji, gruntowanie zaufania wśród członków grupy form. W grupie nieform. jednostki lepiej współdziałają i ich praca przynosi więcej korzyści, jest bardziej wydajna. Nieform. grupy sprawują społeczną kontrolę, wypływającą z osobistego poczucia odpowiedzialności moralnej i poczucia solidarności ze swymi współtowarzyszami pracy. Dlatego też istnienie kontroli społ. (w zależności od uznanych w gr. nieform. wartości i wzorów zach., jednostki niezależnie od kontroli formalnej znajdują się pod kontrolą grup nieform.) jest b.ważnym czynnikiem funkcjonowania formalnej organizacji i przeciwdziałania wielu formom patologii. W nieform. Zespołach kształtuje się kultura pracy zawodowej, zwyczaje i obyczaje pracowników, formują się postawy do pracy i wykonywanego zawodu. Grupy nieform. Dają jednostce zadowolenie z przynależności do przyjaznego zespołu pracowniczego i poczucie bezp. (na pomoc towarzyszy zawsze można liczyć). Jest to ważniejsze niż korzyści materialne.

10. 4 elementy konstytuujące grupę społeczną.

1. zbiór osób: gr. liczą od 2 osób (małżeństwo, grupy przyjacielskie czy 2-os. gr. pracy) do tysięcy jednostek. Jednak w miarę wzrostu liczebności grupy rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w postaci interakcji między członkami grupy. Liczba ta wzrasta wg wzoru:
   , przy czym „n”- liczba członków w grupie. Wzrost liczby stosunków może wpływać pozytywnie lub negatywnie na funkcjonowanie grupy. Przyjmuje się, że zwiększenie liczby członków:

- zwiększa możliwość osiągnięcia celów w grupach zadaniowych, ale jeśli zadania są podzielone;

- zmniejsza jednolitość gr., powoduje różnice w poglądach, zmniejsza zgodność w ujmowaniu celów gr. i zgodność działań, (dlatego np. gr. spiskowe czy przestępcze ograniczają listę swych członków).

- zmniejsza się tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu (prawo Olesna). Więc w dobrowolnych związkach, aby uaktywnić wszystkich członków, zmierza się do tego, by łączyć korzyści kolektywne, zbiorowe z indywidualnymi.

Ważną rolę odgrywa też częstotliwość i poziom komunikacji w grupie. Im mniejsza grupa, tym wyższy pozom komunikacji i częstotliwość, a zatem wzrasta też lojalność i zaangażowanie w działalność danej gr.

W małych gr. osoby porozumiewają się w sposób bezpośredni, a w dużych za pośrednictwem powołanych w tym celu instytucji czy podgrup (sekcji, wydziałów, oddziałów). W małych grupach liczą się przekonania i potrzeby konkretnych jednostek, natomiast w wielkich grupach spotykamy się z radykalizmem i dominacją stronnictw skrajnych (proste idee docierają do najbardziej prymitywnych jednostek i popycha masy do działania). Prawo Parkinsona: każdy wzrost wielkości jakiejkolwiek części jakiejś organizacji (grupy) powoduje inne wzrosty w strukturze organizacyjnej grupy (tworzą się podgrupy). Istnieje wiele rodzajów gr. o specjalistycznych cechach, np. gr. szkolne. Liczebność gr. jest zależna od jej organizacji. Każda gr. określa wzór fiz. (zew.) i wzór osobowościowy (moralny) członka grupy. Wzór fiz. Jest środkiem identyfikacji z gr., jej celami i char.

2. wartości wspólnogrupowe- funkcje grupy: członkowie grupy współdziałając dążą do ich osiągnięcia. Ten element (ośrodek grupowy) można interpretować na 2 sposoby:

- wersja 1: gr. społ. Polega na skupieniu się zbioru ludzi wokół wspólnych wartości; zadania, dobro wspólne, cel, wspólne potrzeby są wartościami, które oni chcą osiągnąć poprzez wspólne działanie.

