Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

w Olsztynie

WYDZIAŁ NAUK TECHNICZNYCH

Kierunek

EDUKACJA TECHNICZNO-INFORMATYCZNA

Rola, zadania i kompetencje pedagoga pracy

Wykonali:

Abendrot Amadeusz

Wąsiewicz Maciej

1. Podstawowe definicje

Pedagogika pracy to dział pedagogiki, którego przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania i wpływ wychowawczy na jednostkę, znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowane stanowiska pracy do człowieka (ergonomia), przystosowanie pracownika do jego warunków pracy, itp.

Pedagogika pracy, wykrystalizowała się jako dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek - wychowanie - praca, dopiero w latach siedemdziesiątych wieku XX. Związana jest nierozłącznie z ruchami społecznymi, szczególnie z zagadnieniami stosunku człowieka do pracy.

1.1 Trzy znaczenia terminu "pedagog pracy"

Przyjęło się uważać, że pedagog pracy to pracownik zajmujący się działalnością pedagogiczną, umiejący i chcący pracować z młodzieżą i z dorosłymi nad wyrabianiem w nich postawy dobrego człowieka, dobrego obywatela i dobrego pracownika zarazem, przy tym pracownika osiągającego mistrzostwo w zawodzie oraz pełne zadowolenie z wykonywania powierzonych mu zadań zawodowych i społecznych.

Pojęcie pedagoga pracy można rozpatrywać w trzech podstawowych znaczeniach: potocznym (szerokim), profesjonalnym i naukowym.

W znaczeniu potocznym będzie nim każdy nauczyciel szkoły ogólnokształcącej i zawodowej, każdy pracownik trudniący się w zakładzie pracy działalnością dydaktyczno-wychowawczą, każdy rodzic oraz każdy organizator różnych prac, który bierze udział, świadomie lub nieświadomie, w realizacji zadań dotyczących wychowania przez pracę, do pracy i w procesie pracy. Dopiero realizując tak pojęte wychowanie możemy uzyskiwać pożądane efekty w dziedzinie kształtowania bogatej osobowości zawodowej.

W realizacji zadań wychowania przez pracę poważna rola przypada rodzicom i domowi rodzinnemu, ale także różnym grupom nauczycieli i wychowawców na różnych poziomach kształcenia.

Szczególnie jednak wyróżnimy w tym przypadku nauczycieli i instruktorów zawodu oraz mistrzów w zakładach pracy, od których mądrości, umiejętności, wysiłku i taktu pedagogicznego zależy w dużym stopniu jakość postaw i pracy każdego ucznia szkoły zawodowej oraz każdego pracownika. Tylko na konkretnym stanowisku pracy lub w konkretnej sytuacji działaniowej można najlepiej, w pełni skutecznie, kształtować stosunek do pracy, jak również zrozumienie roli pracy w życiu człowieka, kraju, społeczeństwa.

Ważne zadania spoczywają także na innych grupach nauczycielskich i pracowniczych, w tym na nauczycielach wychowania technicznego w szkołach ogólnokształcących, na nauczycielach przedmiotów ogólnokształcących i teoretycznych przedmiotów zawodowych w szkołach zawodowych oraz na nadzorze technicznym i na zespołach kierowniczych zakładów pracy. Chodzi więc o to, aby każdy z wyżej wymienionych widział i rozumiał potrzebę oraz był przygotowany do realizacji tak nakreślonych zadań wychowawczych szkoły i zakładu pracy.

Pojęcie pedagoga pracy w znaczeniu profesjonalnym jest związane z pracownikiem prowadzącym działalność pedagogiczną, legitymującym się specjalnym wykształceniem w zakresie pedagogiki pracy i dyscyplin z nią związanych oraz zajmującym odpowiednie do posiadanych kwalifikacji stanowisko pracy, tj. stanowisko pedagoga pracy.

Przed pedagogiem profesjonalistą A. Radziewicz-Winnicki stawiał dwie grupy zadań:

1. Zadania pedagoga pracy będącego kierownikiem służb pracowniczych

bądź głównym specjalistą do spraw pracowniczych,

2. Zadania pedagoga pełniącego funkcję samodzielnego specjalisty w zakresie pedagogiki pracy.

Do podstawowych zadań pedagoga pracy należy przede wszystkim organizowanie i prowadzenie bieżącej, codziennej działalności społeczno-wychowawczej i humanizacyjnej.

Traktując rzecz szerzej - przed pedagogiem pracy (w rozumieniu profesjonalnym) można postawić następujące zadania ogólne:

- inicjowanie, organizowanie, koordynowanie i realizowanie zadań wychowania przez pracę, do pracy i w procesie pracy, zgodnie z nakreślonymi w danym zakresie celami ogólnymi i szczegółowymi;

- organizowanie i koordynowanie łączności szkoły z zakładami pracy i z życiem gospodarczym kraju;

- inicjowanie i prowadzenie różnych form dokształcania i doskonalenia zawodowego pracowników, gwarantujących dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie, a tym samym uzyskiwania coraz wyższej wydajności i jakości pracy oraz pełnego zadowolenia z jej wykonywania;

- inicjowanie, organizowanie i prowadzenie różnych form przekwalifikowywania pracowniczego i tą drogą gwarantowanie utrzymania pracy;

- organizowanie, koordynowanie i realizowanie szeroko pojętej działalności oświatowo-wychowawczej i socjalnej, wywierającej zasadniczy wpływ na związywanie się pracowników z zakładem pracy;

- analizowanie stanu wychowania w szkole oraz klimatu pracy w zakładzie pracy, a także inicjowanie i współuczestniczenie w prowadzeniu odpowiednich badań naukowych.

