Socjologia organizacji

Wiedza - wszelka forma poznania, całokształt informacji pozostających ze sobą w określonym (luźnym lub systemowym) układzie będącym efektem poznania.

Rodzaje wiedzy:

1. naukowa

2. potoczna

3. artystyczno- literacka

4. spekulacyjna

Nauka:

1. to system należycie uzasadnionych twierdzeń i teorii zawierających możliwie adekwatną - na danym etapie rozwoju poznania - wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości lub danego aspektu rzeczywistości (sens przedmiotowy)

2. zorganizowany proces poznawczy, ogół czynności i metod składający się na działalność badawczą, zapewniający obiektywne i uporządkowane poznanie danego aspektu rzeczywistości (sens funkcjonalny)

3. dziedzina kultury, którą - oprócz nauki w/w znaczeniach - współtworzy także system instytucji naukowo badawczych, materialno - techniczna baza oraz zbiorowości uczonych (sens socjologiczny)

Cechy wiedzy naukowej:

1. wysoki stopień prawdziwości (adekwatność do rzeczywistości)

2. wysoki stopień pewności

3. wysoki stopień usystematyzowania logicznego

4. samokrytycyzm i samokontrola

5. intersubiektywna komunikowalność i sprawdzalność

6. duża zawartość informacyjna (ogólność ścisłość)

7. wysoka zdolność ekspanacji (wyjaśnienia)

8. duże możliwości prognostyczne

9. duże możliwości hemrystyczne (zdobyta wiedza jest źródłem nowej wiedzy)

Cele nauki (funkcje nauki):

• wewnętrzne (poznawcze)

• zewnętrzne (praktyczne)

1. Przedmiot i zakres badań socjologii organizacji

Przesłanki narodzin socjologii organizacji

Kolejny etap specjalizacji w ramach Współczesne przemiany

socjalizacji ogólnej („społeczeństwo organizacyjne”)

Przyczyny wzrastającego stopnia zorganizowania społeczeństwa:

1. zaawansowany podział pracy

2. organizacje zwiększają skuteczność działania - skuteczność działań jednostki wzrasta jeśli ma wsparcie organizacji

3. organizacje wyznaczają ludziom drogi awansu zawodowego i społecznego

4. organizacje obejmują wszystkie najważniejsze funkcje

• produkcję dóbr materialnych

• utrzymanie porządku

• kształcenie i wychowanie nowych pokoleń

• ochrona zdrowia

• wypoczynek

• załatwianie wszystkich spraw osobistych, rodzinnych itp.

organizacja kształtuje osobowość jednostki i są dla niej ważnym elementem środowiska społecznego

rozwój wielkich organizacji rodzi także różne konsekwencje negatywne

• depersonalizacja i fragmentaryczność stosunków międzyludzkich

Przedmiot socjologii organizacji

Socjologia organizacji definiowana jest jako „socjologia struktur, procesów i ról organizacyjnych” jako socjologiczna analiza organizacji i kierowania (W. Morawski)

Jej przedmiotem są:

1. społeczne aspekty funkcjonowania różnego typu organizacji (przemysłowe, polityczne, samorządowe, sportowe, szpitalne, szkoły itp.)

2. organizacja jako grupa społeczna oparta o więzi rzeczowe, wewnętrzna zróżnicowania, utworzona do realizacji określonego celu

3. uwarunkowania i mechanizmy zachowań ludzi związane z ich miejscem w strukturze organizacyjnej, pełnionymi rolami i wspólnotą celu oraz relacje z otoczeniem

Funkcje socjologii organizacji

Teorytyczne praktyczne

Pytania organizujące - diagnostyczna (tworzy przesłanki

proces poznania: decyzji praktycznych)

• jak jest - prognostyczna (umożliwia

• dlaczego tak jest przewidywanie konsekwencji

• jak będzie decyzji i działań)

• co zrobić aby zmienić - socjotechniczna (stwarza

• stan obecny możliwość skutecznego

działania w zakresie kształtowania postaw i zachowań ludzi

Zarządzanie - „zestaw działań (obejmujacy planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie - tj. kierowanie ludźmi i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób prawny i skuteczny” R. Griffin

Zasoby organizacji

Zasoby miękkie Zasoby twarde

- wiedza i umiejętności (kompetencje) - rzeczowe

- umiejętności personalne - techniczno - technologiczne

- postawy i wartości - finansowe

- normy i wzory zachowań zasoby ludzkie

- typy relacji międzyludzkich,

style kierowania

- system komunikowania się

2. Organizacja w ujęciu socjologicznym - organizacja jako efekt rozwoju więzi społecznej

Więź społeczna to ogół realizacji i zależności skupiających jednostki w zbiorowości, decydujący o stopniu ich spójności oraz kształtujące się na podstawie łączności i identyfikacji.

