Wykład 5

26 marca 2010 r.

Obecnie:

• większość kierunków ewoluuje;

• psycholodzy działają wg jednego kierunku, inni czerpią z kilku kierunków - stosują wulgarny eklektyzm;

• rozwój jednostki zależy od zmieniających się czynników - stały proces adaptacji z otoczeniem - diagnozowanie funkcjonowania człowieka zależy od tego dostosowania;

• człowiek dąży do homeostazy, równowagi w środowisku - poprzez zmiany środowiska bądź organizmu;

• stosunki człowieka z otoczeniem są najbardziej złożone, ma skomplikowane działanie złożone z czynności;

• jeżeli nasza świadomość szwankuje, nasze działania są nieskuteczne;

• nauka przez doświadczenie;

• nasz odbiór rzeczywistości jest zniekształcony poprzez używki, zmęczenie, chorobę, zdenerwowanie - nie odbieramy tak samo bodźców;

• „każdy z nas ma własny świat” - każdy inaczej odbiera bodźce, rzeczywistość nie jest wspólna, ale istnieje jednocześnie - każdy inaczej reaguje, podejmuje inne decyzje;

• na działanie składają się czynności, które powodują, że działanie jest skuteczne;

• psychika człowieka jest nadrzędna w stosunku do podejmowania działania, to z niej płyną bodźce;

• samoświadomość - łączy to, co jest zewnętrzne z wiedzą o sobie;

• czynności tworzą pewien łańcuch w celu oddziaływania na środowisko.

Klasyfikacja czynności (Tomaszewski)

[procesy ukierunkowane i zorganizowane]

Ukierunkowanie - każda czynność zmierza do określonego celu, zorganizowanie - tworzy zwartą całość - ma swój początek, przebieg i koniec. Skuteczność zależy od ilości ruchów, kolejność od celu i przytomności umysłu.

• czynności wegetatywne - np. oddychanie, jedzenie, trawienie (czynności na poziomie życia występują u większości organizmów),

• czynności ruchowe:

lokomocyjne,

manipulacyjne (związane z precyzją ręki/łapy - zdolność tworzenia i manipulowania przedmiotami, np. pisanie),

• czynności werbalne - czynności porozumiewania się (porozumiewają się zwierzęta, np. za pomocą ruchu - pszczoły - taniec - przekazują informacje o niebezpieczeństwie, pożywieniu; niektóre przekazują sobie informacje genetycznie, np. osa jakaś tam [murawska?] dziurawka; porozumiewanie się słowne jest typowe tylko dla człowieka, operowanie pojęciami),

• czynności umysłowe (typowe dla człowieka, myślenie).

(aktywność organizmu polega na zmianach własnego położenia w przestrzeni, również na z mianach stosunków do otoczenia i manipulowania przedmiotami (nastawienie, emocje), działanie jest rodzajem aktywności, która polega na przetwarzaniu otoczenia w celu wywołania tych zmian korzystnych dla jednostki)

Struktura działania (Szuman)

• podmiot działania - działanie zawsze jest przypisane do kogoś,

• ukierunkowanie działania - osoba ta dąży do jakiegoś celu,

• skutki działania - co wywołuje pewne następstwa,

• warunki:

zewnętrzne - każde działanie przebiega w jakiś okolicznościach,

wewnętrzne - i możliwości organizmu (wiedza, zdolności, nastawienie, poziom umysłowy),

• sposób działania - w zależności od sytuacji (sposób działania dobieramy z naszej wiedzy),

• narzędzia działania - środki służące do wykonania go,

• plan działania - może być średnio uświadomiony, nieuświadomiony, bądź uświadomiony, ale zawsze jest.

To układ nerwowy pozwala nam na wykonywanie skomplikowanych czynności. Możliwości ludzkie wiecznie zaskakują. Mózg nie został do końca zbadany. Powstało pytanie - kiedy mózg się „przegrzeje”? - z powodu zbyt wysokich wymogów wobec dzieci w dzisiejszych czasach.

