KANONICZNE PRAWO KARNE
(na podstawie opracowań prof.T. Pawluka oraz prof. J. Syryjczyka)
Wprowadzenie
Księga VI KPK 1983 „ De sanctionibus in Ecclesia” - całokształt norm prawnych dotyczących konsekwencji naruszenia prawa kościelnego - 89 kanonów
-2 części :
1. cz. ogólna (problematyka przestępstw i kar)
2. cz. szczegółowa (kary za poszczególne przestępstwa)
KPK 1917 - ks. V „ De delictis et poenis '' - 220 kanonów
Część pierwsza
PRZESTĘPSTWA I KARY W OGÓLNOŚCI
Część pierwsza „ De delictis et poenis in genere '':
karanie przestepstw w ogolności
ustawa karna i nakaz karny
podmiot sankcji karnych
kary i inne środki karne
wymierzanie kar
ustanie kar
Rozdział I
KARANIE PRZESTĘPSTW W OGÓLNOŚCI
§ 1. PRAWO KOŚCIOŁA DO STOSOWANIA SANKCJI
Kościół posiada wrodzone i własne prawo wymierzania sankcji karnych wiernym popełniającym przestępstwo (kan.1311).
Prawo Kościoła do karania jest:
- wrodzone (nativum ius) - gdyz wynika z samej natury K., będącego wspólnotą Ludu Bożego.
- własne (proprium ius) - poniaważ wchodzi w zakres władzy rządzenia przysługującej K. (jest niezalżne od władzy swieckiej)
Prawo K. do karania przejawia się w dwojaki sposób:
- jako wladza wydawania ustaw karnych w celach prewencyjnych (wladza ustawodawcza)
- jako wladza wymierzania kar tym wiernym (wladza sądowa)
Karanie nie jest pierwszorzędnym sposobem prowadzenia do uświęcania i zbawienia (pierszenstwo ma nauczanie słowa Bożego, udzielanie sakramentów, zachęty, perswazje, upomnienia ojcowskie, ustawy dyscyplinarne)
Rys historyczny:
-Karanie od początku - św Paweł, używano ekskomuniki
-Karano za przestępstwa wielkie i jawne zwłaszcza crimen capitulia ( odstępstwo od wiary, bałwochwalstwo, zabójstwo i rozpustę), pojednanie tylko po odbyciu pokuty (zawierala charakter prawdziwej kary)
-Dość wczesnie zaczeto stosowac kary latae sententiae (wiarzące z chwilą popełnienia przestępstwa)
Dynamiczny rozwój w średniowieczu.
-slynna Bulla „ In Coena Domini'' - wykaz ekskomunik zastrzeżonych papieżowi (oglaszana w Wlk Czw od XIV do XVIII), ostatecznej redakcji dokonal Urban VIII w 1627.
Cel bulli: zachowanie czystości wiary, jedności K., spokoju społecznego, ochrona praw K. i człowieka
-1869 r. redukcji cenzur latae sententiae dokonał Pius IX w konst. „Apostolacie Sedes”
- 1917 r. pierwsza kodyfikacja kościelnego prawa karnego
Oficjalne enuncjacje kościelne dotyczące karania wiernych:
- zasada Innocentego III (1198-1216)
- 23 X 1327 konst. „Licet iuxta doctrinam” Jana XXII (potępienie stanowiska Marsyliusza z Padwy i Jana z Jandun)
- nauka S. Trydenckiego ( potępienie opinii Erazma z R. - nie wolno przymuszać karą dorosłych ochrzczonych)
- 28 VIII 1794 konst. „Autorem Fidei” Piusa VI - potępienie synodu narodowego w Pistoi(1786)
- 8 XII 1864 enc. „Quanta cura” Piusa IX
- 1864 „Sylabus errorum” Piusa IX
- 1917 KPK prawo karania wrodzone, wlasne, niezależne
Nowy KPK :
- prawokarania wrodzone, wlasne, niezależne
- zredukowanie prawa karnego pod względem objętościowym; przyczyny:
- wieksza dojrzałość religijna wiernych
- zwiekszone poczucie odpowiedzialnośći duszpasterzy
- zastosowanie lepszej techniki redakcyjnej
- nieaktualność wielu przestępstw i kar
- tendencja zacieśniania ustaw karnych do zakresu zewnętrznego
- możliwośc zaradzania potrzebom dyscypliny poprzez prawo karne partykularne
§ 2. POJĘCIE PRZESTĘPSTWA
KPK 83 nie podaje def legalnej przestestwa jak KPK17.
Można wywnioskować(kan 1321§1,1399) ze:
Przestępstwo kościelne - zewnętrzne i moralne poczytalne przekroczenie ustawy, do której dołączona jest sankcja kanoniczna przynajmniej nieokreslona
Przestępstwo - przekroczenie nakazu karnego, wydanego w zakresie zewnętrznym na mocy władzy rzadzenia( zob 1319)
ELEMENTY PRZESTĘPSTWA
ELEMENT OBIEKTYWNY
El. Obiektywny - zewnętrzne przekroczenie ustawy karnej/nakazu karnego
Jest zewnętrzne, jeśli:
- podpada pod zmysły zewnętrzne.
- nie musi być świadka.
Wyjątek: przestępstwo które polega na oświadczeniu lub innym ujawnieniu woli, doktryny, wiedzy należy uważać za nie dokonane jeśli nikt tego oświadczenia lub ujawnienia nie odebral (kan. 1330) - Nie było tego w KPK17
Zewnętrzne przekroczenie ustawy można dokonać:
- działaniem (np. naruszenie tajemnicy sakramentu)
- zaniechaniu dzialania (np. nie wykonanie zadania zleconego nakazem karnym)
Obiektywne element przestepstwa tylko przy przekroczeniu ustawy karnej tzn obwarowanej sankcją kanoniczną.
Sankcja:
- określona (ustawa wyraźnie określa rodzaj i czas trwania)
- nieokreślona (wybór pozostawiony roztropnemu uznaniu sędziego)
Przekroczenie ustawy bez sankcji karnej oznacza naruszenie porządku moralnego (tylko obow. naprawy ewentualnych szkód)
Karanie dotyczy tylko niebezpiecznych czynów dla wspólnoty kościelnej.
Ustawa kościelna obowiązuje w sumieniu !!!
W kan pr karnym obowiązuje zasada:
Nullum crimen, nulla poena sine lege poenali praevia
Zasada ta znana juz w prawie rzymskim, wysuwana przez pisarzy oświecenia została wyraźnie sformułowana w Deklaracji praw człowieka i obywatela 26 VIII 1789 r.
W KPK 83 czyni pewien wyjątek(podobnie KPK 17):
- norma ogólna > może być ukarane zewnętrzne przekroczenie prawa Bożego i każdej ustawy kanonicznej, jeśli ukarania domaga się specjalna ciężkośc przekroczenia oraz nagli konieczność zapobieżenia zgorszeniu lub naprawienia go (kan. 1399) Nulla poena sine sanctione poenali praevia
Zewn. przekroczenie ustawy karnej jest elem. konstytutywnym.
Ustawa karna stoi na strazy dobra wspólnego.
W razie tylko wewnętrznego przekroczenia ustawy - grzech ( naruszenie porządku moralnego)
Każde przestępstwo jest grzechem, ale nie każdy grzech jest przestępstwem.
ELEMENT SUBIEKTYWNY
Subiektywny element przestępstwa - moralnie poczytalne przekroczenie ustawy karnej lub nakazu karnego
Sprawca jest moralnie poczytalny jeśli:
- miał zdolność rozpoznania swojego czynu
- miał zdolnośc kierowania swoim postępowaniem
Źródłem poczytalności jest WINA:
- umyślna
- nieumyślna (zob kan 1321)
Poczytalność może mieć różne stopnie w zależności od:
- ważności przekroczonej ustawy
- stopnia złośliwości
- wielkości szkody wynikającej z przestepstwa
Przekroczenie ustawy może się dokonać w okolicznościach które zmniejszają, zwiększają, znoszą poczytalność (zob. k.1323-1330)
Do przestępstwa potrzeba aby czyn był CIEŻKO ZAWINIONY!!!