Więź społeczna:

1. jest wyznacznikiem wszelkich form życia społecznego

2. tworzy układ funkcjonalny

3. cechuje ją zróżnicowana intensywność i trwałość

dwa aspekty więzi społecznej:

obiektywny - zależności dające się określić rzeczowo i normatywnie ( np.: zależności ekonomiczne wynikające z mechanizmów rynkowych, regulujące prawno - organizacyjne, wzory zachowań)

subiektywny - świadomość identyfikacji i poczucia więzi oraz wynikająca stąd postawa wobec zbiorowości

więź społeczna tworzy się i utrzymuje przez:

• to co ludzi łączy i jednoczy (wspólność potrzeb, systemów wartości, wzory spełniania ról społecznych)

• to co ludzi dzieli (różnice dyspozycji indywidualnych, miejsce w systemie stratyfikacji, zróżnicowanie zadań w podziale pracy)

w konkretnych zbiorowościach równowaga między czynnikami wolności i zróżnicowania nie jest stała.

Etapy kształtowania się komponenty więzi społecznej:

1. styczność przestrzenna

2. styczność i łączność psychiczna

3. styczność społeczna (układ osób, wartości i czynów)

rodzaje styczności społecznej

trwałe prywatne osobowe bezpośrednie

przelotne publiczne rzeczowe pośrednie

Wzajemne oddziaływanie - systematyczne i trwałe wykonywanie działań ukierunkowanych na innych ludzi w celu wywołania określonych reakcji np;. modyfikacji zachowań i czynności. Wzajemne oddziaływanie przebiega według określonych wzorów.

Wzór społeczny - to obowiązujący sposób postępowania, którego naruszenie wywołuje negatywne reakcje i sankcje społeczne.

Instytucje społeczne - ujęcie przedmiotowe to różnego typu struktury (administracyjne, gospodarcze, polityczne, oświatowe, religijne) które zapewniają prawidłowy przebieg czynności prowadzących do zaspokojenia potrzeb w ramach określonych stosunków społecznych

Instytucje społeczne - ujęte normatywnie

zbiór norm i wartości, które regulują ważną dziedzinę ludzkiego życia utrwalone normy i zasady kierujące zachowaniem ludzi i relacji między nimi.

instytucje to reguły gry, które strukturalizują ludzkie interakcje, bez instytucjonalizacji organizacje są słabo zintegrowane.

Funkcje instytucji

umożliwiają zaspokajanie różnorakich potrzeb( `wymogi przetrwania')

normują działalność jednostek i zbiorowość, dostarczają właściwych procedur postępowania

zapewniają ciągłość życia zbiorowego

integrują zbiorowość, kreują i podtrzymują więź społeczną

Kontrola społeczna - system różnorakich oddziaływań ze strony otoczenia społecznego wymuszający na jednostkach lub zbiorowościach postępowanie zgodne z obowiązującymi normami, wartościami i wzorami społecznymi.

Środki kontroli społecznej

Psycho-społeczne materialno-społeczne

-internalizacja norm wartości -przymus stosowany przez instytucje

wzorów społecznych np:. państwo

-potrzeba uznania i poczucie -presja ekonomiczna

bezpieczeństwa -normy moralne i obyczajow

Sankcje - reakcje zbiorowości i instytucji na zachowania odbiegające od przyjętych zasad. System kar i wyróżnień, którego celem jest kierowanie członków zbiorowości.

Sankcje

pozytywne negatywne

formalne nieformalne formalne nieformalne

Sankcje

prawnicze etyczne religijne satyryczne

spójny system sankcji warunkuje ich skuteczność.

Skuteczność mechanizmów kontroli polega m.in. na nieuchronności sankcji, wzajemnym uzupełnianiu się wartości i norm zinternalizowanych (samokontroli) oraz środków przymusu.

Organizacja jako zachowane i skoordynowane elementy więzi społecznej

Zakres znaczeniowy terminu organizacji:

1. Organizacja - kierowanie ludźmi i zarządzanie zespołami środków zapewniające osiągnięcie zakładanych celów (organizacje autokratyczne, demokratyczne, organizacja dydaktyki, produkcji, wypoczynku, wycieczki itp.)