Z kolei od pedagogów pracy - reprezentantów dyscypliny naukowej, tj. legitymujących się tytułami i stopniami naukowymi - oczekuje się prowadzenia badań naukowych zgodnie z wyróżnionymi zakresami i głównymi działami pedagogiki pracy.

W kształceniu, dokształcaniu i doskonaleniu pedagogów pracy w znaczeniu profesjonalnym poważną rolę odegrały takie uczelnie, jak:

- Uniwersytety - w Katowicach, Poznaniu, Warszawie i Lublinie oraz we Wrocławiu,

- Wyższe Szkoły Pedagogiczne - w Bydgoszczy, w Częstochowie i w Opolu - oraz niektóre uczelnie politechniczne, rolnicze i ekonomiczne.

Sprzyjało temu postanowienie Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z roku 1980, mocą którego wprowadzono odpowiedni plan studiów, jak również programy specjalistyczne i tym samym nadano pedagogice pracy status prawny.

W rok później (w 1981) w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych opracowano nową wersję zawodów i specjalności, do której wprowadzono także interesującą nas specjalność pedagogiczną - pedagogikę pracy - w grupie zawodowej - specjalności nauk humanistycznych oraz w odniesieniu do zawodu pedagoga

Aktualnie kształcenie pedagogów pracy prowadzą:

- Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy (w sposób nieprzerwany od 1978 r.),

- Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie z pewnymi przerwami,

- Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, od kilku lat.

O kontynuacji przerwanego kształcenia myślą też Katowice, Poznań i Wrocław.

W kształceniu tej grupy specjalistów istotna rola przypada także specjalności pedagogicznej pod nazwą: Edukacja i poradnictwo zawodowe, prowadzonej od 1992 r. w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy oraz specjalności: doradca zawodu w Częstochowie. Wreszcie kształcenie takich specjalistów prowadzą też niepaństwowe szkoły wyższe (Olecko, Olsztyn, Szczecin i inne).

W kształceniu kadry naukowej w zakresie pedagogiki pracy poważną rolę odegrało Ogólnopolskie Seminarium Pedagogiki Pracy, prowadzone od lat 60. do 1983 roku przez prof. Tadeusza Nowackiego.

Wielu doktorów wypromowano w takich uczelniach i instytutach, jak: Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet M. Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Warszawski, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy oraz Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie. Stopień naukowy doktora habilitowanego w zakresie pedagogiki nadano po raz pierwszy dr Ryszardowi Gerlachowi z WSP w Bydgoszczy w 1999 r. w UMK w Toruniu, z kolei pierwszym profesorem tytularnym w powiązaniu z pedagogiką pracy został w 1997 r. Stefan M. Kwiatkowski z Warszawy.

2. Kwalifikacje i kompetencje zawodowe pedagoga pracy

W każdym zakładzie pracy, niezależnie od jego wielkości oraz przynależności resortowej, występuje wiele interakcji pracowniczych. Pracownik jest związany licznymi stosunkami z innymi pracownikami, z przełożonymi i z właścicielami, musi także pracować i współpracować z innymi. Poza tym wskazane jest, aby zdawał sobie sprawę z powiązań własnej pracy z całym zakładem pracy oraz z gospodarką narodową, jak również z rozwijającą się techniką i kulturą. Dlatego też potrzebni są w zakładach pracy specjaliści od spraw pracowniczych, których przyjęto nazywać pedagogami pracy.

Pedagog pracy w ujęciu potocznym to osoba prowadząca i realizująca zadania społeczno-wychowawcze i humanizacyjne. Terenem jego działania może być rodzina, szkoła, środowisko zamieszkania lub pracy.

Z kolei pedagog pracy w znaczeniu profesjonalnym, to osoba celowo przygotowana i zajmująca odpowiednie stanowisko w strukturze działań pracowniczych oraz humanizacyjnych. Często występować on może w roli nauczyciela, jako że odznacza się podobieństwem zadań, metod i środków działania pedagogicznego.

Funkcja pedagoga pracy może być uznawana za kategorię historyczną, bowiem jego układ działaniowy zmienia się w znacznym stopniu wraz z przemianami zachodzącymi w szkołach, w zakładach pracy i w życiu społecznym.

Ogólna sylwetka osobowa pedagoga pracy zależeć będzie zawsze od dorobku, stanu obecnego i perspektywy rozwoju edukacji narodowej, gospodarki narodowej, organizacji życia społecznego i poziomu kultury zbiorowości, w której przypada mu być i pracować.

2.1. Opis zawodu i pracy

Generalnie rzecz biorąc, działalność społeczno-wychowawcza i humanizacyjna pedagoga pracy nastawiona jest i przypuszczalnie zawsze będzie, na uznanie człowieka pracy jako głównego podmiotu, a zarazem przedmiotu oddziaływań, przy czym w tym oddziaływaniu głównym środkiem i celem zarazem staje się praca. Uznanie pracy, a dokładniej - wychowania przez pracę - stanowi warunek istotny, chociaż nie jedyny, realizacji celów zawodowych, czynienia zadość aspiracjom zawodowym, a także dążeniom społecznym.