PODZIAŁ PRZESTEPSTW
1. wg skutków przestępstwo jest:
- DOKONANE ( delictum consummatum ) > czyn ma wszystkie cechy wymagane do zaistnienia danego przestępstwa i powoduje skutki, o jakich mowa w przekroczonej ustawie
- CHYBIONE ( delictum frustratum) > sprawca wbrew swej woli skutku nie osiągnął
- USIŁOWANE (delictum attentatum, delisti conatus) > jeśli nie zostało doprowadzone do końca
2. wg autorstwa przestępstwa:
- POWSZECHNE > sprawcą może być każdy
- WŁAŚCIWE PEWNEJ KATEGORII OSÓB > określony krąg wiernych
3. wg rozgłosu:
- PUBLICZNE (d. publicum): - zostało rozgłoszone albo
- zdarzyło się w takich okolicznościach, że można i należy przypuszczać, iż wkrótce zostanie rozgłoszone
- NOTORYCZNE (d. notorium) - tak oczywiste że nie da się go ukryć/usprawiedliwić (nie wymaga dowodu)
Może być notoryczne:
a/ prawnie - stwierdził je prawomocny wyrok sądowy, przestępca się przyznał
b/ faktycznie - jeśli jest tak publiczne ze nie da się ukryć, przy czym poczytalność sprawcy nie nasuwa żadnej wątpliwości
- TAJNE (d. occultum) - jeśli nie jest rozgłoszone i nie ma obawy
Może być:
a/ tajne materialnie - jeśli sam czyn przestepny nie jest znany / nie można go ujawnić
b/ tajne formalnie - jeśli nie jest znany sprawca
4. ze względu na czas realizacji:
- JEDNORAZOWE (d. instantaneum) - jeden czyn przestępny, w razie ponowienia liczba przestępstw wzrasta
- CIĄGŁE (d. continuatum) - sklada się z szeregu działań przestępnych, które ze względu na jedna decyzje woli stanowią jeden czyn w znaczeniu prawnym (k.1371)
- TRWAŁE (d. permanens) - jeśli zostaje utrzymywany skutek spowodowany czynem przestępnym (k. 1364)
- NAŁOGOWE (d. habituale) - jeśli ustawa laczy w jedno dzialanie kilka odrębnych czynów, selnianych z nawyku, i uważa za jedno przestępstwo (k. 1392-1393)
5. ze względu na sposób dokonania:
- FORMALNE (d. formalia) - wystarczy samo przestępcze dzialanie/zaniechanie
- MATERIALNE (d. materialia) - konieczny jest skutek
6. ze względu na karalność przestępstwa:
- PRZEDAWNIONE - niedopuszczalna skarga karna (upływ czasu)
- NIE PRZEDAWNIONE - dopuszczalna skarga karna (k. 1362)
7. ze względu na winę;
- UMYSLNE
- NIEUMYSLNE (k. 1321)
8. ze względu na liczbę sprawców:
- SPRAWSTWO POJEDYNCZE - jeden
- WSPÓŁSPRAWSTWO - udział w działaniu wzięło kilka osób (może być fizyczne lub moralne) (k. 1329)
9. Ze względu na rodzaj przekroczonej ustawy i władze karzącą:
- CZYSTO KOŚĆIELNE (d. mere ecclesiastica) - narusza tylko ustawę kościelną
- CZYSTO CYWILNE (d. mere civilia) - narusza jedynie świecką ustawę karną
- PRZEST. MIESZANE (d. mixta) - dwie jednocześnie
10. ze względu na ciężar gatunkowy i surowość:
- w pr. cyw: - zbrodnie (powyżej 3 lat, tylko umyślnie)
- występki (pow. 3 miesięcy pozb wolności, grzywna od 500 zl, umyślnie/nieumyślnie)
- kan. pr. karne: tylko przest. Cięższe i mniej cieższe ( k. 1318)
11. ze względu na przedmiot naruszonej ustawy (dobro chronione ustawą)przestepstwa przeciwko:
- religii i jedności Kościoła
- władzom K. i wolności K.
- związane z uzurpacją zadań kościelnych i ich wykonywaniem
- fałszu
- przeciwko specjalnym obowiązkom
- przeciwko życiu i wolności człowieka
3.SKUTKI PRAWNE PRZESTĘPSTWA
- przestępstwo zawsze powoduje szkodę publiczną
- osoba upoważniona może wnieść skargę karną (k. 1341-53)
- niejednokrotnie pociąga szkodę prywatną
- osobie pokrzywdzonej przysluguje skarga cywilna
§ 3. POJĘCIE KARY
- KPK 83 nie ma def. kary
- def z KPK17 > Kara polega na pozbawieniu jakiegoś dobra(duchowe/doczesne) w celu poprawy przestępcy i ukaraniu go za popełnienie przestępstwa, dokonanym przezmiarodajną wladzę
- istotą kary jest dolegliwość w stosunku do przestępcy
- zasada Nulla poena sine lege poenali praevia (z zastrzezeniem k. 1399)
§ 4. CELE KAR
Cel: lepsze zachowanie dyscypliny kościelnej
Dyscyplina - utrzymanie takiego porządku, dzięki któremu życie wspólnoty może się rozwijać bez zakłóceń, zgodnie z jej celem.
To nie tylko porządek zewnętrzny (bo życie zgodne z pr. bożym)
CELE KARY (k.1341):
- naprawienie zgorszenia
- przywrócenie sprawiedliwości
- poprawa winnego
Cele te sprowadzają się do:
> poprawy przestępcy (poprawa grzesznika, która polega na wewnętrznej i świadomej jego przemianie, dzięki której dostępuje on pojednania z Bogiem i K.
>oznaką pojednania jest żal oraz usiłowanie naprawienia szkody (poprawa wew i zew)
Cele uboczne:
- prewencja ogólna (powstrzymuje innych)
- prewencja szczególna (powstrzymuje sprawcę)
Pytania:
Dlaczego się karze?
Jaki powinna kara osiągnąć?
Dlaczego władza publiczna ustanawia i wymierza?
Odpowiedzi przybrały formę TEORII:
a/ TEORIE ABSOLUTNE (odwetowo-represyjne) > zakładają ścisły związek między przestępstwem a karą, kara jest konieczną odpłatą za przestępstwo, karze się przestępstwo a nie przestępce
Przedstawiciele:
- racjonaliści XVIII i XIX w.
- I. Kant - twierdził że kary domaga się konieczność etyczna, kara jest imperatywem kategorycznym
- G.W. Leibnitz - kary domaga się konieczność estetyki, przestępstwo narusza harmonie, kara przywraca
- G.W.F. Hegel - kary domaga się necessitas dialectica, byt w swej ewolucji przechodzi trzy stadia, zwane tezą, antytezą i syntezą
Przestępstwo jest tezą, kara antytezą, wkroczenie panstwa w celu zniesienia sprzeczności to synteza
b/ TEORIE WZGLĘDNE - kary dają korzyść, kara jest potrzebna jeżeli korzyść odniesie jednostka lub społeczeństwo. Kara nie odpłaca za zło ale zabezpiecza na przyszłość
c/ TEORIE MIESZANE - łączą elementy zgodnie z zasadą : „ punktur quia peccatum est et ne peccetur ''
d/ TEORIA SOCJALISTYCZNA kara jest narzędziem władzy i walki klas
e/ NAUKA KATOLICKA - zastrzeżenia, nie ma sprawiedliwości absolutnej (kontra dla t. absol.), teorie względne mogą prowadzić do zasady że cel uświęca środki
Teoria katolicka > podstawą władzy karania i jej miarą jest zabezpieczenie sprawiedliwości i porządku prawnego społeczności, opartego na odwiecznym prawie moralnym.
§ 5. PODZIAŁ I RODZAJE KAR
PODZIAŁ KAR
ze względu na rodzaj dobra jakiego pozbawiają przestępce:
- DUCHOWE
- DOCZESNE
2. ze względu na podmiot kary:
- POWSZECHNE - wszyscy
- WLAŚCIWE OKREŚLONEJ KATEGORII WIERNYCH - przede wszytkim duchowni
3. ze względu na ustawę:
- KARY PR. POWSZECHNEGO
- KARY PR. PARTYKULARNEGO
Obie mogą być:
- określone
- nieokręlone
4. ze względu na ustanowienie:
- ustawa
- nakaz karny
5. ze względu na sposób jaki kara dociera do przestępcy:
- FERENDAE SENTENTIAE - wymierzane przez sędziego / miarodajną władzę
- LATAE SENTENTIAE - wiążące z chwilą popełnienia przestępstwa, mogą być tylko zaciągnięte albo też stwierdzone prawnie
RODZAJE KAR
Sankcjami karnymi w Kościele są:
- kary poprawcze CENZURY
- kary ekspiacyjne
Ustawa może ustanowić inne kary ekspiacyjne, które pozbawiałyby wiernego jakiegoś dobra duchowego/doczesnego i byłyby zgodne z nadprzyrodzonym celem Kościoła
Ponadto stosuje się;
- karne środki zaradcze - zapobieżenie przestępstwom
- pokuty - zastąpienie kary lub jej zwiększenia
ROZDZIAŁ II
USTAWA KARNA I NAKAZ KARNY
§ 1. USTAWA KARNA
1.UWAGI WSTĘPNE
Ustawa karna - ustawa z sankcją karną (zawiera nakaz/zakaz obwarowany sankcją)
Jedynie przekroczenie ustawy karnej:
- zewnętrzne
- moralnie poczytalne jest przestępstwem
Przekroczenie ustawy dyscyplinarnej (bez sankcji) może być karane tylko wg k. 1399.
Kościelne ustawy karne mogą być:
- POWSZECHNE - obow. w całym K.
- PARTYKULARNE - obow. w K. part.
Prawo karne dzieli się na:
- fundamentalne (ogólne zasady karania)
- materialne (poszczególne kary)
-formalne - procesowe prawo karne
KONSEKWENCJE ZMIANY LUB WYGAŚNIĘCIA USTAWY KARNEJ
ZMIANA USTAWY
Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustawa została zniesiona, należy zastosować ustawę względniejszą dla sprawcy (k. 1313 § 1)
Sędzia wybiera tę, która ze względu na konkretną sytuacje jest dla przestępcy korzystniejsza
Jest to wyjątek od zasady LEX RETRO NON AGIT !!!
WYGAŚNIĘCIE USTAWY
Jeśli ustawa późniejsza znosi ustawę wcześniejszą lub przynajmniej karę, kara natychmiast ustaje(k. 1313 §2) - zob. k. 20
Kara ustaje mocą nowej ustawy (ex lege)
W KPK 17 nowa ustawa znosila tylko kary odwetowe; cenzury zaciągnięte lub wymierzone mogły ustać tylko przez absolucję.