Psychika

Psychika sensoryczna (zmysłowa) - instynkt - nieświadome działania, np. reakcje na bodziec,

Psychika percepcyjna - percepcja (postrzeganie, reakcje na postrzeganie); reakcje zwierząt, np. ryby podpływające do pokarmu - możliwość zaobserwowania zmian,

Inteligencja - przejawia się poprzez uchwycenie stosunków między rzeczywistością a czynnością (jest mi duszno, to otwieram okno; zwierzęta również, np. psy otwierające drzwi), organizm widzi zależności - widzi rzeczywistość, analizuje ją; psychika uchwytuje różne związki niemające powiązania z naszymi potrzebami biologicznymi (np. nauka do egzaminu) [małpy nie mają takich problemów],

• człowiek posługuje się abstrakcją (oprócz małych dzieci) - większe umiejętności nabywamy z rozwojem (noworodki posiadają psychikę sensoryczną, 7/8 miesięcy - gdy zaczynamy szukać rozwiązań - psychika percepcyjna; w pierwszym roku życia przechodzimy przez wszystkie stadia psychiki),

• funkcja mózgu, występuje u wszystkich organizmów posiadających układ nerwowy,

• jest produktem działania mózgu (trudno określić, co jest instynktem, co jest wyuczone, a co jest wynikiem socjalizacji).

Procesy psychiczne

• czyli procesy zachodzące w psychice, dzięki którym możemy osiągnąć taki stan wiedzy i umiejętności,

• emocje,

• procesy poznawcze - poznanie świata odbywa się na różnych poziomach:

• wrażenia,

• spostrzeżenia,

• wyobrażenia,

• pamięć,

• myślenie,

• uwaga*,

• język/mowa*.

* Uwaga i język/mowa są wynikiem i wpływem na poznanie świata; uwaga nie występuje sama, jest właściwością wszystkich procesów poznawczych; traktowana jako oddzielne poznanie.

• procesy te przebiegają w zależności od analizatorów, które są zmysłami (mózg jest ślepy, głuchy i wykorzystuje zmysły: wzrok, węch, smak, słuch, dotyk, czucie wewnętrzne - świadomość ciała: ból, przyjemność),

• receptory odbierają bodźce, można je podzielić na telereceptory i kontaktoreceptory (mapa wrażeń).

Mapa wrażeń

Receptory
Telereceptory odbierają bodźce z odległości wzrok słuch węch ból temperatura	kontaktoreceptory potrzebują kontaktu z bodźcem
		zewnętrzne dotyk smak ból temperatura	wewnętrzne smak ból temperatura równowaga układ ruchowo-mięśniowy informacje o narządach

• wrażenie - to, co odbieramy przez jeden bodziec, jednym zmysłem - najbardziej podstawowe zjawisko psychiczne; zachodzi tylko wtedy, gdy na receptor działa bodziec - inaczej zanika.

S → ośrodkowy układ nerwowy → R

bodziec → zostaje pobudzony ośrodkowy układ nerwowy → reakcja (w zależności, jak będzie zinterpretowany bodziec)

S → analizator/receptor → układ nerwowy → efektor (mięsień)→ R

• na każdym etapie może nastąpić zaburzenie (np. kiepski wzrok, nieodczuwanie bólu),

• istotne jest, czy informacja została przekazana w takiej formie, w jakiej została wysłana,

• różnimy się wrażliwością, czyli zdolnością do odbioru słabych bodźców (np. ból głowy - inaczej obierany w zależności od progu bólu),

• człowiek odbiera bodźce w pewnych granicach (np. dźwięki),

• zdolność do odbierania różnic między bodźcami potrzebna jest do wykonywania niektórych zawodów, np. fotograf, kucharz,

• zmysły można ćwiczyć.

Wykład 6

9 kwietnia 2010 r.

Spostrzeżenia

• nie są sumą wrażeń; jest to proces poznawczy, który polega na odzwierciedleniu w świadomości całokształtu przedmiotu lub zjawiska działającego na narządy zmysłów,

• spostrzeżenie może być jednozmysłowe lub wielozmysłowe; głównym zmysłem jest wzrok,

• różnią się od wrażeń złożonością - nie odbieramy jednej cechy jednym zmysłem, tylko wszystkie na raz,

• działają tak długo, jak działa bodziec (bez różnicy, co do wrażenia).

