SŁOWO OD AUTORA

1. Wersja 0.1
   

2. Najważniejsze - notatki przygotowane dla SSP na UAM - specjalnie dla Forum www.prawo.livenet.pl.

3. Tekst to po prostu elektroniczna wersja notatek, które dr Majewska dyktowała na swoich wykładach z makroekonomii w roku 2006.

4. Niektóre elementy poniższego materiału mogą się wydać niejasne, mętne, chaotyczne. Proszę nie winić za to autora kompilacji, bo wynika to w prostej linii z charakteru wykładów, w czasie których pani dr często popadała w dygresje, opowiadała anegdoty, i ostatecznie gubiła wątek etc. Każdy musi rozszyfrować niektóre treści na własną rękę.

5. W tekście zaznaczono na żółto fragmenty, które są szczególnie dziwne, wątpliwe itd. Każdy ma przyporządkowany numerek porządkowy. Jeżeli wydaje Ci się, że wiesz, co zaznaczony tekst naprawdę oznacza, jak sformułować go, żeby był jaśniejszy, to wesprzyj autora! Wypowiedz się w temacie: http://www.prawo.livenet.pl/viewtopic.php?p=6089#6089 - i ulepsz te notatki!

6. Sprawdź, czy masz najnowszą wersję notatek. Aktualne wydanie znajdziesz zawsze w dziale “Download” na Forum - http://www.prawo.livenet.pl/dload.php?action=category&id=7.

7. Pamiętaj, że to jest tylko i wyłącznie opracowanie studenckie. Żadna osoba powiązana z kadrą UAM przyłożyła do tego ręki (zarówno w sensie pozytywnym, jak i negatywnym) - więc korzystać na własną odpowiedzialność.

PODSTAWOWE PROBLEMY EKONOMII

1. Trzy szkoły definiowania ekonomii:
   

1. ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych; w tym wypadku opisuje ona prawa ekonomiczne (prawa rządzące procesem gospodarowania), wtedy (?)¹ ekonomia jest bardziej nauką modelową.
   

2. ekonomia jest nauką społeczną, badającą i wyjaśniającą zachowania ludzi; w jaki sposób ludzie pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji. Jest to ujęcie od strony mikroekonomii - zachowania grup tłumaczymy poprzez zachowania jednostek -> indywidualizm metodologiczny.
   

3. ekonomia jest nauką o alokacji zasobów, z tym związany jest problem rzadkości - ekonomia uczy, że zasoby są rzadkie, a potrzeby ludzkie nieograniczone; jest to pojęcie przestarzałe, klasyczne.

Najkrótsza definicja:

• Ekonomia jest to nauka o gospodarowaniu, czyli o sztuce dokonywania wyboru, czyli podejmowania decyzji.

2. Zasady:
   

1. Zasada postępowania racjonalnego - w ekonomii jednostka zachowująca się racjonalnie dąży do maksymalizacji własnego zadowolenia. Jeżeli działamy razem z grupą, to tylko wtedy, gdy interes grupy jest zgodny z naszym interesem. Inaczej mówiąc, jednostka dąży do maksymalizacji użyteczności, to jest satysfakcji, którą dana osoba uzyskuje ze spożycia jakiegoś dobra, lub usługi, lub też udziału w jakimś rodzaju działalności.
   

2. W ekonomii przyjmuje się również założenie doskonałej wiedzy podmiotu gospodarującego, z którym od razu się zrywa na rzecz założenia o minimalizowaniu ryzyka. Wynika to z sytuacji, że nie jesteśmy w stanie zdobyć wszystkich potrzebnych informacji i osiągnąć rozwiązania absolutnego. Dlatego też celem postępowania racjonalnego staje się dążenie do osiągnięcia rozwiązania optymalnego w danych warunkach przy określonej wiedzy.
   

3. Postępowanie racjonalne to wewnętrznie spójne działanie, które umożliwia jednostce maksymalizację szczęścia.

3. Ekonomia dzieli się na dwie główne dziedziny:

1. makroekonomię

2. mikroekonomię

4. Mikroekonomia - zajmuje się badaniem zasad racjonalnego postępowania pojedynczych uczestników rynku: konsumenta, pracownika, przedsiębiorstwa, rynku, jakiejś instytucji.
   
   Problemy mikroekonomiczne, rozwiązywane przez pojedynczych uczestników procesu gospodarowania, są podstawą procesów kształtowania się (?)² w skali makro; zrozumienie, jak funkcjonują poszczególne rynki stanowi punkt wyjścia do uświadomienia sobie, jak działa cały system ekonomiczny - gospodarka rynkowa.

5. Makroekonomia - jest działem ekonomii, zajmującym się badaniem sposobu działania gospodarki jako całości, w szczególności wahaniami cykli koniunkturalnych, problemem wzrostu i rozwoju gospodarczego. Zajmuje się głównie powiązaniami między różnymi częściami gospodarki - w celu wyjaśnienia jak pasują one do siebie i jak wzajemnie na siebie wpływają.

Aby wyjaśnić sposób, w jaki w gospodarce dokonuje się wzrost gospodarczy i rozwój gospodarczy, ekonomiści budują modele. Te modele prowadzący politykę gospodarczą wprowadzają w praktykę gospodarowania.

Polityka gospodarcza jest nauką praktyczną, ekonomia jest nauką teoretyczną. Makroekonomia posługuje się głównie zagregowanymi (?)^3 wielkościami, nazywanymi makro-wielkościami gospodarczymi, takimi jak: eksport, popyt globalny, inwestycje indukowane.

6. Polityka gospodarcza (ekonomiczna) - polega na wykorzystywaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia zamierzonych celów.

Jest ona sposobem sprawowania władzy państwa w nowoczesnym systemie gospodarczym.

Z takiej definicji wynikają trzy istotne ograniczenia:

• politykę gospodarczą wiążemy nie z każdym działaniem wpływającym na gospodarkę, ale z działaniem prowadzonym przez upoważnione do tego instytucje;

• nie każde zachowanie się tych instytucji wiąże się z prowadzeniem polityki gospodarczej, musi to być zachowanie świadome i celowe, oraz mające widoczny wpływ na przebieg procesów gospodarczych;

• nie każde działanie instytucji rządowych, mające wpływ na gospodarkę, będzie prowadzeniem polityki ekonomicznej; musi to być działanie podporządkowane wcześniejszym celom;

Podmiotem polityki gospodarczej nie jest tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa społeczna, czy nawet osoba podejmująca działania, których celem jest wywarcie określonego wpływu na proces gospodarowania.

Coraz częściej podmiotami polityki gospodarczej stają się organy ponadnarodowe, które przejmują funkcje rządów krajów zrzeszonych w tych organizacjach.

7. Przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych należy dokonać porównania kosztów i korzyści.
   Mamy 2 aspekty decyzji gospodarczych: pozytywny i negatywny.
   

• Pozytywny - dotyczy celów gospodarczych oraz zasobów do ich osiągnięcia.

• Negatywny - oznacza konieczność rezygnacji z innych celów i wiąże się z pojęciem kosztu alternatywnego, opierającego się na zasadzie, że “nie ma nic za darmo”.

• Koszt alternatywny - koszt utraconych korzyści z innych zastosować posiadanych zasobów. Jest to koszt najbardziej cennej, drugiej w kolejności niewybranej alternatywy.

