Metodologia
[gr. methodikós 'metodyczny' od méthodos 'badanie; meto-da
Nauka zajmująca się poznaniem naukowym:
*procesem poznania naukowego,
*regułami poznania - metodą naukową
efektami poznania - wiedzą naukową można dodać
Metodologia wytycza normy prawidłowego poznania, analizuje błędy poznawcze po to aby ich uniknąć w trakcie procesu badawczego.
Funkcje metodologii
Opis reguł poznania naukowego, wzorów prowadzenia ba dań naukowych:
*Metody konceptualizacji problemów,
*Budowa definicji, typologii
*Metody zbierania danych
*Metody interpretacji danych
*Metody wyjaśniania
*Metody budowania teorii
*Metody konstruowania narzędzi badawczych
Metodologia jako „teoria dobrej roboty naukowej” [A. Sułek]
*Wyjaśnianie metod badań
*Ujawnianie i wyjaśnianie założeń technik
* badanie warunków stosowalności różnorodnych technik badawczych
* analiza błędów poznawczych
*Ocena sposobów prowadzenia badań naukowych
Met. opisowa a normatywna
Metodologia opisowa-> socjologia nauki i socjologia wiedzy naukowej. W jaki sposób `faktycznie' prowadzone są badania naukowe? Metodologia jako nauka opisowa ->polega na rejestrowaniu postępowania w danej nauce i opisie sposobu postępowania, jak postępują badacze i jakie metody stosują
Metodologia normatywna
W jaki sposób powinny być prowadzone badania nauko we? Jako nauka normatywna-> reguły, zasady, które mówią jak w poszczególnych przypadkach należy postępować by zrealizować określone cele badawcze. Nie tylko opisuje, ale pokazuje na ile prawidłowo została podjęta decyzja o zastosowaniu danych metod np. Czy zastosowane metody były przydatne do badań.
Wiedza potoczna a naukowa Wiedze o życiu społecznym czerpiemy z dzieciństwa, ta wiedza pozwala nam żyć i przetwarzać informacje->wiedza ta ma charakter potoczny. Jest ona praktyczna, konkretna, rozmieszczona w czasie. Dokonujemy uogólniej, formułujemy zagadnienia w języku potocznym czyli nie poprawnym, pełnym emocji bez charakteru naukowego. Opisuje nasz świat, obawy, pragnienia, orientacje ideologiczne. Nie analizuje naszych sądów. Świat wydaje się pewny, naturalny. Towarzyszy temu wiedza religijna, filozofia. Każda wiedza ma swoje właściwości, nie jest przypadkowa, tworzona jest przez profesjonalistów. Systematyczne badania o życiu społecznym, świecie, związanych z przyrodą formułuje ocenę, analizę, uzasadnienia które muszą zostać zaakceptowane przez innych członków np. tezy fizyki musza zostac zaakceptowane przez innych. Sądy powinny charakteryzować się stopniem pewności, procesem kontroli przez innych, uzasadnione intersubiektywnie przez innych badaczy, powinny być jednolite, wiedza powinna być spójna. Warunkiem spójności, obiektywizacji jest język naukowy. Pozwala na likwidowanie nieporozumień w komunikowaniu się. Język treści pojęciowych, minimalizacja ocen, emocji. Ustalenie wspólnych decyzji przez badaczy. Duży stopień ogólności sądów wystarczająco szerokich.
Cechy wiedzy potocznej i rozumowania potocznego, zdroworozsądkowego
*Duża ogólnikowość; Brak precyzji, nieścisłość; Mały stopień abstrakcyjności; Często nie podlega testom empirycznym; Niski stopień pewności, prawdziwości i ścisłości; Słaba moc prognostyczna; Brak / niezdolność wytwarzania rzeczywistych wyjaśnień typu dlaczego?; słabe usystematyzowanie logiczne.:
Niski stopień uteoretycznienia; niska informacyjna zawartość - nie poddaje się testom empirycznym i nie jest intersubiektywnie weryfikowalna istnieje wiele poprawnych odpowiedzi; instrumentalny, utylitarny charakter problemów; wiedza irracjonalna : poznanie intuicyjne, mistyczne.