Spostrzegamy świat zgodnie z tym, jaki on nam się wydaje, a nie jaki jest. Spostrzeżenie jest uzupełnione o nazwę, co daje nam podpowiedzi. Będzie ona ukierunkowywała nasze spostrzeżenia. Wiedza segreguje to, co mamy spostrzec. Spostrzeżenia charakteryzuje wybiórczość - wybieramy to, co nas interesuje i co jest dla nas istotne (główna cecha spostrzeżeń). [Nie rejestrujemy zmian np. na ulicy, gdy jest inna pogoda, nie zauważamy zmian w wyglądzie ludzi]. Spostrzeżenia pozwalają definiować sytuacje wokół nas, możemy stworzyć własny obraz rzeczywistości, budując własny świat. Własne spostrzeżenia uzupełniamy (np. świadkowie wypadków uzupełniają swoje spostrzeżenia własnymi domysłami [eksperyment: obrazek domku, płotu, zza płotu wystaje koci ogon - badani stwierdzają, że na obrazku widzieli kota]). Jeśli obiekty występują obok siebie, łączymy je, np. ciąg kółek [nie: kółko, kółko, kółko…], rzeczy podobne będą się zlewać w jedność; powiązania tematyczne. Ułomność naszych zmysłów wpływa na nasze spostrzeżenia.

I złudzenie wielkości, kontrastu

II „ciemność jest ciemniejsza, a jasność jaśniejsza”

III złudzenie, że jedno kółko jest większe, a drugie mniejsze, choć są tej samej wielkości

Złudzenia wykorzystywane są w życiu (np. ubiór - czarne wyszczupla, pionowe paski, makijaż). Są patologią, jeśli nie są wykorzystywane (fatamorgany, iluzje, halucynacje).

Wszystko, co pionowe/poziome będzie odbierane przez nas jako obiekty różnej wielkości.

IV jeśli mamy linię prostą i wypukłą, dłuższą będzie wydawać się prosta.

Złudzenia a słuch: często nie słyszymy tego, co się do nas mówi, bo nie chcemy tego usłyszeć. [Eksperyment Asha: badanie długości odcinków - nie wierzymy własnym zmysłom, ulegamy opinii innych]; perspektywa - np. tory - widzimy, że try się schodzą ze sobą do środka, chociaż tak nie jest.

Spostrzeganie jest bazą naszej wiedzy, działań, myślenia, im bardziej odbiega od realiów, tym częściej zachowujemy się nieadekwatnie do sytuacji. Działamy wg schematów ze względu na potrzebę bezpieczeństwa. Spostrzeżenie musi mieć dla nas jakiś sens - jeśli go nie ma, to sobie go sami odnajdujemy. Stałość spostrzeżeń, niezbędność dla orientacji jest konieczna, często wprowadza w błąd.

Postrzeganie pozazmysłowe

[nie wiadomo, czy istnieją - przyjmuje się, że ich nie ma]

• prekognicja - przewidywanie przeszłych zdarzeń,

• jasnowidztwo - postrzeganie odległego zjawiska,

• psychokineza - panowanie duchem nad materią (wyginanie łyżeczek),

• telepatia (przekazywanie myśli na odległość).

Dejavu - „zabawa naszej wyobraźni”

Spostrzegawczość

umiejętność zwracania uwagi na te detale, które mogą mieć znaczenie,

może być mimowolne (dochodzą do nas bodźce, które interpretujemy - odbieramy bodźce silne, różne od innych lub istotne dla nas życiowo) i dowolne (nastawienie się na obserwację),

stan duchowy lub fizyczny ma wpływa na spostrzeżenia (np. głód),

kontrolowane z jednej strony, z drugiej - niekontrolowane,

ogromną rolę odgrywa uwaga, jest odpowiedzialna za rzetelność spostrzeżenia.

Uwaga

• swoista cecha wszystkich procesów poznawczych,

• jest to skierowanie strumienia świadomości na przedmiot, zjawisko lub własne przeżycie,

• im więcej uwagi poświęcamy sobie, tym mniej mamy jej na zewnątrz,

• mimowolna (silne bodźce, zainteresowania, potrzeby) i dowolna (gdy chcemy lub musimy się nad czymś skupić),

• uwaga za nas decyduje co jest dla nas ważne, a co nie,

• uwaga jest odpowiedzialna na wielu płaszczyznach za czynności człowieka,

• nie dałoby się bez niej funkcjonować,

• można ją ćwiczyć - pierwsze ćwiczenia uwagi - gdy dziecko po raz pierwszy idzie do szkoły,

• uwaga wymaga dużo energii - gdy za bardzo się skupiasz, jestę potem bardzo zmęczony; potrzebny jest wypoczynek [np. robienie pięciominutowych przerw podczas uczenia się - poprawia to tempo przyswajania informacji].

