Farmakognozja 1-6, Technik farmaceutyczny, Farmakognozja


SKŁADNIKI KOMÓRKI ROŚLINNEJ

Podst. składniki komórki roślinnej: cytoplazma, jądro kom. zwane łącznie protoplastem. Każda kom otoczona jest z zewn cienką, plazmatyczną błoną komórkową a kom rośl są osłonięte dodatkowo ścianą kom. W cytoplazmie są różnorodne organelle komórkowe-najważniejsze są plastydy. W cytoplazmie są też wakuole zaw sok komórkowy, zajmuje znaczną część przestrzeni.

Cytoplazma *półpłynna, bezbarwna, mniej lub bardziej galaretowata masa, *przypomina surowe białko jaja kurzego, *zewn warstwa cytoplazmy jest gęsta, zwarta, stanowi żywą cytoplazmatyczną błonę kom otaczającą całą zawartość kom i przylegającą ściśle do ściany kom. Błona ta reguluje przenikanie składników z otoczenia do wnętrza kom i odwrotnie. *środkowa część cytoplazmy jest bardziej wodnista i zaw często drobne, różnego rodzaju ziarnistości * zaw ok. 80%wody, 10-20% subst białkowych, 2-3% tłuszczy *pewna część tłuszczy tworzy z białkami związki białkowo-tłuszczowe, z których zbudowana jest rozmieszczona w całej cytoplazmie sieć bardzo delikatnych błon cytoplazmatycznych tworzących tzw. retikulum endoplazma tyczne. * cytoplazma znajduje się w ustawicznym ruchu i jest to jedna z jej najbardziej charakterystycznych właściwości życiowych.

Jądro komórkowe *w kom rośl ma postać drobnego ciałka o kształcie jajowatym, kulistym lub soczewkowatym *kom rośl mają przeważnie 1 jądro *jądro otoczone jest cienką błoną jądrową, w której są bardzo małe otworki tworzące siateczkę, za ich pośrednictwem odbywa się wymiana składników między jadrem a cytoplazmą *wnętrze jądra wypełnia sok jądrowy, tzw. kariolimfa albo karioplazma-jest to półpłynna masa składająca się z substancji białkowych, z znaczną zawartością fosforu. W soku jądrowym rozmieszczone są liczne nici chromatynowe, z których podczas podziału jądra formują się dostrzegalne z zwykłym mikroskopie ciałka zw. chromosomami.

Plastydy- drobne ciałka rozmieszczone w cytoplazmie, *zbudowane z substancji białkowych i otoczone błoną białkowo-tłuszczową * kom niektórych rośłin oraz kom zwierzęce pozbawione są plastydów *w młodych kom plastydy mają postać drobniutkich, bezbarwnych ziarenek zw. proplastydami. *w starszych kom występują 3 rodzaje plastydów:1-zielone(chloroplasty, ciałka zieleni),2-żółte i czerwone (chromoplasty),3-bezbarwne(leukoplasty).

Chloroplasty *występują w kom położonych blisko powierzchni ciała rośliny gdzie mogą przenikać promienie słoneczne *najliczniej występują w komórkach liści *mają kształt soczewkowaty * mają zabarwienie zielone, gdyż zawierają barwnik zielony, tzw. chlorofil *mają podstawowe znaczenie dla życia kom rośl, gdyż zachodzi w nich proces asymilacji CO2, czyli fotosynteza.

Chromoplasty *plastydy zawierające barwniki pomarańczowe i żółte (karoten i ksantofil) *występują w kom rośl w postaci okrągłych ciałek albo kryształów przybierając postać nieregularnych płytek lub igieł *nadają barwę kwiatom, owocom.

Leukoplasty *bezbarwne, drobne plastydy, kształtu kulistego lub wrzecionowatego *występują przede wszystkim w kom położonych głębiej, pod powierzchnią ciała rośliny, tzn. w kom odciętych od dostępu światła *najwięcej występują w podziemnych częściach roślin, w korzeniach, kłączach, bulwach *w leukoplastach odbywa się, przy udziale odpowiednich enzymów, przetwarzanie cukru w skrobię, która się w nich odkłada.

Ściana komórkowa Prawie wszystkie kom rośl otoczone są ścianą kom., w młodych komórkach jest ona cienka, łatwo rozciągliwa, w starszych-zgrubiała, kom bardziej sztywne, mało rozciągliwe. *ściany dwóch zrośniętych młodych kom zespojone ze sobą tzw. blaszką środkową, zbudowaną z protopektyny *właściwe ściany kom zbudowane są z błonnika (celulozy), występuje w postaci gęsto splecionych włókienek tworzących mocną sieć *ściany kom starszych najczęściej ulegają zdrewnieniu-odkładanie drzewnika(ligniny) w celulozowych warstwach ściany. Stają się coraz grubsze, mniej rozciągliwe oraz trudniej przepuszczalne dla wody i rozpuszczonych w niej składników. Takie kom z czasem zamierają *korkowacenie-obumieranie kom-odkładanie się w ścianach kom suberyny, która jest nieprzepuszczalna dla wody i powietrza *kutynizacja-przesycenie substancją podobną do tłuszczu, kutyną, występuje najczęściej na powierzchni rośliny, np. w komórkach skórki liścia. Takie ściany zapobiegają nadmiernemu wyparowywaniu wody z komórki *w ścianach kom wielu roślin mogą występować dodatkowo ciała śluzowe (w nasionach lnu), związki mineralne (krzemionka u skrzypu).

BUDOWA PIERWOTNA KORZENIA

Kora pierwotna korzenia zbudowana jest głównie z tkanki miękiszowej.

