„OCHRONA MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH I ETNICZNYCH”

1.Geneza ochrony praw mniejszości w Europie

• Początki ochrony mniejszości narodowych na kontynencie europejskim sięgają czasów rzymskich

• W celu zahamowania lub ograniczenia procesów powstawania mniejszości narodowych zaproponowano tworzenie państw narodowych na podstawie granic etnicznych

1. przedstawicielami takiego pomysłu byli Herder, Mozzini

2. duże znaczenie w tworzeniu owych państw na podstawie granic etnicznych miała wielka Rewolucja Francuska

3. owa idea tworzenia państw nie powiodła się w Europie po I wojnie światowej poza Portugalią. Dlatego tez zaraz po I wojnie światowej w celu ograniczenia złych skutków związanych z powstaniem nowych państw posłużono się między innymi:

- plebiscytami, np. na Górnym Śląsku,

- odbywały się masowe przesiedlenia ludności, np. w Bułgarii, Grecji. Jednak nie wzmocniły one jednonarodowego charakteru państw wręcz przeciwnie stworzyły nowe skupiska mniejszości narodowych.

1. System regulacji ochrony praw mniejszości narodowych w Europie

• Okres wczesny 1555- 1919

- to przede wszystkim prawno-międzynarodowe klauzule, które włączono do traktatów mniejszości narodowych

- początkowo klauzule dotyczyły mniejszości religijnych

- klauzule nie miały charakteru jednolitego bowiem zależne były od warunków i stopnia podporządkowania stron umawiających się

- upoważniały one do interwencji w obronie mniejszości wyznaniowych np. prawo takie uzyskał:

a) traktat karłowicki z 1699r na mocy którego Austria mogła interweniować u Wysokiej Porty Otomańskiej w obronie wszystkich chrześcijan którzy zamieszkiwali teren Austrii

b) Pokój augsburski 1555 kończył wojnę religijną pomiędzy katolikami a protestantami w Niemczech . książęta niemieccy mieli prawo wyboru religii

c) traktat oliwski 1660 zawarty po zakończeniu wojny polsko - szwedzkiej . Gwarantował swobody religijne dla protestantów w Prusach Królewskich oraz poszanowanie przez strony wolności sumienia

d) traktat wiedeński 1815 dotyczył bardziej praw mniejszości narodowych . Na jego mocy Polacy w żadnym z zaborów nie mogą być traktowani jako obcokrajowcy

e) traktat paryski 1856 : przesunięcie granic, nie ma mniejszości narodowych

f) traktat berliński 1878.

• Okres międzywojenny 1919- 1945

- w tym czasie zostały powołane trzy systemy regulujące sprawy mniejszości, między innymi:

1. Na przełomie lat 1919/1945 powołano wersalski system instytucji i mechanizmów ochrony mniejszości narodowych ( zawieszony w czasie II wojny światowej)

Traktat Wersalski:

- dążył do stworzenia systemu zobowiązań międzynarodowych które dotyczyły problematyki mniejszości narodowych

- głównym celem było osiągnięcie pojednania pomiędzy mniejszościami a większością poszczególnych państw

- chciano zapewnić mniejszością ochronę przed niesprawiedliwością która to wynikała z różnic narodowościowych, językowych, religijnych

- traktat miał zapewnić jedność państw oraz wyeliminować dążenia separatystyczne

- traktat nie zawierał żadnych postanowień które chroniłyby mniejszości w pokonanych Niemczech

-nadzór nad wykonywaniem zobowiązań należał do Ligi Narodów

2. Liga Narodów

- umożliwiono członkom Rady Ligi Narodów lub całej radzie zwracanie się do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej o udzielenie opinii doradczych lub rozstrzygnięcie sporów interpretacyjnych w całej Radzie

- ponadto same mniejszości narodowe również mogły składać skargi , nie mogły natomiast występować przed Stałym Trybunałem Sprawiedliwości Międzynarodowej

- wznoszone skargi otrzymywał sekretariat LN gdzie oceniano je pod względem dopuszczalności . Jeżeli zaś zostały dopuszczone kierowano je do Komitetu LN , gdzie zwracano się o reakcję państwa oskarżonego . Jeżeli nie osiągnięto kompromisu sprawę kierowano na porządek dzienny Rady Ligi . Jeżeli i w Radzie nie osiągnięto porozumienia Rada mogła skierować sprawę do STSM.

- LN nie mogła wpłynąć w zdecydowany sposób na respektowanie postanowień gdyż była organizacją o ograniczonych prerogatywach

3. Małe traktaty mniejszościowe- były to przede wszystkim umowy dwustronne zawarte pomiędzy państwami zwyciężonymi a pokonanymi, lub nowo powstałymi.