Uwaga wtórna - gdy zmuszamy się do skupienia, a później zaczyna nas coś interesować, Koktajl party [gwar, ale: słyszymy swoje imię - natychmiastowa reakcja - potrafimy wyciszyć szmer i usłyszeć daną rozmowę].

Funkcje uwagi

• selektywność - wybór jednego bodźca,

• czujność - szukanie bodźców (funkcja pasywna),

• przeszukiwanie,

• kontrola czynności jednoczesnych - możemy robić coś jednocześnie, gdy czynności są zautomatyzowane (funkcja aktywna).

Cechy uwagi

• koncentracja,

• zakres,

• naprężenie,

• trwałość,

• przerzutność,

• podzielność.

Pd. eksperyment: zalewać wrzątkiem herbatę, jednocześnie z kimś rozmawiając; wziąć do łapki coś zimnego, do drugiej coś ciepłego, obie dłonie włożyć pod zimną wodę i zapisać wnioski ;)

Wykład 7

23 kwietnia 2010 r.

Przyczyny nieuwagi

• roztargnienie - niezdolność do oderwania uwagi od rzeczy nas absorbujących; uwagi nie starcza nam na kolejne zagadnienia,

• stres - wzmożone reakcje emocjonalne, ogranicza nasze zdolności percepcyjne, niezaspokojone potrzeby (szeroka definicja); stres jest niezbędny z życiu człowieka (wszystko nowe jest stresujące), jest niezbędny do rozwoju, szkodzi w nadmiarze, ale normalnie jest wartością pozytywną; są ludzie, którzy lubią nowości, są również tacy, którzy ich nienawidzą - wszystko zależy od pojęcia stresu; stresem jest wszystko, co jest wyzwaniem, np. ślub; nieprawdą jest, że stres jest zły,

• zaabsorbowanie daną czynnością - może to być banalna sytuacja: sytuacja tłoka - ścisk,

• pośpiech,

• podjęcie zbyt wielu czynności jednocześnie, zbyt wielu elementów - nadmiar ich,

• znużenie - wszelkie czynności wykonywane dłużej (np. kierowcy) - uwagę pochłania wszystko dookoła, a nie to, co powinno - wiemy tylko „mniej więcej” co się dzieje,

• niezrozumienie tego, o się dzieje - np. zadawane prace domowe - niezrozumiałe - niezapamiętane,

• słaby sygnał - coś, co się nie bardzo wyróżnia z tła, więc nie warto się nad tym skupiać,

• obcość sygnału - nie możemy go odebrać ze względu na brak wiedzy, nie wiemy, jak go zinterpretować - treści te są „wycinane” ze świadomości,

• postrzeganie świata przez pewien schemat - istnieje możliwość poprawienia swojej uwagi,

• niewłaściwe nastawienie - bodźce do nas nie dochodzą, jeśli uważamy je za niepotrzebne (np. pójście na konferencje, na którą od początku nie chcieliśmy iść - był dla nas nudny, bo zajmowaliśmy się wszystkim innym, tylko nie słuchaniem) [W każdej sytuacji możemy się czegoś nauczyć, ważne jest źródło bodźców (np. „A co on mi może ciekawego powiedzieć?” - w sytuacji konferencji), często nie wyciągamy żadnej nauki z sytuacji.]

Doświadczenia

• zdobywamy je przez ok. 15 lat * 365 dni/rok * 12 h/dzień = 65 700 h od początku naszego życia - przez tyle czasu mogliśmy wysnuwać mądre wnioski,

• warto wiedzieć o sobie jak najwięcej - łatwiej potem wybierać, funkcjonować w trudnych warunkach, można powiedzieć sobie „mam szansę” coś zrobić, bo znam swoje możliwości.

Uprzedzenia i stereotypy

• jednym z głównych stereotypów jest stereotyp płci; płeć jest bardzo złożonym zjawiskiem [kobiety są traktowane inaczej, więc zachowują się inaczej; mają fatalne poczucie przestrzeni - od dziecka są bardziej ograniczone fizycznie, mają mało do czynienia z przestrzenią; mózg zachowuje się inaczej w zależności od doświadczeń, wychowania; od społeczeństwa dowiadujemy się, że zachowujemy się inaczej niż inni; kobiety są inaczej sklasyfikowane przez społeczeństwo - nie są gorsze, ale uprzedzenia powodują, że wybieramy gorsze zawody, gorzej opłacane, które zajmują mniej czasu].