- wersja 2: ważne jest tu pojęcie funkcji, jakie gr. pełni w sys. i jakie są skutki działania grupy dla innych grup oraz dla członków tej grupy (funkcje wew. i zew.). Pojęcie funkcji odnosi się do stwierdzania obserwowalnych rezultatów działania gr. Ważny jest podział funkcji grupy na jawne i ukryte, niedostrzegalne, świadome i niezamierzone, uboczne, przypisane i rzeczywiste. Dopiero gdy dostrzegamy te funkcje, nasza wiedza o gr. staje się pełna. (Merton).

3. więź społeczna: uzależnienie bądź zjednoczenie się członków zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych. Jakość więzi wpływa na integrację (spójność, zwartość…) bądź dezintegrację członków grupy.

więź = organizacja grupy (integracyjna koncepcja- J. Szczepański): więź jako „zorg. sys.” elementów składowych grupy ma zapewnić trwanie i rozwój grupy, zaś org. Grupy jako „układ” elementów składowych grupy zapewnia współżycie członków grupy

więź = odrębny czynnik konstytutywny grupy:

~ więź = stosunki społeczne wiążące członków grupy (koncepcja strukturalna): pocz.: organicyzm. Są 3 elementy stos. społ.: podstawa zależności, wynikające z tego prawa i obowiązki jednostek oraz sys. czynności oczekiwanych przez partnerów.

~więź = świadomość grupowa, poczucie łączności, solidarności, identyfikacja (koncepcja psychospołeczna- St. Ossowski): utożsamianie jednostki z gr. Identyf. może być realna (rzeczywiste członkostwo w gr.) / potencjalna (jednostka aspiruje do gr.). Więź społ. Może być (S.O.): dystrybutywna (gdy solidarność jest następstwem łączności jednostki z członkami gr.) / kolektywna (jedn. identyfikuje się z celami i postawami wyst. w tej gr.). Ważną rolę odgrywają ludzkie postawy (poglądy + nastawienie + gotowość do czynów). Więzi badamy przy pomocy 2 wskaźników (miejsce jedn. w gr. & stopień solidaryzacji jedn. z gr.).

~więź ma char. dwuaspektowy (strukturalno- świadomościowy): (J.Sz., S.O., Rybicki): takie ujmowanie więzi odzwierciedla dwoisty, obiektywno- subiektywny char. rz. społ. Wieź społ. (grupowa) jest to ogół stosunków społecznych wiążących członków w danym zbiorze ludzi oraz postaw członków tego zbioru jako całości. 2 aspekty mogą być ze sobą zharmonizowane, czasem jednak może zachodziś sprzeczność.

Rybicki wyróżnia 3 typy więzi:

# naturalna- gr. oparte na zasadzie pochodzenia i pokrewieństwa (gr. etniczne, społ. plemienne)

# zrzeszeniowa- ludzie dobrowolnie zapisują się do związków, org. społ. itd. i wspólnie realizują pewne cele (zw. zawodowe, spółdzielnie)

# stanowiona- więź narzucona z zew., czasem siłą, np. prawem państwowym (internaty, więzienia, wojsko,…)

4. wew. organizacja grupy: jest to sys. pozycji i ról społ. oraz instytucji grupowych podporządkowanych instytucji władzy grupowej. W.o.g. ustala i wyznacza pozycje społ. i podział ról społ. wśród członków grupy:

- pozycja społ.: miejsce, jakie w zakresie praw i obowiązków dana jednostka zajmuje w określonym czasie w danym sys. społ. LUB: określone miejsce w strukturze rangowej, w strukturze prestiżu (mniejszego lub większego uznania).

- rola- rodzaj, zakres wzory czynności wynikające z zajmowanej przez jedn. pozycji

Liczba i rodzaje pozycji i ról zależy od char. i funkcji grupy. A kontrolą tego wszystkiego zajmują się instytucje grupowe czy inst. społ. (zespoły ról i stanowisk, obejmujące czynności określone publicznie, a skierowane do realizacji funkcji grupy, oraz zespoły osób czynności te sprawujących przy użyciu przydzielonych im urządzeń i odpowiednich środków rzeczowych.