Cechy wiedzy naukowej
ogólność, ścisłość (matematyzacja), wysoka informacyjna zwartość (warunkuje wysoki stopień sprawdzalności), pewność, prostota. Cechy: wysoki stopień ścisłości, ogólności i pewności; systematyczna; wysoki stopień uteoretycznienia; wysoka moc prognostyczna; wysoka moc eksplanacyjna (wyjaśniania); wysoka moc heurystyczna (wykrywania nowych faktów); wysoki stopień samokrytycyzmu i samokontroli; precyzyjna i z tego względu podatna na weryfikację i falsyfikację; oparta na metodzie; tworzy pojęcia i twierdzenia ogólne - prawa uniwersalne; ma charakter teoretyczny: dociera do głębszych mechanizmów, przyczyn zjawisk i praw nimi rządzących; Wiedza racjonalna: Wiedza intersubiektywnie komunikowalna i sprawdzalna.
Pojęcie nauki
jako rodzaj wiedzy (jest zobiektywizowana w postaci określonych teorii, twierdzeń i publikacji), jako rodzaj działalności zbiorowej ludzi (działalność zinstytucjonalizowana). O nauce mówimy w sensie: dydaktycznym (przekazywanie wiedzy, nauczanie), instytucjonalnym (uczenie się w szkole), teoretycznym (system twierdzeń, hipotez z obszaru rzeczywistości). Znaczenie nauki: większość desygnatów nauki sprawia że jest rozumiana jako: rzemiosło uczonych, wytwory działalności naukowej i dydaktyka. Cele nauki: wew (poznawcze): opis fragmentu rzecz, wyjaśnienie; zew (funkcje jakie nauka pełni w społ.): funkcja predyktywna-> (przewidywanie czegoś co nastąpi, socj. jest w tym ograniczona), wyjaśniająca ->(zrozumienie rzecz. dlaczego, przyczyny i skutki), utylitarna-> (praktyczne możliwości zastosowania wiedzy z zakresu danej nauki) i funkcja przewidująca.
Wiedza naukowa - cechy charakterystyczne: ogólność, ścisłość (matematyzacja), wysoka informacyjna zwartość (warunkuje wysoki stopień sprawdzalności), pewność, prostota. Tu można napisać o cechach wiedzy naukowej(wyżej)
Funkcje badań: funkcja naukowa: wyniki służą wzbogaceniu samej wiedzy, konfirmacji /falsyfikacji ściśle ogólnych praw i teorii, wchodzą do systemu wiedzy naukowej, spełniają kryteria metodologiczne i są akceptowane przez środowisko,
Funkcja praktyczna: wyniki badań są wykorzystywane do realizacji konkretnych celów przynoszących wymierne korzyści.
Funkcja kształtowania społecznej samowiedzy.
Klasyfikacja nauk - kryterium przedmiotowo- metodologiczne
1.Formalne:Logika,Matematyka
2.Empiryczne:
Przyrodnicze: fizyczne, biologiczne
Społeczne :humanistyczne lub
może być tak
nauki aprioryczne (formalne dedukcyjne) - stosowane metody są niezawodne: matematyka i logika. Twierdzenia aprioryczne opierają się na aksjomatach (pewnikach) nie są wyprowadzane z innego twierdzenia, są nie udowadniane. Nauki empiryczne (indukcyjne) zajmują się przyrodą ożywioną, nieożywioną. Twierdzenia muszą być uzasadnione przez wyniki obserwacji rzecz. społ. Nie ma niezawodności we wnioskowaniu, nauki przyrodnicze, fizyka. Twierdzenia oparte bezpośrednio na doświadczeniu (opierają się na sądach, spostrzeżeniach, w oparciu o to co dostrzegliśmy formułujemy twierdzenia, mogą dotyczyć wew. stanów świadomości np. jest mi zimno albo spostrzeżeń zew. np. stuł jest twardy. Sady spostrzeżeniowe nie są prostym odbiorem rzecz. percepcja jest selektywna, zwraca uwagę na pewne elementy inne pomija. Nauki humanistyczne: nie mogą opierać się na obser. musi być rozumienie obserwowanych zjawisk. Rozumienie może polegać na uświadamianiu sobie co myślą obserwowani, co czują, jakie motywy nimi kierują, dlaczego podejmują działania.
Epistemologia i jej założenia jako podstawa metodologii i metody naukowej [Nachmias]….