Tkanka miękiszowa ma komórki zwykle duże, mniej lub bardziej kuliste. Ściana kom jest cienka, celulozowa, czasem może jednak grubieć i drewnieć. Wnętrze kom wypełnia duża wakuola a cytoplazma wyściela cienka warstewką ścianę kom. W cytoplazmie znajduje się jądro kom i liczne plastydy. Tkanka miękiszowa jest tkanką luźną, kom nie są ze sobą ściśle złączone ale znajdują się między nimi przestwory międzykomórkowe. Przestwory te są ze sobą połączone i tworzą jednolity system kanałów przenikających roślinę we wszystkich kierunkach i kontaktujących się z powietrzem otaczającym roślinę za pomocą aparatów szparkowych. Przestwory utrzymują połączenie między kom położonymi w głębi rośliny a otoczeniem ułatwiając wymianę gazów przy oddychaniu. U roślin bagiennych i wodnych występuje miękisz powietrzny odznaczający się dużymi przestworami międzykom. Stanowi on zbiornik powietrza dla tych części rośliny, które są zanurzone w wodzie. Miękisz kory pierwotnej korzenia przeprowadza w drodze osmozy i aktywnego transportu pobraną przez włośniki wodę oraz sole mineralne z komórek skórki do walca osiowego. W starszych częściach korzenia przekształca się on w miękisz spichrzowy, który gromadzi zapasowe substancje pokarmowe. *Wewnętrzna warstwa miękiszu kory pierwotnej korzenia zbudowana z komórek ściśle ze sobą złączonych nazywa się śródskórnią albo endodermą. Komórki jej są martwe i ściśle ze sobą zrośnięte. Dzięki temu śródskórnia tworzy sztywną pochwę ochronna wokół walca osiowego. Tylko niektóre kom śródskórni są żywe i cienkościenne. Są to tzw. komórki przepustowe, które przepuszczają wodę z kory do walca osiowego. Walec osiowy korzenia składa się z warstwy korzonkorodnej, tzw. okolnicy albo perycykl. Pod tą warstwą znajdują się tkanki przewodzące. Okolnice znajdujące się tuż pod śródskórnią przybierają częściowo charakter tkanki twórczej, z której powstają korzenie boczne. Pod okolnicą znajduje się duża wiązka przewodząca składająca się z pasm tkanki drzewnej i pasm tkanki łykowej przebiegających na przemian jedno obok drugiego w układzie promienistym (radialnym). Głównym składnikiem tkanki drzewnej są naczynia mające kształt rurek zbudowanych z martwych komórek o ścianach celulozowych, częściowe od wewnątrz zdrewniałych. Przewodzą one pobraną przez korzenie wodę do pędów. Natomiast w tkance łykowej występują rurki sitowe zbudowane z żywych komórek połączonych w długie szeregi a oddzielonych od siebie tzw. sitami tzn. ściankami zaopatrzonymi w liczne otworki , przez które przenikają substancje odżywcze z komórki do komórki. Tkanka sitowa zaopatruje korzeń w produkty asymilacji wytworzone w liściach. W walcu osiowym występują także komórki tkanki mechanicznej o zgrubiałych i zdrewniałych ścianach.

Tkanki twórcze wtórne i budowa wtórna korzenia

Wtórny przyrost korzenia jest wynikiem działania nowych wtórnych tkanek twórczych, tzw. miazgi twórczej (kambium) i miazga korkotwórczej (fellogen). Kambium jest wtórną tkanką twórczą boczną składającą się z jednej warstwy komórek formującej walec przebiegający między tkanką naczyniową a tkanką sitową. Komórki miazgi wtórnej dzielą się równolegle do obwodu korzenia i odkładają po obydwu stronach miazgi warstwy komórek potomnych, z których powstają wtórne tkanki stałe. Dzięki temu korzenie rozrastają się na grubość. Kambium wytwarza w korzeniu liczne nowe wiązki przewodzące, w których po zewnętrznej stronie narasta tkanka sitowa (łyko) a po stronie wewnętrznej tkanka naczyniowa (drewno). Pomiędzy sąsiednimi wiązkami przewodzącymi miazga odkłada pasma miękiszu tworzącego promienie rdzeniowe, które stanowią tkankę spichrzową korzenia, czyli gromadzą się w nich materiały zapasowe. W tym samym czasie co kambium powstaje w okolnicy druga wtórna tkanka twórcza-fellogen. Wytwarza ona na zewnątrz warstwy ochronnego korka-nowej wtórnej tkanki okrywającej zbudowanej z komórek martwych. Korek tworzący się wokół walca osiowego odcina korę pierwotną korzenia od odżywiających ją wiązek przewodzących co powoduje obumarcie kory pierwotnej, w wyniku czego korek pokrywa korzeń od zewnątrz. Korek, łyko i miękisz znajdujący się na zewnątrz miazgi wtórnej tworzą korę wtórną korzenia.

Tkanki mechaniczne Odgrywają dużą rolę w przystosowaniu roślin wyższych do życia lądowego. Nadają one roślinom sztywność i elastyczność oraz chronią przed złamaniem, rozerwaniem i zgnieceniem. Utrzymują je w pozycji pionowej i umożliwiają wzrastanie do znacznej wysokości. W łodygach t.m. znajdują się bliżej obwodu, a więc płytko pod skórką, co nadaje roślinie większą wytrzymałość na złamanie. Natomiast w korzeniach są one skupione bliżej środka przez co zwiększa się wytrzymałość na rozerwanie. T.m. są zbudowane z komórek grubościennych, najczęściej wydłużonych i ściśle ze sobą złączonych bez przestworów międzykomórkowych. Dlatego są one mocne. 3 rodzaje t.m. 1-twardzica (sklerenchyma) zbudowana jest z komórek bardzo wydłużonych, które zrastają się w pęczki lub walcowate pochwy ciągnące się wzdłuż rośliny. W miarę dojrzewania komórek ściany ich grubieją tak silnie, że światło ogranicza się do wąziutkiego kanalika. Głównym składnikiem ściany kom jest celuloza, ale najczęściej drewnieją one w większym lub mniejszym stopniu. Żywa zawartość komórek z czasem zanika-twardzica staje się tkanką martwą. Komórki twardzicy przybierają najczęściej postać długich włókien. W obwodowych partiach łodyg i korzeni występują tzw. włókna łykowe, zaś w głębi rośliny włókna drzewne. 2- komórki kamienne-są zwykle niewydłużone lecz okrągławe o bardzo grubej ścianie, przeważnie martwe. Występują one w okrywach owoców (w pestce śliwki) oraz w łupinach nasion, nadając im twardość i odporność. 3-zwarcica (kolenchyma)-występuje głównie u roślin dwuliściennych. Jest to tkanka żywa zbudowana z komórek wydłużonych o ścianach niezdrewniałych lecz celulozowych i tylko częściowo zgrubiałych. Komórki zwarcicy odznaczają się zdolnością do wzrostu i wydłużania się oraz dużą rozciągliwością. Dzięki temu zwarcica może pełnić funkcję tkanki mechanicznej w rosnących częściach rośliny zanim wytworzy się twardzica. Zwarcica mieści się w obwodowych warstwach miękiszu, zazwyczaj tuż pod skórką. Często zawiera bardzo małe ciałka zieleni i może asymilować CO2.