Dwa najważniejsze prawa ekonomii: - zasada kosztu alternatywnego - zasada postępowania racjonalnego

W przypadku większości decyzji w sektorze prywatnym, głównym celem przedsiębiorstwa jest zysk. W bardziej rozwiniętej wersji teorii przedsiębiorstwa zakłada się, iż ostatecznym celem jest maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa. Wartość ta jest zdefiniowana zaktualizowaną wartością oczekiwanych przez przedsiębiorstwo przyszłych zysków. Niekiedy menedżer ogranicza się do osiągnięcia węższego celu w postaci minimalizacji kosztów. W wielu różnych bowiem sytuacjach działania prowadzące do obniżki kosztów bezpośrednio służą także zwiększeniu zysków.

Cel decyzji w sektorze publicznych niezależnie, czy dotyczą one budowy lotniska, czy regulacji prawnej jakiejś działalności, jest szerszy niż samo osiągnięcie zysku. Przy podejmowani decyzji publicznych, celem jest wzrost dobrobytu społeczeństwa (w tym przypadku wszystkich osób, których interesy są brane pod uwagę i na które ma wpływ podjęcie określonej decyzji). W wyniku każdej decyzji publicznej jedne grupy zyskają, a drugie stracą.

8. Mikroekonomia oparta jest na analizie marginalnej. W niej rozpatruje się niewielkie zmiany decyzji, badając, czy dana zmiana przyczyni się do osiągnięcia zamierzonego celu w większym stopniu. Ma to prowadzić do znalezienia rozwiązania optymalnego. W momencie, gdy żadna dalsza zmiana nie zwiększa już stopnia osiągnięcia celu, zostało osiągnięte optimum.

W analizie marginalnej pojawiają się wielkości krańcowe, takie jak koszt marginalny, utarg marginalny, użyteczność marginalna itd. Gdy wielkość krańcowa = 0, to wielkość całkowita jest maksymalna.

9. Z powyższych rozważań wypływają trzy zasadnicze wnioski:

• zawsze istnieje więcej niż jeden sposób wykorzystania zasobów;

• musimy wybierać spośród alternatywnych sposobów wykorzystania zasobów;

• z każdym wyborem wiąże się koszt alternatywny;

ZASOBY

1. Zasoby - są to inaczej czynniki produkcji.
   
   W klasycznym ujęciu zasoby dzielimy na trzy podstawowe grupy:

• ziemię

• kapitał

• pracę

Obecnie do grup zasobów wlicza się również:

• przedsiębiorczość

• technologię

• wiedzę

2. Ziemia - obszar powierzchni ziemi i wszystko to, co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji, tj. zasoby naturalne, w tym minerały, chemikalia, rośliny, powietrze, woda oraz ziemia jako ziemia uprawna, grunty pod zabudowę, tereny rekreacyjne; są to szeroko rozumiane zasoby naturalne:

• odnawialne (teoretycznie) - lasy, woda, powietrze;

• nieodnawialne - ropa naftowa, minerały;

3. Kapitał - obejmuje potrzebny do prowadzenie działalności gospodarczej kapitał fizyczny i kapitał finansowy.
   

1. Kapitał fizyczny - dobra inwestycyjne, będące wynikiem procesu produkcyjnego, i które wykorzystywane są w procesie produkcji -> nie służą do bezpośredniej konsumpcji.

• środki pracy - to, za pomocą czego wytwarzamy - maszyny, instalacje, budynki;

• przedmiot pracy - to, z czego wytwarzamy - surowce naturalne, syntetyczne, zapasy produktów itd.
  

2. Kapitał finansowy - środki pieniężne w różnych postaciach; pieniądz sam w sobie nie jest zasobem; wykorzystywane do rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej - gotówka, kredyt, papiery wartościowe, weksle.

4. Praca - kapitał ludzki (siła robocza - może być bardziej, lub mniej, wykwalifikowana) - zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym działa on na otoczenie i przekształca je. Jest to nagromadzenie fizycznych i umysłowych zdolności ludzi, wykorzystywanych w działalności gospodarczej.
   
   Wśród kwalifikacji wyróżnia się obecnie: opanowanie technologii, umiejętność i doświadczenie w posługiwaniu się wiedzą i narzędziami pracy, oraz przedsiębiorczość.
   
   Dwa podejścia: kwalifikacje ilościowe lub jakościowe.

5. Przedsiębiorczość - zdolność człowieka do wyszukiwania zyskownych okazji/sposobów wykorzystania czynników produkcji.

6. Technologia - wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego dobra, lub usługi. Inaczej mówiąc, wyznacza proporcje, w jakich zasoby te powinny być ze sobą łączone. Jest to wiedza, jak zasoby mogą być łączone w produktywny sposób. Tempo postępu technologicznego zależy przede wszystkim od prędkości z jaką wymieniamy i przetwarzamy informacje.

Technologie:

• surowcochłonne

• pracochłonne

• kapitałochłonne

Technologia:

• łatwa do imitowania

• trudna do imitowania

-> W Polsce dominuje pracochłonna i trudna do imitowania.

7. Wiedza - jest to zdolność do produktywnego działania.
   
   Wiedza może być cicha lub jawna:

1. Wiedza jawna jest łatwa do kodyfikowania np. w postaci baz danych, patentów, książek - jest to wiedza bardziej ogólnodostępna.
   

2. Wiedza cicha jest oparta na doświadczeni i jest silnie związana z nośnikiem tej wiedzy - człowiekiem.

Zasoby mogą być komplementarne lub substytucyjne!

GRANICA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH

= krzywa możliwości produkcyjnych = krzywa transformacji

1. Krzywa możliwości produkcyjnych (GMP) obrazuje istniejące możliwości wyboru, jakie w momencie podejmowania decyzji posiada podmiot gospodarujący. Krzywa ta pokazuje wszystkie kombinacje produkcji dóbr, które mogą być wytworzone, gdy zasoby są w pełni efektywnie (w sposób optymalny) wykorzystywane. W przypadku, gdy zasoby są w pełni efektywnie wykorzystywane, większa ilość jednego dobra może być wytwarzana jedynie pod warunkiem zmniejszenia wielkości produkcji innego dobra - zachodzi zjawisko substytucji (tu substytucja ma znak ujemny). GMP może przybierać kształt linii prostej, lub linii wklęsłej w stosunku do środka układu współrzędnych.
   
   Jeżeli nie działa prawo malejących przychodów mamy do czynienia z linią prostą. Liniowa GMP pokazuje, że koszt alternatywny gospodarowania nie zmienia się - nie działa prawo malejących przychodów. Jeżeli produkty wytwarzane są podobne, GMP jest mniej wklęsła. (?)⁴
   

Wklęsła GMP pokazuje działanie kosztu alternatywnego gospodarowania, czyli prawo malejących przychodów.

2. Koszt alternatywny - w tym przypadku jest to ilość innego (drugiego) dobra, z której trzeba zrezygnować na rzecz produkcji dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra.
   
   Wklęsła GMP - koszt rośnie. Gdy krzywa zbliża się do punktów przecięcia z osią rzędnych (OY), osią odciętych (OX), staje się bardziej płaska (stroma) - jej nachylenie zmniejsza się - czyli liczba dobra X (Y), z którego trzeba zrezygnować na rzecz każdej dodatkowe ilości produkcji dobra Y (X) stopniowo wzrasta. (?)⁵
   

Koszt alternatywny każdej dodatkowej jednostki danego dobra zwiększa się z 2 powodów:

• wartość produkcji z której rezygnujemy wzrasta,

• w każdym momencie, gdy zwiększamy produkcję jednego dobra, zasoby przeniesione z produkcji drugiego stają się bardziej mniej efektywne.

