Językoznawstwo-to nauka o językach ludzkich, żywych i martwych oraz pomocniczych, jęz zywy - to taki, którego uzywaja jako rodzimego, pierwszego członkowie jakiegoś społeczeństwa współczesnego obserwatorowi np.polski, wegierski, jezyk martwe-to takie, które były niegdyś zywe, ale w epoce obcej współczesnemu obserwatorowi np.znane ludziom specjalnie kształconym w tej dziedzinie np.łacina, starogreka: Wyróżniamy 3 klasy jez martwych: 1. jez martwe o tradycji ciągłej -ich znajomośc w jakims środowisku nigdy nie wygasła(łacina, SCS) 2. jez odcyfrowane- ich znajomość kiedyś zanikła ale pozostały po nich teksty pisane, których póżnejsze odcyfrowanie przez badaczy pozwoliło odnowić znajomość języka(egipski, sumeryjski) 3 jez zrekonstruowane- nie pozostały po nich teksty pisane, ale nie zeszły ze świata bezpotomnie, przekształciły się w pewna liczbę nowych jezyków, przez porówanie ich udało się lingwistom je odtworzyc(prasłowianski, pie)
Jezyk pomocniczy- nie ma i nie było takiej ziorowosci, której członkowie uczyliby się go jako pierwszego w swoim zyciu, tłumaczy się to przyczynami społecznymi, często jest przeznaczony(np. esperant) do porozumienia się miedzy ludzmi o róznych jezykach ojczystych, taki jezyk pomocniczy jest miedzyetniczny, inny przypadek: w obrębie jakiejś zbiorowości o wspólnym jezyku ojczystym jakas grupa ludzi uzywa miedzy soba oprócz jez ojczystego także specjalnego jezyka pomocniczego, ale tylko wtedy, gdy nie chce być zrozumiana przez niewtajemniczonych, taki jezyk pomocniczy nazywamy tajnym , nie zawsze jezyk pomocniczy miedzyetniczny jest jez sztucznym.Zdarza się, że grupy ludzkie często stykające się ze soba, ale mwiace zupełnie róznymi jezykami, stopniowo przekształcaja mieszanine swych jezyków, z apomoca której pierwotnie się porozumiewali, w dalszym ciagu słuzy on do porozumienia międzygrupowego, taki jezyk nazywamy pidżinem, po jeszcze dłuższym czasie może się zdarzyc, ze jedna z grup całkowicie porzuci swój dawny jezyk na rzecz Pidżinu i zacznie uczyc go swoje dzieci, jako pierwszego jezyka w ich zyciu.Taki jezyk etniczny, powstały z pidginu nazywa się jez kreolskim.
Językoznawstwo ogólne- zalicza się do niego taka problematyke: dzieje językoznawstwa, dialekterystykę poszczególnych kierunków i metod badawczych stosowanych przez ich zwolenników, elementy teorii jez. Językoznawstwo stosowane- w szerszym znaczeniu- nauka o możliwościach i sposobach wykorzystania osiągnięć językoznawstwa w róznych dziedzinach zycia oraz w innych dyscyplinach nauki.Do j.s zalicza się przede wszystkim badania nad efektywnością nauczania jezyków obcych, nad poprawnością jezykowa, badania nad doskonaleniem tłumaczenia maszynowego, teoria przekładu, logopedię, opracowywanie alfabetów dla jęz, które nie znały do tej pory piśmiennictwa, w węższym znaczeniu- dydaktyka jęz obcych, glottodydaktyka, językoznaws synchroniczne- bada język w danym momencie jego rozwoju.Przedmiotem zainteresowania jest sposób funkcjonowania mechanizmu jęz, niezależnie od pochodzenia jego poszczegolnych elementów.Wazna role odgrywa tu problem funkcji poszczególnych element j ęzyka i ich miejsce w systemie języka. Językoznaw synchr zaczęło się rozwijac bujnie dopiero z chwila zapanowania założen i metod strukturalistycznych w nauce o języku.Ostre rozgraniczenie badań synchronicznych i diachronicznych przeprowadził F de Saussure.Od tej pory podkreśla się,ze ze względu na to, iż przeciętni użytkownicy jęzka nie znają historii jego rozwoju, a mimo to posługuja się nim poprawnie, opis mechanizmu funkcjonowania języka musi być przeprowadzony na podstawie jego aktualnego stanu, tj. w ujeciu synchronicznym.
Językoznawstwo diachroniczne- dział językoznaws zajmujący się zagadnieniami rozwoju jezyka z punktu widzenia zmian, jakim on podlega w czasie. Jaka nauka zaczeła się kształtowac na przełomie IXI i XX wieku?, kiedyzaczeły powstawac poszczególne filologie?, które pociagały za soba zainteresowania starymi tekstami.Ważnym pojęcie jest prawo głosowe.Do wysokiego rozwoju jez diachron doprowadzili młodogramatycy, dla których ten typ językoznaw stanowił jedyny przedmiot zainteresowań i którzy gramatyke opisowa traktowali tylko jako środek do nauczania języka w szkole.Drugim waznym osiągnięciem metodologicznym było wprowadzenie do badań diachronicznych pojęcia analogii. W okresie strukturalizmu zainteresowanie zagadnieniami rozwoju języka zmalało na rzecz problematyki synchronicznej.Kuryłowicz starał się uscislic pojęcie analogii i zastosować je do badania takich zjawisk w rozwoju jezyka jak akcentuacja i oboczności.