Władza- możność podejmowania decyzji o zachowaniu innych ludzi i stosowania względem niech systemu kar i nagród. Typy sprawowania władzy wg Maxa Webera: tradycyjny, charyzmatyczny, legalny.

11. Modele łączności w grupie.

W każdym sys. łączności wyst. 3 elementy: nadawca (myśli, info.), środki i drogi (kanały info.) oraz odbiorca. Kwestią podstawową jest problem wyboru modelu łączności między poszczególnymi stanowiskami- pozycjami społ. w gr., gdyż taki sys. może wpływać pozytywnie lub negatywnie na efektywność działań grupy, musi być więc odpowiednio dobierany. Badania ich łączyły w sobie eksperyment i wiedzę teoretyczną. Analizowano 4 modele posługując się pojęciem dystansu (odległość jednego stanowiska od następnych) oraz pojęciem sumy dystansów (zsumowanie wszystkich dystansów). Pozycje oznaczono literami A, B, C,…

model	nazwa (model)	cechy char.	suma dystansów poszczególnych stanowisk	suma stanowisk
	koło, okrąg	każde st. ma jednakowe położenie w porównaniu z pozostałymi, mierzone liczbą dystansów; każde st. ma połączenie bezpośrednie z dwoma sąsiednimi, a pośredniego z pozostałymi dwoma	Każde st. z pozostałymi ma 6 dyst.	30
	łańcuchowy	st. A, B i C są w lepszym położeniu, gdyż mają po 2 bezpośr. połączenia; w najgorszym są 2 krańcowe st.; pierwsze A i końcowe E, które mają jedynie po 1 bezpośr. poł., zaś z pozostałymi mają poł. pośr. A i E mają po 10 dyst., C- tylko 6, B i D- po 7 dyst.		40
	koncentryczny, oś, gwiazda	centralne położenie jednego st., z którym dopiero łączy się każde z pozostałych st. St. A jest uprzywilejowane, gdyż pozostaje w bezpośr. połącz. z pozostałymi, które mają jedno poł. bezpośr. z A, a z pozostałymi mają poł. pośr.	A- 4 dyst., pozostałe- 7 dyst.	32
	hierarchiczny	Wyst. szczeble pośrednie. St. A ma aż 3 poł. bezpośr. i tylko 1 pośr. St. B ma 2 poł. bezpośr. (z A i C), ale ze st. D i E ma już poł. pośr. W najgorszym położeniu są st. D i E w swych poł. ze st. C.	A- 5 dyst., B- z D i E: 3 dyst., zaś B z C: 1 dyst., D i E oraz C z D i E- 6 dyst.	36

Wnioski:

1. w zależności od przyjętego sys. inaczej kształtuje się zasięg bezpośr. i pośr. Przepływu info. do poszczególnych stanowisk

2. w każdym sys. łączności korzystne jest st., które pozwala na bezpośr. poł. ze wszystkimi lub z największą liczbą st., czyli ma min. ilość dyst.

3. Najgorsze jest takie st., które ma najmniej poł. bezpośr., a max. pośr., czyli cechuje je duża ilość dyst.

4. Przy porównaniu całych sys. najkorzystniejszy z pkt widzenia obiegu info jest taki sys, w którym jest najwięcej poł. bezpośr., a najmniej poł. pośr., oraz w którym liczba dyst. jest najmniejsza.