• Okres po II wojnie światowej

- bezpośrednio od zakończenia Iii wojny światowej prawa mniejszości narodowych zeszły na dalszy plan

1. Źródła międzynarodowych praktyk państw w zakresie ochrony mniejszości narodowych

I. ONZ ( gdzie nie mówiono o prawach mniejszości narodowych. )

1. Deklaracja Praw Człowieka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne w roku 1948. Członkowie mniejszości mogli domagać się poszanowania swoich praw w ramach ogólnej ochrony praw człowieka (na podstawie prawa do równości i traktowania i zasady niedyskryminacji).

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 27)

- 1966

- nie przynosi on definicji mniejszości

- w państwach w których żyją mniejszości etniczne, językowe, religijne, osoby należące do tych mniejszości nie mogą być pozbawione własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami tej grupy

- przyznaje władzom państwa do oficjalnego uznania określonych grup za mniejszości

3. Protokół Opcyjny do Międzynarodowego Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

- wszedł w życie w 1976,

- wejście w życie tego protokołu stworzyło ONZ- etowski mechanizm który składa się z 18 nie rządowych ekspertów Komitetu Praw Człowieka,

- Komitet Praw Człowieka opiera się na art. 26 Paktu który zakazuje dyskryminacji oraz art. 27, który nakazuje poszanowanie ich tożsamości narodowych.

4. Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

- weszła w życie 4.01.1969 roku,

- w jej skład weszło ponad 130 państw.

- odnosi się do ochrony mniejszości narodowych

5. Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa

• „ Ludobójstwo jest czynem dokonanym w zamiarze zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, religijnej jako takiej”.

6. Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu z 1973 r

• „ Działanie polityczne i praktyczne mające na celu ustanowienie lub utrzymanie dominacji jednej grupy rasowej nad jakąkolwiek inną grupą rasową i jej systematyczne uciskanie'.

7. Konwencja Praw Dziecka 20.11.1989

- zakaz dyskryminacji dzieci ze względu na pochodzenie narodowe, etniczne,

- wprowadzono nakaz aby nauka dziecka była ukierunkowana na poszanowanie jego rodziców i ich kulturowej tożsamości, języka, poszanowanie wartości narodowych kraju w którym dziecko żyje, z którego dziecko może pochodzić.

8. UNESO Organizacja Oświaty i Nauki i Kultury

• Konwencja odnosi się do mniejszości narodowych stwierdzając, że należy przyznać członkom mniejszości narodowych prawo do prowadzenia własnej działalności oświatowej, łącznie z kierowaniem szkołami, używaniem lub nauczaniem swojego języka.

9. Deklaracja prawa osób należących do mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych i językowych.(najważniejszy dokument ONZ)

• Przyjęta przez 18.12.1992,

• Państwa maja obowiązek ochrony istnienia oraz tożsamości narodowej, etnicznej, religijnej, kulturowej, językowej mniejszości zamieszkujących na obszarze tych państw,

- muszą zapewnić osobom należącym do mniejszości możliwości korzystania w pełni ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności

- państwa zobowiązane są do podjęcia działań umożliwiających osobom należącym do mniejszości wyrażania swoich cech kulturowych (języka, tradycji)

- państwa powinny dążyć do tworzenia właściwych warunków do nauki i nauczania

• Mniejszości mogą korzystać z następujących praw ( prawa pozytywne, prawa grupowe powszechne):

- prawo do kultywowania własnej kultury,

- wyznawanie i praktykowanie własnej religii,

- posługiwanie się własnym językiem w życiu prywatnym, publicznym,

- prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym, publicznym, religijnym,

-maja prawo do podejmowania decyzji na szczeblu ogólnokrajowym lokalnym w sprawach dotyczących mniejszości,

- państwa w swej polityce nie mogą stosować dyskryminacji.

10. Plan działania

- został przyjęty w 2001 r na konferencji w sprawie rasizmu i dyskryminacji rasowej i nietolerancji w Durbanie

- przewiduje opracowanie narodowych planów zwalczania wspomnianych zjawisk

- rekomenduje następujące kwestie:

a) prowadzenie statystyk przestępstw na tle rasowym

b) promowanie rzeczywistej równości wobec prawa

c) umożliwienie równego dostępu do systemu ochrony zdrowia, pomocy społecznej i edukacji

d) zweryfikowanie podstaw programowych i podręczników pod kątem wyeliminowania treści mogących promować ksenofobie lub rasizm

e) umożliwienie używania języka mniejszości prywatnie lub publicznie

f) wspieranie rozwoju kultury mniejszości oraz wolność religii

g) zapewnienie równego dostępu do mediów

h) zachęcanie mediów do promowania kampanii na rzecz tolerancji

II. Rada Europy:

1. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

- wchodzi w życie 3.09.1953r

- nie zawiera ona żadnych postanowień do spraw ochrony, promocji praw mniejszości narodowych

- zakazuje ona wszelkiej dyskryminacji, ogranicza się do praw i wolności zawartych w Konwencji.