Językoznawstwo deskryptywne(opisowe) - opisuje język wyłącznie w aspekcie synchronicznym, czyli w danym momencie jego rozwoju, zajmuje się opisanie form językowych(ta odmiana nie mówi, jaka forma jest lepsza)
Językoznaws normatywne- stanowi o normach jezyka standardowego i wykorzystuje metode polityki planowania językowego. Jezyk podlega działaniom legislacyjnym. To, co w świadomości ogółu rozumiane jest pod terminem językoznawstwa, to własnie sztuka poprawnego mówienia. Gramatyki normatywne zajmowały się wskazywaniem konstrukcji poprawnych,a eliminowaniem tych, które zagrażaja czystości języka. Najwaz zadaniem jest takie kształtowanie jezyka, by mógł jak najlepiej spełniac swe funkcje społeczne.
Związki językoznaw z innymi naukami:
Antropologia- nauka zajmująca się człowiekiem z punktu widzenia biologii. Czy istnieja związki pomiedzy zróżnicowaniem fizycznym a językowym ludności? Czy język jest organicznie związany z człowiekiem? W jaki sposób doszło do powstania mowy ludzkiej?
Anatomia i fizjologia- ich związek z język jest podkreślany od czasów narodzi fonetyki eksperymentalnej. Wynika on stad, że dzwieki mowy ludzkiej powstaja jako rezultat określonych procesów zachodzących w organizmie ludzkim.Wytwarzane są przy pomocy narzadów zwanych artykulacyjnymi, których opisem zajmuje się anatomia.
Akustyka- jej osiągnięcia maja znaczenie dla nowoczesnej fonetyki, umozliwia bowiem dokładna analize ciągu fonicznego.Elementy dźwiękowe sa klasyfikowane przez akustyke w jednostkach wymiernych i podlegających jednolitym kryteriom
Psychologia- w miare, jak coraz czesciej i wyraźniej dostrzegamy biologiczne podłoże róznych przejawów zachowania ludzkiego, a jezyk tez przeciez do nich należy, na plan pierwszy wysuwa się rola psychologii jako nauki będącej jednym z najważniejszych pomostów miedzy biologia a humanistyką. Własnie jezyk z wraz z psychologia powołało do zycia dyscypline zwana psycholingwistyka,podstawowe pytania: jaka jest rola jezyka w procesie myslenia?
Logika- przedmiot jej zainteresowania miesci się w analizie procesów myślowych, prowadzacych do określonych wyników. Dochodzi do nich przy pomocy skonstruowania a priori elementów formalnych, polegających na dokonywaniu ciągów bezbłędnych rozumowań.Składniki języka logicznego maja wiele wspólnego z elementami języków naturalnych.Połączenie osiągnięc jezykoznaws i logiki stawia sobie za cel gramatyka generatywna.
Semiotyka- nauka zajmujaca się wszelkimi rodzajami znaków uzywanych przez społeczeństwo, nauka badajaca Zycie znaków w obrebie zycia społecznego, do porozumienia społecz uzywa ogromnej ilości systemu znaków konstruowanych świadomie(np. znaki drogowe) lub nieświadomie(formy przypadków).Semiotyka dzieli się na 3 dyscypliny: semantyke, syntaktyke i pragmatyke.
Cybernetyka i teoria informacji- cybernetyka to nauka zajmująca się funkcjonowaniem układów, czyli wszelkich zespołów powiazanych ze soba, również człowiek, jego grupy i osiedla mogą być przedmiotem badań cybernetyki, szukającej w działaniu ludzkiego łaczenia, jak funkcjonowanie wielkiego zespołu urbanistycznego.Cybernetyka jest nauka łączącą nauki przyrodnicze z humanistyka i techniką, jest nastawiona na wykrywanie związków. Teoria informacji natomiast zajmuje się badaniem informacji, w szczególności sposobów ich przekazywania, przekształcen i przechowywania.Język jako środek przekazywania informacji odgrywa pierwszoplanową rolę w społeczeństwie i w działaniu sił, które ja scalaja bądź różnicują.
Socjologia- zajmuje się opisem i wyodrębnianiem grup społecznych wszelkiej skali. Zróżnicowanie językowe społeczeństwa jest z jednej strony produktem zróżnicowania socjalnego, z drugiej czynnikiem, który wpływa na segmentowaniw zespołów ludzkich. Dlatego tez związki językoznawstwa i socjologii maja charakter dwustronny, do dziedzin ostatnio rozwijanych należy socjolingwistyka.
Etnografia- zajmuje się badaniem społeczeństw pierwotnych w obrębie cywilizowanych, zwraca się do warstwy starszej, o tradycyjnej, ludowej kulturze.Kontakty z językoznawst SA uzasadnione ponieważ dialektologia wiele czerpie z dorobku etnografii.Trzeba dobrze Zycie i warunki bytowania społeczności ludowych, by opis języka nie był zawieszony w prózni.z kolei lingwistyka pomaga ortografii gromadząc i udostępniając jej dane o zyciu zawarte w słownictwie.
Nauka o literaturze- teoria lit zwraca się coraz szerzej w strone językoznawstwa, ma duze znaczenie, ponieważ jedna z waznych funkcji jezyka w społeczeństwie jest funkcja emocjonalna.Współpraca z teoretykami, historykami liter prowadzi do stworzenia stylistyki historycznej.
Historia- w XIX w lingwiści wykorzystywali dane historii politycznej, ekonomicznej i kulturalnej, widzac w niej tło i podobieństwo dziejów jezyka.radycyjna lingwistyka odróznia histori jezyka od gramatyki historycznej.Specjalna role odgrywa onomastyka- nazwy własne naleza bowiem do najstarszych zabytków historycznych.
Archeologia- dostarcza informacji na temat rozwoju grup ludzkich w okresie poprzedzającym wynalazek pisma., można wyciągać wnioski co do jezyków, Może miec znaczenie dla odnawiania dziejów rodzin językowych.