Pyt: A co się dzieje kiedy kara się tylko zmniejsza?
k. 1313 §2 trzeba ustawę względniejszą (wnioskowanie a maiori ad minus)
CHARAKTER USTANAWIANYCH KAR
KARY FERENDAE I LATAE SENTENTIAE
Kara zasadniczo jest karą ferendae sententiae, tak ze winnego nie wiąże dopóki nie zostanie wymierzona; jest zaś karą latae sententiae, tak że zaciąga się ją przez sam fakt popełnienia przestępstwa, jeśli ustawa lub nakaz o tym stanowi
(k. 1314)
2 sposoby wymierzania kar:
- po postępowaniu karnym - ferendae sententiae
- poprzez sam fakt popełnienia przestępstwa (bez postepowania, automatycznie) - latae sententiae
Taki podział tylko w Kościele. Dzięki temu ścigane przestępstwa tajne.
Kary latae sent. są cięższe od ferendae sent.!!!
Nie ma obrony, dlatego latea sent. Są wyjątkami.
Kary latae sent.:
- NIE MOŻNA DOMNIEMYWAĆ
- MUSZĄ BYĆ WYRAŹNIE USTANOWIONE NAKAZEM LUB USTAWĄ
Przepis może stanowić że przestępca zaciąga karę:
- ipso iure > z mocy samego prawa
- ipso facto > przez sam fakt popełnienia przestępstwa
Ślady kar latae sententiae już w IV wieku - na synodach
Od soboru Laterańskiego I(1123) w prawie powszechnym, ich wzrost zahamował dopiero Trydent
W KPK ograniczono je do minimum(tylko kilkanaście) w 1917 ponad 50
Ustawodawca nie powinien grozić karami wiążącymi mocą samego prawa, jak tylko za jakieś poszczególne przestępstwa umyślne, które mogą wywołać poważniejsze zgorszenie lub nie mogą być skutecznie ukarane karami wymierzanymi wyrokiem. Cenzur zaś, zwłaszcza ekskomuniki, nie powinien ustanawiać, jak tylko z największym umiarem i jedynie za cięższe przestępstwa. (k. 1318)
KARY OKREŚLONE I NIEOKREŚLONE
Ustawa może sama określać karę lub pozostawiać jej określenie roztropnemu uznaniu sędziego. (k. 1315 §2)
Sankcja jest:
- OKREŚLONA (sanctio determinata) - jest podany jej rodzaj (np. cenzura)
- NIEOKREŚLONA (sanctio indeterminata) - ustawa upoważnia sędziego (musi mieć związek z rodzajem i wielkością przestępstwa)
PARTKULARNE USTAWY KARNE
AUTOR PARTYKULARNEJ USTAWY KARNEJ
Kto posiada władzę ustawodawczą, może również wydawać ustawy karne; może także swoimi ustawami zabezpieczyć odpowiednią karą prawo Boże lub ustawę kościelną wydaną przez wyższą władzę, przy zachowaniu granic swojej kompetencji z racji terytorium lub osób. (k. 1315 §1)
Autorzy:
- papież
- Kolegium Biskupów
- Konferencje Bp'ów kiedy pr. powszechne/postanowienia Stolicy Ap. (zob 455)
- synody partykularne tj. plenarne i prowincjonalne (zob. 445-446)
- biskupi diecezjalni (+zrównani) - na synodach/poza nimi
- wyżsi przełożeni instytutów zakonych i kleryckich stowarzyszeń życia apostolskiego na prawie papieskim (zob k. 596)
Ustawodawca może obwarować sankcją karną:
- ustawy wlasne, poprzedników
- przepisy prawa Bożego, przepisy wydane przez wladze wyższą - w granicach władzy rządzenia
OBOSTRZENIE POWSZECHNEJ USTWAWY KARNEJ
PRZEZ USTAWĘ PARTYKULARNĄ
Ustawa partykularna może także do kar ustanowionych prawem powszechnym za jakieś przestępstwo dołączyć inne, ale nie powinna tego czynić bez bardzo poważnej konieczności. Jeśli zaś ustawa powszechna grozi karą nieokreśloną lub fakultatywną, ustawa partykularna może również w jej miejsce ustanowić karę określoną lub obowiązkową. (K. 1315 §3)
Powszechna ustawe karna można obostrzyć tylko gdy BARDZO POWAŻNA KONIECZNOŚĆ (np. nagminne popełnianie danego przestępstwa uwazanego za wielkie)
Również ustanawianie kary określonej/obligatoryjnej w miejsce nieokreślonej - ODPOWIEDNIO UZASADNIONE
c. JEDNOLITOŚĆ PARTYKULARNYCH USTAW KARNYCH
Biskupi diecezjalni powinni troszczyć się, aby - o ile to możliwe - w tym samym państwie lub regionie były ustanawiane, jeśli mają być, jednakowe ustawy karne. (k. 1316)
Łatwiej zachować karność gdy jest jednakowa, mogą być różne gdy przemawiają okoliczności.
CELOWOŚĆ USTANAWIANYCH KAR
Kary należy o tyle ustanawiać, o ile są rzeczywiście konieczne do lepszego zachowania dyscypliny kościelnej. Kara zaś wydalenia ze stanu duchownego nie może być ustanowiona ustawą partykularną. (K. 1317)
Kary wtedy gdy to prawdziwie konieczne a nie asekuracyjne.
§ 2. NAKAZ KARNY
O ile ktoś może mocą władzy rządzenia wydawać w zakresie zewnętrznym nakazy, o tyle może również zagrozić w nakazie określonymi karami, z wyjątkiem ekspiacyjnych, wymierzanych na stałe. (k. 1319 §1)
Nakaz - norma postępowania o charakterze indywidualnym. Wydany w zakresie zewnętrznym na mocy władzy rządzenia( dzieli się na ust, wyk, sadow).
Np. bp diec. - pelnia władzy > może nakazem ustanawiac kary . ; wikariusze mogą tylko grozić (bo wladza wykonawcza). Wydający nakaz może grozić tylko karą określoną, jednakże nie wieczystą ekspiacyjną.
Nakaz karny nie powinien być wydawany, jak tylko po dojrzałym rozważeniu sprawy i z zachowaniem tego, co kan. 1317 i 1318 postanawiają odnośnie do ustaw partykularnych. (k. 1319 §2)
§ 3. WŁADZA ORDYNARIUSZA MIEJSCOWEGO W ODNIESIENIU
DO KARANIA ZAKONNKÓW
Zakonnicy mogą być karani przez ordynariusza miejscowego w związku ze wszystkimi sprawami, w których mu podlgają (k. 1320)
Sprawy które podlegają:
- dotycza duszpasterstwa
- publicznego wykonywania kultu Bożego i innych dzieł apostolstwa
Ordynariusz nie musi karać osobiście wystarczy powiadomić przełożonego zakonnego.
ROZDZIAŁ III
PODMIOT PODLEGŁY SANKCJOM KARNYM
§ 1. POCZYTALNY SPRAWCA PRZESTĘPSTWA
ZASADY OGÓLNE
KARZE PODLEGA TYLKO CIĘŻKO POCZYTALNE NARUSZENIE USTAWY LUB NAKAZU
Nikt nie może być ukarany, jeśli dokonane przez niego zewnętrzne przekroczenie ustawy lub nakazu nie jest ciężko poczytalne na skutek winy umyślnej lub nieumyślnej (k. 1321§1)
Poczytalność moralna - swiadome i dobrowolne dokonanie czynu
Czyn poczytalny - czyn przypisywany konkretnej osobie jako jego autorowi moralnemu
Wina umyślna i nieumyślna to 2 źródła poczytalności:
a/ WINA UMYŚLNA (dolus) - świadome i dobrowolne przekroczenie ustawy lub nakazu;
Wyklucza ją:
- brak rozpoznania znaczenia czynu (od strony rozumu)
- brak swobody w działaniu ( od strony woli)
Przestępstwo gdy przestepca:
- miał zamiar
- ewentualnie pragnął skutku przestępnego
Zamiar:
- BEZPOŚREDNI (dolus directus) - sprawca chce wprost
- POŚREDNI (dolus eventualis) - ktoś zdaje sobie sprawę że z jego zachowania musi nastąpić skutek przestępny, amimo to podejmuje działanie.
Zamiar:
- OGÓLNY > obejmuje wszystkie skutki (wynikające lub mogące wyniknąć)
- KUMULATYWNY > sprawca bezpośrednio zmierza do 2 lub wiecej skutków przestępnych (lub się godzi)
- ALTERNATYWNY > sprawca chce wywołać jeden skutek spośród możliwych albo wybiera jeden a na pozostałe się godzi
Zamiar;
- OGÓLNY - sprawca nie precyzuje motywów
- SZCZEGOLNY (SPECYFICZNY) - określone pobudki, motywy cel
Wg stopnia złośliwości:
- dolus perfectus > w pełni świadomy i dobrowolny, brak okoliczności zmniejszających poczytalność (np. premedytacj)
- dolus imperfectus > niezupełnie świadomy lub dobrowolny, okoliczności zmniejszające poczytalność (np. nagle bez zastanowienia)
b/ WINA NIEUMYŚLNA (culpa):
- zawiniona nieznajomość przekroczonej ustawy (ignorantia)
- zaniedbanie należytej pilności ( omissio debitae diligentiae)
Nieznajomość ustawy - brak wiedzy o przekroczonym przepisie prawnym lub o bezprawności danego czynu.