2. Konwencja w Wiedniu w 1993 roku

- uznano, że mniejszości narodowe, które ukształtowały się w wyniku wydarzeń historycznych w Europie musza być chronione i respektowane jako czynnik utrzymywania pokoju.

3. Komitet Ochrony Mniejszości Narodowych (CAHMIN)

- powołany w celu przygotowania Konwencji Ramowej.

4. Konwencja Ramowa:

- podpisana przez 21 państw członkowskich Rady Europy, w tym Polska,

- najdokładniej rozpatruje prawa mniejszości narodowych

-pierwszy wielostronny instrument międzynarodowy poświęcony ochronie praw mniejszości narodowych,

- zawiera ona postanowienia o charakterze programowym, ustala cele jakie państwa członkowskie powinny respektować,

- konwencja nie zawiera definicji mniejszości narodowych,

- nacisk położony został na ochronę osób które należą do mniejszości narodowych, mogą korzystać z praw indywidualnie oraz we wspólnocie z innymi członkami ich grupy,

- rozwiązania zostały zastosowane takie same jak w art . 27 Paktu.

5. Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych

- przyjęta przez Komitet Ministrów Rady Europy w 1992 roku,

- wyłącza ona języki ludności napływowej, przede wszystkim osób należących do migracji zarobkowych

- podział na:

a) języki regionalne : dominują w określonych regionach kraju

b) języki mniejszościowe: używane przez członków mniejszości mogą być w „mniejszości” nie tylko w państwie ale i w danym regionie

c) języki nie terytorialne : niezwiązane z żadnym określonym terytorium ale tradycyjnie stosowane w danym państwie

- zawiera środki promocji języków regionalnych lub mniejszościowych

a) w oświacie

b) władzach sądowniczych

c) władzach administracyjnych

d)mediach

e) działalności kulturalnej

f) wymianie granicznej

III. Organizacja Bezpieczeństwa i współpracy w Europie (OBWE)

- dokumenty nie mają charakteru prawnego tylko polityczny,

- decyzje OBWE podejmowane w drodze konsensusu politycznego z udziałem wszystkich państw członkowskich.

1. Helsiński Akt Końcowy KBWE(1975)

- zawierał artykuł poświęcony ochronie praw członków mniejszości - państwa zobowiązują się do szanowania par osób należących do takich mniejszości

2. Spotkanie Madryckie z 1983 roku

3. Spotkanie Wiedeńskie KBWE z 1989 roku

- zobowiązuje państwa członkowskie do:

• Podjęcia kroków ustawodawczych, administracyjnych, sądowych w celu zapewnienia ochrony praw człowieka i podstawowych wolności

• Powstrzymywanie się od dyskryminacji osób należących do mniejszości narodowych,

• Chronienie, stworzenia warunków dla popierania tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej, religijnej mniejszości narodowych zamieszkujących na ich terytorium,

• Szanowanie swobodnego korzystania z praw przez inne osoby należące do mniejszości oraz zapewnienie równouprawnienia z innymi.

4. Spotkanie Wiedeńskie także z roku 1989, na którym powołano do życia: Konferencje w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE:

• Głównym celem było: omawianie i polepszanie sytuacji w dziedzinie praw człowieka, rozwiązywanie problemów natury humanitarnej.

• W czerwcu 1990-odbyła się II Konferencja w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE , gdzie przyjęto tzw. Dokument Kopenhaski (dokumenty kopenhaskie nie mają charakteru prawa międzynarodowego tylko polityczny) na mocy którego:

• Osoby które należą do mniejszości narodowych mają prawo do korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności bez dyskryminacji przy pełnej równości wobec prawa.

• Przynależność do mniejszości narodowych to sprawa indywidualna wyboru osoby.

• Uzupełnieniem tekstu kopenhaskiego jest tzw. Klauzula Obywatelska na mocy której państwa członkowskie potwierdzają że członkowie mniejszości narodowych korzystają z takich samych praw i maja takie same obowiązki obywatelskie jak pozostała ludność.

5. 21.11.1990 Paryska Karta Nowej Europy

• Podpisana przez szefów państw i rządów KBWE,

• Uzgodniono, iż będzie chroniona etniczna, językowa, kulturowa tożsamość,

• Osoby należące do mniejszości narodowych mają prawo do umacniania, ochrony, wyrażania tożsamości bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości praw.

6. Wysoki Komisarz do spraw Mniejszości Narodowych roku 1993.

• Główne zadania:

• Zapobieganie konfliktom na tle narodowościowym,

• Rozładowywanie napięcia etnicznego , tak by nie zagroziło to pokojowi, stabilizacji, stosunkom pomiędzy członkami OBWE,

• Gromadzi informacje o mniejszościach narodowych,

• Podróżuje do obszarów zamieszkałych przez mniejszości narodowe,

• Dzielmy Komisarza na

• Obserwatora -wybory,

• Wysłannik -konflikty.