Pedagog pracy z racji swojego zawodu odpowiedzialny jest za skuteczne wcielanie tych założeń w życie. W całokształcie procesu wychowania przez pracę i działań humanizacyjnych winien integrować wszystkie komponenty wielostronnego rozwoju osobowości człowieka - obywatela i pracownika.

Pedagog pracy może liczyć na następujące stanowiska i rodzaje pracy:

a) w zakresie kształcenia przedzawodowego:

- pedagog szkolny ze szczególnym uwzględnieniem zadań związanych z kształceniem przedzawodowym,

- doradca szkolny i zawodowy,

- specjalista w poradniach psychologiczno-pedagogicznych;

b) w zakresie kształcenia prozawodowego:

- pedagog szkolny w liceum profilowanym,

- nauczyciel zawodu z podwyższonymi kwalifikacjami pedagogicznymi, nauczyciel- wychowawca w ochotniczych hufcach pracy,

- nauczyciel pedagogiki i psychologii w klasach o profilu pedagogicznym;

c) w zakresie kształcenia zawodowego:

- pedagog szkolny w szkole zawodowej,

- nauczyciel zawodu z podwyższonymi kwalifikacjami pedagogicznymi, nauczyciel przedmiotów pedagogicznych, psychologicznych i socjologicznych w szkole zawodowej,

- specjalista do spraw pracowniczych i humanizacyjnych,

- organizator form przekwalifikowywania pracowników pozbawionych pracy;

d) w zakresie kształcenia ustawicznego i działalności zawodowej w zakładach pracy:

- specjalista do spraw pracowniczych i humanizacyjnych,

- organizator działalności społeczno-wychowawczej,

- wykładowca w zakresie problematyki pedagogicznej;

e) w dziedzinie administracji państwowej i społecznej:

- specjalista w wojewódzkich i powiatowych urzędach pracy,

- specjalista do spraw zatrudnienia i spraw socjalnych,

- doradca zawodu i pracy,

- organizator działań profilaktycznych i prowadzących do przekwalifikowywania bezrobotnych,

- organizator prac tzw. publicznych;

f) w sferze działalności naukowo-badawczej:

- pracownik naukowo-dydaktyczny w szkołach wyższych,

- pracownik naukowy w instytutach naukowo-badawczych,

- organizator życia naukowego w dziedzinie pedagogiki pracy,

- realizator wycinkowych badań naukowych w obszarze problemowym pedagogiki pracy.

Czynności pedagoga pracy są różne w zależności od miejsca pracy, a więc inne w sferze kształcenia przedzawodowego i prozawodowego, inne w szkole zawodowej i inne w zakładzie pracy. Zawsze jednak działalność pedagoga pracy będzie nosić znamiona działalności wielofunkcyjnej - w zakresie wychowania, kształcenia i nauczania dzieci, młodzieży czy też głównie ludzi pracujących.

Do podstawowych funkcji pedagoga pracy należy realizowanie polityki oświatowej i wychowawczej przez oddziaływanie na świadomość jednostek i grup. Wiąże się to z zaspokajaniem potrzeb i rozwijaniem zainteresowań oświatowych, a także pobudzaniem inicjatyw społecznych, jak również z kształtowaniem postaw i organizowaniem życia społecznego. Jest to więc działalność społeczna, dotyczy bowiem zjawisk i procesów występujących w społeczeństwie. Obejmuje również system działań natury organizacyjnej - w formie poradnictwa, popularyzatorstwa i czynności administracyjnych.

Całość zadań i czynności pedagoga można ująć w schemacie: diagnoza - projektowanie - realizacja, a także koordynacja.

W toku czynności diagnostycznych pedagog pracy:

- rozpoznaje potrzeby jednostkowe i społeczne,

- dokonuje analizy ich uwarunkowań, wykrywa braki, źródła i skutki,

- bada sposób uczestniczenia w pracy przez jednostki i grupy,

- bada zainteresowania, uzdolnienia i potrzeby młodocianych wychowanków oraz osób pracujących,

- wykrywa siły społeczne mogące zdynamizować działalność jednostek i całego środowiska,

- gromadzi wiedzę o rzeczywistości wychowawczej, w szczególności dotyczącą traktowania pracy jako potrzeby i warunku rozwoju człowieka,

- wykrywa związki i zależności między zjawiskami przygotowywania do pracy i wykonywania pracy,

- bada stopień realizacji celów i zadań dotyczących wychowawczej i dydaktycznej roli pracy.

W zakresie projektowania pedagog pracy:

- konkretyzuje program działania w stosunku do poszczególnych uczniów lub grup uczniowskich,

- ustala treści i metody umożliwiające osiąganie efektów na miarę celów, potrzeb i możliwości wykonawczych, co wiąże się z funkcją koordynacyjną.

W zakresie czynności wykonawczych do pedagoga pracy należy:

- kształtowanie zrozumienia roli pracy,

- wszczepianie wzorów, zasad i wartości wychowania,

- rozwijanie zamiłowań, umiejętności i właściwych postaw w stosunku do pracy,

- stwarzanie odpowiedniej atmosfery i klimatu sprzyjającego upowszechnianiu się pożądanego stosunku do pracy,

- utrwalanie pozytywnego stosunku do nauki i zawodu,

- optymalizowanie warunków nauki i pracy,

- formowanie kolektywów wychowawczych w toku pracy.

Poza tym wszędzie tam, gdzie jest to możliwe pełni rolę doradcy zawodu i pracy.