Na równi z nieznajomością w sensie ścisłym (brak wiedzy) należy traktować:
- BŁĄD (wiedza niewłaściwa
- NIEZNAJOMOŚĆ PRZEJŚCIOWĄ (aktualną)
Zaniedbanie należytej pilności występuje jeśli sprawca:
- nie przewiduje skutku przestępnego lub bezprawności czynu ( choć mógł ją przewidzieć) - NIEDBALSTWO
- możliwość popełnienia czynu p. przewiduje lecz bezpodstawnie przypuszcza ze tego uniknie - LEKKOMYŚLNOŚĆ
Warunkiem karania jest POCZYTALNOŚĆ CIĘŻKA (tzn. wina umyślna nieumyślna jest ciężka)
CIĘŻKA WINA = CIĘŻKA POCZYTALNOŚĆ >>> PRZESTĘPSTWO
Z REGUŁY KARZE SIĘ ZA PRZETĘPSTWA UMYŚLNE
Karze ustanowionej ustawą lub nakazem podlega ten, to rozmyślnie przekroczył ustawę lub nakaz, kto zaś uczynił to na skutek zaniedbania należytej pilności , nie jest karany, chyba że ustawa lub nakaz zastrzega inaczej (k. 1321 §2)
Karanie:
- umyślne - tak
- nieumyślne - gdy ustawa/nakaz tak stanowi
ZASADA DOMNIEMANIA POCZYTALNOŚCI
Domniemywa się, że zewnętrznemu przekroczeniu ustawy lub nakazu towarzyszy poczytalność, chyba że wynikałoby co innego ( k. 1321 §3)
Jest to domniemanie zwykłe - dopuszcza przeciwdowód
Nie zwalnia to sędziego od zbadania faktów, gdy wątpliwość to poczytalność należy udowodnić
Udowodnienia poczytalności w razie wątpliwości domaga się:
- słuszność naturalna
- zasada prawdy obiektywnej
Sprawcom notorycznym wystarczy postawić zarzut (chyba że okoliczności)
KPK 17 domniemywał winę umyślną (KPK 83' poczytalność)
OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA POCZYTALNOŚĆ
OKOLICZNOŚCI ZNOSZĄCE POCZYTALNOŚĆ
Za niezdolnych do popełnienia przestępstwa uważa się habitualnie pozbawionych zdolności używania rozumu, chociażby w chwili przekraczania ustawy lub nakazu wydawali się zdrowi (k. 1322)
Hab. pozbawieni używania rozumu:
- dotknięci choroba psychiczną,
- cierpiący na inne zakłócenia czynności psychicznych
Jako trwała właściwość psychiczna.
Opinię wydaje biegły psychiatra
Nie podlega karze kto (w chwili przekraczania ust/nak):
1 - nie ukończył 16 lat
2 - bez własnej winy nie wiedział, że przekracza ust/nak, na równi z nieznajomością nieuwaga/błąd
3 - działał pod wpływem przymusu fizycznego lub przypadku, którego nie mógł przewidzieć lub przewidzianemu zapobiec
4 - działał wpływem ciężkiej bojaźni (też względnej) albo wyższej konieczności bądź wielkiej niedogodności
warunek > czyn nie jest wewnętrznie zły i nie powoduje szkody dusz
5 - działał w obronie koniecznej przeciwko bezprawnemu napastnikowi swojemu lub zagrażającemu innej osobie, zachowując odpowiedni umiar
6 - był pozbawiony używania rozumu, przy zachowaniu k. 1324 §1 n.2 i 1325
7 - sądził w sposób niezawiniony, że ma do czynienia z ciężką bojaźnią, wyższą koniecznością, wielką niedogodnością lub obroną konieczną, o których to okolicznościach była mowa wyżej
OKOLICZNOŚCI ZMNIEJSZAJĄCE POCZYTALNOŚĆ
Karę należy złagodzić lub zastąpić pokutą jeśli zostało popełnione:
1- przez tego kto miał niedoskonałą zdolność używania rozumu
2- pozbawiony zdolności używania rozumu wskutek zawinionego nadużycia alkoholu lub innego podobnego zaburzenia umysłowego
3- na skutek gwałtownego wzburzenia emocjonalnego, które jednak nie wyprzedziło i nie pozbawiło całkowicie rozeznania i zgody woli byleby to wzburzenia nie było dobrowolnie wywołane lub podtrzymywane
4- przez małoletniego który ukończył 16 lat
5- kto działał pod wpływem ciężkiej bojaźni (tez względnej), wyższej konieczności, wielkiej niedogodności - jeśli przestępstwo jest wewnętrznie złe lub powodujące szkodę dusz
6- kto działał w obronie koniecznej przeciwko bezprawnemu napastnikowi własnemu lub grożącemu innej osobie - jeśli nie zachowano umiaru
7- w związku z poważna i niesprawiedliwa prowokacją
8- kto w sposób zawiniony sądził że występuje jedna z okoliczności w kan. 1323 n 4 i 5
9- kto w sposób niezawiniony nie wiedział, że do ustawy/nakazu została dołączona kara
10- kto działał bez pełnej poczytalności, byleby pozostawała wielką (k. 1324 §1)
To samo może uczynić sędzia, jeśli zachodziłaby inna okoliczność pomniejszająca ciężkość przestępstwa !!!
Sprawca nie podlega karze latae sententiae (w okol 1324 §1)
Reasumując k. 1324:
- jeśli mimo uwzględnienia okol łagodzących ciężka wina istnieje > sprawca podlega karze (złagodzonej/pokuta)
- okol 1324 wyłączają karę latae sententiae
- sędzia może rozszerzyć katalog czynności łagodzących w kan 1324 §1
OKOLICZNOŚCI NIE ZNOSZĄCE ANI NIE ZMNIEJSZAJĄCE POCZYTALNOŚCI
Przepisy k. 1323 i 1324 nigdy nie mogą mieć zastosowania do:
- nieznajomości nadmiernie ciężko zawinionej lub umyślnej
- pijaństwo i inne zaburzenia umysłu (jeśli zostały celowo spowodowane)
- wzburzenie emocjonalne umyślnie wywołane lub podtrzymane
Nieznajomość nadmiernie ciężko zawiniona (kwalifikowana) - płynąca z bardzo wielkiego niedbalstwa, (np. ktoś zdaje sobie ze swej nieznajomości i nie zmienia tego mimo sposobności)
Różnica od nieznajomości zwyczajnie ciężko zawinionej > PONAD NORMĘ
Nieznajomość jest umyślna (przewrotna) - trwanie zupełnie świadomie w nieznajomości ustawy/nakazu/kary aby się usprawiedliwić. Działa zatem z wirtualną winą umyslną
Niezawiniona nieznajomość ustawy lub nakazu:
- SPRAWACA NIE PODLEGA KARZE!!!
Niezawiniona nieznajomość kary:
- złagodzenie kary, a nawet pokuta
- sprawca nie zaciąga kary latae sententiae
Nieznajomość nadmiernie ciężko zainiona i nieznajomość uyslna:
- nie stanowią okoliczności ani tłumaczących, ani łagodzących
OKOLICZNOŚCI OBCIĄŻAJĄCE
Sędzia może ukarać surowiej:
- po skazaniu/stwierdzeniu kary dopuszcza się nowego przestępstwa (oporne trwanie w złej woli)
- kto nadużywa godności/władzy by dokonać przestępstwa
- sprawcę, który w razie ustanowienia kary za przestępstwo nieumyślnie przewidział skutek przestępny, lecz w celu jego uniknięcia nie podjął żadnych środków ostrożności, jakie każdy człowiek sumienny podjąłby
Jeśli kara latae sent, to można dorzucić inną karę/pokutę
OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA POCZYTALNOŚĆ
OKREŚLONE PRZEZ USTAWE PARTYKULARNA LUB NAKAZ
Ustawa/Nakaz part. Niezależnie od k. 1323-26 może określić inne okol zwalniające, łagodzące, obciążające
Nie mogą być zredagowane czysto formalnie
§ 2. SPRAWCA PRZESTĘPSTWA USIŁOWANEGO
KARA USTANOWIONA Z REGUŁY DOTYCZY TYLKO
PRZESTĘPSTWA DOKONANEGO
Kto celem popełnienia przestępstwa uczynił cos lub czegoś zaniechał, jednakże niezależnie od swojej woli przestępstwa nie dokonał, nie podlega karze ustanowionej za przestępstwo dokonane, chyba że ustawa lub nakaz zastrzega inaczej.
(k. 1328§)
Przestępstwo dokonane - przekroczenie ustawy lub nakazu charakteryzujące się wszystkimi znamionami właściwymi dla danego przestępstwa.