Aksjomaty leżące u podłoża badań naukowych
*Natura jest uporządkowana - racjonalna koncepcja rzeczywistości: istnieją prawa natury
*Natura jest poznawalna
*Wszystkie zjawiska naturalne mają naturalne przyczyny
*Nic nie jest dowiedzione samo w sobie ; nauka jest sceptyczna i krytyczna
*Wiedza jest wyprowadzana z nabywanego doświadczenia - nauka jest empiryczna
Metodologiczny schemat badania naukowego.
poznanie przebiega na poziomie faktów empirycznych i rozważań teoretycznych. Poznanie ma początek w faktach empirycznych, biegnąc przez teorię do przewidywań i wraca do faktów. Każde poznanie musi wychodzić od faktów i do nich wracać. MODELE BADACZA: teoretyk - w oparciu o istniejące teorie przechodzi do etapu przewidywań; empirysta. Każdy badacz jest po trochu tym i tym (w różnym stopniu), formułuje teorie na drodze dedukcji, wprowadza przewidywania potem je spr. ETAPY PROCESU BADAWCZEGO: I etap - problem - formułowanie problemu. Początkiem procesu bad. jest ustalenie problemu bad. (przegląd faktów co jest zrobione na dany temat: wnioski, opisy, odnalezienie luk, niekonsekwencji), zapoznanie się z literaturą: rozpoznanie problemu (czy był wielokrotnie badany, czy nie był zaniechany czy istnieją sprzeczności); postawienie pyt.(sformułowanie problemu badawczego). II etap - hipotezy - budowanie modelu teoretycznego. Selekcja czynników, które chcemy badać, ustalamy zmienne, wybieramy zjawiska. Konstruujemy hipotezy: ogólne i pomocnicze, konstruujemy twierdzenia które będą weryfikowane. Jeżeli jest to możliwe przekładamy zmienne na język matematyki np. (im częściej...to...). III etap - plan badawczy. Ustalamy co, kiedy i jak chcemy robić oraz narzędzia którymi będziemy badać: wybór badanej zbiorowości, metod i technik badawczych, analizy zebranych danych, dobór próby. IV etap - pomiar. Wykonujemy pomiar ustalonym narzędziem. V etap - zbieranie danych - opracowanie wyników. Porządkujemy dane wg. ustalonego klucza, tworzymy klasyfikacje, wpisujemy dane do bazy np. tabela. VI etap - analiza danych - opracowanie wyników badań. Spr. czy hipotezy znajdują potwierdzenie. Podział danych istotnych czy nieprzydatnych. Może się okazać, że nie zadaliśmy ważnych pytań, wychodzą błędy. Wprowadzamy wnioski. VII etap - uogólnienie wprowadzenie do teorii wyników badań emp. Wyniki odnosimy do naszych założeń teoretycznych, wyjaśniamy to co zbadaliśmy. Formułowanie sugestii do dalszych działań, krytyczne uwagi, wskazać gdzie nastąpił błąd.
Projekt badań
*Koncepcja badawcza [problem badawczy].
*Sprawy organizacyjne
*Harmonogram prac
*Kwestie finansowe
Składniki koncepcji badań:
*Problematyka badań [problem badawczy]
*Aparat pojęciowy
*Przedmiot badań
*Podstawa źródłowa i techniki otrzymywania materiałów
*Wybór techniki badań
*Metoda badań, jej uzasadnienia i ocena wniosków
*Sposób prezentacji wniosków i ich rola.
Błędy w sondażach
*brak szerszych informacji u respondentów
*błąd zakamuflowanego uprzedzenia
*absurdalność pytania
*ogólnikowość - stereotypy w sondażach
*fikcyjność problemu badawczego
*bezzasadne porównania
*wymuszanie pożądanych skojarzeń
*nieuprawnione porównania i komentarze
*założenie że respondent jest dobrze poinformowany, ma wyrobioną postawę
*Kryteria konstrukcji pytań
*techniki pytania
*Konstrukcja pytania : zamknięte czy otwarte?