SEMIOTYKA-nauka zajmujaca się znakami, systemami znakowymi i ich cechami wspólnymi, nawiazuje do jezykoznw strukturalistycznego oraz dyscyplin filozoficznych, zwłaszcza do logiki jezyka naturalnego.Wg Morrisa podstaw działami semiotyki są: syntaktyka, semantyka i pragmatyka.SYNTAKTYKA- bada stosunki kiedzy znakami w ciagu stanowiącym komunikat, jej zakres odpowiada w pewnym stopniu zakresowi składni.Zazwyczaj syntaktyke przedstawia się jako zbiór reguł dwojakiego rodzaju: reguł składania wyrazen określających prawidłowe sposoby łaczenia wyrazen w bardziej złozone całości oraz reguł przekształcania, określających sposoby przekształcania wyrazen z zachowaniem żądanej wartości.
SEMANTYKA-bada stosunki miedzy znakami a rzeczywistością, do której te znaki się odnosza
PRAGMATYKA- bada stosunki miedzy znakami a użytkownikami znakówtj nadawcami i odbiorcami, w szczególności komunikowanie, rozumienie wyrazen, uznawanie zdania za powszechne itp.
RODZAJE ZNAKOW:
Ikon- znak opierający się na względny podobieństwie do przedmiotu oznaczanego.Przyporzadkowanie przedmiotowi oznaczającemu opiera się na ogół na konwencjonalnych zasadach izomorficznych pod pewnym względem odtwarzania obrazowego przyjętych przez społecznośc np. obraz w sensie potocznym jest z reguły dwuwymiarowy, podobnie mapa jest dwuwymiarowym przedstawieniem powierzchni nie będącej płaszczyzna, w dodatku zawiera ona sporo elem niekonwencjonalnych, jak barwy, napisy.Te elementy jezyka naturalnego, które mogą być przy pewnym ujeicu traktowane jako znaki ikoniczne są konwencjonalne np. onomatopeiczne imitacje głosu zwierzat.
INDEKS- znak związany w sposób naturalny ze swym desygnatem, znak majacy znaczenie okazjonalne, uwarunkowane sytuacyjnie np. zaimki wskazujące
SYMBOL-zbak konwencjonalny, czyli taki, którego przyporządkowanie obiektowi oznaczonemu jest czysto umowne.Konwencja przyporządkowania symbolu może być pradawna i mieć niejasna geneze.Tak jest w przypadku znaków w jezyku naturalnym, które w większości maja czysto konwencjonalny charakter,a wiec z punktu widzenia semiotycznego powinny być traktowane jako symbol.
JĘZYK- system znaków(prymarnie dźwiękowych, wtórnie pisanych)służący do porozumiewania się w obrebie danej społeczności.Jezyk jest tworem społecznym tj wspólnym wszystkim członkom danej społeczności, gdyz w przeciwnym wypadku niemożliwe byłoby porozumienie. Społeczny charakter jezyka i jego jednolitość jako systemu abstrakcyjnego podkreślały szkoły strukturalistyczne, w pzeciwienstwie do młodogramatyków, dla których jezyk stanowił zjawisko indywidualne. Najnowsza lingwistyka stara się pogodzic te skrajne stanowiska, podkreślając konieczność rozróżnienia w jezyku elementów wspólnych członkom danej społeczności.Ten sam użytkownik jezyka w róznych okoliczosciach posługuje się róznymi odmianami jezyka , często dosc od siebie odległymi np. jezyk potoczny, którym posługuje się na co dzien w domu a jezyk literacki, którego uzywa w specjalnych okolicznościach. F de Saussure w obrebie zjawisk porozumiewania się odróżnił jezyk(langue) jako abstrakcyjny, społecznie wytworzony system znaków od mówienia(parole) które jest procesem indywidualnym, a zarazem realizacja języka. Porównywał jezyk do zasad gry w szachy, a mówienie do konkretnych partii szachowych, rozgrywanych przez róznych partnerów. Całośc zjawisk związanych z komunikacja językową. W gramatyce transformacyjno- generatywnej podkresla się lezaca u podstawy jezyka świadomośc językowa jego użytkowników oraz jego twórczy charakter, który polega na tym, że można w jezyku tworzyc nieskończenie wiele zdan. Opierajac się na tej właściwości językowej Chomsky dopatruje się celu swej teorii w sformalizowaniu języka i w nadaniu mu takiej postaci, azeby mógł sobie zdawac sprawe z faktu, ż każdy normalny użytkownik języka posiada zdolnośc tworzenia i rozumienia nowych zdań, tzn takich, z którymi poprzednio się zetknął. Ponieważ długość, jaka może mieć zdanie, nie można teoretycznie ograniczyć, jezyk- definiuje Chomsky jako nieksonczony zbiór zdań.W istocie teoretycznie dla każdego zdania, nawet bardzo długiego, można dodać jakis składnik podrzędny lub współrzędny, który je wydłuży. Długośc zdania ograniczaja tylko takie czynniki jak pamięć użytkowników lub względy stylistyczne.
Bloomfield Leonard- początkowo pozostawał pod wpływem psychologii Wndta, potem zetknąwszy się z behawioryzem Watsona, głównie w ujęciu Weissa, zrewidował od podstaw swe pierwotne poglądy. Główne elementy jego teorii lingwistycznej: 1.zasdnicza postawa antymentalistyczna tzn odcinająca się od psychologizmu opartego na analizie świadomości jako kryterium subiektywnego, na rzecz koncepcji mechanistycznej tj materialnej i formalnej, opartej na założeniach behawioryzmu. W jego ujęciu każde urzadzenie funkcyjne może i winno być traktowane jako układ, którego elementy składowe zachowują się względem siebie w sposób mechaniczny. Maja na to wpływ dwie rzeczy: 1.pozycja relatywna zajmowana przez dany element w stosunku do innych w ramach danego układu, czyli jego dystrybucja 2.rodzaj bodźców i rekcji, jakim on podlega. Jeśli chodzi o język to podstawa analizy jest nie system a tekst. Usiłuje ona eliminowac czynnik świadomości jako nie podlegający kontroli element subiektywny. 2.akt mowy u Bloomfielda przedstawia się jako mechanistyczny i socjologiczny układ bozdców i rekacji miedzy dwoma osobami i otaczająca ich rzeczywistością.