2.2. Przygotowanie zawodowe

Pedagog pracy, jak każdy nauczyciel, winien odznaczać się: umiejętnością postępowania według zasad moralnych, wykształconą gotowością i zdolnością do współpracy oraz współodczuwania potrzeb innych ludzi. Winien być wzorem osobowym dla współpracowników, podopiecznych i wychowanków. Powinien mieć ukształtowane takie postawy, jak:

- ideowości, humanizmu, demokratyzmu, twórczego zaangażowania, umiłowania wolności, szacunku do pracy;

- społecznego zaangażowania, patriotyzmu, społecznej przydatności, gospodarności, dyscypliny, odpowiedzialności, otwartości, uspołecznienia;

- interpersonalną - w tym poszanowania godności człowieka, poszanowania życia i zdrowia człowieka, tolerancji, opiekuńczości, poszanowania własności prywatnej, rzetelności informacji, współodczuwania, autonomii;

- mocy własnej, w tym godności, samokontroli, perfekcjonizmu, odpowiedzialności, optymizmu, samodzielności, odwagi;

- kulturalną, w tym wrażliwości, umiłowania piękna, poszanowania dóbr kultury, zainteresowania życiem kulturalnym, potrzebę ekspresji;

- umiłowania piękna przyrody i jej wytworów, szacunku wobec dzieł natury, kontaktu z przyrodą.

Takie postawy powinny cechować również innych ludzi, ale ich nieodzowność występuje ze szczególną siłą w przypadku pedagoga pracy. Ma on bowiem szerokie i bliskie kontakty z ludźmi - osobami dorosłymi i młodzieżą. Własna nienaganna postawa, umiejętności i osobowość najskuteczniej wpływają na kształtowanie podobnych cech u innych osób.

Pedagog pracy powinien odznaczać się wysoką ideowością, zaangażowaniem społecznym, znajomością etyki uniwersalnej oraz dobrze orientować się w zagadnieniach polityki społecznej, gospodarczej i kulturalnej państwa. W toku swojej pracy zmuszony on jest często decydować o doborze odpowiednich treści ideowych, akceptować je i upowszechniać w sposób dojrzały i odpowiedzialny.

Pedagogika pracy jest dziedziną wiedzy powiązaną z wieloma dyscyplinami naukowymi. Wpływa to na zakres zainteresowań ogólnych, społeczno-zawodowych i specjalistycznych pedagoga pracy oraz znajduje odbicie w jego praktycznej działalności zawodowej. Niezależnie od wiedzy specjalistycznej, pedagog pracy powinien być oczytany w literaturze społeczno-politycznej, ekonomicznej, pedagogicznej, socjologicznej, psychologicznej, technicznej, a także w literaturze pięknej.

Winien też reprezentować odpowiednio wysoki poziom nie tylko kultury specjalistyczno-zawodowej, ale także ogólno humanistycznej, ponieważ pozwoli mu to widzieć zadania zawodowe w szerszej perspektywie, a tym samym lepiej rozumieć ludzkie życie, działalność i potrzeby. Jest to również warunkiem twórczej inwencji, trafnego ukierunkowania wysiłków przy organizowaniu obowiązków zawodowych.

Specjalista tej kategorii musi stosunkowo dobrze opanować zasady i metody naukowej organizacji pracy, marketingu i menedżerstwa, kierowania zespołami ludzkimi, korzystania z osiągnięć współczesnej nauki, postępu naukowo-technicznego i informatycznego oraz z kultury. Kultura pracy wymaga doskonalenia metod planowania, tworzenia właściwej atmosfery współdziałania między różnymi komórkami organizacyjnymi i różnymi ludźmi. Stanowisko (zawód) pedagoga pracy wymaga ponadto ciągłego doskonalenia języka ojczystego oraz znaczącego w danym środowisku języka zachodniego; chodzi m.in. o komunikatywność języka, umiejętność jasnego i precyzyjnego formułowania myśli.

Wiadomości i umiejętności specjalistyczne potrzebne pedagogowi pracy są uzależnione od stanowiska i pełnionej funkcji, a mianowicie:

- pedagog pracy działający w obszarze problemowym kształcenia przedzawodowego i prozawodowego powinien legitymować się dobrą znajomością treści zawodoznawczych oraz związanych z orientacją, poradnictwem i doradztwem zawodowym, jak również treści w dziedzinie nauk o pracy,

- pedagog pracy działający w sferze kształcenia zawodowego powinien opanować wiedzę i umiejętności w zakresie:

• celów, treści i programów kształcenia zawodowego,

• przebiegu procesu kształcenia zawodowego,

• form, metod i środków kształcenia zawodowego,

• warunków skuteczności tego kształcenia,

• losów i przydatności zawodowej absolwentów.

Winien też umieć rozpoznawać potrzeby zawodowe i osobiste uczniów.

Wskazane jest, aby opanował umiejętność stawiania właściwej diagnozy, aby umiał trafnie przewidywać przyszłe sytuacje zawodowe oraz kierować aktywem społecznym, organizować różne formy pracy zespołowej. Krótko mówiąc, pedagog pracy powinien dobrze znać swój zawód oraz zawody ludzi, z którymi współpracuje, a także znać mechanizmy funkcjonowania społecznego i organizacyjnego szkoły, w której pracuje.