2. Organizacja - zbiorowość społeczna tworząca względnie wydzielony system społeczny, celowo zorganizowany zespół ludzi charakteryzujący się przewaga formalnie uporządkowanych stosunków wewnętrznych posiadających szereg atrybutów:

• Planowo i formalnie określane cele

• Działalność organizacyjna jest realizowana w sposób ciągły

• Wewnętrzny porządek organizacyjny tj. struktura organizacyjna

• Wartości, normy, zasady, kodeksy, środki kontroli i sankcje

• Zapewnia współżycie i współprace członków

• świadomość wyodrębnienia organizacji z otoczenia zewnętrznego czyli identyfikacja członków z organizacją, rozróżnienie organizacji i otoczenia

Wymienione cechy posiada wiele zbiorowości społecznych np.; przedsiębiorstwo, urząd, kościół, szkoła, szpital, armia, partia itp.

Elementy organizacji formalnej

Struktura organizacyjna władza system łączności system motywacji

Nieformalne elementy organizacji:

• Nieformalne grupy, społeczne zespoły zadaniowe, grupy koleżeńskie, kliki

• Przywództwo nieformalne

• Nieformalny system łączności

• Nieformalne cele grupowe

• Nieformalna kontrola społeczna

Funkcje organizacji

Realizacja celu i zaspokojenie zapewnienie ładu społecznego

potrzeb (stanu wewnętrznej równowagi

(w sposób skoordynowany jako podstawy istnienia

i racjonalny) zbiorowości)

3. człowiek w organizacji - determinanty zachowań człowieka w organizacji

płaszczyzny analizy:

jednostka (uwarunkowania osobowościowe)

grupa

struktura organizacyjna

kategorie teoretyczne stosowane w opisie człowieka

natura ludzka osobowość

(termin filozoficzny) (termin psychologiczny, socjologiczny)

Osobowość społeczna - zespół względnie trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podłożu chęć biologicznych i psychicznych a pochodzących z wpływu kultury i zbiorowości w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

Elementy składowe osobowości społecznej

Biogenne psychogenne socjogenne

Biogenne - wyposażone biologicznie przekazywane dziedzicznie

Psychogenne - temperament (emocjonalność, aktywność, sumienność, pracowitość) inteligencja ( zdolności i zainteresowania)

Socjogenne - kulturowy ideał osobowości (ideał wychowawczy)

• rola społeczna - (względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań wg wzoru właściwego, danej grupy lub uregulowany prawem

• jaźń subiektywna (samoocena)

• jaźń odzwierciedlona (zespół wyobraźni o sobie powstały na podstawie tego, co sądzą o nas inni ludzie)

• potrzeby (stan niezaspokojenia lub braku odczuwany przez podmiot

Osobowość społeczna kształtuje się w procesie zderzenia dwóch dążności dążących jednostek:

• dążenia do przystosowania

• dążenia do samodzielności społecznej

W procesie przystosowania jednostka usiłuje realizować rolę, którą narzuca jej środowisko społeczne.

Dążąc do samodzielności społecznej jednostka stara się sformułować własną koncepcję spełnienia danej roli i regulować ją według swoich założeń.

Klasyfikacja typów osobowości

Kryterium psychologiczne:

( wg Galena)

• sangwinik (pogodny, o żywym i zmiennym usposobieniu, aktywny ale nietrwały)

• choleryk (łatwo się irytujący lecz wytrwały)

• melancholik (przygnębiony, mało aktywny, wytrwały w uczuciach)

• flegmatyk (spokojny, nie podejmujący łatwo nowych wyzwań)

(wg C.G.Junga)

• introwertyk (skierowany do wewnątrz, nastawiony na własne mysli i uczucia, oszczędny u uzewnętrznianiu swoich przeżyć)

• ekstrawertyk (aktywny, kierujący swoje uczucia i działania na zewnątrz, zainteresowania główne zewnętrznym światem przedmiotów i ludzi)

Wpływ grupy na zachowania jednostki

Wpływ grupy na zachowanie jednostek w organizacji:

• zachowanie jednostek w grupach nie jest prostą konsekwencją cech osobowości

• uczestnictwo w grupie wpływa na sposób postępowania jednostki, sprawia że w sytuacji, gdy są same.