Wynika to z działania prawa malejących przychodów.
W naszym rozumieniu efektywność utożsamiana jest z produktywnością czynników produkcji.

3. W długim okresie GMP może przesunąć się w górę, co oznacza wzrost mocy wytwórczych podmiotu gospodarującego w wyniku:

• wzrostu ilości zasobów - wzrost gospodarczy,

• wzrostu efektywności wykorzystywania zasobów - postęp techniczno-organizacyjny - rozwój gospodarczy.

4. Wzrost i rozwój gospodarczy jest podstawowym wyzwaniem polityki ekonomicznej.
   

1. Wzrost gospodarczy jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu, mierzonego najczęściej produktem krajowym brutto, czyli zmianami wielkości produkcji w gospodarce. Inaczej mówiąc jest to rozszerzenie zdolności danego kraju do produkcji towaru i usług pożądanych przez ludzi.
   

2. Rozwój gospodarczy pokazuje zmiany strukturalne w gospodarce i towarzyszący im wzrost dobrobytu społeczeństwa. Najczęściej mierzony (rozwój) jest dochodem narodowym, pokazującym zmiany stopy życiowej ludności.
   

Wzrost i rozwój gospodarczy nie są procesami, które przebiegają równomiernie. Jednakże rozwojowi gospodarczemu najczęściej towarzyszy wzrost gospodarczy. Proces rozwojowy jest związany z realizacją aspiracji rozwojowych społeczeństwa.

Aspiracje rozwojowe społeczeństwa wiążą się następującymi procesami rozwojowymi:

• czynniki związane z procesami demograficznymi;

• czynniki związane z ograniczeniami ekologicznymi;

• czynniki związane z rozwojem nauki;

• czynniki związane z rozwojem technologii;

• czynniki związane z innowacjami;

• czynniki związane z procesami społeczno-kulturowymi;
  

Uproszczając, można powiedzieć, że o wzroście gospodarczym możemy mówić przy zmianach ilościowych w gospodarce, a o rozwoju gospodarczym przy korzystnych zmianach jakościowych.

Może być wzrost bez rozwoju, ale raczej nigdy odwrotnie.

STRATEGIE ROZWOJOWE

1. Najczęstszym i najbardziej znanym podziałem strategii jest rozróżnienie na 5 typów strategii rozwojowych:

1. strategia liberalna - wolno-konkurencyjna;

2. strategia gospodarki otwartej;

3. strategia industrializacji;

4. strategia rozwoju rolniczego;

5. strategia redystrybucyjna;

2. Strategia liberalna - specyfika strategii liberalnej polega na tym, że dąży do poprawienia alokacji zasobów poprzez wykorzystanie wskazówek dawanych przez rynek i zdanie się na jego mechanizmy. W niewielkim stopniu uwzględnia ona warunki krajów słabo rozwiniętych i rozwijających się.
   
   Najczęściej strategia ta znajdzie zastosowanie w sytuacjach kryzysowych, gdy najważniejszą sprawą jest stabilizacja gospodarki i wyeliminowanie pokaźnej nierównowagi. Strategię liberalną określa się również mianem monetarnej lub ortodoksyjnej ze względu na przywiązanie państwa do polityki pieniężnej, dochodowej i budżetowej.
   

Strategia liberalna przywiązuje wielką wagę do zagadnień mikroekonomicznych, do dobrego funkcjonowania rynków, do eliminowania zniekształceń, do ustawienia odpowiedniego systemu cen, co prowadzi do zapewnienia trwałego i efektywnego wzrostu gospodarczego.

W strategii tej wielką rolę przypisuje się sektorowi prywatnemu, który jest podstawą rozwoju. Poprzez działanie stabilizacyjne władze publiczne zmniejszają wahania koniunkturalne, co pozwala sektorowi prywatnemu na rozwój. Strategia ta może zalecać również politykę prywatyzacji przedsiębiorstw oraz działania legislacyjne i administracyjne ograniczające działalność związków zawodowych.

3. Strategia redystrybucyjna - jej celem jest poprawa podziału dochodów i bogactwa w kraju, np. przez zmniejszenie różnic w dochodach i sytuacji materialnej poszczególnych grup ludności lub zmniejszenie i likwidacja ubóstwa i nędzy w drodze zwiększania zatrudnienia, zróżnicowania podatków i stosowania ulg podatkowych oraz zasiłków dla biednych rodzin różnego typu oraz poprzez poprawę podstawowych warunków społecznych i życiowych (mieszkania, wyżywienia, odzieży, ochrony zdrowia).
   
   Strategia ta nawiązuje do trzech różnych idei:

• przywiązuje dużą wagę do tworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza dla ludności ubogiej;

• zaleca redystrybucję części wzrostu dochodu narodowego na rzecz najbiedniejszej ludności, np. w formie transferów inwestycyjnych;

• dawanie priorytetu potrzebom podstawowym;
  

Wiele krajów wprowadziło niektóre tylko elementy strategii redystrybucyjnej do swej polityki. Jednak przykładem krajów, które zastosowały tę strategię niemal w całości są tygrysy azjatyckie, zwłaszcza Korea Płd. i Tajwan. Oba te kraje zaryzykowały połączenie podziału dochodu i własności z bardzo szybkim rozwojem gospodarczym, w wyniku czego ubóstwo i bieda praktycznie przestały istnieć. W krajach rozwijających się również występują elementy strategii redystrybucyjnej, gdyż w ramach funkcji polityki ekonomicznej często te kraje wymieniają (?)⁶ strategię redystrybucyjną, która jest realizowana w ramach społecznej gospodarki rynkowej.

RACHUNEK DOCHODU SPOŁECZNEGO

1. Funkcje (cele) z podręcznika - najlepszą miarą jest dochód narodowy (może być na egzaminie).
   

2. Rachunek dochodu społecznego może być prowadzony:

• w ujęciu wydatkowym;

• w ujęciu przychodowym przepływów pieniężnych;
  

3. Gdy rachunek dochodu społecznego liczony jest w ujęciu wydatkowym, otrzymujemy produkt narodowy, lub produkt krajowy w cenach rynkowych. Jest to miara wielkości produkcji danej gospodarki, a zatem miara wzrostu gospodarczego.
   

Jeżeli rachunek dochodu społecznego liczony jest w ujęciu przychodowym, otrzymujemy dochód narodowy w cenach czynników produkcji. Jest to miara dobrobytu społecznego, a zatem rozwoju gospodarczego. Świadczy o zmniejszaniu się lub wzroście stopy życiowej ludności.

Dochód narodowy jest tak naprawdę produktem narodowym liczonym w cenach czynników produkcji w ujęciu przychodowym (dochody - koszty), pomniejszonym o podatki pośrednie i amortyzację.

Dlatego też mamy trzy sposoby liczenia produktu narodowego.

4. Pomiar efektów ekonomicznych całej gospodarki umożliwia system rachunków narodowych (SNA) opublikowany po raz pierwszy w 1952 r., a stosowany obecnie powszechnie na całym świecie. Twórcami tego systemu są S. Kuznetz oraz R. Stone, laureaci nagrody Nobla w 1971 i 1986 r.