- pedagog pracy zatrudniony w zakładzie pracy, a szczególnie w zakładzie produkcyjnym, powinien znać zasady organizacji i funkcjonowania współczesnego zakładu pracy, prawidłowości procesu technologicznego i organizacji pracy, warunki dobrego funkcjonowania zespołów pracowniczych oraz różnych organizacji i instytucji składających się na społeczną strukturę zakładu pracy. Szczególnie dobrze muszą mu być znane problemy zawodoznawcze i problemy związane z doskonaleniem zawodowym pracowników, ale także problemy bezrobotnych i doradztwa zawodowego.

Wykształcenie ogólno specjalistyczne powinno więc obejmować wiadomości i umiejętności z zakresu: filozofii pracy, psychologii pracy, socjologii pracy, fizjologii pracy, ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy, organizacji pracy i kierownictwa, prakseologii, podstaw techniki i produkcji oraz ekonomiki i organizacji działalności gospodarczej.

Kształcenie psychologiczno-pedagogiczne pedagoga pracy powinno się odbywać w uczelni pedagogicznej i obejmować treści z zakresu: pedagogiki ogólnej, historii wychowania, teorii wychowania, pedagogiki pracy, dydaktyki przedmiotów zawodowych, dydaktyki kształcenia ustawicznego, andragogiki, pedagogiki społecznej, psychologii i socjologii pracy, metodologii badań pedagogicznych i technologii kształcenia.

Pedagog pracy powinien również umieć korzystać z odpowiednich środków, form i metod pracy pedagogicznej. Rozeznanie w tym zakresie winno być nie intuicyjne, ale poparte rzetelną wiedzą nabytą w toku studiów oraz doświadczeniem zdobytym w trakcie praktyk i przeprowadzanych badań próbnych. Dodać do tego można umiejętności doboru treści kształcenia, planowania działalności oświatowo-wychowawczej, umiejętności przekonywania oraz znajomość mechanizmów działań ludzkich.

2.4. Właściwości psychofizyczne

Pedagog pracy zatrudniony w określonym zakładzie pracy lub w szkole powinien sprostać wymaganiom pod względem ogólnych warunków fizycznych, jakie obowiązują w miejscu pracy. W szczególności chodzi o uwzględnienie warunków pracy panujących w przedsiębiorstwach przemysłowych (zapylenie, temperatura, hałas, wibracje, wilgoć), wpływających na stan zdrowia. Wskazana jest także zdolność łatwego posługiwania się urządzeniami technicznymi, pozostającymi w zasięgu własnego działania. Potrzebne są: ogólna sprawność fizyczna, sprawność narządów zmysłów, powszechnie akceptowany wygląd i ubiór.

Pedagog pracy winien być wrażliwy na potrzeby społeczne, zawodowe i indywidualne powierzonych mu osób. Wrażliwość taka w wielu wypadkach jest przesłanką zdobycia autorytetu, który z kolei jest warunkiem skuteczności oddziaływań wychowawczych.

Pedagog pracy musi poznawać psychikę, motywy postępowania, uczucia poszczególnych osób lub całych grup. Powinien umieć dostrzegać hierarchię wartości pojedynczych osób i całych środowisk. Działa skutecznie wówczas, gdy potrafi pracę dobrze zorganizować, poprowadzić, ożywić własną osobowością. W związku z tym powinny go cechować: pomysłowość, konsekwencja w działaniu, łatwość nawiązywania kontaktów, życzliwość, cierpliwość, wyrozumiałość, umiejętność obserwacji i oceny, sugestywność, koleżeńskość, otwartość, dyskrecja, słowność, punktualność, optymizm, uczciwość, wyobraźnia, równowaga emocjonalna, pamięć, takt w postępowaniu z ludźmi i inne powszechnie pożądane przymioty charakteru.

Pedagogiem pracy nie powinna być osoba, która odznacza się defektami fizycznymi, wadami wymowy, brakiem zainteresowań, brakiem wyobraźni i wrażliwości. Przewlekłe choroby, nosicielstwo chorób zakaźnych, zaburzenia charakterologiczne (brak odpowiedzialności, lekkomyślność, nieuczciwość), karalność, uleganie nałogom (alkoholizm, erotomania, narkomania) w zasadzie dyskwalifikują kandydata na pedagoga pracy.

2.4. Możliwości kształcenia, rozwoju i awansu zawodowego

Kształcenie pedagogów pracy winno się odbywać na uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych, na kierunku: pedagogika pracy lub na specjalności: edukacja i poradnictwo zawodowe, edukacja prozawodowa i zawodowa względnie doradztwo zawodowe. W programie studiów powinny się znaleźć wszystkie te dziedziny, których przedmiotem zainteresowań i oddziaływań jest zagadnienie pracy oraz jej wychowawczy charakter.

Na bazie teoretycznej winno być rozwijane kształcenie praktyczne, poprzez zajęcia fakultatywne, ćwiczenia terenowe i praktyki, podczas których studenci powinni zapoznawać się z różnymi rodzajami prac i ich oddziaływaniem na pracowników.

Studenci pracujący zawodowo będą oczekiwać od uczelni pomocy w pogłębianiu wiedzy teoretycznej, z jednoczesnym poznawaniem wyników różnych badań teoretycznych i empirycznych. Udział w spotkaniach i konsultacjach powinien być okazją do konfrontacji zdobytych wiadomości praktycznych: z wiedzą doświadczonej kadry naukowej uczelni.

Pedagog pracy to nauczyciel-wychowawca, który uczy patrzeć i dostrzegać, który integruje wszystkie komponenty procesu wychowawczego.