Istnieje zw. między tzw. „morale jednostki” czy tzw. zadowoleniem/niezadowoleniem a pozycją jedn., zajmowaną w sieci łączności. Im bardziej peryferyjna jest poz. jedn., tym niższe jest morale (zadowolenie z pracy). Dlatego też z pkt widenia satysfakcji pracownika sys. kołowy oraz sys. koncentryczny jako najskuteczniej likwidujące peryferyjność stanowisk uznawane są za najkorzystniejsze., a sys. łańcuchowy- najgorszy. Jednakże sys. kołowy jest zawodny: grupy oparte na sys. kołowym popełniały najwięcej błędów w rozwiązywaniu zleconego im zadania oraz potrzebowały więcej czasu na dokonanie rozw. Niż grupy oparte na sys. hier. i koncentr. Sys. kołowy nie spełnia swej roli w grupach, które muszą mieć przywódcę czy organizatora, kierownika. Gdy potrzebne jest każdorazowe organizowanie zespołu do działania, rozdzielanie zadań, zbieranie info.,…, to trzeba przeciwdziałać rozpraszaniu informacji itp. Z pkt widzenia sprawności działania grupy, gdy działanie wymaga ciągłego kierownictwa i podejmowania decyzji, korzystniejszy jest więc sys. hier. bądź koncentr., gdyż info. spływają i wychodzą w nich z jednego ośrodka- pozycji. Sys. łańcuch. przydatny jest w grupach, których działania mogą być z góry zaplanowane i podzielone.

12. Cechy społeczeństwa tradycyjnego w ujęciu Talcota Parsonsa.

Społ. trad. zwane jest także przedprzemysłowym. Istnieje wiele teorii na jego temat: psychol., społ. i ekonomicznych, jednak najbardziej znana jest interpretacja T. Parsonsa, która opiera się na 5 zmiennych modelowych; są to cechy char. społ. trad.:

• preskrypcja: działanie ludzi zmierza do uwiecznienia konformizmu opartego na szeroko rozumianej tradycji, stąd też ich zachowania nie sprzyjają pojawianiu się istotnych zmian społecznych.

• askrypcja: taki rodzaj rekrutacji do odgrywania doniosłych społecznie ról, który nie uwzględnia faktycznych kwalifikacji kandydata, lecz jest następstwem uświęconego tradycją rytuału, dziedziczenia całościowość przypisania

• funkcjonalna całościowość: stosunki oficjalne (obowiązki i zachowania związane z określonymi instytucjami) są nieklarowne i ze względu na niewielką liczbę tych instytucji nader rozległe. Przedstawiciel instytucji i petent znają się zazwyczaj osobiście, stąd też stosunek między nimi określany jest jako zależność i lojalność osobista. Te 3 cechy to f.c.

• partykularyzm: cz. ocenia ludzi, rzeczy i zjawiska zależnie od swojego do nich stosunku. Nie ocenia ich zatem wedle jakiegoś uniwersalnego sys. wartości, lecz zgodnie z własnym, partykularnym przekonaniem i interesem.

• afektywność: przejawia się w tych działaniach ludzkich, które noszą piętno sacrum, są określane partykularnym postrzeganiem świata oraz nieuniwersalnym sys. wartości. Owe działania przebiegają zazwyczaj w zgodzie z pewnymi rytuałami, angażującymi ludzkie namiętności i uczucia (afekty) oraz umożliwiającymi ich ekspresję.

13. Cechy organizacyjne osobowości,społ.-kulturowe,polit. i techniczno-technologiczne społeczeństw:

----------------------------------------------------------preindustr., tradycyjnych--------------------------------------------------------------------------

Cechy organizacyjne	Cechy osobowości	Cechy społ.-kulturowe	Cechy polityczne	Cechy techniczno-technologiczne
- niewielka liczba członków - izolacja wew. zintegrowanie - homogeniczność - wieś- podst. Jednostka org. przestrzennej - mała liczba miast z wyraźniej niż na wsi zarysowanymi podziałami społ.-zawodowymi - świat przyrody i porządek przyrody	- nikły poziom potrzeby osiągania - nikły poziom empatii przekonanie o bezsilności wobec świata fiz. (przyrody) - fatalistyczna wiara w przeznaczenie - konformizm - os. autorytarna	- familijny (rodowy) char. więzi - struktura społ. hierarchiczna - porządek społ. oparty na statusie - pozycje- przypisane - zachowanie zgodne z konwencjami - działanie o char. partykularnym - wiedza prenaukowa, niski poziom skolaryzacji - nieumiejętność korzystania ze środków masowego przekazu (brak kompetencji symbolicznych) - zależności personalne - kultura przeniknięta wszechobecnym sacrum, czas mechaniczny (właściwy historii stacjonarnej)	. wł. usankcjonowana sakralnie - wł. charyzmatyczna i/lub tradycjonalna - wł. w rękach nielicznej elity - tendencje endogeniczne w łonie elit władzy	- samowystarczalność - proste technologie - prosty, mechaniczny podział pracy - gosp. niskotowarowa lub autokonsumpcyjna - niski wskaźnik produkcji na 1 mieszkańca - rolnictwo- podstawą egzystencji