Usiłowanie przestępstwa - nie zrealizowany do końca zamiar popełnienia przestępstwa, lecz tylko doprowadzony do pewnego etapu.(punktem wyjścia jest zamiar, potem przygotowanie, usiłowanie, dokonanie)
Usiłowanie kończy się:
- niezależnie od woli sprawcy (np. chybił)
- zależnie (odstąpił od zamiaru)
KARALNOŚĆ PRZESTĘPSTWA USIŁOWANEGO
Gdyby działania/zaniechania z natury swej prowadziłyby do dokonania przestępstwa, sprawca może podlegać pokucie lub zaradczemu środkowi karnemu, chyba że dobrowolnie odstąpił od rozpoczętej realizacji przestępstwa. Gdyby zaś wynikło zgorszenie albo inna poważna szkoda lub niebezpieczeństwo, sprawca, chociaż dobrowolnie zaprzestał działania, może być ukarany sprawiedliwą karą, jednakże mniejszą od przewidzianej za przestępstwo dokonane. (k. 1328 §2)
Można ukarać tylko za usiłowanie sensu stricte(zmierza z natury)
Karalność usiłowania może być różna:
- jeśli sprawca dobrowolnie odstąpił, nie spowodował zgorszenia, poważnej szkody, niebezpieczeństwa NIE PODLEGA KARZE
- jeśli sprawca nie dokonał przest. z przyczyn niezależnych od swej woli, jednakże nie spowodował zgorszenia, poważnej szkody, niebezpieczeństwa, MOŻE BYĆ UKARANY POKUTĄ LUB ZARADCZYM ŚRODKIEM KARNYM
- jeśli usiłowanie spowodowało zgorszenie, poważną szkodę, niebezpieczeństwo, sprawca, choćby dobrowolnie odstąpił od dokonania przest., może być ukarany sprawiedliwą karą, jednakże mniejszą od przewidzianej za przestępstwo dokonane
NIE SĄ KARALNE:
- czynności przygotowawcze
- usiłowanie popełnienia przest., którego realizacja była niemożliwa
SZCZEGÓLNY RODZAJ PRZESTĘPSTW NIEDOKOŃCZONYCH
Przestępstwo, które by polegało na oświadczeniu albo innym oświadczeniu woli, doktryny lub wiedzy, należy uważać za niedokończone, jeśli to oświadczenie lub ujawnienie do nikogo nie dotarło (kan. 1330)
Oświadczenie - wypowiedź będąca wyrazem czyichś przekonań, poglądów, zajętego stanowiska bądź pismo zawierające taką wypowiedź.
Ujawnienie - uzewnętrznienie za pomocą słów lub pisma swojej woli, doktryny, wiedzy.
Przestępcze oświadczenia/ujawnienie woli są przest. niedokończonymi dopóki nikt się o nich nie dowie
Np. Heretyk nie zaciągnie kary latae sent. dopóki nikt się nie dowie (dopiero wtedy szkoda społeczna)
§ 3. WSPÓLNICY PRZESTĘPSTWA
UDZIAŁ W PRZESTĘPSTWIE KARANYM KARA FERENDAE SENTENTIAE
W razie ustanawiania kar ferendae sententiae na głównego sprawcę, ci, którzy w wyniku wspólnego porozumienia mają udział w przestępstwie, a nie są w ustawie lub nakazie wyraźnie wymienieni, podlegają karom takim samym, jakim podlega tenże sprawca, albo innym o tej samej lub mniejszej ciężkości (k. 1329 §1)
Udział w przestępstwie - współdziałanie przestępne dwóch lub więcej sprawców, podjęta w wyniku porozumienia (bez porozumienia odrębne przest., musi być wina umyslna u wszystkich)
Współdziałania czysto materialne nie jest udziałem w przestępstwie!!!
Współdziałanie:
- fizyczne > współsprawstwo
- moralne > ktoś nie bierze bezpośredniego udziału fizycznego (wpływa jednak na popełnienie przest.)
Może być:
- zleceniem
- podżeganiem (rady, prośby, zachęty, nalegania)
Z reguły współdziałanie (które decydująco wpłynęło na przest.) jest karalne jak samodzielne działanie.
Sedzie bierze pod uwage okoliczności
POMOCNICTWO - ktoś sprawcy który już podjął zamiar przest. lub usiłuje go dokonać udziela pomocy:
- materialnej (np. pomaga coś zrobić)
- moralnej (np. doradza, poucza, pociesza)
Może przejść do formy współsprawstwa.
Pomocnictwo może stanowić odrębne przestępstwo.
Sprzyjanie przestępcy po dokonaniu przestępstwa nie jest udziałem w przestępstwie, chyba że wcześniej się umówili (np.. paserstwo) Niektóre formy sprzyjania przestępcy mogłyby stanowić odrębne przest.
UDZIAŁ W PRZESTĘPSTWIE KARANYM KARĄ LATAE SENTENTIAE
Karę latae sententiae ustanowioną za przestępstwo zaciągają wspólnicy nie wymienieni w ustawie lub nakazie, jeśli bez ich udziału przestępstwo nie zostałoby dokonane, a kara jest tego rodzaju, że może dotknąć; w przeciwnym razie karami ferendae sententiae (k. 1229 § 2)
Karę l.s. zaciągaja wszyscy uczestnicy konieczni, a jak nie mogą to kara f.s.
ROZDZIAŁ IV
KARY I INNE ŚRODKI KARANIA
Karami kościelnymi są:
- cenzury (kary poprawcze)
- kary ekspiacyjne
Inne środki karania:
- karne środki zaradcze
- pokuty
§ 1. CENZURY
POJĘCIE CENZURY
CENZURA - kara, która człowieka: ochrzczonego, występnego i opornego względem ustawy lub nakazu pozbawia niektórych dóbr duchowych lub złączonych z duchowymi dopóty, dopóki ten, po zaprzestaniu oporu, nie zostanie od niej uwolniony.
Nazwa od lac. Censeo (szacuje, oceniam, sądzę)
U Rzymian oznaczała urząd cenzora (sporządzał listę obywateli, dzielił ich na klasy, czuwał nad moralnością, wystawiał przy ich nazwisku NOTĘ CENZORSKĄ - pozbawiała obywatela praw honorowych i przywilejów
Początkowo wszystkie kary w pr. kan. miały charakter ekspiacyjny (charakter zadośćuczynienia), w III w ustanowiono cenzury (ch. poprawczy)
Innocenty III (1198-1216) - przez cenzurę należy rozumieć ekskomunikę, interdykt, suspensę.
Dopiero w XVI w. komentatorzy wyraźnie rozróżnili kary ekspiacyjne i cenzury.
Cenzura- kara poprawcza
cel: poprawa przest.
warunek: opór przestępcy względem ustawy/nakazu (opór kiedy sprawca wie o karze i nie chce zrezygnować z przest.)
Przy karze fer. sent. upomnienie jest konieczne
Przy karze latae sent. upomnienie jest zawarte w ustawie/nakazie
Czas: do czasu poprawy
Cenzury: EKSKOMUNIKA, INTERDYKT, SUSPENSA
EKSKOMUNIKA
UWAGI WSTĘPNE
Chrzest - człowiek staje się członkiem wspólnoty ludu Bożego.
Ekskomunika - sprawia że więzy miedzy ukaranym a wspólnotą wiernych stają się luźne,
- środek prawnym, którym K. uznaje kogos za niezdolnego do życia we wspólnocie (pozbawia go zatem dóbr)
- nie usuwa ze wspólnoty (chrzest niezniszczalne znamie)
- nie pozbawia współuczestnictwa czysto wewn. (opartego na wierze, łasce, miłości)
- pozbawia uczestnictwa w określonych czynnościach zewnętrznych, które wywołuja uświęcające skutki wewnętrzne
- pozbawia udziału w wykonywaniu kościelnych posług, zadań, i aktów rządzenia.
Wiernego ogłasza się za wyłączonego ze zgromadzenia wiernych, ale jednocześnie chce mu pomóc środkami prawnymi.
Ekskomunika nie jest odwetem ale KARĄ POPRAWCZĄ.
CEL: ponowne zbliżenie się do Boga, refleksja nad samym sobą
NAJCIĘŻSZA KARA KOŚCIELNA!!!
- Istnieje od pocz. K., już św. Paweł wymierzył te karę.
- Dynamiczny rozwój w średniowieczu
- Innocenty IV na Soborze Liońskim (1245) - nakazał rozważne wymierzanie
- podobnie KPK 17 i 83
SKUTKI EKSKOMUNIKI
1/ skutki ekskomuniki nie stwierdzonej kanonicznie
Ekskomunikowanemu zabrania się:
- udziału ministerialnego w sprawowaniu Ofiary Eucharystii i wszelkich innych obrzędach kultu
- sprawowania sakramentów i sakramentaliów oraz przyjmowania sakramentów
- piastowania urzędów kościelnych oraz spełniania kościelnych posług i zadań, wykonywania aktów rządzenia
Ekskomunika nie stwierdzona - nie została stwierdzona wyrokiem/dekretem > skutki takiej ekskomuniki są łagodniejsze od wymierzonej/stwierdzonej
2/ skutki ekskomuniki wymierzonej lub stwierdzonej kanonicznie
Skutki:
- gdyby odważyłby się działać wbrew k. 1331 § 1 n. 1, powinien być usunięty albo czynność litur. należałoby przerwać (chyba że byłoby to niemożliwe z ważnego powodu)
- nieważnie podejmuje akty rządzenia, które wg k. 1331 §1 n3 są niegodziwe
- nie może korzystać z przywilejów wcześniej mu udzielonych
- nie może ważnie otrzymać godności, urzędu ani żadnego zadania w K.