3.na płaszczyźnie fonicznej, najmniejsza jednostką językową jest fonem, który stanowi ciąg elementów fonicznych 4.najmniejsza jednostką na poziomie morfologicznym jest morfem identyfikowany metoda substytucji i dystrybucji. Morfemy mogą być luzne lub zespolone. 5.skladnia- rozumiana jest jako dystrybucja relatywna morfemów, realizowana w konkretnych wypowiedziach. Najmniejsza jednostka formy syntaktycznej jest taksem czyli cecha gramatyczna pozbawiona znaczenia oraz odpowiadająca fonemowi.. Obok niego istnieje tagmem-najmniejsza jednostka znacząca. Istnieje wiec propocja: fonem:morfem, teksem:tagmem 6.Forma językowa- jest rezultatem skrzyżowania 2 kryteriów: a)opozycji: leksykalny:gramatyczny:nadrzędny
b) asemantyczny:semantyczny, pojedynczy:złozony.
P 8. Mówienie jako forma działania.
Na mechanistycznych założeniach behawioryzmu opierał się L. Bloomfield. Stwierdził, że jęz. należy opisywać jako część zachowania się człowieka w kategoriach bodźców i reakcji. Znaczenie wyrażenia jęz. to sytuacja, w której użytkownik danego jęz. je wypowiada oraz reakcja wywołana u odbiorcy. Definicja znaczenia musi, zatem uwzględnić wiedzę o użytkowniku jęz.(mówiącym i odbiorcy) w szczególności o procesach neurologicznych, doświadczeniu życiowym, wiedzy o fragmentach rzeczywistości, do której dane zdanie się odnosi.
Kontynuatorzy tradycji Bloomfielda (m.in. Harris i Hocket) poszli jeszcze dalej. Postulowali zastąpienie semantyki kryteriami dystrybucyjnymi - dystrybucjonizm. Kierunek ten charakteryzuje się tym, że główny nacisk kładziono na analizę jęz., która miała się składać z operacji o charakterze dystrybucyjnym, prowadzącym niemal mechanicznie do opisu gramatycznego danego jęz. Sądzono, że jest to najlepszy sposób na osiągniecie wyników obiektywnych, niezależnych od subiektywizmu badacza. Za podst. analizy uważano poziom fonologiczny, z którego jednostek (fonemów) utworzone są jednostki morfologiczne (morfemy) składające się z kolei na konstrukcje składniowe. Stąd wynikała kolejność analizy, od fonologii, przez morf., do składni. Przy czym każdy poziom traktowano niezależnie od innych i trzymano się ściśle zasady ich nie mieszania. Na wyczerpujący opis struktury jęz. w tym ujęciu miały się składać następujące elementy:
- pełny inwentarz elementarnych jednostek na każdym poziomie
- ich klasyfikacja oraz prawa rządzące sposobami łączenia elementów różnych klas.
Ważną role w osiągnięciu tych celów miała spełniać procedura zwana substytucją. Tak sformułowane cele zostały przez następców i krytyków określone jako segmentacja i klasyfikacja.
Filozofia jęz. późnego Wittgensteina - podkreślał, że zdania jęz. naturalnego niezależnie od tego jak są ogólnikowe i nieprecyzyjne powinny być badane w takiej formie, w jakiej są wypowiadane. Twierdził, że problemy filozof. można rozwiązywać tylko przez badanie jęz. naturalnego w jego codziennym użyciu i z uwzględnieniem rozmaitych funkcji jakie jęz. pełni. Jęz. naturalny stanowi element rzeczywistości, został powołany do przekazu treści psychicznych otoczeniu. Struktura jęz. jest również reakcją danej społeczności na rzeczywistość.
Funkcjonalizm Malinowskiego - zajmował się jęz., w szczególności problematyką semantyki, postuluje uwzględnienie w niej obok pola semantycznego również szeroko pojętego pola kontekstu kulturowego, sytuacyjnego i wypowiedzeniowego. Jęz. jest działaniem i to działaniem społecznym, wobec tego jego analizę należy zaczynać od tekstu (wypowiedzenia) umieszczonego w danej konsytuacji społ., hist., kult., fizycznej itp. Znaczenie wyrazu to nie tylko relacja dzwięk: desygnat, ale również kontekst wszelkiego rodzaju - węższy:szerszy, lingwistyczny:pozalingwistyczny - w jakim ta relacja występuje. Za pomocą jęz. stwarzamy i podtrzymujemy stosunki społeczne. Sam fakt rozmowy jest ważniejszy niż to, co się mówi.
Pragmalingwistyka - bada użycie jęz. w społeczeństwie - aktach mowy. Jej twórca - J. G. Austin. Performatywy (zdania, które w sposób bezpośredni są czynami stwarzającymi realne skutki; nie da się ich ocenić pod względem prawdziwości, lecz jedynie skuteczności) i wypowiedzi konstatujące:
- wstępne wyodrębnianie perfomatywów; istnieją pewne zdania o wyglądzie twierdzeń są to poprawne gramatycznie zdania oznajmujące, które spełniają następujące warunki:
• w ogóle nie opisują, nie zdają sobie sprawy z niczego, nie są prawdziwe ani fałszywe
• wypowiedzenie danego zdania jest w całości lub części wykonaniem jakiejś czynności, której z kolei nie spisałoby się jako mówienie czegoś
Akty mowy wg Austina:
- werdykatywne - oceniać, szacować, uniewinniać, zarzucać
- autorytatywne - zabraniać, nakazywać, ganić
- komisywne - obiecywać, zamierzać, zobowiązywać się
- konduktywne - dziękować, gratulować
- ekspozytywne - twierdzić, zauważać, zapewniać, zapytać
Wyraźne czasowniki perfomatywne: Austin wprowadza rozróżnienie na czynność fonetyczną, fatyczną i rematyczna. Czynność fonetyczna to wypowiedzenie pewnych dźwięków. Czynność fatyczna to czynność wypowiadania pewnych wyrazów czy słów, należących do pewnego słownika i zgodnych z pewną gramatyką. Czynność rematyczna to pewna czynność użycia owych wyrazów w pewnym mniej lub bardziej określonym sensie i z pewnym odniesieniem. Koncepcje perfomatywy mają 3 moce. Każde wyrażenie filozof. może wyst. w 3 sensach: fonetycznym, fatycznym i rematycznym. Słowa mają siłę za pomocą, której działamy. Język przy pomocy słów wykonuje czynności.