Aby mógł sprostać stojącym przed nim zadaniom, musi się dokształcać i doskonalić zawodowo. Chodzi o podnoszenie poziomu własnej wiedzy i umiejętności, o ich aktualizowanie, modernizowanie i rozszerzanie oraz praktyczne stosowanie.

Poszerzanie wiedzy i umiejętności zawodowych oraz doskonalenie metod pracy może się odbywać za pomocą różnych organizacji i stowarzyszeń branżowych. Korzystną płaszczyzną kontaktów i czynnikiem rozwoju powinno być odpowiednie stowarzyszenie skupiające psychologów pracy, socjologów pracy i pedagogów pracy.

Osoby o zainteresowaniach teoretycznych i naukowych, dzięki pracy nad sobą i uzyskiwaniu stopni naukowych, maja szansę podejmowania pracy w szkołach wyższych i w instytutach naukowo-badawczych.

3. Inni specjaliści - realizatorzy idei i zadań pedagogiki pracy

Zadania społeczno-wychowawcze i humanizacyjne restrukturyzowanego zakładu pracy, z racji zmian w systemie gospodarczym, są nadal na tyle rozległe i złożone, że z konieczności będą rozkładane na wielu specjalistów - na pedagoga, a także na psychologów, socjologów, prawników, ekonomistów, a nawet na techników i specjalistów w dziedzinie administracji.

Skupiają się oni lub skupiać będą najczęściej w działach i komórkach służb pracowniczych.

Dotychczas kształciły ich:

- policealne studia zawodowe o specjalności: ekonomika pracy, płace i sprawy socjalne,

- medyczne studia zawodowe prowadzące wydziały pracowników socjalnych (dawniejsze państwowe szkoły pracowników socjalnych),

- szkoły wyższe, głównie ekonomiczne, prowadzące także kierunek: ekonomika pracy i polityka społeczna,

- inne szkoły wyższe, głównie uniwersytety i wyższe szkoły pedagogiczne, prowadzące kierunki: psychologia pracy, socjologia pracy, pedagogika pracy, prawo pracy i socjologia przemysłu,

- zaoczne ekonomiczne studia uzupełniające o kierunku: ekonomika pracy i polityka społeczna,

- podyplomowe studium nauk o pracy i polityki społecznej,

- podyplomowe studium socjologii przemysłu,

- podyplomowe studium orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego,

- podyplomowe studium pedagogiki pracy.

Wszystkie wyżej wymienione formy kształcenia i doskonalenia pracowników zajmujących się działalnością zawodoznawczą i społeczno-wychowawczą, socjalną i humanizacyjną - funkcjonowały w izolacji od siebie, bez najmniejszych dążeń integracyjnych i koordynacyjnych. W konsekwencji spotykano się często ze swoistymi przetargami dotyczącymi ważności przygotowania zawodowego i zajmowanych stanowisk pracy.

Tymczasem istnieje pilna potrzeba kompleksowego spojrzenia na zatrudnianą kadrę w komórkach służb pracowniczych, a także w powiatowych i wojewódzkich urzędach pracy. W okresie prowadzonej reformy gospodarczej sprawa ta zyskuje jeszcze bardziej na znaczeniu.

Można przyjąć, że w najbliższych latach dojdzie do wypracowania urealnionego systemu kształcenia, dokształcania i doskonalenia pracowników przygotowanych do obejmowania tak zróżnicowanych stanowisk pracy. Mogą to być: ekonomista z przygotowaniem w dziedzinie marketingu, ekonomiki pracy i polityki socjalnej, pracownik socjalny, technik bezpieczeństwa i higieny pracy, specjalista w dziedzinie działań administracyjnych, psycholog pracy, socjolog pracy, pedagog pracy, prawnik z przygotowaniem w dziedzinie prawa pracy, pedagog kulturalno-oświatowy i inni, w tym szczególnie doradca zawodu i doradca pracy, jako że takie zawody zostały ostatnio powołane.

Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej oraz Krajowy Urząd Pracy sformułowały następujące opisy zawodów:

- doradca zawodu: udziela pomocy w formie grupowych i indywidualnych porad zawodowych młodzieży i osobom dorosłym w wyborze zawodu i kierunku kształcenia i szkolenia uwzględniając ich możliwości psychofizyczne i sytuację życiową, a także potrzeby rynku pracy oraz możliwości systemu edukacyjnego, współpracując z rodzicami i nauczycielami w procesie orientacji zawodowej uczniów oraz wykorzystując w tym celu wiedzę o zawodach, znajomość psychologicznych i pedagogicznych technik diagnozy na rynku pracy oraz techniczne środki i przekazywania informacji zawodowej.

Jego zadania obejmują:

- gromadzenie, opracowywanie i aktualizowanie informacji o zawodach (stanowiskach pracy), drogach uzyskiwania kwalifikacji zawodowych oraz potrzebach rynku pracy;

- udzielanie informacji indywidualnych i grupowych o zawodach (stanowiskach pracy), instytucjach kształcenia oraz o aktualnej sytuacji rynku pracy;

- prowadzenie zajęć grupowych z młodzieżą dotyczących planowania kariery zawodowej i aktywnego poszukiwania pracy;

- wykonywanie diagnostycznych badań przydatności do określonego zawodu wykorzystując w tym celu metody i techniki psychologicznego i pedagogicznego pomiaru;

- opracowywanie diagnoz przydatności zawodowej na podstawie zebranego własnego materiału badawczego oraz diagnoz lekarskich;

- udzielanie indywidualnych porad zawodowych na podstawie przeprowadzonych badań specjalistycznych: psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich zwłaszcza osobom niezdecydowanym w wyborze zawodu, posiadającym ograniczenia w wyborze zawodu oraz pragnącym zmienić zawód.