- traci dochody z tytułu godności, urzędu, wszelkich zadań i pensji gdyby mu była przyznana w Kościele
Ekskomunika wymierzona - ekskomunika ferendae sententiae, wymierzona wyrokiem sądowym/dekretem właściwej władzy
Ekskomunika stwierdzona - ekskomunika latae sententiae, ogłoszona w wyniku postępowania sądowego lub pozasądowego
Ekskomuniki są nierozdzielne !!!
Dawne prawo rozróżniało ekskomuniki:
- większą - wszystkie skutki
- mniejszą - zakaz przyjmowania sakramentów (zaciągały osoby będące w kontakcie z ekskomunikowanymi)
Zniosła ją konst. Apost „Apostolacie Sedis”Piusa IX 1869
Marcin V na soborze w Konstancji pozwolił wiernym na kontakty z ekskomunikowanymi (zakaz z nietolerowanymi)
Podział na tol/nielot. Jeszcze w 1917, w nowym brak
INTERDYKT
UWAGI WSTĘPNE
Nazwa: interdico (zakazuje, zabraniam)
W pr. rzymskim oznaczał zakaz urzędowy, wyrok bądź rozporządzenie pretora.
INTERDYKT - cenzura, zabrania wiernemu pozostającemu we wspólnocie K. korzystania z niektórych dóbr duchowych
Kara mniejsza od ekskomuniki (nie wylącza ze spolecz.):
- wprowadzona ze względu na karanie calych społeczności,
- ustaje życie liturgiczne
- mógł być cenzurą lub karą odwetową
Rys historyczny:
- w pr. part. już w VI w
- dynamika w XII, XIII
- papieże przeciwko nadużywaniu tej kary
- KPK 17:
- rozróżniał interdykty:
- OSOBOWE (bezpośrednio dotyczyły osoby, wszędzie ją wiązały)
- LOKALNE (zakaz obrzędów w danym miejscu)
Oba dzieliły się na szczególne i ogólne (w zależności od kręgu osób)
Sz. inter. osobowy > 1/kilka osób fiz.
Og. inter. osobowy > osoby prawne/społeczność (np. miasto)
Sz. inter. lokalny > ścisle oznaczone miejsce np. kościół
Og. Inter. ogólny > terytorium panstwa, prowincji, parafii
Ponadto : istniał Inter. zabraniający wstępu do kościoła
Wg KPK83' istnieje tylko INTERDYKT OSOBOWY.(znikoma skuteczność lokalnego)
SKUTKI INTERDYKTU
Skutki interdyktu:
W zależności czy stwierdzony czy zaciągnięty:
a/ jako cenzura latae sent.:
- zakaz jakiegokolwiek udziału ministerialnego w sprawowaniu Ofiary Euch. I wszelkich innych obrzędach religijnych
- zakaz sprawowania sakramentów i sakramentaliów
- zakaz przyjmowania sakramentów
b/ jako cenzura ferendae sent:
- to co przy cenzurze latae sent. + k. 1331§1 n.1 tzn w razie wymierzenia lub stwierdzenia interdyktu, ukarany powinien być usuniety od udziału w czynności liturgicznej albo czynność liturgiczną należy przerwać, jeśli można tego dokonać bez poważnych trudności
SKUTKI INTERDYTU SĄ NIEROZDZIELNE!!!
SUSPENSA
UWAGI WSTĘPNE
SUSPENSA:
- cenzura (kara poprawcza)
- zabrania duchownemu:
a/ wykonywania wszystkich lub niektórych aktów władzy święceń bądź władzy rządzenia
b/ korzystania z uprawnień bądź pełnienia obowiązków związanych z urzędem.
- dotyczy tylko duchownych!!!
- nazwa od suspenso ( zawieszam) > zawiesza ona duchownego w czynnościach urzędowych
Rodzaje:
- OGÓLNA > zawiera wszystkie skutki suspensy wyrażone w ustawie
- SZCZEGÓLNA(częściowa) > bliżej określona np. zawieszenie władzy rządzenia
SKUTKI SUSPENY SĄ ROZDZIELNE!!! (inaczej niż ekskomunika, interdykt)
SKUTKI SUSPENSY
Suspensa dotyczy tylko duchownych i zabrania:
- wszystkich/niektórych aktów władzy święceń
- wszystkich/niektórych aktów władzy rządzenia
- korzystania z wszystkich lub niektórych uprawnień bądź wykonywania wszystkich/niektórych obowiązków związanych z urzędem
Ustawa/nakaz mogą zawierać postanowienie, że suspensowany, jeśli zapadł wyrok skazujący/stwierdzający, nie może ważnie wykonywać aktów rządzenia (k. 1333§2)
Zakaz nigdy nie dotyczy:
- urzędów i władzy rządzenia, które nie podlegają władzy przełożonego ustanawiającego karę
- prawa do mieszkania, jeśli obwiniony nabył je z racji urzędu
- prawa do zarządzania dobrami, jakie należałyby do urzędu sprawowanego przez samego suspendowanego, jeśli kara byłaby latae sententiae
Suspensa zabraniająca pobierania dochodów, stypendium, pensji itp. pociąga za sobą obowiązek zwrócenia wszystkiego, co zostało bezprawnie przyjęte, nawet dobrej wierze (k. 1333§4)
ZAKRES SUSPENSY
Suspensa może być ogólna lub szczególna (zob. wcześniej)
Zakres określa:
- ustawa
- nakaz
- wyrok/dekret wymierzający karę
Zasada ta nie ma zastosowania do ogólnej suspensy latae sent.
Suspensę latae sent bez żadnego określenia/ograniczenia może ustanowić tylko ustawa(powszechna/part) nie zaś NAKAZ!
Taka kara wywołuje wszystkie skutki k. 1333 §1
Nakazem/ustawą można ustanowić ogólną suspensę ferendae sententiae (zob k. 1334 §1)
Ratio legis: wykluczenie nadużyć
ZAWIESZENIE CENZURY
Jeżeli cenzura:
- zabrania sprawowania sakramentów lub sakramentaliów albo
-podejmowania aktów rządzenia,
zakaz zostaje zawieszony, ilekroć jest to konieczne do udzielenia posługi wiernym znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci;
jeśli cenzura wiążąca mocą samego prawa nie została deklarowana, zakaz ulega ponadto zawieszeniu, ilekroć wierny prosi o sakrament lub sakramentalia bądź o akt rządzenia; wolno zaś o to prosić z jakiejkolwiek słusznej przyczyny. (K. 1335)
Przepis łagodzi skutki eks, inter, sus na korzyść wiernego znajdującego się w sytuacji szczególnej
Złagodzenie uzależnione jest od rodzaju cenzury:
> jeśli c. została wymierzona / stwierdzona została c. latae sent. :
- zakaz sprawowania sakramentów i sakramentaliów, wykonywania aktów rządzenia jest zawieszony w odniesieniu do wiernych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci
> jeśli cenzura latae sent, nie jest stwierdzona kanonicznie:
- zakaz sprawowania sakramentów i sakramentaliów, wykonywania aktów rządzenia ulega zawieszeniu w odniesieniu:
- do wiernych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci,
- do tych, którzy na podstawie słusznej przyczyny proszą o sakramenty lub sakramentalia bądź o akt rządzenia
Zawieszenie zakazów powoduje że duchowny mimo pozostawiania w c. godziwie udziela sakr/sakramentaliów, wykonuje akty jurysdykcyjne
Rato legis:
- humanitaryzm
- troska o wiernych (aby nie zostali bez kapłanów
Sprawowania:
a/ sakr/sakramentaliów zabraniają:
- ekskomunika
- interdykt
- ewentualnie suspensa
b/ wykonywania aktów rządzenia:
- ekskomunika
- ewentualnie suspensa
Akty rządzenia(jurysdykcyjne) są tylko niegodziwe >>> jeśli eks. latae sent. nie została stwierdzona kanonicznie
(w przeciwnym razie(także podczas wymierzania eks) akty te są NIEWAŻNE!!!
Akty rządzenia których zabrania suspensa (nawet w razie wym/stwier) tylko NIEGODZIWE
(chyba że ustawa/nakaz postanawiają że po wym/stwierdzeniu suspensy są nieważne)
§ 2. KARY EKSPIACYJNE
POJĘCIE KAR EKSPIACYJNYCH
Kary ekspiacyjne - kary bezpośrednio zmierzające do zadośćuczynienia za popełnione przestępstwo.
Mogą obowiązywać:
- na zawsze
- na czas określony/nieokreślony
W KPK17 znane jako kary odwetowe
W KPK 83 zrezygnowano z tej nazwy, k. ekspiacyjne pośrednio mają na celu poprawę przestępcy (poprzez zadośćuczynienie za naruszenie porządku wspólnoty lub wyrządzoną krzywdę)
KATALOG KAR EKSPIACYJNYCH
a. KARY FERENDAE SENTENTIAE
Katalog:
1- zakaz/nakaz przebywania w określonym miejscu lub na określonym terytorium
2- pozbawienie władzy, urzędu, zadania, prawa przywileju, uprawnienia, Łaski, tytułu, odznaczenia, nawet czysto honorowego
3- zakaz korzystania z tego, o czym jest mowa w k. 1336§1n2 albo zakaz korzystania z tego w określonym miejscu lub poza określonym miejscem; zakazy te nigdy nie obowiązują pod sankcją nieważności
4- karne przeniesienie na inny urząd
5- wydalenie ze stanu duchownego
Nowy KPK 83 - redukcja kar, zrezygnowano z podziału na świeckich i duchownych
Do katalogu można włączyć inne kary ustanowione ustawą.
b. KARY LATAE SENTENTIAE
karami ekspiacyjnymi latae sent mogą być tylko zakazy wykonywania władzy, urzędu i zadan oraz korzystania z nabytych praw, przywilejów, uprawnień, łask tytułów i odznaczeń, nawet czysto honorowych, jak również zabraniające tego w określonym miejscu lub poza określonym miejscem
NIEKTÓRE WYJASNIENIA
ZAKAZ LUB NAKAZ POBYTU
Zakaz przebywania na określonym miejscu lub terytorium może dotyczyć: (K.1337§1)
-duchownych
- zakonników;
Natomiast nakaz przebywania:
- duchownych diecezjalnych
- zakonników w ramach ich konstytucji.