--------------------------------------------------------------przemysłowych, nowoczesnych------------------------------------------------------------------

Cechy organizacyjne	Cechy osobowości	Cechy społ.-kulturowe	Cechy polityczne	Cechy techniczno-technologiczne
- wielka liczba członków - otwartość- powiązania wielorakimi więzami z innymi społeczeństwami - heterogeniczność- zróżnicowanie wew.,klasowe, warstwowe, stanowe - miasto- podst. jednostką org. przestrzennej - świat techniki i porządek techniki	- wysoki poziom potrzeby osiągania - wysoki poziom empatii - przekonanie o możliwości okiełznania świata fiz. (przyrody) - rezygnacja z fatalizmu i wiary w przeznaczenie - pragnienie innowacji orientacja na teraźniejszość i przyszłość - os.liberalna i/lub demokratyczna	- dominacja więzów rzeczowych, instytucjonalnych - struktura społ. oparta na podziałach klasowo-warstwowych - porządek społ. oparty na „kontrakcie” - pozycje- osiągane - zachowanie tylko częściowo oparte na konwencjach, w znacznej mierze niekonwencjonalne - działania o char. uniwersalistycznym - wiedza naukowa - wysoki poziom skolaryzacji - powszechne korzystanie z mass mediów (powszechne kompetencje symboliczne) - kultura oparta na tym, co świeckie (profanum) - czas statystyczny (właściwy historii kumulatywnej) - badania eksperymentalno- empiryczne	- wł. usankcjonowana świecko - wł. legalna - szerokie uczestnictwo społeczeństwa w sprawowaniu wł. - brak tendencji endogenicznych w łonie elit władzy - pluralizm instytucji politycznych	- nieautarkiczność - nieskomplikowane technologie - dominacja przetwórstwa - złożony, organiczny podział pracy - gosp. wysokotowarowa - wysoki wskaźnik produkcji na jednego mieszkańca - „przemysły innowacyjne” (info., elektronika, przemysły kosmiczne) i wyspecjalizowane usługi głównymi gałęziami gosp. - korporacja międzynar. kluczową inst.. gospodarczą

------------------------------------------------------------------------poprzemysłowego-----------------------------------------------------------------------

Cechy organizacyjne

Cechy osobowości

Cechy społ.-kulturowe

Cechy polityczne

Cechy techniczno-technologiczne

PORÓWNANIE

Cechy	Społ. przedprzemysłowe	Społ. przemysłowe	Społ. postprzemysłowe
Środki	surowce	energia pozabiologiczna	informacja
Sposób	wydobycie	wytwarzanie	przetwarzanie
Technologia	pracochłonne	kapitałochłonne	naukochłonna
Model stosunków	gra z przyrodą	gra ze spreparowaną przyrodą (ofabrykowaną naturą)	gra pomiędzy ludźmi

14. Od czego zależy postęp industrializacji i modernizacji?

W jaki sposób askryptywne społ. preindustrialne, powielając w nie zmienionej formie stare układy społ., ekonom., a nawet psycholog., może wejść na drogę modernizacji i wzrostu ekonomicznego? (jakiego pragną m.in. niektórzy członkowie elit).

a) McClelland: postępy industrializacji i modernizacji zależą od wystąpienia tzn. syndromu racjonalności oraz grupy pionierów- przedsiębiorców o „osobowości nowoczesnej”, elementem której była potrzeba osiągania, powiązana z „talentem przedsiębiorczości”. Im więcej tego talentu w danym społ. w określonym momencie czasu, tym większy jest jego postęp i ekonomiczny rozwój. Potrzeba osiągania pozostaje skorelowana ze środowiskiem, w którym wychowuje się dziecko, i poziomem osiągania jego rodziców i opiekunów.