Tkanki przewodzące Przewodzenie wody i materiałów odżywczych w roślinie z komórki do komórki odbywa się przez powolną osmozę, a do szybkiego ich rozprowadzania służą specjalnie przystosowane tkanki przewodzące. 1-tkanka naczyniowa (drewno), 2-tkanka sitowa (łyko). Drewno przewodzi głównie wodę z solami mineralnymi z korzeni do innych części rośliny. Natomiast łyko rozprowadza po roślinie produkty asymilacji. T. przewodzące występują zwykle w postaci oddzielnych pasm naczyniowych i pasm sitowych połączonych w tzw. wiązki przewodzące (wiązki sitowo-naczyniowe albo wiązki łykodrzewne) ciągnące się wzdłuż rośliny. W tkance drzewnej wyróżniamy 2 rodzaje komórek przewodzących: 1-naczynia-tworzą długie rurki powstałe z jednego szeregu komórek leżących jedna nad drugą. Utraciły one cytoplazmę i jądro kom oraz większość rozdzielających je ścian poprzecznych. Ściany boczne naczyń są od wewnątrz częściowo zgrubiałe i zdrewniałe co zapobiega zamykaniu się naczyń pod naporem otaczających je tkanek. 2-cewki-są to komórki wydłużone, martwe, mniej lub bardziej zdrewniałe, które zachodzą wzajemnie na siebie klinowatymi końcami lecz nie tworzą rurek. Są one połączone w długie szeregi a w ścianach oddzielających te komórki występują liczne otworki lub jamki tworzące tzw. sita.

Tkanki wydzielnicze W roślinach występują komórki i tkanki, które wytwarzają rozmaite substancje, zw. wydzielinami (żywice, olejki lotne, śluz, sok mleczny, nektar kwiatowy). Wydzieliny te gromadzą się w komórkach albo w przestworach międzykomórkowych lub też wydostają się na zewnątrz rośliny. Komórki i tkanki produkujące te wydzieliny nazywamy wydzielniczymi. Należą do nich: 1-włoski i komórki gruczołowe-występują na łodygach, liściach i kwiatach wielu roślin. Wytwarzają one i wydzielają na zewnątrz rozmaite substancje w postaci kropel cieczy albo uwalniają olejki lotne. Wydzieliny te chronią roślinę przed zwierzętami a olejki lotne nadają zapach kwiatom zwabiając owady. W t. miękiszowej niektórych roślin występują pojedynczo lub w małych, kulistych skupieniach komórki gruczołowe, których wydzielina pozostaje wewnątrz rośliny gromadząc się w samych komórkach lub w otoczonych przez nie przestworach międzykomórkowych. (np. w liściu dziurawca czy w okrywie owoców pomarańczy i cytryny). Wydzieliny te mają też zastosowanie w lecznictwie. 2-miodniki-wydzielają roztwór cukru; nektar wabiący owady; zlokalizowane głównie w kwiatach, 3-przewody żywiczne-zabezpieczają roślinę przed infekcjami; stanowią zwykle system połączonych między sobą kanałów pionowych i poziomych., 4-rurki mleczne-zbudowane są z komórek wytwarzających i gromadzących sok mleczny. Komórki te częściowo zatracają oddzielające je przegrody i tworzą gęstą sieć rurek, które przenikają całą roślinę. Występują np. w maku, w mniszku (mlecz). U roślin należących do rodziny wilczomleczowatych występują bardzo długie i rozgałęzione wielojądrowe komórki wypełnione sokiem mlecznym, tzw. rurki mleczne nieczłonowe. Sok mleczny niektórych roślin stanowi surowiec do wyrobu gumy i kauczuku.

Tkanka okrywająca -dzieli się na skórkę (tkanka żywa) i korek (tkanka martwa). Skórka występuje na liściach i łodygach (w postaci epidermy) oraz na korzeniach (w postaci epiblemy inaczej zwanej ryzodermą). Dzielimy na pierwotną i wtórną. T.o. składa się z żywych, prostokątnych komórek, ściśle przylegających do siebie. Występuje w niej kutykula, włoski mechaniczne oraz aparaty szparkowe. Nie posiada chloroplastów, dzięki czemu światło przenika do wewnątrz. Fellogen składa się z komórek merystematycznych, które dzielą się odkładając na zewnątrz nowe komórki korka i od czasu do czasu również do wnętrza jedną lub kilka warstw żywych komórek o cechach komórek miękiszowych. Funkcją tej tkanki jest oddzielenie środowiska zewnętrznego od środowiska wewnętrznego, ochrona przed czynnikami zewnętrznymi i utratą wody oraz udział w wymianie gazowej. Formy ochrony: wytworzenie na powierzchni skórki związków zwanych kutyną, wytworzenie kolców i kutneru, wydzielanie substancji drażniących, kłujących, zapachowych.

Farmakognozja-dziedzina wiedzy przyrodniczej wchodząca w zakres nauk farmaceutycznych. Zajmuje się surowcami naturalnymi i ich składem chem., które wykazują właściwości biolog. mające zastosow. w lecznictwie. Zadaniem farmakognozji jest wszechstronne badanie tych surowców naturalnych i ich skład. oraz badanie możliwości ich zastosow. w postaci leków nat. Farmakognozja wykazuje liczne związki z innymi dyscyplinami biolog., szczeg. znaczenie ma botanika farmaceutyczna uwzględniająca morfologię oraz anatomię roślin, systematykę, elementy cytologii, fizjologii, biochemii roślin. Systematyka (taksonomia roślin) określa precyzyjnie przynależność gatunkową roślin dostarczających surowca. Fizjologia roślin-zajmuje się procesami życiowymi roślin, szczeg. ważne jest badanie wpływu różnych czynników zewn. na rośliny uprawiane (światło, temp., charakter gleby, ilość opadów i inne czynniki klimatyczne, które wpływają na zaw. składników czynnych w roślinie. Biochemia roślin-śledzi przemiany biochemiczne istotne dla biosyntezy substancji czynnych w roślinie. Ostatnio istotne znaczenie dla farmakognozji uzyskała hodowla tkanek roślinnych jako potencjalne źródło biologicznie czynnych substancji.

Leki roślinne - są to użyteczne w medycynie wyroby, które zawierają jako składniki czynne wyłącznie rośliny, części roślin, substancje roślinne lub ich kombinacje w postaci przerobionej lub nieprzerobionej. Fitoterapia-określa zastosowanie leków roślinnych na podstawie oceny korzyści w stosunku do ryzyka dla leczenia lub łagodzenia stanów chorobowych a także dla utrzymania zdrowia i celów profilaktycznych. 3 grupy leków roślinnych: 1-jednorodne subst chem- izolowane z sur rośl. o ustalonej strukturze chem i określonych właściwości fizykochem. 2-leki typu galenowego-kompleksy składników czynnych sur.rośl lub preparaty galenowe (nalewki, ekstrakty, soki, syropy lub ich kompozycje) a także pojedyncze zioła lub ich mieszanki. 3- produkty metabolizmu dbn-otrzym w proc fermentacyjnych określane jako antybiotyki. *Leki należące do 1 i 3 grupy stanowią najb nowoczesną formę leku poch.rośl. *Są łatwe do scharakteryzowania pod względem fizykochem. i farmakolog. *są to leki uzyskane w wyniku biosyntezy, co odróżnia je od leków otrzymanych w wyniku syntezy chem. *odróżnia je również sposób otrzymywania-jest to ekstrakcja z sur.rośl.