.Warsztat doradcy zawodu:

- przekazywanie wiedzy i informacji o zawodach, możliwościach zdobycia kwalifikacji zawodowych, sytuacji na rynku pracy, w formie cykli szkoleń, spotkań i indywidualnych konsultacji, nauczycielom i rodzicom, których dzieci stoją przed wyborem zawodu;

- utrzymywanie ścisłej współpracy zwłaszcza z doradcą pracy w celu wykorzystania materiałów dotyczących rynku pracy, organizowania wizyt w zakładach pracy oraz kontaktów z pracodawcami;

- prowadzenie odpowiedniej dokumentacji osób zgłaszających się po poradę.

Może być zatrudniony w szkole publicznej lub prywatnej jako nauczyciel-doradca zawodowy, prowadząc orientację zawodową uczniów lub być konsultantem innych nauczycieli, zwłaszcza wychowawców klas, w zakresie problematyki orientacji i pośrednictwa zawodowego, będąc zatrudnionym w poradniach psychologiczno-pedagogicznych lub urzędach pracy świadczyć usługi w zakresie poradnictwa zawodowego.

- doradca pracy pomaga w wyborze zatrudnienia i znalezieniu pracy zgodnej z potrzebami i możliwościami osób zainteresowanych, zarówno dorosłych jak i młodocianych, oraz w określaniu kierunków rozwoju zawodowego jednostek oraz grup społecznych w powiązaniu z potrzebami gospodarki, postępem technicznym i technologicznym zachodzącym w kraju, regionie i zakładzie pracy; doradza pracodawcom w rozwiązywaniu psychospołecznych problemów kierowania zespołami ludzkimi.

Jego zadania obejmują:

- udzielanie osobom poszukującym pracy porad związanych ze znalezieniem pracy lub korzystaniem z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu organizowanych przez urzędy pracy;

- udzielanie osobom poszukującym pracy porad dotyczących ich sytuacji prawnej i społecznej i wynikających z niemożliwości uzyskania pomocy i wsparcia;

- inspirowanie, organizowanie i prowadzenie w zależności od potrzeb grupowych zajęć dla osób poszukujących pracy w celu nabycia przez nich umiejętności skutecznego poszukiwania pracy;

- udzielanie wskazówek instytucjom zajmującym się opracowywaniem informacji zawodowych o potrzebach informacyjnych poszukujących pracy; dokonywanie analizy warunków organizacyjnych, społecznych i psychologicznych świadczenia pracy w zakładach pracy, niezbędnych do prowadzenia polityki personalnej, planowania karier zawodowych pracowników i doboru kadr;

- dokonywanie doboru i selekcji kadr na stanowiska kierownicze i inne wymagające posiadania szczególnych predyspozycji psychofizycznych i osobowościowych, a także odpowiedniego zakresu wiedzy i umiejętności zawodowych; doradzanie w zakresie rozwoju zawodowego jednostek oraz grup pracowniczych, w powiązaniu z potrzebami gospodarki, postępem technicznym i technologicznym;

- określanie skutków społeczno-psychologicznych przemian zachodzących w gospodarce kraju, regionu i o zasięgu lokalnym, oraz służenie radą w zakresie optymalnych rozwiązań tej sytuacji.

4. Pedagog pracy w urzędzie pracy i w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz w innych instytucjach, organizacjach i stowarzyszeniach angażujących się na rzecz pedagogiki pracy

Ogólnie stwierdzić można, że dla pedagoga pracy (profesjonalisty) jest miejsce wszędzie tam, gdzie w szerszych lub nawet węższych wymiarach przewija się problematyka zawodoznawcza. W szczególności mogą to być:

- urzędy pracy (powiatowe, wojewódzkie i krajowy),

- poradnie psychologiczno-pedagogiczne,

- zakłady pracy,

- inne wyspecjalizowane instytucje, organizacje i stowarzyszenia.

Zapewne najpoważniejszym i aktualnie najpewniejszym miejscem pracy dla pedagogów są urzędy pracy. Funkcjonują one od początku lat 90., z tym, że ich struktura organizacyjno-programowa podlegała i podlega nadal określonym zmianom.

Prowadzona jest dyskusja nad rolą i rangą Wojewódzkich Urzędów Pracy. Prawdopodobnie utrwali się, a nawet poszerzy, rola Krajowego Urzędu Pracy, bowiem ten organ centralny w formule pracy zawodowej i bezrobocia w latach 90. odegrał rolę wyjątkowo znaczącą i to pod każdym względem. Na podkreślenie zasługuje rozległy dorobek informacyjny, naukowy i publikacyjny Krajowego Urzędu Pracy.

W aktualnej sytuacji administracyjnej państwa ogniwem najbardziej reprezentatywnym i wykonawczym zarazem staje się Powiatowy Urząd Pracy - zatrudniający od 20 do 30 pracowników. Formułuje się oczekiwania, iż w każdym z nich powinno pracować ok. 50 % pracowników przygotowanych specjalistycznie, przy tym legitymujących się wykształceniem wyższym. Urzędy Pracy stwarzają liczne szanse dla zatrudniania pedagogów pracy (chociaż także i innych specjalistów powiązanych z naukami o pracy).