b) Hagen: zmiany w społ. trad. zależą od pojawienia się grup ludzi o innowacyjnej i kreatywnej osobowości. Obie te cechy są nieobecne w strukturze osob. modalnej społ. preindustrialnych. Ich występowanie musi być poprzedzone zachwianiem czy wręcz upadkiem utrwalonych sys. statusowych. Zmiany tej dokonują najczęściej członkowie tych grup społ., których codzienna aktywność jest nisko oceniana, a oni sami nie cieszą się- wbrew własnym oczekiwaniom- wysoką estymą. Załamanie systemów statusu, częściowe choćby przełamanie niemocy i błędnego koła wł. autorytarnej, pojawienie się pozycji nie podlegających prawom askrypcji oraz istnienie grup ludzi o kreatywnej i innowacyjnej osob.- to wstępne i jednocześnie konieczne warunki postępu technologicznego. W społ., w którym nie zmieniają się pozostałe elementy kultury, nie zmienia się technologia. Szybkość zmian techno. zależy więc też od intensyfikacji kontaktów społeczeństwa trad. ze zmodernizowanym. Im kontakty te są częstsze, tym proces dyfuzji jest szybszy, a proces wzrostu ekonom. gwałtowniejszy. Wzrost ten, niosący ze sobą zmiany społeczne, prowadzi do stadium „nowoczesności”.

3. Rostow: postęp uzależniony jest w pierwszej kolejności od wzrostu stopy inwestycji. Wszelako wzrost ten warunkują min. 4 zjawiska:

- musi natąpić zasadnicza zmiana stosunku społ. do nauk stosowanych i podstawowych

- myśl naukowa winna być wykorzystywana zarówno w rolnictwie, jak i rodzącym się przemyśle. Aplikacja owa prowadzi do zmiany dotychczasowych technik produkcji i przeobrażeń organizacyjnych.

- pewna grupa ludzi zasobnych materialnie lub zajmujących ważkie społecznie funkcje i stanowiska musi pojąć rolę ryzyka w procesach zmian. Ograniczeniu podlega też rutyna i schematyczność.

- konieczna jest zmiana warunków i metod pracy.

15. Społeczeństwo masowego ubóstwa w koncepcji Galbraitha. Czynniki sprawcze w procesie zmiany i wychodzenia z ubóstwa.

John Galbraith- 1 z czołowych reprezentantów neoinstytucjonalizmu, sformułował koncepcję społeczeństwa przemysłowego. Neoinst. Poszukiwał wpływu takich inst. społ. jak państwo, przedsiębiorstwo, korporacja, rynek na funkcjonowanie i przeobrażenia gospodarki. Kluczem do zrozumienia koncepcji J.G. jest podzielana przez niego idea ewolucji: od społeczeństwa masowego ubóstwa do społ. względnego dobrobytu; od kapitalizmu do socjalizmu: od feudalizmu poprzez kapitalizm aż do logokracji (neoplatońska wizja świata rządzonego przez ludzi o najwyższym wykształceniu, wiedzy, kwalifikacjach). J.G. nawiązuje do koncepcji elityzmu (społ. dzieli się na twórczą mniejszość (elita) i większość, która jest pozbawiona władzy (masy). Zacofaniu sprzyjają liczne czynniki. Najbardziej uderzającą cechą masowej nędzy jest jej powiązanie z rolnictwem, a chcą względnego dobrobytu jest związek z przemysłem. Ubóstwo wsi polega w istocie na stałej reprodukcji podstawowych środków egzystencji i reguł społecznego funkcjonowania (gosp. wegetacji). Społ. masowego ubóstwa cechuje przede wszystkim: brak oszczędności, inwestycji kapitałowych i proste, nie rokujące szans na wzrost gospodarczy, technologia. (zaklęty krąg ubóstwa). Oprócz tych wew., endogenicznych, uwarunkowań masowego ubóstwa dostrzega również J.G. czynniki leżące niejako na zew. Społeczeństwa, a zatem mające char. egzogeniczny, gł. to, że ceny na produkty rolne i surowce, które są gł. przedmiotem eksportu społeczeństw ubogich, utrzymują się na relatywnie niskim poziomie, podczas gdy ceny na przetworzone towary przemysłowe rosną. 3 cechy społ. masowego ubóstwa:: równowaga na poziomie nędzy, akceptacja i przystosowanie do ubóstwa oraz odrzucenie owego przystosowania przez mniejszość (elitę, która chce walczyć z „błędnym kołem nędzy”, dba o wykształcenie i rozwój, zrywa z dotychczasową „ekonomią przetrwania biologicznego”).