ORGANY ROŚLINY

LIŚĆ (FOLIUM)

Do grupy liści stanowiących surowce farmakognostyczne należą wyłącznie liście asymilacyjne. Wygląd zewnętrzny liścia pozwala często na identyfikację surowca bez badania elementów anatomicznych. W praktyce spotykamy surowce wysuszone, pokruszone i pokrojone, których nie da się rozpoznać po wyglądzie zewnętrznym i należy oprzeć się na badaniu mikroskopowym. Najczęściej liść jest różnicowany na: *blaszka liściowa, *ogonek, z wyjątkiem liści bezogonkowych, tzw. siedzących. Często u nasady liści mogą wykształcać się przylistki wolne lub zrośnięte z ogonkiem liściowym Mogą one tworzyć tzw. gatkę albo tutkę lub przekształcać się w łuski lub kolce. Liście mogą być umieszczone na pędzie spiralnie (ulistnienie skrętoległe) lub okółkowo. Ogonek liściowy: *kształt-obły, kanciasty, rynienkowaty, spłaszczony. Cechy morfologiczne blaszki liściowej: *kształt: jajowaty, lancetowaty, łopatkowaty, klapowany, *szczyt blaszki: tępy, zaokrąglony, zaostrzony, *nasada blaszki: symetryczne, klinowate, sercowate, *brzeg blaszki: równy, pojedynczo lub podwójnie piłkowany, ząbkowany, karbowany, *unerwienie blaszki: równoległe, pierzaste, łukowate, dłoniaste, *owłosienie blaszki: jednostronne, obustronne, kutnerowate, gruczołowe. Przeprowadzając budowę anatomiczną liścia należy uwzględnić obserwację skórki górnej i dolnej oraz przekroju poprzecznego przez blaszkę liściową wraz z nerwem głównym. Do ważniejszych elementów diagnostycznych znajdujących się na powierzchni liścia należą: 1-wytwory skórki: *różnego rodzaju włoski okrywające jedno- lub wielokomórkowe: krzaczkowate, teowate (T), maczugowate, stożkowate, biczowate, główkowe, *włoski wydzielnicze-na końcu jest kuleczka gdzie zbiera się wydzielina. 2-aparaty szparkowe: *typ Labiatae- są to duże komórki przyszparkowe ułożone prostopadle do osi szparki, *typ Rubiaceae- duże komórki przyszparkowe ułożone równolegle do osi szparki, *typ Cruciferae (Solanaceae)-3, 4 komórki przyszparkowe, z których jedna jest znacznie mniejsza od pozostałych, *typ Rhanunculaceae- 4 do 5 komórek przyszparkowych mniej lub więcej jednakowej wielkości, *typ Liliaceae- 4 komórki przyszparkowe, z których 2 stanowią przedłużenie komórek szparkowych a pozostałe 2 są do nich równoległe. Przekrój poprzeczny liścia pokazuje charakterystyczny układ wiązek przewodzących w nerwie głównym oraz takie elementy diagnostyczne jak kryształy szczawianu wapnia, komórki śluzowe, komórki i zbiorniki olejkowe.

KWIAT (FLOS)

Kwiat to organ rozrodczy roślin nasiennych, jest on skróconym i przekształconym pędem. Podstawowymi częściami kwiatu są: *kielich (Calyx), *korona (Corolla), *pręcikowie (Androceum), *słupkowie (Gynaceum). Słupkowie osadzone pośrodku dna kwiatowego składa się z owocolistków, których liczba jest charakterystyczna dla poszczególnych rodzin. W obrębie słupka wyróżnia się: w dolnej jego części zalążnię przechodzącą zazwyczaj w mniej lub bardziej wydłużoną szyjkę słupka zakończoną u szczytu różnopostaciowym znamieniem. Znamię bywa pojedyncze lub wielokrotne. Pokryte jest najczęściej brodawkami, włoskami lub lepką wydzieliną dla ułatwienia zatrzymywania ziaren pyłku. W zalążni (jednokomorowej bądź podzielonej przegrodami na kilka lub wiele komór) znajdują się zalążki, z których po zapłodnieniu powstają nasiona. Jeżeli zalążnia znajduje się powyżej dna kwiatowego wówczas słupek jest górny a cały kwiat dolny. Natomiast jeśli dno kwiatowe obejmuje zalążnię a okwiat wyrasta powyżej jej szczytu wówczas słupek jest dolny a kwiat górny. Pręcikowie jest męskim narządem generatywnym w kwiecie. Składa się z pręcików występujących w różnej ilości charakterystycznej dla danej rodziny. Do grupy surowców kwiatowych zaliczamy: *pojedyncze kwiaty (Flos), *całe kwiatostany (Anthodium, inaczej Inflorescentia)(koszyczek inaczej kwiatostan), *w nielicznych przypadkach surowiec stanowią korony kwiatów. Przy badaniu tożsamości surowców kwiatowych oprócz cech morfologicznych należy niekiedy uwzględnić także cechy budowy anatomicznej poszczególnych elementów kwiatów. Budowa anatomiczna działek kielicha, płatków korony a także słupka i nici pręcika przypomina budowę anatomiczną liścia. Wśród komórek miękiszu parenchymatycznego oraz na skórce działek kielicha, płatków korony można znaleźć takie elementy charakterystyczne jak: kryształy szczawianu wapnia, włoski okrywające główkowe lub bezgłówkowe, włoski gruczołowe, komórki lub zbiorniki olejkowe.