System rachunków narodowych bazuje na założeniach określających co należy i w jaki sposób uwzględniać w szacowaniu mierników poziomu sprawności gospodarki.

5. Produkt narodowy możemy obliczyć na 3 sposoby, wszystkie powinny dać równy wynik:

1. mierząc strumień produktów po cenach rynkowych;

2. mierząc strumień wydatków po cenach rynkowych;

3. mierząc strumień dochodów po cenach środków produkcji;
   

Wszystkie powyższe metody muszą dać jednakowy rezultat.

1. Mierzenie strumienia produktów po cenach rynkowych - polega na sumowaniu wartości produktów w różnych sektorach, gałęziach i działach wytwórczości narodowej w podziale na:

• przemysł wydobywczy,

• rolnictwo,

• budownictwo,

• przemysł przetwórczy,

• transport,

• usługi publiczne,

• handel hurtowy i detaliczny,

• finanse i ubezpieczenia,

• usługi w sektorze państwowym;

W tym ujęciu produkt narodowy jest pieniężnym odpowiednikiem strumienia finalnych dóbr i usług wytwarzanych w danym kraju, w ciągu jednego okresu, wyrażonym w cenach rynkowych, które to dobro i usługi w okresie badanym nie zostały poddane dalszemu przetworzeniu.
(Definicja bardzo ważna, nauczyć się!)

Nie wliczamy produktów pośrednich! <- nie liczymy wartości czynników produkcji.

Nie wlicza się również obrotu papierami wartościowymi (jedynie dywidendy). Liczy się wartość produktów finalnych, nawet, jeśli nie zostaną one sprzedane wg cen rynkowych z danego roku. Wyjątkiem są zapasy. Liczymy wartość zapasów, gdyż wchodzą w skład tzw. majątku obrotowego, który służy bezpieczeństwu procesów produkcji (wyjątek od zasady niewliczania produktów pośrednich).

Jest to ujęcie najbardziej pracochłonne. Wady: nie uwzględnia się tu tzw. szarej strefy (gospodarki podziemnej - starsze określenie), nie uwzględnia się też prac gospodyń domowych, ani tzw. transakcji wymiennych, barterowych (często sąsiedzkich).

2. Mierzenie strumienia wydatków po cenach rynkowych - polega na sumowaniu wydatków na zakup dóbr i usług finalnych, dokonywanych przez wszystkie gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje państwowe i samorządowe, oraz przez cudzoziemców.
   
   Produkt narodowy mierzony strumieniem wydatków uwzględnia:

• wydatki konsumpcyjne (osobiste) - (C)

• inwestycje prywatne (krajowe) - (I)

• wydatki rządowe - (G)

• eksport netto (Ne)

• dochody z tytułu własności czynników produkcji za granicą - (Ni)

Produkt krajowy: PK = C + I + G + Ne

Produkt narodowy: PN = C + I + G + Ne + Ni

Produkt narodowy - określa łączną wartość pieniężną dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego okresu, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

Produkt krajowy - określa łączną wartość pieniężną dóbr i usług wytworzonych przez czynniki wytwórcze zlokalizowane wyłącznie na terenach danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Statystyki międzynarodowe pokazują, że różnice między produktem krajowym, a narodowym są minimalne w krajach rozwiniętych.

• Osobiste wydatki konsumpcyjne - nabywane przez społeczeństwo konsumpcyjne dobra trwałego użytku (samochody, TV), dobra nietrwałe (żywność, odzież) oraz usługi. Stanowią największą część produktu narodowego. (Ten punkt z podręcznika.)
  

• Krajowe inwestycje prywatne obejmują 4 kategorie wydatków:

• wydatki ponoszone przez przedsiębiorstwa i instytucje na zakup narzędzi, maszyn i urządzeń;

• wydatki na wszelkiego rodzaju budowle;

• wydatki na przyrost zapasów produkcyjnych;

• wydatki gospodarstw domowych na zakup domów i mieszkań;
  

• Inwestycje dzielimy na inwestycje nowe i odtworzeniowe.
  

• Inwestycje odtworzeniowe finansowane są z funduszu amortyzacji, inwestycje nowe (netto) finansowane są z funduszu akumulacji.
  

• Fundusz akumulacji stanową odpisy z zysków przedsiębiorstw na zakup nowych dóbr kapitałowych lub części dochodów osobistych ludności przeznaczone na wydatki inwestycyjne.
  

• Inwestycje nowe powiększają zasoby kapitału trwałego, a inwestycje odtworzeniowe utrzymują tylko dotychczasowy stan. Służą bowiem one wymianie zużytych dóbr inwestycyjnych.
  

• W związku z powyższym podziałem wyróżniamy produkt narodowy netto i produkt narodowy brutto.

• Produkt narodowy netto stanowi tę część produkcji, która rzeczywiście trafia do gospodarki jako dodatkowe, z tegorocznej produkcji zaopatrzenie gospodarstwa domowego, przedsiębiorstw, rządu, eksportu. Produkt narodowy netto wyraża zatem czysty efekt pracy obywateli danego kraju i jest mniejszy od produktu krajowego brutto o wartość amortyzacji.
  

• W przypadku wydatków rządowych wszystkie produkty traktujemy jako finalne. Dzielimy je na konsumpcyjne (leki, telefon itd.) i inwestycyjne (wydatki w infrastrukturę).
  
  Rząd jest opasły (?)⁷, otyły gdy dobra finalne przeważają nad inwestycyjnymi. Nie liczymy tzw. transferów bezzwrotnych (stypendia, zasiłki <- nie mogą być opodatkowane/nie powinny być).
  

• Eksport netto: eksport - import

(bilans handlowy/bilans obrotów handlowych bieżących)

Bilans handlowy może być ujemny: import > eksport;

Bilans handlowy może być dodatni: eksport > import;

• Dochód netto z tytułu własności za granicą jest to różnica pomiędzy napływem dochodu z własności czynników produkcji. Polaków / polskich świadczonych usług za granicą a odpływem dochodu z własności czynników produkcji świadczonych przez cudzoziemców w kraju.
  
  Dochodz z własności za granicą dotyczą dywidend od zagranicznych akcji, zysków od przedsiębiorstw ulokowanych za granicą, oraz odsetek i procentów od zagranicznych obligacji, rent i płac, oraz depozytów ulokowanych w zagranicznych bankach.
  

1. Mierzenie strumienia dochodów i kosztów - z punktu widzenia źródeł pochodzenia czynników produkcji dochód narodowy jest przychodem z tytułu ich zaangażowania w procesie produkcji, natomiast z punktu widzenia przedsiębiorstw dochód narodowy jest kosztem użycia tych czynników produkcji.
   
   Dlatego dochód narodowy (produkt narodowy netto [bez amortyzacji] - podatki pośrednie + subsydia) możemy ujmować jako sumę dochodów lub kosztów wytworzenia produktów i usług.

• Produkt narodowy brutto -> suma wartości dodanych, a to się równa dochodom z czynników produkcji.

• PNB = suma wartości dodanych = dochody z czynników produkcji.


W dochodzie narodowym uwzględniamy jedynie dochody, które powstają w związku z wytworzeniem produktów i usług, bez publicznych płatności transferowych(-wanych?) (?)⁸, np. zasiłki z opieki społecznej, emerytury, renty, stypendia i inne świadczenia bezzwrotne.