Grupa społeczna - to pewna ilość osób powiązanych systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających wspólne wartości i świadomość odrębności (świadomość „my”)

Czynniki konstytuujące:

• przynajmniej trzech członków

• cele i zadania

• organizacja wewnętrzna (struktura grupy)

• ośrodki skupienia

• poczucie własnej tożsamości i odrębności

Struktury grupy

role społeczne pozycja jednostki władza grupowa

Klasyfikacja grup społecznych

Kryteria podziału

Grupy pierwotne:

przeważa więź bezpośrednia i osobista ( rodzina

grupa rówieśników itp.)

typy więzi grupowej

Grupy wtórne:

przeważa więź rzeczowa i bezpośrednia duże grupy

z wyraźnie określonym celu

Grupy formalne

powstałe w oparciu o przypisy prawa, rozbudowaną

organizacją wewnętrzną

Stopień sformalizowania

Grupy nieformalne

powstałe spontanicznie obok obowiązujących norm

prawnych w celu zaspokojenia potrzeb swoich

członków

Członkostwo automatyczne

członkostwo wyprzedza pojawienie się więzi

(rodzina)

Charakter członkostwa

Członkostwo dobrowolne

najpierw pojawia się typ solidarności z grupą a

a później jej członkostwo (grupy koleżeńskie itp.)

Grupy ekskluzywne

członkostwo łatwo osiągalne, grupy otwarte

Stopień trudności w uzyskaniu

Grupy In-ekskluzywne

członkostwo łatwo osiągalne, grupy otwarte

Grupy solidarne

istnieją z okazji jednego wydarzenia

Stopień trwałości

Grupy trwałe

spełniają swoje funkcje w różnych sytuacjach

istnieje dłuższy czas np.; dłużej niż życie

poszczególnych (rodzina, naród)

Grupy małe

niewielka liczba osób, prosta struktura

Wielkość grupy

Grupy duże

złożona struktura, wiele pod grup

Grupa podniesienia - grupa z którą jednostka identyfikuje się najsilniej i która stanowi punkt odniesienia dla ceny samego siebie oraz kierowania własnym postępowaniem

Mechanizm wpływu grupy na zachowania jednostek:

1. funkcjonujące w grupie wzory spełnienia ról społecznych (wymagania w zakresie spełnienia roli, normy grupowe - standardy obowiązujące członków)

2. pozycja jednostki w grupie (status)

3. wielkość grupy i dominujący typ więzi (osobowa, bezosobowa)

4. zjawisko „próżniactwa społecznego”

5. społeczna

6. techniki sprawowania władzy w grupie

• perswazja, przekonywanie

• kształtowanie poczucia konieczności respektowania określonych zasad

• budowanie przeświadczenia o pełnej kompetencji władzy

• nagradzanie za posłuszeństwo

• karanie w przypadku nieposłuszeństwa

Struktura organizacyjna i jej wpływ na zachowania członków organizacji

Struktura organizacyjna to:

• wzajemne powiązanie elementów organizacji tworzące formalne ramy jej funkcjonowania jako całości

• określony sposób podziału, grupowania i koordynacji zadań (hierarchiczny, funkcjonalny)

• związany z tym zakres odpowiedzialności

Model struktury organizacji

model mechanistyczny model ograniczony

-wysoki stopień sformalizowania -niski stopień sformalizowania

-centralizacja decyzji -zdecentralizowane uprawnienia decyzyjne

-silna hierarchia komunikacji (góra - dół) -duża samodzielność

-stałe obowiązki -pionowe o poziome kanały komunikacji

-wąski zasięg kontroli (bezpośrednia) -elastyczne obowiązki

(„organizacja bez ludzi”) -szeroki szereg kontroli („ludzie bez

organizacji”)

4. Motywowanie jako narzędzie kształtowania postaw w organizacji

Motywowanie jako narzędzie kształtowania zachowań w organizacji

Motywacja - względnie stała dyspozycja ludzi do działań ukierunkowanych na zaspokojenie potrzeb i realizację ważnych dla nich wartości. Zespół motywów potrzeb.

Motyw - wewnętrzne determinanty skłaniające człowieka do działania

Potrzeba - motyw uświadomienia, świadomość braku czegoś

Bodziec - element zewnętrznego otoczenia człowieka, który może uruchomić proces motywacji

Motywowanie - zorganizowany tj. świadomy i celowy proces wpływania na zachowania ludzi poprzez tworzenie możliwości dla osiągnięcia zakładanego celu; jest niezbędny i jedynym z najważniejszych czynników wzrostu efektywności pracy. Najważniejszym w tym sens, że jeśli człowiek chce działać w określony sposób to także pragnie się tego nauczyć i szuka możliwości działania.