- siła lokucyjna - przekazywanie treści i opisu świata
- illokucja - robienie czegoś przez wypowiedzi, np. rozmieszanie, skoszenie; dokonywane równolegle do innych sił. Zjawisko illokucji zachodzi niezależnie.
- siła perlokucyjna - cos staje się po wypowiedzi, a inaczej by się nie stało, np. chrzest, nadawanie imion.
Możemy prawidłowo używać perfomatywy, jeśli przestrzegamy konwencji. Musi istnieć stosowna procedura konwencjonalna - miejsca, słowa, osoby. Okoliczności muszą być odpowiednie do przeprowadzenia procedury. Musi zajść szczerość intencji i uczciwe wyrażanie myśli.
J. R. Searle kieruje się następującymi kryteriami:
• cel illokucyjny, kierunek relacji pomiędzy słowami i światem
• psychiczne nastawienie mówcy
Wyróżnił następujące akty mowy:
- reprezentatywne, np. stwierdzić - mówiący przedstawia coś jako podlegające ocenie w kategoriach prawdy i fałszu
- komisywny, np. obiecywać, wyrażać gotowość - mówiący określa swoją przyszłą czynność, której oczekuje słuchacz
- dyrektywy, np. prosić, rozkazywać, radzić - mówiący próbuje nakłonić słuchacza do jakiegoś działania czy reakcji
- ekspresywy, np. gratulować, usprawiedliwiać się, narzekać - mówiący wyraża swoje psychiczne nastawienie wobec treści wyrażanych akcie propozycjonalnym
- deklaratywny, np. zwalniać, uważać za winnego, mianować, nadawać imię - poprzez wypowiedź zostają stworzone nowe fakty społeczne.
Reguły konwersacyjne Grice'a. Teoria implikatur konwersacyjnych Grice'a (nazywana też maksymami konwersacyjnymi lub zasadami) - to zbiór praw regulujących komunikację jęz. Naruszenie reguły konwersacyjnej może być albo świadectwem nieporozumienia (np. jeden z uczestników komunikacji nie słyszy czy nie rozumie drugiego) albo, że jest z jakichś powodów niezdolny do komunikacji jęz. (chory psychicznie) albo też sygnałem wystąpienia implikatury konwersacyjnej (sens niedosłowny i niekonwencjonalny pewnej wypowiedzi). Podstawowym założeniem jest to, że komunikacja jest zachowaniem celowym, dlatego pierwsza najogólniejsza reguła G., z których da się wyprowadzić wszystkie pozostałe brzmi: „uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla niego momencie takim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w która jesteś zaangażowany”. Tej maksymie towarzyszą 4 dodatkowe reguły szczegółowe:
1. maksyma ilości (informować w ilości stosownej do celu informacji)
2. maksyma jakości (podawać informacje prawdziwe)
3. maksyma odniesienia (mówić na temat)
4. maksyma sposobu (mówić jasno i zrozumiale).
Lingwistyka tekstu - kierunek w językozn., który w swoich badaniach nie ogranicza się do analizy pojedynczych zdań, lecz jako główne zadanie językozn. traktuje opis budowy i funkcji tekstu. Przedmiotem szczególnego zainteresowania są takie zjawiska jak: stosunki w zakresie referencji obrazowania w tekście, wyraźnie odsyłające do tekstu wstecz i naprzód, powtarzania się wyrazów wprowadzających pokrewne pola semantyczne. Za prekursorów lingwistyki tekstu uważa się L. Hjelmsleva, K. L. Pike'a, Z. S. Harrisa. Hjelmsleva interesował tekst w stosunku do innych przejawów funkcjonowania jęz., natomiast u Pike'a zarówno na zdania jak i teksty patrzy się jako na części składowe większych kompleksów ludzkiego zastosowania: gry, zabawy, rozmaite uroczystości. Prekursorstwo Harrisa w zakresie badań nad tekstem polega głownie na podjętej przez niego próbie wypracowania metod poszerzających zakres stosowania dystrybucji poza danym zdaniem. Za pierwsza próbę wytworzenia właściwej lingwistyki tekstu uważa się przedsięwzięcie gr. badawczej, która na przełomie lat 60. i 70. wystąpiła w Niemczech Zach. z planem opracowania gramatyki zawierającej także leksykon, która by generowała teksty. Do najbardziej znanych przedstawicieli lingw. tekstu można zaliczyć Petöfiego von Dijka, M. Coultheda, W. Dresska.
9. Klasyfikacja genetyczna (genealogiczna) jęz. - grupowanie jęz. ze względu na ich pochodzenie i stopień pokrewieństwa. Jej celem jest ustalenie rodzin jęz. pochodzących ze wspólnego źródła zwanego prajęz., tworzących wspólnotę jęz. Przeprowadza się je na podst. analizy historyczno-porównawczej. Podobieństwo między jęz. może wynikać nie tylko ze wspólnego pochodzenia, ale może się wytworzyć pod wpływem wzajemnych zapożyczeń i kalek jęz. Mówi się wtedy o ligach jęz, które powstają w wyniku ścisłych związków między sąsiadującymi społecznościami jęz.