*Język emocjonalny, normatywny, stereotypizacje w języku
*Pytania sugerujące - wpływ na odpowiedzi : efekt ankieterski- uleganie normom, konformizm wobec przekonań dominujących, stereotypowych
*Ludzie są skłonni zgadza się z tym, pamiętać, słyszeć etc to co odpowiada ich życzeniom, albo zgadza się z ich uprzednia wiedza, uprzedzeniami, poglądami
*WPŁYW PORZĄDKU ODPOWIEDZI
w pytaniu zamkniętym (z kafeterią)
na wynik badań
*EFEKT PIERWSZEŃSTWA I EFEKT ŚWIEŻOŚCI
*Wpływ respondenta: respondent dobrze poinformowany, respondent posiadający ugruntowane opinie, POSTAWY..., respondent jako podmiot racjonalny - koszty myślenia
*Mechanizmy poznawcze : interpretacja pytania, zdolność do rekonstrukcji informacji, pamięć - rekonstrukcja informacji - formułowanie sądów, aktywizacja alternatywnych struktur poznawczych
*formalne cechy pytań
*słownictwo
*kontekst pytań
Funkcje pojęć
funkcja poznawcza lub porządkująca: (konceptualizacja)pojęcia mogą porządkować postrzeganie, służą do ustalenia, co należy badać np. „atmosferę w zakładzie pracy” funkcja oceniająca: pojęcia mogą oceniać spostrzeżenia, funkcja ta odgrywa rolę przy określaniu celów poznania naukowego, formułowaniu pytań badawczych i wyciąganiu wniosków z uzyskanych wyników funkcja pragmatyczna lub praktyczna: pojęcia mogą kierować działaniem funkcja komunikacyjna: pojęcia mogą umożliwiać porozumiewanie się, umożliwiają one powiadomienie o wynikach badań, ewentualnie ich sprawdzenie w powtórnych badaniach. Aby spełniać powyższe funkcje, pojęcia muszą odpowiadać trzem warunkom: Pierwszym jest trwała zgoda co do treści wyobrażeń, które wiąże się z określonymi słowami. Wiąże się z tym ściśle drugi warunek: pojęcia muszą być precyzyjnie zdefiniowane tzn. dokładnie należy ustalić ich zawartość znaczeniową. Po trzecie pojęcia używane w badaniach empirycznych muszą mieć jakiś ekwiwalent empiryczny tzn. muszą oznaczać coś, co dostępne jest doświadczeniu, obserwacji. Te trzy warunki można ująć w jednym zdaniu: aby pojęcia użyte w badaniach empirycznych mogły spełniać funkcję porządkującą, muszą mieć uzgodnione i precyzyjnie zdefiniowane ekwiwalenty empiryczne.
Konceptualizacja
*Jak sformułować problem badawczy?
*Analiza pojęć
*Wyjaśnianie pojęć a wyjaśnianie zjawisk
*Definiowanie pojęć
*Poszukiwanie problemów
Forma definicji
Definicja jest to wyłożenie zawartości treściowej pojęcia, wyspecyfikowanie jej w sposób opisowy przy u życiu określonych słów. Definiendum - ogólno rozumiana treść, którą mamy sprecyzować. Definiens - zestaw elementów opisujących tę treść np. Bezrobotne kobiety - termin czyli definiendum, to określona kategoria społ . czyli definies, explicite - definicje wprost, implicite - definicje wynikają z kontekstu Df= spójka definicyjna o charakterze równości (jest to, znaczy to samo co....) - wielość form
Typy definicji
1Definicje nominalne - wypowiedzi określające znaczenie językowe nazw (co znaczy dany termin)- od łac. „nomen” - imię, nazwa. Definicje takie są lub nie są zdaniami w sensie logicznym. Dzielą się na: Definicje sprawozdawcze (analityczne) mówią jak rzeczywiście bywa pojmowane znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi czy na terenie danego języka. Taka definicja jest zdaniem w sensie logicznym tj. może być prawdziwa lub fałszywa. Definicja podająca jakie jest rozumienie znaczenia danego terminu powinna przynajmniej określić przez kogo termin ten jest tak rozumiany. Definicje projektujące (syntetyczne) - tworzenie takich definicji jest proponowaniem zaleceniem pewnego znaczenia terminu. Definicje takie zmieniają, modyfikują lub uzupełniają język danej nauki ale go nie opisują w jego kształcie zastanym. Nie są więc te definicje zdaniami w sensie logicznym. Propozycję używania określonego terminu w pewnym znaczeniu może uznać za nietrafną ale nie za prawdziwą lub fałszywą. Definicje regulujące są podklasą definicji projektujących. Punktem wyjścia dla zaleceń są pewne pojęcia już istniejące. Są to propozycje by mniej lub bardziej zmienić znaczenie terminu które wywodzie się ze znaczenia pierwotnego. Definicje te nie są zdaniami w sensie logicznym bo nie przysługuje im własność bycia prawdziwymi czy fałszywymi
2 Definicje realne są charakterystyką cech specyficznych wspólnych przedmiotom składającym się na zakres pewnego terminu. Definicję realną może podać tylko gdy jest znany zakres (czy desygnat) pewnego terminu. Jest on opisem pewnego z góry założonego zakresu rzeczywistości z punktu widzenia cech dlań charakterystycznych (może być prawdziwa lub fałszywa) 3.Definicja operacyjna - to sposób definiowania pojęć przez wskazanie czynności, za pomocą których dochodzimy do stwierdzenia jakiegoś stanu rzeczy, za pomocą których mierzymy jakąś wielkości - definicja operacyjna określa - opisuje operacje pomiarowe; zespól operacji pomiarowych stanowi sens analizowanego pojęcia inne typy definicji
Def. kontekstowa: objaśnia desygnat ustawiany w relacjach do innych przedmiotów. A ma władzę nad B jeżeli zachowanie A powoduje zachowanie się B. [Simon]
A ma władzę nad B w stopniu, który może spowodować, by B czynił to, czego w innym przypadku by nie czynił [ Dahl].