Wyobrażenia

• obrazy w świadomości powstałe na bazie doświadczeń

• powstają bez związku z sytuacją - chcę, to sobie wyobrażam,

• trzeba chcieć sobie coś wyobrazić, bo inaczej wyobraźnia nie zadziała,

• rozbuchała wyobraźnia powoduje stres.

Cechy wyobrażeń:

• brak wyrazistości,

• fragmentaryczność,

• nietrwałość,

• ogólność.

Wyobrażenia odtwórcze

• przywołanie („Wyobraź sobie twarz bliskiej osoby”),

• potrzebne przy pamięci, zapamiętywaniu,

• trudno jest wyobrazić sobie siebie, łatwiej inne postacie [Dlaczego łatwiej wyobrażać sobie innych za 20 lat? - Jak można zmieniać siebie, jeśli jestem jaka jestem?].

Wyobrażenia wytwórcze

• wyobrażenia nieznanej rzeczywistości, nieznanych dla mnie.

Wyobrażenia twórcze

• wyobrażenia nieznanej rzeczywistości dla innych, dla ludzkości,

• wyobraźnia niezbędna przy uczeniu się,

• jest podstawą odkryć, wynalazków, postępu.

Każdy nasz mały proces odkrycia polega na wyobraźni. Wyobraźnia początkowo rozwija się szybko, później jesteśmy uczeni, aby odtwarzać wiedzę, a nie, żeby ją przetwarzać, korzystać z niej. Większa wyobraźnia = łatwiejsze dostosowywanie się do różnych sytuacji. Ćwiczenia rozwijające wyobraźnię - „co by było, gdyby...” - dotyczące codziennych sytuacji. „Bogata wyobraźnia” - łatwe, szybkie tworzenie wyobrażeń wytwórczych, tworzących coś nowego z czegoś starego = kreatywność. Lata niekorzystania z umiejętności wyobrażania powodują nieumiejętność dostosowania się do nowych sytuacji.

Wyobrażenia abstrakcyjne

• niejasne, brak zarysowanych granic,

• wyobraźnia zaczyna szwankować przy pojęciach abstrakcyjnych; geniusze potrafią sobie wyobrazić coś, co jest trudne lub niedostępne dla innych,

• wyobrażenia niezgodne z żadnymi schematami [„Wyobraź sobie różowe zwierzę, które z lewej strony ma pióra, z drugiej sierść, ma ogon na czole, brzuch zamiast grzbietu i grzbiet zamiast brzucha, trzy nogi, spod której jednej widać pachę z otworem gębowym...”] buntują nasz umysł - trzeba ćwiczyć po kawałku, potrzebne jest na to więcej czasu,

• wyobraźnia jest nieograniczona, ale do pewnego stopnia [„Wyobraź sobie nudę”].

Pamięć

• bardzo złożony proces, utrwalanie rezultatów doświadczeń, przechowywanie i przywracanie informacji,

• bez pamięci nie można funkcjonować,

• w pamięci jest zawarte całe doświadczenie,

• często „nie wiemy, że o czymś wiemy”,

• mimowolna - nie wiem nawet, że coś pamiętam i dowolna.

3 elementy uwagi

• zapamiętywanie.

• przechowywanie.

• przypominanie.

Pamięć autobiograficzna

• pamiętamy od ok. 3 roku życia, ponieważ jako dzieci nie rozumiemy świata, ale wiedzę z tamtego okresu pamiętamy,

• gdy pojawia się zrozumienie świata możemy sobie przypominać zdarzenia,

• często przejmujemy wspomnienia np. rodziców o nas samych,

• nie umiemy sobie czegoś przypomnieć - nie znaczy to, że nie możemy,

• chronologia, „słupy pamięciowe” - sytuacje, gdy zaszły istotne zmiany w naszym życiu,

• zapamiętywanie dat - brak umiejętności korzystania z pamięci.

Pd. Przypomnienie sobie siebie z 3 klasy szkoły podstawowej.

1

---