Przed Powiatowymi Urzędami Pracy wysuwa się oficjalnie następujące zadania zawodoznawcze:

1) udzielanie informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwościach szkolenia;

2) udzielanie porad ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia;

3) kierowanie na specjalistyczne badania psychologiczne i lekarskie umożliwiające wydawanie opinii o przydatności zawodowej do pracy i zawodu albo kierunku szkolenia;

4) inspirowanie, organizowanie i prowadzenie grupowych porad zawodowych dla bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy;

5) udzielanie informacji i doradztwa pracodawcom w zakresie doboru kandydatów na określone stanowiska pracy;

6) gromadzenie, aktualizowanie, opracowywanie i rozpowszechnianie informacji zawodowych i zawodoznawczych w formie materiałów pisemnych, audiowizualnych lub komputerowych baz danych.

Udział Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych w kraju w obszarze działań zawodoznawczych jest raczej skromny, co wiąże się między innymi, a może głównie, z brakiem wyspecjalizowanych w danej dziedzinie pracowników.

Z odpowiednich przepisów wynika, że Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne powinny prowadzić działalność diagnostyczną, terapeutyczną, doradczą i profilaktyczną w podległym sobie środowisku. W szczególności w zakresie poradnictwa zawodowego powinny oferować i prowadzić:

1) poradnictwo indywidualne i grupowe;

2) konsultacje z pedagogami i wychowawcami klas w zakresie doboru form i metod realizacji orientacji zawodowej w szkołach; .

3) diagnostyczne badania przydatności zawodowej i szkolnej uczniów z przeciwwskazaniami do wyboru zawodu;

4) na terenie szkół - prowadzenie porad dla uczniów niezdecydowanych i ich rodziców oraz udzielanie informacji o rynku pracy, zawodach, szkołach i egzaminach wstępnych;

5) pogadanki dla uczniów i rodziców na tematy związane z wyborem zawodu i szkoły;

6) zajęcia aktywizujące uczniów gimnazjum do samodzielnego wyboru odpowiedniego profilu zawodowego lub pogimnazjalnej szkoły zawodowej;

7) zajęcia dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów oraz szkół zawodowych dotyczące radzenia sobie ze stresami egzaminacyjnymi;

8) zajęcia dla młodzieży szkół średnich dotyczące wspomagania rozwoju dalszej drogi edukacyjnej i trafnego wyboru drogi życiowej.

Ogólnie można stwierdzić, że do zadań poradni psychologiczno-pedagogicznej należy:

- zapewnienie specjalistycznej pomocy uczniom w podejmowaniu optymalnych decyzji w zakresie prawidłowego wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia;

- kształtowanie u młodzieży aktywnej postawy wobec swojego życia zawodowego;

- uświadomienie uczniom konieczności konfrontowania swoich predyspozycji psychofizycznych, potrzeb i wartości z obiektywnymi wymaganiami stawianymi przez zawody i rynek pracy;

- udzielanie pomocy specjalistycznej szkołom w prowadzeniu orientacji szkolno-zawodowej.

Określoną rolę spełniają pedagodzy pracy, a przynajmniej spełniać mogą, w Centrach Informacji Zawodowej, organizowanych w Polsce na wzór niemiecki. Pierwsze modelowe Centrum Informacji Zawodowej (CIZ) powstało w Toruniu w 1995 r. w następstwie porozumienia pomiędzy Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowym Urzędem Pracy i Federalnym Urzędem Pracy Niemiec w Norymberdze. Głównym zadaniem CIZ jest zbieranie, opracowywanie i upowszechnianie informacji zawodowych. Centrum zajmuje się także poradnictwem zawodowym. Prowadzi ono również systematyczne zajęcia z zakresu tematów: jak szukać pracy, jak rozmawiać z pracodawcą, jak napisać list motywacyjny czy życiorys zawodowy. Jednocześnie organizowane są zajęcia dla bezrobotnych.

Podobne centra lecz o nieco innych nazwach powstały także w Wałbrzychu (Centrum Informacji i Orientacji Zawodowej), w Warszawie (Mobilne Centrum Informacji Zawodowej) i w innych miejscowościach, a z inicjatywy Krajowego Urzędu Pracy powstało około 200 sal Informacji Zawodowej i Poradnictwa Grupowego w powiatowych i wojewódzkich urzędach pracy. Tworzy się wreszcie Krajowe Centrum Informacji Zawodowej i Metod Poradnictwa Zawodowego, nastawione na opracowywanie materiałów o zasięgu centralnym, tworzenie i aktualizowanie banku informacji zawodowych oraz koordynowanie działalności w zakresie opracowywania materiałów informacyjnych.

Z zakładami pracy, ze związkami zawodowymi oraz z innymi wyspecjalizowanymi instytucjami, organizacjami i stowarzyszeniami nadzieje na zatrudnianie pedagogów pracy wiązane być mogą perspektywicznie, w miarę dochodzenia do pełnej stabilizacji gospodarczej i na rynku pracy.

Literatura

1) Śliwerski B.: Pedagogika, t.3: subdyscypliny wiedzy pedagogiczne., Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2006

2) Wiatrowski Z.: Podstawy pedagogiki pracy, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2005

- 18 -

Olsztyn 2010

---