-Języki indoeuropejskie
- języki tocharskie
tocharski A
tocharski B
- języki indoirańskie
• Języki indyjskie
1. wedyjski
2. sanskryt klasyczny
3. pali
4. prakryty
5. mitanni
6. asamski
7. bengalski
8. biharski
9. gudziarati
10. hindi
11. konkani
12. lahnola
13. marathi
14. nepali
15. orija
16. pahari
17. pendżabski
18. cygański
19. sindhi
20. syngaleski
21. urdu
• Języki irańskie
1. staroperski
2. awestyjski
3. medyjski
4. scytyjski
5. sarmackie
6. palowi
7. sakijski
8. partyjski
9. sogolyjski
10. chorezmijski
11. sermacko - alański
12. chatańsko - tocharski
13. baktryjski
14. perski
15. paszto
16. języki dardyjskie
17. pamirskie (kaszmirski)
18. kurdyjski
19. beludżi
20. jagnobi
21. osetyjski
22. bachtiarski
23. ormuri
24. paraczi
25. tadżycki
26. tat
27. języki kaspijskie
- języki anatolijskie (hetyckie)
• hetycki
• luwijski
• palajski
• licyjski
• lidyjski
• milyjski
• karyjski
- języki paleobałkańskie
• Języki ilirskie
1. język iliryjski
2. język albański
• Języki tracko - ormiańskie
1. języki trackie
tracki
dacki
2. Język starofrygijski
3. Język nowofrygijski
4. Staroormiański
5. Nowoormiański
Zachodnioorm.
Wschoednioorm.
- języki helleńskie
• język staromacedoński
• język grecki
1. mykeński
2. greka klasyczna
3. nowogrecki
4. griko
cakoński
- języki italskie
• języki oskijsko - umbryjskie
1. oskijski
2. umbryjski
- języki latynofaliskie
• faliskijski
• łacina
- języki romańskie
• j. pdromańskie
1. korsykański
2. sardyński
gallurski (pn - wsch - sardyński)
kampidański (pd - sardyński)
logudorski (śr - sardyński)
sassarski (pn - zach - sardyński)
• języki wschodnioromańskie
1. arumuński (macedorumuński)
2. istrorumuński
3. meglenorumuński
4. rumuński
• języki zachodnioromańskie
1. dalmatyński
2. istriocki
3. włoski
emilijski
judeo - włoski
liguryjski
lombardzki
neapolitański
piemoncki
sycylijski
wenecki
4. języki retoromańskie
friulski
ladyński
romansz
5. langues d'oil
francuski
bourguignon
champenois
franc - comtois
lorrain
normand
gallo
picard
poitevin - saintongeais
waloński
6. franko - prowansalski
7. prowansalski
gaskoński
8. kataloński
9. hiszpański
aragoński
judeo - hiszpański
rioplatense
10. asturyjski
11. galicyjski
12. portugalski
- języki celtyckie
• język celtiberyjski
• jezyki goidelskie
1. staroiryjski
2. iryjski
3. szkocki
4. manx
• jezyki galijskie
1. lepontyjski
2. galijski
• jezyki brytańskie
1. piktyjski
2. walijski
3. kornijski
4. bretoński
- języki germańskie
• jezyki wschodniogerm.
• gocki
• burgundzki
• lombardzki
• język Wandolów
• jezyk Skirów
• jezyki zachodniogerm.
• staroangielski
• starosaksoński
• angielski
• fryzyjski
• scots
• pidgin English
• jezyki staro-wysoko-niemiecki
• niemiecki
• jidysz
• luksemburski
• limburgijski
• jezyki dolnoniemieckie
• dolnosaksoński
• dolnofrankoński
1. niderlandzki
2. flamandzki
3. afrikaans
• języki skandynawskie
• pranordyjski
• staronordyjski
• islandzki
• farerski
• norweski
• norn
• duński
• szwedzki
-jezyki bałtosłowiańskie
• jezyki bałtyckie
• język zachodniobałtycki
1. staropruski
2. jaćwiński
• język wschodniobałtycki
1. kuroński
2. seloński
3. zemgalski
4. litewski
5. łotewski
• jezyki słowiańskie
• język zachodnioslowiańskie
1. języki połabskie
2. języki pomorskie (kaszub., słowiński)
3. polski
4. języki łużyckie (dolno- i górnołuż.)