Def. częściowa: nie podaje zarazem warunku koniecznego i wystarczającego do tego aby pewien przedmiot był desygnatem definiowanego pojęcia. Na ogół podają jedynie warunek wystarczający, lub niekiedy tylko warunek konieczny. Obszar jej nieoznaczoności:
*To przedmioty nie posiadające cechy, o której mówi definiens definicji częściowej;
*nie potrafimy powiedzieć czy należą do zakresu pojęcia, czy nie należą.
Def. cząstkowa
*Definicje cząstkowe podające warunek wystarczający dostarczają jedynie POZYTYWNYCH kryteriów stosowalności terminu definiowanego, nie pozwalają natomiast rozstrzygać, kiedy jakiś przedmiot nie podpada pod termin definiowany, a więc nie dostarczają kryteriów NEGATYWNYCH. Takie kryteria negatywne można uzyskać przez wprowadzenie definicji cząstkowych podających warunek konieczny stosowalności terminu definiowanego.
*Np. Jeśli ktoś kształci się w zakresie matematyki na uniwersytecie, to jest studentem.
*Jeżeli ktoś nie jest słuchaczem wyższej uczelni, to nie jest studentem.
Błędy definiowania i formalne warunki poprawności.
Celem definicji jest ustalenie sensu wyrażeń. Aby ten cel skutecznie osiągnąć, definicja musi być wolna od błędów tzn. musi być zbudowana zgodnie z warunkami jej poprawności (chodzi tutaj i tzw. warunki poprawności formalnej).
-Błędne koło polega na definiowaniu jakiegoś wyrażenia za pomocą tego samego wyrażenia. Błędne koło powoduje że definicja nie spełnia swego zadania który jest ustalenie sensu terminu definiowanego gdyż określa ten termin za pomocą niego samego. Możemy wyróżnić:
-Błędne koło bezpośrednie termin definiowany pojawia się zarówno w definiendum jak i w definiensie tej samej definicji. Grupa społeczna jest to grupa, której członkowie wchodzą w bezpośrednie relacje. Np. Grupa społeczna jest to grupa, której członkowie wchodzą w bezpośrednie interakcje. lubBodźce zmysłowe są to bodźce, na które reagujemy zmysłami.
-Błędne koło pośrednie ujawnia się dopiero przy łącznym rozpatrzeniu kilku definicji. Logika jest to nauka o poprawnym myśleniu. Myślenie poprawne jest to myślenie logiczne. Np. Logika jest to nauka o poprawnym myśleniu...........
Myślenie poprawne jest to myślenie logiczne.
.........
Myślenie logiczne jest to myślenie zgodne z wymaganiami logiki.
-Ignotum per ignotum - błąd polegający na definiowaniu wyrażenia o sensie nieznanym za pomocą innego wyrażenia którego sens również nie jest znany. Błędne koło jest szczególnym przypadkiem ignotum per ignotum bo definiujemy tam wyrażenie nieznane za pomocą tego samego wyrażenia nieznanego. Może też zaistnieć sytuacja gdy jego wyrażenie nieznane określimy za pomocą jakiegoś innego wyrażenia również nieznanego. Np. *Władza jest to ukierunkowany wpływ lub jego możliwość.