ZIELE (HERBA)

w skład surowców określanych jako Herba wchodzą: *nadziemne części roślin zielnych składających się z łodygi, liści i kwiatów, *lub tylko kwitnące wierzchołki pędów w przypadku gdy dolna część łodygi ulega zdrewnieniu, *niekiedy w surowcu mogą się znajdować owoce. Dla określenia rośliny dostarczającej surowca istotne znaczenie ma sposób rozgałęzienia pędu. W surowcu wysuszonym i pokrojonym ważne jest rozpoznanie czy łodyga jest zielna czy zdrewniała, pusta czy pełna, obła, spłaszczona, kanciasta czy żeberkowana. W budowie anatomicznej łodygi można stwierdzić na powierzchni obecność skórki, której komórki są najczęściej osiowo wydłużone. Wśród nich widoczne są szparki. Często na powierzchni skórki spotyka się włoski okrywające i włoski gruczołowe. Pod skórką znajduje się zwarcica tworząca jednolity pierścień na całym obwodzie albo występujące w postaci żeberek na występach łodygi. Kora pierwotna ograniczona jest często endodermą. W części korowej występuje niekiedy pas mechaniczny złożony z włókien zwykle słabo zdrewniałych. Wiązki przewodzące w łodydze roślin dwuliściennych są otwarte tzn. posiadają między częścią drzewną i sitową miazgę twórczą i ułożone są w postaci mniej lub bardziej zwartego pierścienia. Wiązki przewodzące są zazwyczaj obok ległe, drewno zwrócone jest ku środkowi, natomiast część sitowa na zewnątrz łodygi. Szeregi komórek między wiązkami, które łączą rdzeń z częścią korową, noszą nazwę promieni rdzeniowych. Rdzeń (środkowa część łodygi) składa się najczęściej z komórek cienkościennych. W wielu roślinach miękisz rdzeniowy istnieje tylko w pierwszych stadiach rozwoju a następnie w miarę rozrastania się łodygi marnieje i rozrywa się. Charakterystycznymi elementami ułatwiającymi odpowiednią klasyfikację surowca, może być również obecność lub brak w miękiszu korowym łodygi kryształów szczawianu wapnia, komórek lub przewodów wydzielniczych oraz rur mlecznych.

OWOC (FRUCTUS)

Składa się z:

Jeżeli w tworzeniu owocu bierze udział dno kwiatowe lub inne części kwiatu powstaje tzw owoc pozorny, inaczej szupinkowy.

Owoc złożony powstaje ze zrośnięcia się kilku zalążni samego kwiatu.

Owocnia, czyli ściana owocu służy do ochrony nasion lub też dopomaga w ich rozsiewaniu. Zróżnicowany jest na 3 warstwy:

Ponieważ owocnia powstaje z jednego lub też zrośnięcia kilku owocolistków, które mają budowę liścia. Wymienione warstwy owocu odpowiadają analogicznym warstwom liścia, czyli skórce dolnej, śródliściu i skórce górnej.

Dlatego też EXOCARPIUM i ENDOCARPIUM składają się z 1 warstwy komórek, podczas gdy MEZOCARPIUM jest zazwyczaj wielowarstwowe.

Podział owoców

Grupa A- owoce pojedyncze (powstające z jednej zalążni)

I-owoce suche

1-owoce jednonasienne, np. orzech, ziarniak

2- wielonasienne

  1. pękające, np. mieszek, strąk

  2. rozpadające się, np. rozłupnia, zwykle zorpadające się na jednonasienne rozłupki.

II- owoce soczyste

  1. pestkowiec- char, się tym, że wewn. część owocni przekształcona jest w pestkę(jedną lub kilka),

  2. jagoda—wewn. mięsistej owocni znaj się zazwyczaj liczne nasiona.

Grupa B- owoce złożone- powstają przez zrośnięcie ścian owocni lub gdy poszczeg. Owoce są zespolone na wspólnej tkance, np. dno kwiatowe. W badaniach anatomicznych owoców należy zwrócić uwagę na budowę ENDO, EXO i MEZOCARPIUM. W Mezocarpium występują wiązki przewodzące oraz takie elementy diagnostyczne jak zbiorniki czy przewody wydzielnicze, bądź też specjalnie wykształcone komórki.

KORA (CORTEX)

Korę stanowi zespół tkanek wyst. na zewnątrz pierścienia miazgi pędów nadziemnych i podziemnych roślin dwuliściennych i nagozalążkowych.

W korze wyróżniamy:

Oskórnia korkowa powstaje na skutek działania miazgi korkotwórczej, czyli fellogenu odkładającego na zewnątrz piętrowo ułożone cienkościenne komórki korka o błonach skutynizowanych i skorkowaciałych nieprzepuszczalnych dla gazów i wody.

Do wewnątrz fellogen odkłada grubościenny miękisz korkowy, czyli felodermę, zw. także podmiażdżem korkowym.

Pod perydermą wyst. kora pierwotna złożona z luźno ułożonych komórek miękiszowych, zaw. substancje odżywcze.

Na granicy kory pierwotnej i wtórnej spotyka się niekiedy zgrupowania elementów mechanicznych tworzących pas mechaniczny w postaci nieprzerwanego pierścienia.

Kora wtórna jest najmłodszą tkanką części korowej, char. się występowaniem tzw. pierścieni łubowych między którymi w cienkościennym miękiszu wyst. grupy sit.

W części korowej mogą występować:

KORZEŃ(RADIX)

Jest podziemnym organem wegetatywnym rośliny. W skład surowców wchodzą zarówno same korzenie, korzenie wraz z rozłogami i w większości surowców korzenie z krótkim kłączem. Badanie cech morfologicznych korzenia ze względu na stan rozdrobnienia surowca z reguły nie pozwala na rozpoznanie surowca. Właściwe rozpoznanie umożliwiają badania budowy anatomicznej.

Budowa anatomiczna

Kora pierwotna zbudowana jest z wielu warstw cienkościennych luźno ułożonych komórek miękiszowych.

Ostatnią warstwą kory pierwotnej graniczącą z walcem osiowym stanowi śródskórnia (endoderma)często skorkowaciała lub zdrewniała.

Pierwszą warstwą walca osiowego stanowi okolnica(perycykl). Pod okolnicą wyst. od 2do 7 radialnych wiązek przewodzących skład. Się z ułożonych na przemian pasm floemu( wiązek sitowych) i pasm ksylemu( wiązek naczyniowych). Pomiędzy ksylemem a floemem występuje tkanka miękiszowa.

Pomiędzy sąsiednimi wiązkami łykodrzewnymi odkłada się wtórny miękisz formujący tzw. promienie rdzeniowe.

Ostatecznie wykształcony korzeń okryty jest oskórnią (peryderma). Skła. Się głównie z korka i felodermy.Poniżej niekiedy zachowana jest kora pierwotna, na której występują zmarniałe sita pierwotne.

Na skutek silnego przyrostu wtórnego kora pierwotna najczęściej odpada w postaci martwicy. Kora wtórna określona jako łyko jest poprzedzielana mniej lub bardziej zróżnicowanymi promieniami rdzeniowymi. W korze wtórnej znajdują się wtórne sita. Część korową oddziela od walca osiowego pierścień zwykle kilkuwarstwowej miazgi zbudowanej z komórek cienkościennych i wydłużonych. Między promieniami rdzeniowymi występują zmiennej szerokości radialnie ułożone naczynia wtórne często przedzielone pękami włókien lub miękiszem drzewnym.