5. śląski
6. czeski
7. słowacki
• język południowosłowiańskie
1. starocerkiewnosłowiański
2. cerkiewnosłowiański
3. słoweński
4. Serb.-chorw. (Serb.,chorw.,bośniacki)
5. macedoński
6. bułgarski
• język wschodnosłowiańskie
1. Krywiczów
2. staroruski
3. starobiałoruski
4. białoruski
5. ukraiński(rusiński)
Plemiona tureckie, mongolskie i ugrofińskie w czasie swych wędrówek na zachód weszły w kontakt z językami wielkiej rodziny indoeurop. Ogromna ilość języków należących do tej rodziny tworzy 13 grup, z których każda wywodziła sę z prajęzyka pośredniego, a te dopiero są kontynuantami języka praindoeurop., prajęzyka całej rodziny: 1)grupa indyjska - do której należał w starożyt, język wedyjski i wywodzący się z niego sanskryt, a dziś różne języki Hindustanu i Pakistanu, 2) grupa irańska obejmująca dziś języki perski, afgański i osetyński, 3) wymarłe w VIII naszej ery jęz, tocharskie, 4) dziś wymarła grupa anatolijska, 5) grupa tracho - ormiańska której reprezentantem dziś jest jęz. ormiański, 6) grecki, 7) albański, 8) dialekty Ilirów w rejonie Adriatyku, 9) języki italskie które obejmowały 3 zespoły a) latyński (łacina), dziś kontynuowany przez j. romańskie b) dialekty oskijsko - umbryjskie, c) j. werdyjski
10) jęz. celtyckie, dziś irlandzki, szkocki, walijski i bretoński
11) jęz. germańskie: niemiecki, angielski, j. skandynawskie i wymarły dziś język gocki
12) j. słowiańskie
13) j. bałtyckie: litewski i łotewski
Klasyfikacja geograficzna języków - grupowanie języków z punktu widzenia podobieństw między nimi powstałych w wyniku kontaktów geograficznych lub kulturowych. Jego rezultatem jest wyodrębnienie lig i cykli językowych. Liga jęz. - grupa języków, które w skutek długotrwałego współżycia mówiących nim społeczności wytworzyły szereg wspólnych cech w strukturze gramatycznej np.bałkańska liga jęż. Języki należące do jednej ligi są względem siebie językami powinowatymi. Językoznawcy stwierdzili np. istnienie ligi języków bałkańskich, w której skład wchodzi język nowogrecki, albański, bułgarski i rumuński. Język bułgarski należy do rodziny słowiańskiej, a rumuński do romańskiej, wszystkie, więc 4 języki były od siebie bardzo oddalone między VI a X w.n.e., gdy weszły ze sobą w kontakt geograficzny. W ciągu ostatnich wieków dzięki wzajemnych wpływom w ich systemach fleksyjnych i składniowych dokonał się szereg innowacji, który je do siebie zbliżył
Z punktu widzenia geografii ewolucję języka na przestrzeni kraju obejmuje tzw. teoria falowa. Stwierdza ona, że każda zmiana językowa powstaje w określonej okolicy i z niej rozchodzi się we wszystkich kierunkach po obszarze zajętym przez daną społeczność. Teoria falowa stała się punktem wyjścia geografii jęz., czyli dialektologii, która bada zróżnicowanie językowe terenu jako wynik ewolucji języka. Dyscyplina ta ustala precyzyjnie rozmieszczenie poszczególnych cech językowych w terenie. Granica tych cech tzw. izoglosy rzadko pokrywają się ze sobą, przecinają one kraj rozmaitych kierunkach. Istnieją 3 rodzaje izoglos: izofony (ten sam fonem rozwinął się w różny sposób), izomorfy (w tej samej funkcji używane są różne morfemy, końcówki, sufiksy lub prefiksy), izoleksy (dla oznaczenia tej samej rzeczy używane są zupełnie inne wyrazy).
Ewolucje języka w obrębie czasu ujmuje teoria drzewa genealogicznego.
Klasyfikacja typologiczna języków - klasyfikacja z punktu widzenia ich budowy, bez względu na ich związki historyczno - genetyczne. Rozróżnia się typologię fonologiczną, morfologiczną, syntaktyczną, leksykalną.
Podział ze względu na system fonologiczny:
• języki samogłoskowe - bardziej rozbudowany jest w nich system samogłosek np. francuski
• języki spółgłoskowe - np. polski, czeski
• języki prozodyczne- -relewantne są cechy prozodyczne np. łacina, rosyjski
• języki nieprozodyczne - cechy prozodyczne służą odróżnieniu form np. polski
system morfologiczny:
• języki aglutynacyjne - gł. ośrodkiem tworzenia form gramatycznych jest aglutynacja (polega na dołączaniu do rdzenia afiksów, z których każdy pełni tylko jedną f, gramatyczną) np. ugrofińskie, tureckie, australijskie
• j. fleksyjne - podstaw, środkiem tworzenia form są afiksy fleksyjne, są one w porównaniu z j. a. ściślej zespolone z morfemem Leks. I komunikują zazwyczaj kilka funkcji gramatyczno - syntaktycznych
• j. izolujące - istnieją w nich morfemy semantyczne pełne (wyrazy - pierwiastki) i morfemy syntaktyczne (wyrazy - puste) wyrażające stosunki między morfemami pełnymi. Grupy obu typów morfemów tworzą luźne człony syntaktyczne np. j. chiński
pod względem syntaktycznym:
• j. koncentryczne (inkorporujące) - włączające do orzeczenia dopełnienie np. j. Indian ameryk.
• j.
• przypadkowe
• pozycyjne
Metody:
• Metoda filologiczna - polega na zestawieniu tekstów pisanych w tym samym języku, a pochodzących z różnych epok. I tak zestawiając ze sobą elementy języka spełniające te sama funkcję, można śledzić ich pierwotne przeobrażenie się.
• Metoda rekonstrukcji wewnętrznej - opiera się na istnieniu elementów obocznych w języku pewnej epoki. Na podstawie analizy systemu języka ustala ona, który jz tych elem. jest starszy a który młodszy
• Metoda historyczno - porównawcza - sprowadza się do wyboru elementu starszego z pośród elementów różnych języków sobie pokrewnych, aby pewną grupę języków uważać za rodzinę, należy stwierdzić, że między fonemami wyrazów używanych w tych językach zachodzą stałe odpowiedniości, dające się ująć w tak zwane prawa głosowe. Prawa głosowe działają w określonym obrębie czasu i w obrębie społeczeństwa, zajmującego pewien obszar. W obrębie tego czasu i przestrzeni jest bezwyjątkowe (to prawo), tj. wywołuje daną zmianę w danej pozycji we wszystkich wyrazach i u wszystkich członków danego społeczeństwa, po wygaśnięciu jednak działania prawa mogą wejść w skład języka formy nomy stanowiące wyjątki pozorne - zapożyczenia lub wyniki funkcjonowanie systemu języka.