Teorie motywacji

teorie treści teorie procesu

(co motywuje) (jak motywuje)

Podstawowy model w teorii treści

Stan oczekiwania zachowanie osiągnięcie celu lub nagrody

Sprzędzenie zwrotne

Hierarchiczna teoria potrzeb A. Maslowa

Potrzeby samorealizacji

Potrzeby uznania

Potrzeby społeczne

Potrzeby bezpieczeństwa

Potrzeby fizjologiczne

Teoria potrzeb F. Herzberga - unikanie przykrości i potrzeb rozwoju

• czynniki wywołujące zadowolenie (czynniki motywujące, motywatory) - osiągnięcia, uznanie, satysfakcja z pracy, możliwość rozwoju i awansu, odpowiedzialność

• czynniki wywołujące niezadowolenie (czynniki higieny) - polityka przedsiębiorstwa i sprawności zarządzania, warunki pracy, wynagrodzenie, stosunki międzyludzkie w organizacji i system nadzoru

instrumenty motywowania:

1. przymus

2. zachęty (ekonomiczne, pozaekonomiczne)

3. perswazja - organizacja jest nastawiona na zaspokajanie aspiracji pracownika

5. Władza i przywództwo w organizacji

źródła wiedzy i rodzaje wiedzy

Władza - relacja miedzy podmiotami społecznymi (jednostkami, grupami) oparta o zasadę zależności tj. możliwość wywierania wpływu na zachowanie podmiotu społecznego niezależnie od jego woli.

Źródła władzy:

1. przymus

2. nagradzanie

3. władza prawa

4. władza kompetencji

5. władza odniesienia

Rodzaje władzy:

1. władza stanowiskowa (pozycji w organizacji) czyli wprowadzania i możliwości wpływania na ludzi przypisano do zajmowanego stanowiska w organizacji

2. władza osobista (autorytet) władza oparta na identyfikacji z osobą kierowania, wynika z poświadczenia podwładnego o niezwykłej sile charakteru czyli intelektu przywódcy.

Biurokracja jako informacja sprawowania władzy

Znaczenie terminu biurokracja:

• typ zarządzania w którym decydującą rolę odgrywa aparat administracyjny

• grupa urzędników pełniąca funkcję administracyjną w organizacjach

• negatywna ocena sposobu funkcjonowania organizacji (biurokratyzm)

• typ organizacji wyróżniony ze względu na model sprawowania władzy w organizacji

Biurokracja - to racjonalny system sprawowania władzy w organizacji, oparty regułą bezosobowego prawa i wiedza specjalistów (kult racjonalności, wiedza i reguł prawa) M. Weber (typ idealny biurokracji)

Zasady funkcjonowania biurokracji:

1. rozczłonowanie celów organizacji na elementarne operacje

2. standaryzacja metod zarządzania

3. bezosobowość

4. kompetencja

5. ciągłość działań organizacji i możliwości ich przewidywania

6. hierarchiczna struktura organizacji zasad jednoosobowego kierownictwa

7. oddzielenie prawa własności od funkcji zarządzania

dysfunkcjonalność biurokracji jako formy sprawowania władzy

1. zahamowanie rozwoju osobowości uczestników organizacji

sztywne procedury odzwyczajają się od samodzielnego myślenia

2. konformizm istotne myślenie - władza wie lepiej

3. zahamowanie inicjatywy podwładnych, m więcej jest regół i przepisów, tym bardziej ludzie zatrudnieni w aparacie skłonni są ograniczyć swą inicjatywę i aktywność do wymaganego minimum.

4. Heterogonia (autonomizacja) celów organizacji. Cele cząstkowe będące środkami do osiągnięcia celów głównych organizacji stają się celami autonomicznymi

5. błędne koło biurokracji. Biurokracja jest bezradna wobec nowych, nie przewidzianych w przepisach sytuacji

6. kryzys kontroli wewnętrznej. Specjalizacja zawodowa uniemożliwia kontrolę przez jednego przełożonego

7. marnowanie potencjału kwalifikacji i zdolności ludzi wybitnych. Sukcesy zawodowe związane są z miejscem w hierarchii

8. prawo Parkinsona - wzrost administracji niezależnie od ilości zdań, jakie ma administracja rozwiązać

kierowanie i style kierowania

kierowanie - jest działaniem skierowanym na innych z zamiarem wywołania określonych zachowań i czynności związanych z realizacją celów organizacji. Podstawą kierowania jest posiadanie władzy: władza stanowiska (pozycji w organizacji), władza osobista (autorytet)

role kierowania:

• społeczna

• informacyjna

• decyzyjna

funkcje kierowania:

• planowanie

• organizowanie

• motywowanie

• kontrolowanie

determinanty procesu kierowania:

1. wewnętrzne (wielkość organizacji, jej struktura, zasoby, cele i zadania)

2. zewnętrzne (środowisko społeczne w jakim działa organizacja)

3. cechy osobowościowe (kompetencje kierownika i podwładnych)

techniki kierowania

1. przymus (nagrody, kary)

2. wykorzystywanie formalnych uprawnień

3. przekonywanie (perswazja)

4. partycypacja w kierowaniu

5. manipulacja

---