*Przez wpływ rozumiemy możność skłonienia innych, by działali, myśleli lub czuli tak, jak się pragnie. *Wpływ = władza ? pojęcia równoważne - różnica nazw a nie pojęć. *Terminy odnoszą się do tej samej klasy zjawisk społecznych.
-Sprzeczność definicji: definicja jest sprzeczna jeżeli wynika z niej para zadań sprzecznych tzn. takich z których jedno zaprzecza temu co stwierdza drugie. Zwykle sprzeczność ta ni wynika z samej definicji lecz z definicji dołączonej do pewnego zasobu twierdzeń reprezentujących pewna dziedzinę wiedzy przy czym źródłem sprzeczności jest właśnie owa dołączona definicja.
Nieadekwatność definicji błąd nieadekwatności może wystąpić jedynie w definicji sprawozdawczej. Poprawa def. sprawozdawcza powinna być adekwatna. W adekwatnej def. sprawozdawczej zakres definiensa jest równy zakresowi definiendum. Natomiast gdy oba te zakresy nie są sobie równe def. sprawozdawcza jest nieadekwatna. Nie spełnia ona wówczas swego zadania jakim jest trafne odtwarzanie zastanego sensu lub przynajmniej zakresu terminu definiowanego.
Typy definicji władzy
*definicja behawioralna- władza jako możliwość modyfikowania zachowania innych ludzi,
*definicja teleologiczna (celowościowa) - władza jako spełnianie celów, wytwarzanie zamierzonych skutków,
*definicja instrumentalna- władza jako możliwość stosowania szczególnych środków w celu osiągnięcia zamierzonego celu,
*definicja strukturalna - władza jako specyficzny rodzaj stosunku między rządzącymi a rządzonymi,
*definicja władzy jako wpływu- władza to możliwość wywierania wpływu, wpływ pojawia się wtedy, kiedy pojawia się autorytet,
*definicja konfliktowa- władza jako źródło konfliktu, władza to również sposób rozwiązywania tego konfliktu,
Nieostrość pojęć
*Wynika z specyfiki cech przedmiotów w naukach społecznych [i nie tylko] - cechy są stopniowalne, zmienność cechy ma charakter ciągły, dlatego nie można wyznaczyć ostrej granicy między stanem występowania i nie występowania jakiejś cechy.
*Twierdzenia zawierające pojęcia nieostre są nierozstrzygalne!!!
Religijny:
*człowiek religijny, to człowiek, który często chodzi do kościoła.
Obszar nieostrości pojęcia
Zaostrzanie zakresu pojęcia: zastosowanie określeń metrycznych [zakres określony przez jednostki miary, pojęcia porównawcze, funkcję określającą w relacji liczbowej natężenie cechy].
*człowiek religijny, to człowiek, który przynajmniej raz w tygodniu - w niedzielę - chodzi do kościoła.
to człowiek, który
*przynajmniej raz w tygodniu - w niedzielę - chodzi do kościoła.
*Przynajmniej raz w miesiącu czyta Pismo Święte
*Przestrzega nakazów i zakazów sformułowanych przez instytucje kościoła
*Bezwzględnie przestrzega nakazów i zakazów sformułowanych przez instytucje kościoła
*Na ogół przestrzega nakazów i zakazów sformułowanych przez instytucje kościoła
Definiowanie
Warunek wystarczający
*Czynnik A jest warunkiem dostatecznym, wystarczającym czynnika B, gdy jest tak, że jeśli występuje A, to występuje również B.
Warunek konieczny:
*Czynnik A jest warunkiem koniecznym czynnika B, gdy jest tak, że jeśli nie występuje czynnik A, to nie występuje również czynnik B.
*Warunki, które są zarazem dostateczne i konieczne, nazywamy warunkami równoważnymi.
*Definicja pełna podaje warunek równoważny stosowalności terminu definiowanego'
Pojjęcia typologiczne
Pojęcia typologiczne: treść pojęć stanowi kompleks cech, który przedmiotom rzeczywistym przysługuje; bądź tylko częściowo [niektóre cechy im przysługują, inne nie przysługują]; bądź tylko w pewnym stopniu [niektóre cechy im przysługują w mniejszym, inne w większym stopniu]; pojęcia te mają charakter idealizacji, są pojęciami wzorcowymi, do których tylko mniej lub bardziej zbliżają się przedmioty rzeczywiste. Pojęcia te powstają przez wyjaskrawienie , potęgowanie pewnych cech. Dwa rodzaje typów: Typ idealny - nie ma desygnatu. Typ empiryczny - istnieje desygnat. Funkcjonują w charakterze wzorca, z którymi porównuje się poszczególne przedmioty. Naukowa użyteczność pojęć typologicznych zależy od ich struktury logicznej oraz od doboru cech stanowiących ich treść.