Czynniki sprawcze w procesie zmiany i modernizacji: pojawienie się idei, koncepcji, teorii oraz nowoczesnej technologii. Nośnikiem tych idei jest mniejszość, elita, która występuje przeciwko tradycyjnym formom gospodarowania, utrwalonym układom politycznym i usankcjonowanemu systemowi kultury. Czynnikiem konstytuującym i mobilizującym elity społ, wdrażające nowinki organizacyjne i techniczno-technologiczne jest najczęściej wykształcenie. Ludzie, którzy je zdobyli nie akceptują zazwyczaj stanu ubóstwa, a wręcz przeciwnie: usiłują je zwalczyć. Modernizacja jest „ucieczką do przemysłu”, do nowoczesnej technologii, nowatorskich idei i koncepcji. Proces rozwoju jest jednoliniowy. Konieczne jest wprowadzenie- sprawdzonych już w warunkach społ. względnego dobrobytu- 2 instytucji: przedsiębiorcy i rynku. Społ. przemysłowe jest więc najwyższą formą społ. i ekonom. Ewolucji, a we współczesnym świecie występują 2 główne jego odmiany: kapitalistyczna i socjalistyczna.

16. Pojęcie subkultury w ujęciu:

a) subkultura- def.Pęczaka- subkultura to względnie spójna gr. społ., pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.

- opisowym- określa wyodrębniony wg jakiegoś kryt. (np. etnicznego czy religijnego) segment (część) życia społecznego i jego kulturę (np. mówimy o subkulturze murzynów amer. Czy zielonoświątkowców); subkultura nie podlega tu wartościowaniu na zjawiska kulturowe wyższe i niższe, gorsze-lepsze.

- wartościującym- wartościujemy, gradacja, coś negatywnego w stosunku do pozytywnego, coś o niskiej jakości uczestnictwa w kulturze, coś będącego „pod” kulturą (sub).

b) def. kultury w ujęciu normatywnym- def. normatywne akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom, które są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie owo jest właściwością zachowań kulturowych.

c) 3 segmenty (poziomy) kultury:

- normatywna- określa sposoby działania. Normy i wartości jako trzon kultury. Opisy działań właściwych, przyjętych w danej kulturze i działań i niewłaściwych lub zabronionych. Co powinniśmy robić, a co jest zakazane.

- idealna=symboliczna- zawiera uznane przekonania, poglądy, idee, standardowe symbole i tym samym określa właściwe wzory myślenia, definiuje znaczenia, ustala obowiązujące sensy zdarzeń czy zjawisk. Wyst. tu również pewien czynnik powinności i zakazu: należy uznawać to, co stanowi wspólną mądrość społeczności, panujące w niej wierzenia, dominujące przekonania, a nie godzi się myśleć odmiennie.

- materialna- wszelkie obiekty, które posiadamy/którymi się posługujemy w naszej społeczności. To, co cz. wytworzył, czy przetworzył.

d) kultura w rozumieniu:

- wartościującym- opis zawiera ocenę kultur, jedne klasyfikuje się jako lepsze, a inne gorsze, niższe-wyższe, bardziej lub mnie „cywilizowane”. Kultura jest tu pojmowana jako zjawisko podlegające procesowi rozwoju, a zatem zjawisko stopniowalne- gradacja.

- opisowym- neutralne; bez oceniania kultury, nie wartościujemy, lecz tylko opisujemy i analizujemy.

---