KŁĄCZE (RHIZOMA)

Jest pędem podziemnym. Służy roślinie do magazynowania substancji zapasowych i rozmnażania wegetatywnego. Kłącze występuje przeważnie u wieloletnich roślin zielonych (byliny). Przypomina swym wyglądem korzeń lecz makroskopowo odróżnia je występowanie na powierzchni blizn po obumarłych lub obciętych liściach, pędach nadziemnych i korzeniach przybyszowych. Powierzchnia kłącza jest poprzecznie pofałdowana. Wykazuje charakterystyczne pierścieniowate lub guzkowate zgrubienia. W budowie anatomicznej kłącze jako pęd podziemny wykazuje cechy budowy łodygi. Kłącze roślin jednoliściennych zbudowane jest z tkanek pierwotnych (n ie zawiera miazgi i fellogenu). Na zewnątrz kłącze okryte jest jednowarstwową skórą (epidermą), która jest pokryta kutykulą. Skóra wzmocniona jest jedno lub kilkurzędową podskórnią ( hipodermia). Kora pierwotna wypełniona komórkami miękiszu oddzielona jest od walca osiowego jednorzędową endodermą. W miękiszu kory i walca występują liczne nieregularnie rozmieszczone wiązki sitowo-naczyniowe. Ku środkowi kłącza liczba wiązek zmniejsza się.

Rdzeń z reguły bywa zmarniały.

Budowa anatomiczna kłącza roślin dwuliściennych jest zbliżona do budowy wtórnej korzenia. Kłącze różni się obecnością rdzenia zbudowanego z luźno ułożonych dużych komórek.

W przekroju poprzecznym kłącza o budowie wtórnej można wyróżnić:

w łyku występują rurki sitowe, komórki przyrurkowe, miękisz łykowy, włókna łykowe - często. Drewno zbudowane jest z naczyń cewek, miękiszu drzewnego i włókien drzewnych. Prowadząc badania budowy anatomicznej kłącza należy zwrócić uwagę na układ tkanek, często charakterystyczny dla danego surowca oraz na występowanie lub brak takich el. Diagnostycznych jak ziarna skrobi , kryształy szczawianu wapnia, komórki olejowe i el. tkanki mechanicznej.

POCHODZENIE SUROWCÓW LECZNICZYCH

Surowce lecznicze mogą pochodzić:

1-ze zbiorów roślin dziko rosnących

2-z upraw

1-zbiór roślin dziko rosnących miał i ma w dalszym ciągu duże znaczenie w przygotowaniu surowców farmakognostycznych. Zasoby naturalne niektórych gatunków roślin są jeszcze dostatecznie duże aby uwzględniając ochronę środowiska przyrodniczego mogły dostarczać surowców farmakognostycznych.

Przykłady:

Jałowiec pospolity, pokrzywa zwyczajna, borówka czernica(czarna jagoda), kasztanowiec zwyczajny, mniszek pospolity(mlecz).

Zbiór ze stanu naturalnego wymaga ze strony zbieraczy dużo nakładu pracy i znajomości gatunków roślinnych. W celu ułatwienia zbioru są stosowane różne przyrządy jak grzebienie do zbioru koszyczków rumianku czy owoców borówki czernicy, sekatory do zbiorów kwiatostanów lipy. Niestety intensywny zbiór roślin dziko rosnących prowadzi w wielu przypadkach do nadmiernego wyniszczenia niektórych gatunków roślin. Również zamiana środ. powoduje zmniejszanie lub wyniszczanie stanowisk niektórych roślin, np. dziurawiec lekarski, skrzyp polny, mydlnica lekarska, glistnik jaskółcze ziele. W związku z tym coraz częściej istnieje konieczność przenoszenia gatunków dziko rosnących do uprawy. Można przypuszczać, że zakres zbioru roślin leczniczych ze stanu naturalnego będzie się zmniejszał na rzecz uprawy.

2-Uprawa- roślin dostarczających surowców farmakologicznych jest i będzie w przyszłości najważniejszym ich źródłem. 75 % surowców pochodzi z upraw. W stosunku do roślin dziko rosnących uprawa ma wiele zalet:

1-duża ilość surowca ze stosunkowo małej powierzchni,

2-dostarcza surowca wyrównanego pod względem cech morfologicznych a także pod względem zawartości składników czynnych,3- pozwala na ekonomizację pracy przy zbiorze(urządzenia), 4- zgrupowanie plantacji w odpowiednich rejonach, np. w pobliżu wytwórni farmaceutycznej, 5- możliwość stosowania zabiegów agrotechnicznych podnoszących wydajność surowca, 6- pozwala na prowadzenie prac badawczych. Przykłady upraw na większą skalę; mięta pieprzowa , kminek zwyczajny, koper włoski, rumianek pospolity, szałwia lekarska i melisa lekarska. Niektóre z w/w gat uprawiane są wyłącznie do celów przemysłowych - preparaty ekstrakcyjne. Asortyment upraw ziół- zależy od ; potrzeb produkcyjnych i badawczych i wprowadzenia nowych preparatów. Rośliny są też uprawiane w celu uzupełnienia zbiorów ze stanu naturalnego , np. pokrzywa zwyczajna.- do celów spożywczych- herbatki, przyprawy.

Biotechnologia leku roślinnego - rozwijająca się dziedzina badań biotechnologicznych o ogromnym znaczeniu dla farmakognozji jako jeszcze jedno źródło uzyskania biolog czynnych substancji. Obejmuje kilka nowoczesnych technik biologicznych: 1- hodowla tkanek i komórek In vitro, 2- biotechnologia genowa- inżynieria genetyczna. Zalety hodowli tkanek:1- możliwość uzyskiwania metabolitów z dowolnego gatunku rośliny, także z takiej która w kraju nie występuje, 2- możliwość prowadzenia procesu technologicznego w dowolnym czasie i miejscu, 3- możliwość uzyskania dużej ilości jednolitego materiału roślinnego wykorzystując technikę mikrorozmnażania., 4- możliwość prowadzenia prób, sterowania procesami biosyntezy przez śledzenie wpływu różnych czynników. Hodowle tkanek w laboratoriach w-wa, Kraków, Poznań, łódź, Gdańsk. Wady hodowli tkankowych: 1- mała wydajność biosyntezowanych metabolitów, 2- konieczność stosowania drogiej aparatury, czyli mała ekonomicznie atrakcyjność procesów, 3- trudne nieraz do przewidzenia blokady biochemiczne w procesach biosyntezy. Pozytywne wyniki w hodowli tkanek i ich wykorzystanie w praktyce:1 metodą hodowli tkankowej doprowadzono do biotransformacji niektórych związków, np. steroidów ( uzyskano przekształcenie glikozydów nasercowych naparstnicy purpurowej w w bardziej użyteczne leczniczo glikozydy naparstnicy wełnistej). Najbardziej zaawansowany dział biotechnologii roślinnej głównie z zastosowania bakterii to inżynieria genetyczna. Tą drogą otrzymano ludzką insulinę oraz hormon wzrostu.