4. Subregionalna Inicjatywa Środkowoeuropejska (UE):

- przyjęta 1994,

- Polska podpisała Instrument Inicjatywy 1995 w Krakowie,

- w skład wchodzą:

• Austria,

• Bośnia i Hercegowina,

• Chorwacja,

• Polska,

• Włochy

-nie podpisały:

• Białoruś,

• Słowenia

- jest to deklaracja polityczna opracowana z inicjatywy Węgier,

- treścią nie odbiega od Konwencji Ramowej oraz uzgodnień OBWE,

• Celem przyjęcia tego dokumentu było przede wszystkim zapobieganie napięciom narodowościowym w regionie oraz wyrażaniu woli w celu wzmożenia ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych.

1. Rada Państw Morza Bałtyckiego (UE)

- członkowie:

• Dania,

• Finlandia,

• Litwa, Łotwa,

• Norwegia, Polska,

• Niemcy,

• Rosja,

• Uzyskała on mandat ombudsmana, pozwalający na otrzymywanie skarg indywidualnych.

1. Unia Europejska:

1. Unia Europejska w roku 1994 powołała Pakt Stabilności w Europie

• Dokument został przygotowany w wyniku kryzysu w byłej Jugosławii

• Pakt ma przyczynić się do stabilizacji w Europie poprzez zawieranie porozumień między stronami zainteresowanymi,

• Składa się z 2 części:

1. Deklaracja Dobrego Sąsiedztwa:

• Podpisana w III 95r przez uczestniczące państwa OBWE, organizacje wielostronne działające w Europie,

• Celem jest zwiększenie współpracy i solidarności w Europie,

• Przeszkodami które stanowią zagrożenia : nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia,

• ponad 100 dwustronnych traktatów- to między innymi umowy z państwami zgłaszającymi okres do UE i jej członkami, umowy między państwami aplikującymi.

V. Porozumienia i traktaty dwustronne

- zawierają postanowienia odnoszące się do:

• niedyskryminacji,

• autonomii kulturowej, językowej,

• swobody nauczania w języku ojczystym,

• reprezentacji politycznej,

• zagadnień migracyjnych.

1. Umowy Polskie:

• Traktat między RP a Republiką Federalną Niemiec,

• Traktat z Białorusią , Czeską i Słowacką RF, Rosją, Ukrainą,

• Układ Polsko- Węgierski z 1996 roku,

• Układ z Republiką Łotewską 1992 z roku,

• Traktat Polsko- Litewski z 1994 roku.

Traktat amsterdamski 1999r. zakaz dyskryminacji

VI. Ustawodawstwa wewnętrzne państw:

- wyróżniamy 2 systemy ochrony mniejszości narodowych w Europie:

1) Brak uregulowań prawnych , które odnoszą się do mniejszości narodowych:

• Termin mniejszości narodowych jest nie używany,

• Brak instytucji rządowych i struktur administracyjnych zajmujących się mniejszościami narodowymi,

• Mniejszości narodowe dzieli się na obywateli i cudzoziemców,

• Pojęcie obywatel= pojęciu narodowość,

• Zaliczmy państwa takie jak:

• Francja,

• Szwecja,

• Bułgaria.

2) Dla mniejszości tworzone są formy ochrony prawnej w postaci zapisów w konstytucjach, odrębnych ustawach,

- zaliczamy państwa takie jak:

• Austria,

• Belgia,

• Holandia,

• Litwa,

• Ukraina,

• Polska.

4. Katalog Praw mniejszości narodowych, etnicznych wynikających z Konwencji Ramowej:

1. Przynależność do mniejszości narodowej jest sprawą indywidualną i należy do swobodnego wyboru każdej z osób bez negatywnych dla niej następstw, przymusu lub zakazu ze strony państwa.

2. Korzystanie przez osoby należące do mniejszości narodowych ze wszystkich praw człowieka indywidualnie lub współ z innymi osobami należącymi do tej samej grupy mniejszościowej.

3. Równość osób należących do mniejszości narodowych wobec prawa i jednakowo wolna od dyskryminacji ochrona prawna.

4. Zapewnienie osobom należącym do mniejszości narodowej możliwości utrzymania i rozwijania swej kultury oraz zachowywania swej tożsamości narodowej.

5. Zapewnienie proceduralnej ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych.

6. zapewnienie pełnej i efektywnej ochrony mniejszości narodowych wynikające z obowiązków państwa wobec innych państw, społeczności międzynarodowej i osób uprawnionych do tej ochrony.

7. Społeczna zasadność ochrony praw mniejszości.

8. Zachowanie lojalności osób należących do mniejszości narodowych wobec państwa oraz granice korzystania z praw mniejszości.

6