Nie wlicza się także prywatnych transferów rzeczowych i pieniężnych, np. sprzedaży samochodu osobowego, darowizny na rzecz członka rodziny -> dobro finalne może być tylko raz wliczone do tej kategorii.

W dochodzie narodowym nie uwzględniamy także podatków pośrednich od wartości dodanej i podatku akcyzowego, gdyż podatki zmniejszają wartość wydatków. Natomiast uwzględniamy w tej kategorii wartość subsydiów (dotacji rządowych dla przedsiębiorstw), ponieważ oznaczają one zwiększenie przychodów przedsiębiorstw, a zatem powiększają ich wydatki.

Często mierniki dochodu społecznego w celu ich urealnienia wyliczane są w cenach stałych lub w odniesieniu do liczny ludności, zatrudnionych lub osób będących w wieku produkcyjnym. W tym drugim wypadku są to miary per capita (miara realna).

Ceny stałe - w odniesieniu do 1 roku! (?)⁹


(Na egzamin:
- porównanie produktu krajowego a dochodu narodowego - co mierzy, różnice, podobieństwa;
- nie będą wymagane rozróżnienia rodzajów dochodów.)

6. Krytyka wykorzystywania produktu i dochodu narodowego jako miar dobrobytu sprawiła, że Nordhaus i Tabin podjęli próbę skonstruowania nowego miernika dobrobytu.
   
   Do liczonego tradycyjnie produktu narodowego netto dodali szacunkowe wielkości wyrażające równowartość czasu wolnego, produkcji nierejestrowanej, infrastruktury publicznej i prywatnych dóbr trwałego użytku (głównie mebli i biżuterii) oraz odjęli szacunkowe wartości związane z zanieczyszczeniem środowiska, hałasem oraz wydatkami na obronę narodową i dojazdu do pracy.
   
   W rezultacie otrzymali oni tzw. miarę dobrobytu ekonomicznego (welfare state).

OSZCZĘDNOŚCI i INWESTYCJE

1. Model w książce zakłada, że produkt narodowy netto składa się tylko o konsumpcji oszczędności, ale oszczędności zamieniają się w inwestycje. Oszczędności indukowane są bowiem źródłem finansowania inwestycji. Model ten zakłada podział na konsumpcję i inwestycje autonomiczne (niezależnie od dochodu narodowego).

2. Krańcowa skłonność do konsumpcji - jest to stosunek przyrostu konsumpcji do przyrostu jednostkowego produktu narodowego netto.

(Na egzamin: nie uczyć się o rozważaniach o poziomie zatrudnienia!)

Wzrost skłonności do oszczędzania (S_-1) prowadzi do spadku dochodu społecznego, a tym samym do spadku rozmiarów oszczędności. Wynika to stąd, że wzrost skłonności do oszczędzania oznacza wzrost skłonności do konsumpcji. Spadek skłonności do oszczędzania (S₊₁) prowadzi do wzrostu dochodów społecznych, a tym samym do wzrostu rozmiarów oszczędności. Wynika to stąd, że spadek skłonności do oszczędzania oznacza wzrost skłonności do konsumpcji.




LUKI W GOSPODARCE

1. Produkt globalny (PG) = C + I + G
   
   (Na egzamin:
   - przy lukach pisać też, co trzeba zrobić w takich sytuacji;
   - zapomnieć o pełnym zatrudnieniu - omijamy!)
   

2. Sposoby likwidowania nierównowagi rynkowej w gospodarce.
   
   Wyróżnia się 2 główne rodzaje polityki wykorzystywane przy likwidacji luk - tj. polityka restrykcyjna i polityka stymulacyjna. Dlatego też mamy do czynienia w przypadku luki deflacyjnej ze stymulacyjną polityką fiskalną i monetarną (polityka taniego pieniądza). W fazie luki inflacyjnej w okresie przegrzewania mamy do czynienia z restrykcyjną polityką fiskalną i polityką monetarną (polityka drogiego pieniądza). W fazie kryzysu bardziej właściwą polityką jest polityka fiskalna niż monetarna, co potwierdzają liczne badania empiryczne. Polityka monetarna ma małe przełożenie wtedy na praktykę gospodarowania w tej fazie.
   
   W fazie przegrzewania większe (bardziej efektywne) oddziaływanie wykazuje polityka monetarna niż polityka fiskalna. Z tym jest związane obowiązujące w polityce gospodarczej zalecenie, że podatków nie należy podnosić. Dotyczy to głównie podatków od dochodów osobistych.
   
   W przypadku prowadzenia stymulacyjnej polityki fiskalnej następuje zmniejszenie przychodów budżetu państwa oraz wzrostu wydatków (należy to robić jednocześnie). W wyniku tego zazwyczaj wzrasta deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest większy poziom produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen.
   
   Natomiast w przypadku prowadzenia polityki monetarnej nastawionej na pobudzenie koniunktury obniżeniu ulegają wszelkiego rodzaju stopy procentowe, przez co kredyty stają się bardziej opłacalne, a lokaty mniej. Powoduje to wzrost inwestycji i zmniejszenie się stopnia zamrożenia pieniędzy w bankach. Rośnie zatem konsumpcja na rynku przy założeniu, że obywatel danego kraju mają wolną siłę nabywczą. W wyniku tego podaż pieniądza na rynku rośnie, co prowadzi do obniżenia się jeszcze w większym stopniu stopy procentowe, co prowadzi do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększenia zatrudnienia i produkcji, oraz zwiększenie tempa wzrostu cen.
   
   Politykę te prowadzi głównie Bank Centralny za pomocą trzech podstawowych instrumentów:

• stopy rezerwy minimalnej (główna w krajach rozwijających się);

• stopy redyskontowej (w Polsce jest martwym narzędziem - znikome znaczenie weksli);

• operacji otwartego rynku;


W fazie przegrzewania koniunktury stosujemy ODWROTNE postępowanie - o polityce fiskalnej.

Nigdy w polityce gospodarczej nie dąży się do obniżenia popytu konsumpcyjnego; dostosowuje się tylko podaż do wielkości tego popytu. Natomiast wpływa się na wielkość popytu inwestycyjnego, bo on przekłada się na rozmiary podaży.




CYKL KONIUNKTURALNY

-> Zapoznać się z historią z podręcznika.

1. Historia gospodarki każdego kraju składa się z okresów wzrostu i załamań koniunktury gospodarczej. W gospodarce rynkowej wielkości agregatowe (takie jak dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, inwestycje, zatrudnienie itp.) nie rosną równomiernie i charakteryzują się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.
   
   Cykl gospodarczy stanowi zatem powracające nieregularne wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej lub zestaw krótkookresowych jej wahań w górę lub w dół w ramach głównego długookresowego trendu, nazywanego zrównoważoną stopą wzrostu, które utożsamiane jest z linią trendu.
   
   Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej ekonomicznej w analizowanym okresie. Najbardziej typową miarą mierzenia wzrostów i upadków gospodarki jest realny produkt narodowy brutto.
   
   Trendy:

• stacjonarny

• wzrostowy

• malejący
  

Cykle klasyczne charakteryzował cykl stacjonarny, a cykle współczesne - tzn. po II wojnie - trend wzrostowy.