SUSZENIE SUROWCÓW ROŚLINNYCH

Suszenie - proces technologiczny bardzo ważny dla wartości surowca. Istotną rolę odgrywa: 1- temperatura, 2- ruch powietrza, 3- grubość warstwy surowca. Rośliny dostarczające surowca mogą być suszone: - na powietrzu (w cieniu), - suszarniach (elektrycznych , parowych, z nadmuchem ciepłego powietrza), - rzadko w procesach specjalnych tj. suszenie w próżni, promieniami podczerwonymi lub liofilizacja( suszenie przez wysublimowanie wody w próżni w niskiej temperaturze).Temperatura suszenia ma ogromny wpływ na zawartość substancji czynnych surowca.. szczególnie wrażliwe na wyższą temp suszenia są surowce zawierające substancje lotne, np. olejki eteryczne, połączenia estrowe, witaminy, enzymy czy hormony. W tych przypadkach stosowana jest temp 30-35 ºC. w wyższych temp enzymy ulegają inaktywacji. Niekiedy stosowane jest suszenie stopniowane (początkowo 20-30 ºC, następnie 80-100 º C). Stosuje się do surowców zawierających glikozydy nasercowe. Dla surowców farmakopealnych war suszenia są dokładnie określone w monografiach szczegółowych. Niektóre substancje występujące w świeżych surowcach całkowicie zanikają przy suszeniu, np. drażniące skórę związki zawarte w świeżych roślinach z rodziny jaskrowate. W niektórych przypadkach zapach pojawia się dopiero po suszeniu np. w sur kumarynowych- ziele nostrzyka. W celu zachowania wrażliwych substancji (enzymy, hormony) coraz częściej stosuje się suszenie przez liofilizację.

PRZECHOWYWANIE SUROWCÓW ROŚLINNYCH

Celem właściwego przechowywania surowców jest zapobieganie stratom składników czynnych. Składniki występujące w surowcach( ciała czynne) należą do różnych grup chemicznych i mają różną trwałość, lotność, oraz właściwości fizykochemiczne (właściwość ulegania utlenianiu, hydrolizie, polimeryzacji oraz izomeryzacji). Najbardziej lotne są substancje zawarte w surowcach olejkowych. Najłatwiej utlenianiu ulegają związki nienasycone, hydrolizie- substancje glikozydowi, estrowe; polimeryzacji- garbniki katechinowe. Stosunkowo b trwałe są surowce zawierające węglowodany i substancje heterocykliczne (alkaloidy). Do wyjątków należy zwiększanie zawartości składnika czynnego, podczas przechowywania, np. olejki w owocach kminku, zaw. glikozydu nasercowego, lanatozydu C w liściach naparstnicy wełnistej.

Podstawy prawidłowego przechowywania: - składowanie surowców w suchym pomieszczeniu i niskiej temperaturze. W warunkach atmosferycznych panujących w Polsce średnia wilgotność względna powietrza wynosi 64-91 %. Z badań wynika, że przy wilgotności względnej powietrza w granicach 87-91 % istnieją warunki do rozwoju pleśni na wszystkich rodzajach surowców roślinnych. Surowce zawierające glikozydy nasercowe tracą pow. > 50 % aktywności w ciągu 10 dni przy wilgotności powietrza 80 %. Warunki przechowywania są zwykle określone przepisami farmakopealnymi. Jednak pomimo zachowywania tych warunków następuje po pewnym czasie zmniejszenie zawartości ciał czynnych , np. surowce alkaloidowi i glikozydowi tracą po 5-10 latach kilka % składników czynnych. Surowce garbnikowe po 2-3 latach tracą ok. 20 % ciał czynnych. Surowce olejkowe tracą olejek szybko ale w zależności od opakowania. Stosunkowo najmniej w opakowaniach blaszanych i poliamidowych (strata 5-20% w ciągu roku) i w opakowaniach polietylenowych oraz z polichlorku winylu ubytek wynosi już 50 % po kilku miesiącach. Kolejny problem przechowywania- ochrona przed szkodnikami. Na małą skalę stosuje się do dezynsekcji pary chloroformu, na większą skalę- pary czterochlorku węgla , bromku etylu lub dichloroetanu. Związki te jednak są toksyczne i muszą być starannie usunięte z surowców przez wywietrzenie. Czas przechowywania jest określony przepisami. Dla mieszanek ziołowych w Polsce wynosi 1 rok. W celu zabezpieczenia przed utlenianiem surowców beztkankowych , np. tłuszcze stosowane są przeciwutleniacze (tokoferole, estry kwasu galusowego). Czynnikiem odgrywającym istotną rolę w przebiegu zmian zachodzących w składowanym surowcu jest zawartość wody. W surowcach suszonych mieści się ona zwykle w 5-12 %. Monografie farmakopealne precyzują dokładnie granicę wilgotności poszczególnych surowców (naparstnicy purpurowej). Zawartość wody jest jest istotna dla działania enzymów hydrolizujących oraz wzrostu mikroorganizmu. Ulega ona zmianom na skutek sorpcji z powietrza ( kwiat dziewanny o zawartości wody 8,9 % może wchłonąć do 18 % wilgoci przy wilgotności względnej powietrza 70%, natomiast ten sam surowiec o zawartości wody 11% przy wilgotności powietrza 53% nie będzie chłonąć wilgoci lecz usychać.

Surowce alkaloidowe- przechowywanie

Najmniej trwałe są surowce zawierające alkaloidy tropinowe, ponieważ podczas suszenia łatwo następuje RACENIZACJA (przechodzenie jednej formy w drugą) hioscyjaminy do atropiny. Nietrwały jest też sporysz, jeśli nie jest odtłuszczony, wtedy jego trwałość max do 1 roku. Pozostałe są dość trwałe- ponad rok.

Surowce zawierające glikozydy nasercowe- surowce takie są mało trwałe a zachodzące w nich zmiany głównie hydroliza enzymatyczna są uzależnione od stopnia wilgotności tych surowców. Na ogół jednak trwałość nie przekracza roku. Praktycznie są wykorzystywane bezpośrednio do przerobu.

Surowce zawierające antrazwiązki - nietrwałe, łatwo zachodzą w nich zmiany fermentacyjne oraz utlenianie.