Stopniowalność cech: Pojęcie typologiczne: łączy pojęcia klasyfikujące
z [dzielące zbiór przedmiotów badanych na dwa podzbiory: posiadające cechy C, i te które tej cechy nie posiadają]
porządkującymi
porządkują zbiór wg stopnia natężenia określonej własności
; wybór cech istotnych; szereg ewolucyjny zjawiska - zmiana natężenia cech w szeregu ewolucyjnym Przykłady: rodzina nowoczesna, tradycyjna
Pojęcia syndromatyczne
treść pojęcia syndromatycznego zawiera empiryczne związki między zjawiskami, oznaczonymi przez poszczególne składniki ich definiensu. Pojęcia syndromatyczne [syndrom zjawisk] złożony zespół powiązanych ze sobą własności. Założenie syndromatyczności cech to teza o związku cech uwikłana w znaczenie terminu syndromatycznego. Związek między cechami może mieć charakter zależności ogólnych lub statystycznych. W naukach społecznych wiele pojęć syndromatycznych to syndromy statystyczne. Założenie syndromatyczności cech- teza empirycznie uzasadniona o związku pewnego zespołu cech uwikłaną w znaczenie terminu syndromatycznego. Pojęcia syndromatyczne zawierają wiedzę: opisową lub teoretyczną wiedzę o rzeczywistości zawartą w klasyfikacji pojęcia.
Operacjonalizacja
*Przejście od poziomu pojęciowego do poziomu obserwacji: przypadek alienacji [Nachmias]
*Przypuśćmy, że w twoim mieście rozważ się możliwość wprowadzenie przepisu, który ty uznajesz za niesprawiedliwy i szkodliwy. Co mógłbyś zrobić?
*Czy kiedykolwiek próbowałeś wpływać na decyzje władz lokalnych?
*Przypuśćmy, e kongres ustanowił prawo, które twoim zdaniem jest niesprawiedliwe i szkodliwe. Co mógłbyś zrobić?
*Czy kiedykolwiek próbowałeś wpływać na działania kongres?
Operacjonizm to sposób definiowania pojęć przez wskazanie czynności, za pomocą których dochodzimy do stwierdzenia jakiegoś stanu rzeczy, za pomocą których mierzymy jakąś wielkości - definicja operacyjna określa - opisuje operacje pomiarowe; zespól operacji pomiarowych stanowi sens analizowanego pojęcia. Zagwarantowanie empirycznego sensu pojęciom naukowym - poprzez definiowanie pojęć naukowych za pomocą terminów spostrzeżeniowych, terminów odnoszących się do obserwowalnych własności i stosunków.Uściślenie aparat pojęciowego: zastąpienie nieprecyzyjnych terminów języka potocznego ostrymi terminami zdefiniowanymi operacyjnie
*Operacyjna definicja autorytaryzmu:
*Autorytaryzm = to co mierzy test, skala autorytaryzmu
*Inteligencja= to co mierzy test na inteligencję
Definicje operacyjne zalety: formułują kryteria stosowalności terminu definiowanego, usuwają niepewność zastosowań terminów, zmniejszają nieostrość pojęć.
Operacjonalizacja pojęć: w badaniach empirycznych nie wystarczy dokładne zdefiniowanie głównych pojęć, trzeba sprecyzować operacje badawcze , które pozwolą orzec, czy zjawisko określane przez odnośne pojęcie występuje czy nie. Wyspecyfikowanie takich operacji badawczych, które pozwolą stwierdzić występowanie zjawiska ujętego w definicji nazywa się definicją operacyjną lub instrumentalną (nie jest to rodzaj definicji , lecz konieczne w procesie każdego badania przełożenie pojęcia - zdefiniowanego realnie lub nominalnie), Definicja operacyjna musi dokładnie wskazać co należy mierzyć, kiedy i jak, polega więc na określeniu operacji badawczych, dzięki którym będzie można orzec, czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, który dowodzi istnienia zjawisk nazwanych danym pojęciem. Wskaźniki zjawisk - są to takie wskaźniki , które mamy na myśli , ale których nie możemy obserwować bezpośrednio.