Do wydania nakazu przebywania na określonym miejscu lub terytorium > wymagana jest zgoda ordynariusza tego miejsca,
(chyba że chodzi o dom przeznaczony również dla duchownych spoza diecezji, odbywających pokutę lub podejmujących poprawę.) (K. 1337§2)
POZBAWIENIA I ZAKAZY NIEDOZWOLONE
-Pozbawienia i zakazy, wyliczone w kan. 1336, § 1, n. 2 i 3, nigdy nie obejmują władzy, urzędów, zadań, praw, przywilejów, uprawnień, łask, tytułów, odznaczeń, które nie podlegają władzy przełożonego ustanawiającego karę
- Nie można pozbawić władzy święceń, lecz jedynie zakazać jej wykonywania lub niektórych jej aktów; również nie można pozbawić kogoś stopni akademickich.
ZAWIESZENIE NIEKTÓRYCH KAR EKSPIACYJNYCH
-Odnośnie do zakazów wyliczonych w kan. 1336, 1, n. 3 należy zachować normę odnoszącą się do cenzur, podaną w kan. 1335.
Zakaz wykonywania władzy, urzędu i zadań oraz korzystanie z nabytych praw, przywilejów, uprawnień, łask, tytułów i odznaczeń ulega zawieszeniu, ilekroć jest to konieczne do zaradzenia potrzebom wiernych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci. Gdyby zaś zakaz latae sent nie był stwierdzony kanonicznie, zawieszenie jego ponadto nastąpiłoby, ilekroć wierny prosiłby o sakrament/sakramentalia bądź o akt rządzenia na podstawie każdej słusznej przyczyny.
KARA WYDALENIA ZE STANU DUCHOWNEGO
Najcięższa kara wobec duchownych(pozbawienie władzy świeceń) - w KPK 17 nazwa degradacja
Wydalenie jest zawsze karą FERENDAE SENTENTIAE!
Może ją wymierzyć tylko trybunał kolegialny za:
1- apostazję, herezję, schizmę
2- znieważenie postaci eucharystycznych
3- zastosowanie przymusu fizycznego wobec Bp Rzymskiego
4- solicytacja
5- usiłowanie zawarcia małżeństwa
6- cięższe naruszenie szóstego przykazania Bożego
Kary wydalenia nie można ustanowić ustawą partykularną/nakazem
Ponadto duchowny może utracić stan poprzez:
- wyrok/dekret orzekający nieważność świeceń
- reskrypt SA
§ 3. KARNE ŚRODKI ZARADCZE I POKUTY
KARNE ŚRODKI ZARADCZE
UWAGI WSTĘPNE
- nie są to kary za popełnione przestępstwo, cel: ZAPOBIEGANIE
- wymierzane kiedy:
a/ zachowanie prowadzi do przest
b/ podejrzenie że zostało już popełnione
Środki: upomnienie i nagana
UPOMNIENIE (monitio)
Tego, kto znajduje się w bardzo bliskiej okazji popełnienia przestępstwa lub na kogo w wyniku przeprowadzonego dochodzenia pada poważne podejrzenie popełnienia przestępstwa, ordynariusz może osobiście lub przez innego upomnieć. (k.1339§1)
UPOMNIENIE KANONICZNE- ostrzeżenie, a jednocześnie pouczenie i karcące zwrócenie uwagi na to co należy czynić/zaniechać dokonane w związku z zaistniała bardzo bliską okazją do popełnienia przestępstwa lub podejrzeniem o popełnienie przestępstwa.
Autor: ordynariusz/osoba UPOWAŻNIONA
NAGANA (correptio)
Temu, którego postępowanie powoduje zgorszenie lub poważne naruszenie porządku publicznego, może także udzielić nagany, w sposób dostosowany do szczególnych warunków osoby i faktu. (k. 1339§2)
NAGANA - skarcenie osoby winnej zgorszenia lub poważnego naruszenia porządku społecznego, dokonanym przez ordynariusza lub przez osobę przez niego upoważnioną w sposób przepisany prawem
(to nie nagana ojcowska/braterska - tą może nałożyć każdy przełozony )
Zgorszenie powinno być stwierdzone w dochodzeniu
Nagana może zawierać zagrożenie kary surowszej, może być ponowiona
UDOKUMENTOWNIE UPOMNIENIA I NAGANY
Upomnienie lub nagana powinny być zawsze możliwe do stwierdzenia przynajmniej na podstawie jakiegoś dokumentu przechowywanego w tajnym archiwum kurii. (k. 1339 §3)
Upomnienie/nagany mogą być publiczne/tajne:
a/ są publ jeśli ordynariusz osob/przez osobę upoważnioną udziela ich:
- ustnie wobec notariusza > trzeba sporządzić urzędowy akt
- 2świadków > urzędowy akt
- przesyła pismo > kopia + dokument doręczenia
b/ tajne - 4 oczy > powinien jednak świadczyć o tym jakiś dokument
POKUTY
Pokutą, która może być nałożoną w zakresie zewnętrznym, jest obowiązek wykonania jakiegoś aktu religijności, pobożności lub miłości (k.1340§1)
POKUTA - uczynki religijności, pobożności lub miłości nakazane przez ordynariusza głównie celem zastąpienia kary lub jej zwiększenia. Jest to pokuta zewnętrzna(kanoniczna)
Różni się od sakramentalnej
POKUTA KANONICZNA:
- publiczna (uczynki trzeba spełniać jawnie, np. odbycie pielgrzymki)
- tajna
Nigdy pokuty publicznej za przest. tajne, za przestępstwo publiczne można jednak nałożyć pokute tajną
Pokuty może ordynariusz według własnego roztropnego uznania dołączać do karnego środka upomnienia lub nagany
Pokuty powinno się wymierzać według skruchy
ROZDZIAŁ V
APLIKOWANIE KAR
Ogólne zasady aplikowania kar - normy dotyczące wymierzania lub stwierdzenia kar z wyłączeniem norm proceduralnych
§ 1. WSZCZYNANIE POSTĘPOWAINA KARNEGO
Ordynariusz dopiero wtedy powinien wszcząć:
- postępowanie sądowe
- administracyjne
celem wymierzenia lub deklaracji kary,
gdy uznał, że:
-ani braterskim upomnieniem
- naganą
- innymi środkami pasterskiej troski (perswazja, dialog, ojcowskie pouczenia itp.)
nie można w sposób wystarczający:
- naprawić zgorszenia,
- wyrównać naruszonej sprawiedliwości i
- doprowadzić do poprawy winnego.
SALUS ANIMARUM SUPREMA LEX ESTO
Ordynariusz nie może karać czysto formalnie
Te przesłanki odnoszą się do wymierzenia i stwierdzenia kary!!!
§ 2. Sądowe i administracyjne postępowanie karne
-Ilekroć uzasadnione przyczyny przeszkadzają w przeprowadzeniu procesu sądowego, karę można wymierzyć lub deklarować dekretem pozasądowym.
- środki karne i pokuty mogą być w każdym wypadku nakładane dekretem ( dobrowolnie).
Reguła: postępowanie sądowe(gwarancja sprawiedliwości)
Wyjątki: akt adm (jeżeli uzasadnione przyczyny, np. postulat działania bez rozgłosu, czas nagli)
Dekretem nie można wymierzać lub deklarować kar:
- wiążących na stałe
- kar, których zabrania wymierzać dekretem ustanawiająca je ustawa lub nakaz. (np. stwierdzić ekskomuniki, wydalić duchownego)
Co ustawa lub nakaz mówią odnośnie do sędziego, gdy chodzi o wymierzanie lub deklarowanie kar w sądzie, należy stosować także do przełożonego, który dekretem pozasądowym wymierza lub deklaruje karę, jeśli nie wiadomo czego innego i nie chodzi a przepisy dotyczące jedynie procedury.
§ 3. UPRAWNIENIA SĘDZIEGO PRZY WYMIERZANIU KAR
Jeśli ustawa lub nakaz daje sędziemu władzę wymierzenia lub niewymierzenia kary, sędzia może także zgodnie ze swoim sumieniem i roztropnością złagodzić karę lub zamiast niej nałożyć pokutę.
Upoważnienie to jeżeli słowa fakultatywne.