### wykres

“szczyt” -> “górna strefa zwrotna”
“dno” -> “dolna strefa zwrotna”

^ Wynika to ze zmiany charakteru okresów przechodzenia z jednej fazy do drugiej, które są dłuższe i niegwałtowne. Kiedyś sytuacja gospodarcza mogła ulec zmianie w tydzień, np. na skutek wojny, kryzysu finansowego na jakiejś giełdzie. Obecnie stosowana polityka stabilizacyjna (restrykcyjna + stymulacyjna) spowodowała większy stopień uniezależnienia się gospodarek na takie wydarzenia.
Współczesne cykle są krótsze, bardziej płaskie.


2. Trend wzrostowy gospodarki związany jest ze zwiększeniem ilości czynników produkcji, szczególnie kapitału i pracy oraz wzrostem ich produkcyjności. Oznacza on nic innego, jak przesuwanie się krzywej możliwości produkcyjnej, czyli wzrost potencjału podażowego gospodarki. Przy założeniu ciągłego pełnego wykorzystania potencjału produkcyjnego, długookresowy wzrost gospodarczy przebiegałby zgodnie z linią obrazującą potencjalną wielkość dochodu narodowego. Mielibyśmy do czynienia równocześnie ze wzrostem i rozwojem gospodarczym. Są jednak czynniki, które powodują, że wielkość faktycznie wytwarzanego dochodu narodowego wykazuje wahania, czyli czynniki powodujące zmiany w stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego.
   
   Wahania koniunkturalne są wynikiem samowzmacniających się mechanizmów wewnętrznych, występujących w gospodarce, nazywanych mechanizmem mnożnikowym lub akceleracją.
   
   Sekwencje wzrostowych i spadkowych wahań koniunkturalnych tworzą cykle długookresowe, dlatego też cykle długookresowe są zbiorem cykli krótkookresowych.
   
   Wyróżniamy trzy rodzaje wahań cyklicznych:

• cykle Kitchina trwające od 3,5 roku;

• cykle Juglara trwające od 8 do 10 lat lub od 8 do 12 lat;

• cykle Kondratiewa trwające od 50 do 60 lat;
  

Nazywamy je cyklami krótkimi (zapasów), średnimi i długimi.
Krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego nazywanego cyklem niższego rzędu.

Nie ma 2 identycznych cykli.


3. Z formalnego punktu widzenia występowanie załamań gospodarki wynika z pieniężnego charakteru gospodarki towarowej. W transakcjach barterowych akt sprzedaży był jednocześnie aktem kupna. Wykorzystywanie pieniądza w procesie wymiany tworzy możliwość wstrzymywania się sprzedawców jak i konsumentów od kupna przez dłuższy czas. Taka sytuacja może doprowadzić do załamania się gospodarki. Oprócz przyczyn wewnętrznych (endogenicznych, czyli sił tkwiących wewnątrz systemów(u?)) (?)¹⁰ mogą wystąpić również przyczyny zewnętrzne, powodujące załamania gospodarcze, jak i wojny, klęski żywiołowe, przenoszenie wahań koniunkturalnych w skali międzynarodowej.
   
   W teorii innowacji Schumpentera, nazywanej również “teorią twórczej destrukcji”, przyczyną występowania cykli jest pojawianie się innowacji organizacyjno-technicznych w sposób falowy. Według Schumpentera istnieje ciągły strumień możliwości innowacji. Jest to warunek konieczny, ale niewystarczający rozwoju ekonomicznym. Musi pojawić się przedsiębiorca (innowator), który pierwszy zastosuje tę możliwość w produkcji.
   

4. Zysk nadzwyczajny, jaki osiąga dzięki nowym metodom produkcji, skłania innych do podążania za pionierem. Następuje rozprzestrzenianie się innowacji (dyfuzja techniki), czyli fala wzmożonych inwestycji i wzrostu produkcji. Zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, co powoduje spadek cen i stopy zysku. Maleje popyt inwestycyjny i gospodarka przechodzi w fazę kryzysu. Zanikająca stopa zysku zmusza do wprowadzania nowych technik wytwarzania, czyli dostosowania się przedsiębiorców do niższych cen. Impuls innowacyjny i jego rozpowszechnianie wprowadza ponownie gospodarkę w fazę ożywienia.




POLITYCZNA TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO

1. Polityczna teoria cyklu koniunkturalnego - na wahania w koniunkturze gospodarczej mają wpływ działania rządu. Przed wyborami - obietnice, po - zaciskanie pasa.
   

2. Drugą ważną grupą teorii stanowią teorie przyczyn wewnętrznych. Zalicza się do nich m. in.:
   - teorie monetarno-kredytowe (za duża lub za mała podaż pieniądza);
   - teorie przeinwestowania;
   - teorie upatrujące przyczyn kryzysu w niedostatecznym popycie;
   
   Ostatnia grupa teorii wywodzi się z teorii podkonsumpcji J. Hobsona. Uzasadniał on, że ostateczną przyczyną kryzysów ekonomicznych są nadmierna oszczędności bogatych warstw społecznych, które nie są przeznaczone na zakupy inwestycyjne. Był prekursorem teorii cyklu koniunkturalnego J. Keynesa, który również uważał, że podstawową przyczyną załamań gospodarki jest niedostateczny popyt, a w wahaniach rozmiarów inwestycji upatrywał powody wahań cyklicznych. Keynes wskazuje, że kryzys po pewnym czasie kończy się, gdyż konsumpcja nie spada tak szybko, jak dochód, a ekspansja gospodarcza ulega załamaniu, ponieważ konsumpcja nie rośnie równie szybko jak produkcja i dochód. Ten model stał się podstawą klasycznego przebiegu cyklu koniunkturalnego, ojca teorii wahań koniunktury Juglara.
   

3. Teoria cyklu koniunkturalnego Juglara (powinno być (?)¹¹ 8 - 10 lat)
   c. d. Teorie keynesistowskie są w opozycji do teorii neoklasycznych (?)¹²


- Cykl i fazy z podręcznika! Najczęstszy błąd - o stopach procentowych - w kryzysie stopy są niskie, a potem Bank Centralny jeszcze je obniża.

(Na egzamin:
- nie obowiązuje rozdział przenoszenia wahań koniunkturalnych przez handel zagraniczny.
- pytania na egzamin będą z zależności, np. co sie dzieje w fazie rozkwitu (?)¹³ - ożywienia chyba.)


4. Kwestią wymagającą bardzo szczegółowego omówienia w kontekście faz cyklu koniunkturalnego jest zasada:

• działanie mnożnika inwestycyjnego związane jest z tym, że gospodarka rynkowa uwarunkowana jest popytowo; wzrost popytu inwestycyjnego zgodnie z zasadą mnożnika inwestycyjnego powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego. Oznacza to, że globalny popyt określa stopień wykorzystania możliwości wykorzystania (?)¹⁴ wzrostu gospodarczego stwarzanego przez czynniki podażowe. Tak więc pojawiający się w fazie zastoju wzrost popytu inwestycyjnego wyzwala dodatnie efekty mnożnikowe prowadzące do wzrostu dochodu narodowego. Wzrost dochodu narodowego powoduje zwiększenie się popytu konsumpcyjnego. Konieczność sprostania rosnącemu popytowi konsumpcyjnemu pociąga za sobą wzrost popytu inwestycyjnego. Wzrost produkcji towarów konsumpcyjnych wymaga w tej sytuacji dodatkowego zasobu kapitału, czyli dodatnich inwestycji netto (indukowanych).
  