Ogólne poglądy gramatyki generatywnej:
definicja języka jest odmienna od strukturalistycznej. Dla gramatyki generatywnej język to nieskończenie wielki zbiór zdań, a gramatyka to skończony zbiór reguł, za pomocą których można wygenerować (opisać w sposób jednorodny) nieskończenie wielki zbiór zdań.
kompetencja językowa to zdolność do tworzenia i interpretowania nieskończenie wielkiego zbioru zdań, zwłaszcza tych, których nigdy wcześniej nie słyszeliśmy.
NATYWIZM - wrodzony charakter kompetencji językowych. Każdy człowiek jest wyposażony w struktury, pozwalające rozwijać kompetencje językowe.
GRAMATYKA NATURALNA - abstrahująca od reguł pojedynczego języka. Istnieje poziom, do którego można zredukować wszystkie języki świata.
Uczenie się polega na tym, że na podstawie gramatyki uniwersalnej nadbudowuje się gramatykę konkretnego języka.
GRAMATYCZNOŚĆ - to zgodność z regułami gram. danego języka. Gramatyczne jest zdanie generowane na podstawie reguł gramatycznych. Zdanie akceptowalne to takie, które użytkownik jest w stanie uznać za dobre. Pojęcie akceptowalności pozwala oceniać zdania. Adekwatność to kategoria oceny gramatyk. 3 stopnie adekwatności:
adekwatność obserwacyjna
adekwatność opisowa
adekwatność wyjaśniająca
Model gramatyki generatywnej składa się z 2 komponentów:
reguł frazowych - reguły opisujące strukturę syntaktyczną danego języka
leksykonu - zbioru jednostek języka scharakteryzowanych wg możliwości podstawienia ich do tych reguł
Relatywizm językowy - teoria zakładająca, że języki mogą się od siebie różnić nieograniczenie i w sposób nieprzewidywalny. Przeciwstawia się ważnym koncepcjom gramatyki uniwersalnej. Pogląd taki reprezentowali przede wszystkim amerykańscy strukturaliści, u których relatywizm był programowy i wiązał się z ich metodą badawczą. Zdaniem Boasa i jego następców zakładanie, że jakiś nieznany język, który zaczynamy badać ma strukturę podobną do łaciny czy innego języka indoeuropejskiego, jest niewłaściwe już choćby z tego powodu, że nie jest płodne metodologicznie; badacz bowiem powinien być otwarty na nowe fakty i nowe struktury. Klasycznym przykładem relatywizmu językowego jest hipoteza Sapira-Whorfa.
Hipoteza Sapira-Whorfa: teoria, według której język jest czynnikiem kształtującym wyobrażenie ludzi o świecie. Język danej społeczności organizuje jej kulturę, ponieważ klasyfikuje i organizuje wrażenia ludzi odbierane ze świata.Teorię tę rozwinął językoznawca amerykański B. L. Whorf, opierając się na koncepcjach E. Sapira i doprowadzając je do skrajności. W/g tej hipotezy nie ma języków bardziej lub mniej doskonałych. Whorf twierdził, że kategorie językowe bezpośrednio odzwierciedlają nasze wyobrażenia o świecie, które tym samym róznią się w różnych społecznościach językowych. U podstaw różnorodności jęz. leży zatem różny sposób widzenia rzeczywistości, przejawiający sie we wszystkich częściach systemu jęz., które są związane ze znaczeniem tzn. w słownictwie, składni i morfologii. Whorf badał jęz. indiańskie, zwłaszcza aztecki i tupi w Arizonie. Ilustracją jego poglądów były prace o wyobrażeniach czasu w Indiach. Poglądy Sapira były mniej skrajne. Sapir podkreślał konieczość ostrożnej interpretacji swoich twierdzeń: nie można widzieć w każdej kategorii gramatycznej bezpośredniego przejawu jakiegoś aspektu kultury.
Sapir: uczeń F. Boasa. Głosił oryginalną teorię jęz. nawiązującą do koncepcji W. von Humboidta i F. de Saussura, wiążącą język z kulturą społeczeństwa i wskazującą na związek poznania języka. Twierdził, że człowiek nosi w sobie schematy sposobów organizowania wypowiedzi: „widzimy, słyszymy czy też inną drogą percypujemy rzeczywistość w określony sposób dlatego, że normy jęz. naszych społeczeczności określają selekcję naszych interpretacji”. „Światy, w których żyją różne społeczeństwa, są oddzielnymi światami, a nie jednym światem opatrzonym różnymi etykietami”. Teoria Sapira stała się impulsem rozwoju etnolingwistyki i filozofii form symbolicznych.
Kategoryzacja - przyporządkowanie obiektów do kategorii semantycznych na podstwie określonego zestawienia cech. Kategorie semantyczne występują we wszystkich językach. Różne języki i kultury operują odmiennymi systemami kategoryzacji, co prowadzi czasem do zakłóceń komunikacji językowej.
Różnicująca funkcja znaku - znak różni się od tego, co nie jest znakiem tym, że nigdzie nie odsyła naszej uwagi. Zazwyczaj znak przeciwstawia się w naszej świadomości nie tylko temu, co nie jest znakiem, ale i innym znakom, które odsyłają naszą uwagę do innych niż on treści. I tak np. czerwone światło sygnału kolejowego oznaczające, że „nie ma wjazdu” przeciwstawia się światłu zielonemu, które oznacza „wjazd wolny”. Oba sygnały funkcjonują na tle tej samej sytuacji pociągu, który w ciemności odsyła naszą uwagę do innej treści. Każdy ze znaków czyni niezbędnym istnienie drugiego. Otóż takie znaki, które wzajemnie warunkują swe istnienie tworzą system znaków. Ich przeciwieństwo nazywamy opozycją. Z tego punktu widzenia każdy język jest kodem, a wszystkie języki świata stanowią grupę kodów związaną pewnymi wspólnymi cechami, którymi przeciwstawiają się one innym, niejęzykowym kodom.
1