Niewymierzenie kary odnosi się zazwyczaj do kary nieokreślonej
Złagodzenie/pokuta do kary określonej
Sędzia (mimo słów obligatoryjnych) zgodnie z sumieniem i roztropnością może:
1/ odłożyć wymierzenie kary na czas bardziej stosowny, jeśli przewiduje się, że z pospiesznego ukarania wyniknie większe zło
2/ powstrzymać się od wymierzenia kary albo wymierzyć karę łagodniejszą bądź zastosować pokute, jeśli obwiniony poprawił się i naprawił zgorszenie albo jeśli już przez władzę świecką został wystarczająco ukarany lub przewiduje się, że zostanie ukarany
3/ zawiesić obowiązek przestrzegania kary ekspiacyjnej, jeśli winny dopuścił się przestępstwa po raz pierwszy po latach nienagannie przeżytych, a nie zachodzi konieczność naprawienia zgorszenia, tak jednak, że gdyby winny w okresie oznaczonym przez sędziego ponownie dopuścił się przestępstwa, poniesie karę za obydwa przestępstwa, chyba że już upłynął czas przedawnienia skargi karnej z racji pierwszego przestępstwa.
Warunkowe zawieszenie nie może być zbyt długie(KPK 17 - 3 lata, obecnie decyduje sędzia)
Nowy KPK nie wyjmuje ja 17' żadnej kary ekspiacyjnej spod warunkowego zawieszenia
Warunki zawieszenia:
- po raz pierwszy dopuścił się przestępstwa
- dotąd życie przykładne
- nie nagli konieczność naprawienia zgorszenia
Jeżeli upłynie okres warunku karę uważa się za niebyłą. Jeżeli popełnił nowe przestępstwo to sędzia wymierza do starej kary nową.( chyba ze skarga do pierwszego przestępstwa się przedawniła)
Ilekroć przestępca miał:
a/ jedynie niepełne używanie rozumu albo
b/ dopuścił się przestępstwa pod wpływem:
- bojaźni,
- konieczności,
- wzburzenia uczuciowego lub w stanie nietrzeźwym bądź w innym podobnym wzburzeniu umysłu,
sędzia może się także powstrzymać od wymierzenia jakiejkolwiek kary, jeśli uważa, że w inny sposób można lepiej osiągnąć jego poprawę.
Ilekroć winny popełnił wiele przestępstw i zbyt wielka byłaby suma kar, pozostawia się roztropnemu uznaniu sędziego złagodzenie kar w słusznych granicach.
(w KPK17 sędzia mogł wymierzyć najwyższą karę + pokuty, środki karne)
§ 4. UPOMNIENIE WARUNKIEM WYMIERZENIA CENZURY
Cenzury nie można ważnie wymierzyć bez wcześniejszego jednego przynajmniej upomnienia, by winny zaniechał uporu i bez dania mu odpowiedniego czasu na poprawę. (inaczej nie jest ważne wymierzenie cenzury!!!)
Należy uważać, że od uporu odstąpił winny, który rzeczywiście żałował popełnienia przestępstwa, a ponadto odpowiednio naprawił szkody i zgorszenie lub przynajmniej poważnie to przyrzekł. (opinia sądu)
Cenzura jest karą poprawczą.(spełniony zatem cel)
UPOMNIENIE - wezwanie obwinionego do opamiętania, a jednocześnie ostrzeżeniem, przez które sędzia/przełożony oznajmia obwinionemu, że zostanie mu wymierzona cenzura, jeśli w określonym czasie nie odstąpi od oporu.
Nie jest konieczne osobne upomnienie jeżeli nakaz został wyraźnie obwarowany cenzurą!!!
Udzielenie cenzury powinno być udokumentowane.
Należy wyróżnić upomnienie ustawowe które mieści się w słowach ustawy latae sent.(nie trzeba dodatkowego upomnienia)!!!
§ 5. PASTERSKIE I KARNE ŚRODKI ZARADCZE
WOBEC NIE UKARANEGO
Gdy winny zostaje uwolniony od oskarżenia albo nie wymierza mu się żadnej kary, ordynariusz może:
- odpowiednimi upomnieniami
- innymi środkami pasterskiej troski,
- środkami karnymi ( gdy to jest wskazane)
zaradzić jego pożytkowi oraz dobru publicznemu
§ 6. ZALECENIA NA KORZYŚĆ OBWINIONEGO
JEŚLI KARA NIE JEST OKREŚLONA
Jeśli kara jest nie określona, a ustawa czego innego nie zastrzega, sędzia nie powinien wymierzać cięższych kar, zwłaszcza cenzur, chyba że domaga się tego bezwzględnie ciężkość przypadku; kar zaś wiążących na stałe nie może wymierzać.
Ustawodawca najczęściej nie określa kary (aby dać swobodę sędziemu - sprawiedliwy wyrok)
Swoboda ta jest ograniczona:
- nie wolno kary cięższej, zwłaszcza cenzury (chyba ze zezwala ustawa/domaga się tego ciężkość przest.)
- bezwzględnie nie wolno wymierzać kary wieczystej
DUCHOWNEMU NALEŻY ZAPEWNIĆ GODZIWE UTRZYMANIE
Przy wymierzaniu kar duchownym zawsze trzeba uważać, żeby nie pozbawić ich tego, co jest konieczne do godziwego utrzymania, chyba że chodzi o wydalenie ze stanu duchownego
Wydalonemu zaś ze stanu duchownego, który z powodu kary znalazł się rzeczywiście w niedostatku, ordynariusz powinien przyjść z pomocą w możliwie najlepszy sposób
Duchowny ma prawo do godziwego utrzymania (k 281)
§ 7. OBOWIĄZEK PRZESTRZEGANIA KARY
Kara wiąże winnego wszędzie, także po ustaniu władzy tego, kto karę ustanowił lub wymierzył, chyba że co innego wyraźnie zastrzeżono.
Obowiązek przestrzegania kary rozciąga się na 2 zakresy:
- wewnętrzny (relacja do Boga)
- zewnętrzny (wobec wspólnoty)
Obowiązek przestrzegania - oznacz że obwiniony musi karę uznać za słuszną, odcierpieć ją i poddać się jej skutkom. Jeżeli chodzi o cenzury to ukarany dodatkowo jest zobowiązany do odstąpienia od oporu wobec prawa i do zwrócenia się z prośbą o zwolnienie z kary
Wyjątki:
- niektóre ustawy mogą mieć charakter terytorialny
- niektóre mogą tez ustać wraz z końcem władzy przełożonego
- ponadto ustawa zawiesza niekiedy obowiązek zachowania niektórych skutków kary
§ 8. ZAWIESZENIE NIEKTÓRYCH SKUTKÓW KARY
W RAZIE GROŻĄCEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA ŚMIERCI
Jeśli kara zabrania przyjmowania sakramentów lub sakramentaliów, zakaz ulega zawieszeniu, jak długo winny znajduje się w niebezpieczeństwie śmierci.
Przyjmowania sakramentów zabraniają: ekskomunika i interdykt (nie zabraniają sakramentaliów - te mogą być zakazane w k. ekspiacyjnej)
Gdy ustaje niebezp >>> zakaz powraca
ZE WZGĘDU NA NIEBEZPIECZEŃSTWO ZGORSZENIE LUB ZNIESŁAWIENIA
Obowiązek zachowywania kary wiążącej mocą samego prawa, która ani nie została deklarowana, ani też nie jest notoryczna w miejscu przebywania przestępcy, o tyle zostaje zawieszony w całości lub w części, o ile winny nie może jej zachować bez niebezpieczeństwa poważnego zgorszenia lub zniesławienia
Tylko skutki kary latae sent.( niestwierdzonej kanonicznie i nie notorycznej)
Niebezpieczeństwo publ. zgorszenia - gdyby zachowanie skutków cenzury latae sent. miało stac się okazją do popełnienia grzechów ciężkich, wywrzeć zły wpływ na innych, wywołać oburzenie
Dlatego np. kapłan, który popełnił przestępstwo bez rozgłosu, mógłby odprawić Mszę Św., gdyby w przeciwnym razie wywołałby oburzenie sytuacją
Niebezpieczeństwo zniesławienia >>> np. kapłan zachowując skutki cenzury latae sent., miał się narazic na podejrzenie, a tym samym na utratę lub zmniejszenie poważania/szacunku u ludzi, albo wierny nie idzie do komunii
Niebezpieczeństw tych by nie było gdyby kara została wymierzona lub stwierdzona.
§ 9. SKUTKI APELACJI LUB REKURSU
Apelacja lub rekurs od wyroków sądowych lub dekretów wymierzających lub deklarujących jakąkolwiek karę mają skutek zawieszający.
APELACJA - odwołanie się od wyroku sędziego niższego do wyższego celem ponownego rozpatrzenia sprawy oraz uchylenia lub zmiany wydanego wyroku
W postępowaniu sądowym
REKURS - odwołanie się od dekretu, wydanego przez przełożonego niższego do wyższego w celu ponownego rozpatrzenia sprawy, zmiany uchylenia dekretu
W postępowaniu administracyjnym
Apelować może jedynie promotor sprawiedliwości, jeśli uważa że wyrok nie usuwa zgorszenia i nie czyni zadość sprawiedliwości???
Mają skutek zawieszający >>> wykonanie wyroku do czasu ukończenia postępowania odwoławczego
Zasada: LITE PENDENTE, NIHIL INNOVETUR
Wg kpk17 skutek zawieszający odnosił się kar odwetowych, nie zaś do cenzur
Wg kpk83 wszystkie kary, środki, pokuty
O odwołaniu nie może być mowy przy cenzurze latae sent!!! (wiążę od razu bez obrony)
6