  Związek między zmianami dochodu narodowego i zmianami inwestycji indukowanych ujmuje zasada akceleracji.
  

• zasada akceleracji głosi, że zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych; wielkość tego zwielokrotnienia zależy od trwałości urządzeń produkcyjnych i ich jakości i wielkości zmian popytu konsumpcyjnego, spowodowanych zmianami dochodu. Mamy tu zależność wprost proporcjonalną.
  
  (Na egzamin: wyjaśnij zasadę działania mnożnika - akceleracji - np. w kryzysie, ożywieniu np. wyjaśnić na przykładzie handlu zagranicznego, odwołać do luk.)




RÓŻNICE MIĘDZY CYKLAMI WSPÓŁCZESNYMI A KLASYCZNYMI

1. Chociaż występujące w okresach powojennych cykle koniunkturalne nie przebiegają dokładnie według klasycznego wzorca, to charakter zmian głównych zmiennych nie ulega zmianie. Różnice polegają między innymi na długości, na istnieniu 4 (?)¹⁵ faz.
   

2. W przypadku cyklów współczesnych dochodzą determinanty związane z ekonomią międzynarodową (przepływy kapitału, czynników produkcji, wahania kursu walutowego, przenoszenie wahań koniunkturalnych itp.). Współczesne cykle koniunkturalne są zbudowane z dwóch zasadniczych elementów: faz i stref zwrotnych.
   
   Rozpiętość między górną strefą zwrotu a dolną określamy mianem amplitudy wahań koniunkturalnych, która to w cyklach współczesnych uległa zmniejszeniu.
   
   Kryzys stanowi okres spadku ogólnej aktywności gospodarczej, szczególnie produkcji krajowej i zatrudnienia. W cyklu współczesnych nazywamy to spadkiem koniunktury gospodarczej. Powstanie problem, co nazywamy we współczesnych cyklach depresją. Jak głęboki powinien być spadek działalności gospodarczej aby móc stwierdzić, że mamy do czynienia z depresją? Zazwyczaj trwa ona od 6 miesięcy do roku i charakteryzuje się znacznym kurczeniem się aktywności wielu sektorów gospodarki. Charakteryzuje ją głęboki spadek produkcji, dochodu, zatrudnienia i działalności handlowej. Np. najważniejszy departament handlu świata (z USA) definiuje depresję jako spadek poziomu PKB trwający min. 6 miesięcy ze znacznym spadkiem produkcji realnej i wskaźnikiem bezrobocia sięgającym 15% lub więcej.
   
   W okresie spadku koniunktury gospodarczej zatrudnienie zmniejsza się, a bezrobocie rośnie. Przeciętny tydzień pracy ulega skróceniu. Spadki zatrudnienia i czasu pracy są niewielkie w stosunku do spadku produktu. Wydajność obniża się. Z połączenia spadków wydajności i czasu pracy wynika, że zmiany stopy bezrobocia są na ogół mniejsze od zmiany produktu.
   
   Zależność między zmianami produktu a stopą bezrobocia jest znane jako prawo Okuna (na egzamin: nie uczyć sie wskaźników z podręcznika!). Jest to zależność mała.
   
   Według sformułowania, jakie temu prawu nadał początkowo Okun (1962 r.) niedobór PKB o 3% w stosunku do jego normalnego wzrostu powoduje wzrost stopy bezrobocia o 1 pkt. %. Współcześnie najczęściej relacja ta wynosi 2:1. (Dlaczego nie można rozwiązać problemu bezrobocia wzrostem gospodarczym?) (?)¹⁶.
   

3. Chociaż obecne cykle koniunkturalne są znacznie łagodniejsze, charakteryzują sie mniejszą amplitudą wahań, to pod względem poniższych zmian w trakcie ich trwania nie różnią się (od cykli klasycznych?¹⁷):

• podczas recesji, kiedy produkcja spada, stopa bezrobocia rośnie i na odwrót (prawo Okuna);

• podczas ożywienia, kiedy produkcja rośnie, więcej pracowników jest potrzebnych, a więc stopa bezrobocia spada, powodując utrwalenie się większego poziomu zatrudnienia w gospodarce;

• podczas recesji, produkcja spada w większym stopniu niż zatrudnienie, a w trakcie ożywienia zatrudnienie rośnie w mniejszym stopniu niż produkcja;

• podczas recesji, zyski spadają w większym stopniu niż ilość wykorzystywanych czynników produkcji (musi to doprowadzić do spadku rentowności); rosną one szybko podczas ożywienia;

• podczas recesji, kiedy produkt spada, inflacja przeważnie obniża się kiedy gospodarka rozwija się stopa inflacji przeważnie rośnie;

• podczas recesji, gdy zyski ostro spadają, zarobki wydają się pozostawać na bardziej stabilnym poziomie; w rzeczywistości, szczególnie w krajach rozwiniętych, recesja nie ma zauważalnego wpływu na zarobki;
  

Występowanie różnie pomiędzy klasycznymi a obecnymi cyklami koniunkturalnymi spowodowane jest silnym oddziaływaniem państwa, siłą monopolową i stosunkami gospodarczymi z zagranicą, a szczególnie:

• długookresowymi przeobrażeniami strukturalnymi, w szczególności zmianami w strukturze gałęziowej, wzrostem stopnia monopolizacji, wpływającej na spłaszczenie cyklu koniunkturalnego;

• wzrostem zakresu znaczenia i efektywności polityki stabilizacyjnej, prowadzonej przez organy rządowe państw i instytucji międzynarodowych; antycykliczna działalność współczesnego państwa w okresie kryzysu nastawiona jest na tworzenie dodatkowego popytu; natomiast w okresie przegrzewania się koniunktury na ograniczenie popytu inwestycyjnego i jednoczesne dopasowywanie tempa wzrostu popytu konsumpcyjnego do tempa przyrostu zdolności produkcyjnych.


(Na egzamin: częsty błąd - nie pisać, ze w przegrzewaniu ogranicza sie popyt konsumpcyjny.)


• internacjonalizacją stosunków gospodarczych, w tym szczególnie wzrostem znaczenia handlu międzynarodowego, umiędzynarodowieniem i globalizacją rynków kapitałowych, nasilającymi się procesami integracyjnymi;

• postępem technicznym przyśpieszającym rozwój gospodarczy; taki uderzeniowo przeprowadzony postęp techniczny, jak za rządów Reagana, czy stale stosowany przez Japonię, może przerwać bieg kryzysu gospodarczego i tworzy trwałą podstawę do rozwoju koniunktury.


(Reszta z podręcznika.)