Surowce garbnikowe- wrażliwe na utlenianie, najlepiej przechowywać w stanie nierozdrobnionym. W surowcach dłużej przechowywanych może zachodzić polimeryzacja garbników katechinowych.

Surowce śluzowe - łatwo pleśnieją i fermentują. Wymagają suchego przechowywania.

Surowce flawonoidowe - wrażliwe na światło, utlenianie i czynniki hydrolizujące.

Surowce olejkowe- bardzo wrażliwe na temperaturę , wskazane jest przechowywanie w stanie nierozdrobnionym i w niskiej temperaturze, chronić od światła.

U innych surowców zmiany ich składu chemicznego w czasie przechowywania są stosunkowo mało zbadane.

STANDARYZACJA SUROWCÓW ROŚLINNYCH

Surowce roślinne przeznaczone do użytku leczniczego muszą odpowiadać określonym standardom (wymagania Farmakopei). Przepisy Farmakopealne dotyczą również preparatów galenowych sporządzonych z surowców roślinnych a także czystych izolowanych substancji roślinnych. W przypadku surowców nie objętych Farmakopeą standaryzację wykonuje się na podstawie norm jakościowych. Standaryzacja ma zapewnić odpowiednią wartość leczniczą i jest oparta na badaniu cech makroskopowych, mikroskopowych, na ocenie czystości, badaniu zawartości składników czynnych, rzadziej na badaniu biologicznym (dot. surowców zawierających glikozydy nasercowe). Wada-duże różnice w zawartości składników czynnych poszczególnych surowców (norma podaje tylko dolną granicę) oraz metody badań nie zawsze są adekwatne.

Farmakognostyczne metody badań Przygotowanie próbki do badań ma zasadniczy wpływ na wynik analizy. Próbka powinna być reprezentatywna względem partii surowca użytej do badań. Partia surowca roślinnego- to cała jego ilość pochodząca z jednej dostawy i ujednolicona przed przystąpieniem do pobierania próbki.

Pobieranie próbek-etapy: Z opakowań jednostkowych pobierane są próbki pierwotne, które po zmieszaniu tworzą próbkę ogólną. Przez zmniejszenie próbki ogólnej wydziela się pr. laboratoryjną. 1-Po ustaleniu liczebności partii należy wybrać losowo opakowania, z których zostaną pobrane próbki pierwotne. (partia do 3 opak.-próbkę pobieramy z każdego opak.; partia >3 FP podaje wzór do wyliczenia ilości opak.) 2-z każdego losowo wybranego opak. Należy pobrać min 3 próbki z górnej, środkowej i dolnej warstwy (górna warstwa-ok. 10 cm pod powierzchnią opak.) 3-po wymieszaniu próbek pobranych z pojedynczych opak. Otrzymujemy pr. ogólną. 4-wydzielanie pr. laboratoryjnej- pr. ogólną układa się równomiernie w cienkiej warstwie o kształcie kwadratu i dzieli wzdłuż obu przekątnych. Dwie przeciwległe próbki odrzuca się a pozostałe dokładnie miesza, ponownie układa w kształcie kwadratu i ponownie dzieli. Czynność powtarzamy do uzyskania próbki o masie wymaganej dla dwóch próbek laboratoryjnych. Masa pr. lab. powinna być wystarczająca dla dwukrotnego przeprowadzenia wszystkich badań wyszczególnionych w monografii. Obie próbki należy umieścić w szczelnych opakowaniach i opisać. Jedną z próbek umieszcza się w archiwum a drugą bada.

Metody badań surowców pochodzenia roślinnego:

1-badania makroskopowe obejmują badanie zgodności wyglądu zewnętrznego z opisem podanym w monografii, określenie zapachu, wykrycie i oznaczenie ilościowe domieszek, zanieczyszczeń organicznych i mineralnych. Obecność w surowcu składników zwierzęcych bądź ich pozostałości a także pleśni jest niedopuszczalna. Domieszki-to rozkrusz surowca, czyli fragmenty za mocno rozdrobnione, surowiec lub jego części o wymiarach i zabarwieniu niezgodnych z podanymi w monografii szczegółowej, uszkodzone, niewykształcone lub posiadające cechy niedopuszczalne, obecne w surowcu inne części tej samej rośliny. Zanieczyszczenia organiczne- to wszelkie fragmenty pochodzenia roślinnego, niestanowiące część rośliny, z których uzyskuje się surowiec (obce fragmenty) oraz wszystkie inne pochodzenia organicznego. Zanieczyszczenia mineralne- to piasek, kamyki, grudki gleby. Sprawdzanie zapachu-natychmiast po otwarciu opakowania rozetrzeć szczyptę surowca i określić jego zapach. Porównanie wyglądu-na białym papierze, sprawdzić wygląd powierzchni i przełam surowca (kory i narządy podziemne), rodzaj unerwienia i owłosienie (liście). Zabarwienie i obecność elementów charakterystycznych- dla surowców grubo rozdrobnionych (barwne fragmenty kwiatów czy owoców). 2-badanie mikroskopowe Przedmiotem badania jest skrawek z odpowiednio przygotowanego surowca lub surowiec sproszkowany. Do badania trzeba surowiec namoczyć w wodzie lub w rozcieńczonym etanolu. Surowce bardzo twarde (nasiona) trzeba namoczyć w mieszaninie równych części wody, glicerolu i etanolu. Reakcje mikrochemiczne przeprowadza się na szkiełku podstawowym, umieszcza skrawek surowca lub niewielką ilość proszku w kilku kroplach odczynnika. Np. obecność skrobi w surowcu-w kilku kroplach r-t Lugola.

3-wykrywanie obecności związków farmakologicznie czynnych charakterystycznych dla danego surowca-wg metod z monografii szczegółowych.

4-oznaczanie zawartości związków lub grupy związków farmakologicznie czynnych.

5-badanie czystości-wg monografii szczegółowych.

Oznaczanie wskaźnika goryczy-wskaźnik ten to wartość największego rozcieńczenia preparatu, które wykazuje jeszcze gorzki smak.

Oznaczanie zawartości flawonoidów-spektrofotometrycznie po ekstrakcji z surowca lub mieszanki ziołowej. Ogólną zawartość flawonoidów w % przelicza się na hiperozyd lub kwercetynę stosując odpowiednie przeliczniki.

Oznaczanie zawartości garbników-spektrofotometrycznie po ich ekstrakcji z sur lub mieszanki ziołowej.

Oznaczanie zawartości olejku-destylacja próbki surowca z wodą. Wydzielony olejek zbiera się na powierzchni wody w odbieralniku i po zakończeniu destylacji odczytuje się objętość olejku i oblicza jego zawartość w surowcu w % objętościowo-wagowych (ilość ml olejku/100g surowca).


Wyszukiwarka