CYKL KLASYCZNY A CYKL WSPÓŁCZESNY

1. Budowa cyklu:

• cykl współczesny - dwufazowy; faza wysokiej aktywności gospodarczej i faza niskiej;

• cykl klasyczny - czterofazowy - ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja;
  

2. Cechy morfologiczne:

• Charakter punktów zwrotnych:

• cykl współczesny - łagodne;

• cykl klasyczny - gwałtowne, ostre punkty zwrotne;
  

• Długość:

• cykl współczesny - faza pomyślnej koniunktury 2-3 lata;
  - faza spadkowa 1,5 - 2 lat;
  cały cykl 2,5 - 5 lat;

• cykl klasyczny - obie fazy 4-6 lat;
  - całego cyklu 8 - 12 lat;
  

• Amplituda faz:

• cykl współczesny - amplituda fazy pomyślnej wyższa, niż amplituda fazy niskiej koniunktury;

• cykl klasyczny - amplitudy faz zbliżone do siebie; -> całego cyklu -> równa zero;
  

• Struktura czasowa:

• cykl współczesny - zależność złożona o dużej liczbie zmiennych;

• cykl klasyczny - zależność stosunkowo prosta, o małej liczbie zmiennych;
  

• Narzędzia wykorzystywane przez ekonomistów do przewidywania stanu gospodarki to m. in.:

• wskaźniki pilotujące głównie cenę akcji i bezrobocie to takie wskaźniki poziomu aktywności gospodarczej, które wykazują tendencję do wzrostu lub spadku na kilka miesięcy przez zmiany tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej, takich jak np. realny produkt narodowy brutto;

• wskaźniki współbieżne - wskaźniki dochodów osobistych, produkcji przemysłowej, przemysłu przetwórczego, obrotu w handlu;

• wskaźniki reagujące z opóźnieniem - podstawowa stopa oprocentowania, przeciętny czas pozostawania bez pracy, koszt siły roboczej; są to takie wskaźniki, które wykazują tendencję do zmian kilka miesięcy po zmianie ogólnego stanu gospodarki;


Kompleksowy indeks wskaźników pilotujących stanowi wynik łącznego policzenia najczęściej 12 wskaźników stanu gospodarki.

Ogólne miary gospodarki to:

• realny poziom produktu narodowego brutto;

• produkt narodowy netto;

• dochód narodowy;

• dochody osobiste i dyspozycyjne, zmniejszone o wysokość podatków osobistych, które stanowią miarę siły nabywczej konsumentów;

• stopa bezrobocia, stanowiąca miarę trudności znalezienia pracy przez ludność;

• inflacja;


Kompleksowy indeks 12 wskaźników pilotujących łączy w sobie informacje na temat cen akcji, wielkości zasobów pieniądza, ilości wydanych zezwoleń na budowę, liczby obecnie budowanych budynków mieszkalnych, wielkość pożyczek dla firm przemysłowych i handlowych itp.

W związku z występowaniem okresów opóźnień, zarówno spadek, jak i ożywienie koniunktury gospodarczej jest ogłaszane dopiero po 6 miesięcy po zmianie wskaźników ogólnych.




POLITYKA GOSPODARCZA I FUNKCJE PAŃSTWA

1. Termin “polityka” pochodzi z języka greckiego i oznacza zarządzanie państwem. Określa działalność władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych i zewnętrznych państwa. Keynes określa politykę ekonomiczną jako działanie (uruchamianie) środków, zwłaszcza inwestycyjnych, skierowanych na przyrost kapitału stałego. Najlepszym systemem gospodarczym jest dla niego mieszana gospodarka rynkowa. Podmiotem polityki gospodarczej jest nie tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa społeczna, czy nawet osoba podejmująca działania, których celem jest wywarcie określonego wpływu na proces gospodarowania (coraz większa rola podmiotów ponadnarodowych).
   

O polityce gospodarczej mówimy tylko wtedy, gdy jest to świadome oddziaływanie na gospodarkę narodową, które jest zgodne z przyjętymi wcześniej celami, kierunkami i zasadami. Nie każde działanie instytucji rządowych, mające wpływ na gospodarkę będzie prowadzeniem polityki ekonomicznej. Musi to być działanie zaplanowane.


2. Cele polityki ekonomicznej, tak samo jak funkcje, zadania, można klasyfikować na wiele sposobów. Cele polityki makroekonomicznej to najczęściej tempo wzrostu gospodarczego, stabilność cen i kursu walutowego, pełne zatrudnienie, równowaga bilansu płatniczego, budżet.
   
   Cele polityki mikroekonomicznej trudniej kwantyfikować, dotyczą one bowiem określonych gałęzi , branż, konkretnych przedsiębiorstw oraz często długich okresów.
   

3. Zadania państwa w polityce ekonomicznej dzielimy na (ważne!):

• krótkookresowe (koniunkturalne) - związane z polityką stabilizacyjną;

• długookresowe (strukturalne) - to między innymi działania na rzecz postępu naukowo-technicznego, wpływanie na ochronę środowiska naturalnego, zmiany struktury produkcji, zmiany infrastrukturalne;
  

4. Funkcje państwa w gospodarce są powiązane z celami rozwoju społeczno-gospodarczego.
   
   Występują 4 główne funkcje państwa:

• stabilizacyjna

• alokacyjna

• redystrybucyjna

• adaptacyjna


a) adaptacyjna - funkcja polega na dostarczaniu metod i środków uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych (-> funkcja porządkująca całość).

b) stabilizacyjna - polega na realizowaniu przez państwo takich celów jak: osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wpływaniu na poziom inflacji, bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań poziomu akt. gosp. (?)¹⁸ oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomiczne polityki państwa. Tym celom służy polityka fiskalna i pieniężno-kredytowa.

c) alokacyjna - polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych, takich jak:

- określenie niezbędnego zakresu własności publicznej, a w ramach tej własności poszukiwanie takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgraniczenie praw własności poszczególnych zasobów między różne społeczności, instytucje, aby nie dochodziło do marnotrawstwa; chodzi tu o jasne określenie osoby odpowiedzialnej za własność publiczną i jej rozliczenie.
- wspieranie konkurencji - chodzi tu o usprawnienie systemu obiegu informacji ekonomicznych, zwalczanie struktur i praktyk monopolistycznych, eliminowanie barier wejścia; te działania bowiem ograniczają skale błędów w procesie podejmowania decyzji gospodarczych, usprawniają rachunek ekonomiczny oraz utrudniają stosowanie praktyk polegających na niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji przy równoczesnym podnoszeniu cen produktów i usług.

d) redystrybucyjna - polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych, pomocy ludziom starszym, upośledzonym i chorym, sierotom i innym członkom społeczeństwa, którzy nie są w stanie radzić sobie sami. Gospodarka rynkowa niejako z natury rzeczy prowadzi do dużych różnic dochodowych. Premiując wyższymi dochodami jednostki bardziej przedsiębiorcze lub w krajach rozwijających się “sprytne”; niwelując różnice dochodowe, państwo oddziałuje równocześnie na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług, w takich dziedzinach życia, jak: kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo i służba zdrowia.

Głównymi instrumentami realizacji omawianej tu funkcji państwa jest:

• system podatkowy, w tym zwłaszcza podatek progresywny;

• wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne, oraz różnego typu systemy opłat i ceł (do redystrybucji dalej);


Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różne świadczenia pieniężne, w tym świadczenia dofinansowywane przez państwo, np. emerytury i renty, zasiłki dla bezrobotnych, inwalidzkie oraz świadczenia finansowane w całości przez państwo - np. zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla osób niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe, a także świadczenia w naturze, np. w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty.

Zbyt duże, nieakceptowane społecznie różnice dochodowe osłabiają motywację ludzi o niskich dochodach oraz sprzyjają różnego typu konfliktom i protestom. Wynikające stąd straty najczęściej przewyższają korzyści związane z silną motywacją ludzi o wysokich dochodach. Stanowi to uzasadnienie działań redystrybucyjnych państwa.

---