2.Norma prawna i przepis prawny


PRZEPIS PRAWNY I NORMA PRAWNA

1. Przepis prawa.

Przepis prawa to zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający sposób postępowania ( a więc będący regułą postępowania ), formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu, ustępu.

Przepis prawa ustanawiany jest za pomocą generalnych aktów prawnych ( mocą konstytucji, ustaw, rozporządzeń ), jest wypowiedzią językową, „zastaną” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych. Przepis prawa jest najmniejszą jednostką redakcyjną tekstu prawnego. Zawiera on jedną wypowiedź zdaniokształtną, zaczynającą się dużą literą i kończącą się kropką, niezależnie od ilości orzeczeń w niej występujących.

Niektórzy autorzy charakteryzują przepis prawny jako fragment normatywnego aktu prawnego, którym niekiedy jest artykuł lub paragraf, niekiedy zaś punkt lub litera. Gdy nazwę przepis prawa odniesiemy do tych postanowień, które zostały zawarte w ramach jednego punktu lub litery ), wtedy mamy tyle przepisów prawa, ile owych punktów czy liter zostało wyodrębnionych w danym artykule albo paragrafie.

Każdy przepis prawa jest wskazówką, regułą zachowania, takie również znaczenie ma słowo to w języku potocznym - mówi się o przepisach gramatycznych, lekarskich, kościelnych.

Rodzaje przepisów prawa

a) lex generalis- lex specialis

Lex generalis to reguła powszechna ( np. "Nie wolno zabijać" ), lex specialis to reguła szczególna ( np. "Wolno zabić wroga na wojnie" ), ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalająca skutki prawne dla przypadków nią objętych albo też skutki te w ogóle wyłączająca. Terminologia ta bywa używana zarówno do przepisów prawnych, jak i całych aktów prawnych ( ustawa ogólna- ustawa szczególna ). Rozróżniając przepisy ogólne od szczegółowych bierze się pod uwagę wzajemny stosunek postanowień tych przepisów. Wyjątków nie wolno interpretować rozszerzająco

Lex generalis: "W przypadku W zachować się Z."

Lex specialis: "W przypadku W1 zachować się Z1"

"W przypadku W2 zachować się Z2"

b) ius cogens- ius disposivum

Przepisy o charakterze iuris cogentis są przepisami bezwzględnie stosowanymi, natomiast przepisy iuris dispositivi to przepisy o zastosowaniu względnym.

Bezwzględność stosowania przepisów iuris cogentis polega na tym, iż w każdym wypadku, przewidzianym przez dany przepis, można znaleźć jego zastosowanie jego postanowienia, nie dopuszcza się bowiem innej możliwości zachowania podmiotów prawa od tego, jakie sam wskazuje. Podmioty prawa nie mają żadnej możliwości wyboru, muszą się zachowywać tak, jak nakazują przepisy, pod rygorem poniesienia ujemnych skutków prawnych ( np. "Nie może zawrzeć małżeństwa, ten kto już pozostaje w związku małżeńskim" ).

Przepisy iuris dispositivi pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego zachowania i wzajemnych stosunków. Znajdują one zastosowanie dopiero gdy dany podmiot albo strony stosunku prawnego same czegoś nie postanowiły lub ich postanowienia mają charakter częściowy albo kiedy strony nie potrafią osiągnąć ugody ( np. " W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenia w chwili oddania dzieła" ). Pierwszeństwo znajdują tu zgodne oświadczenia woli stron, które mają dla stron moc wiążącą, przepisy dyspozytywne stosowane są dopiero wówczas, gdy brak woli stron, gdy strony co do czegoś w momencie zawarcia umowy się nie porozumiały i po jej zawarciu nie doszły do porozumienia. Przepisy te są ustanawiane z myślą o sytuacjach, w których mimo braku woli oświadczenia stron będzie trzeba wydać oświadczenie czy rozstrzygnąć spór istniejący między stronami.

c) ze względu na usankcjonowanie

- leges plusquam perfecta ( "więcej niż doskonałe" ),- sankcja represyjna i nieważności,- np. zawarcie małżeństwa przez osobę będącą już w związku małżeńskim,

- leges perfecta ( " doskonałe" ),- sankcja nieważności- np. umowa,

- leges minu squam perfecta ( "mniej niż doskonałe" ),- sankcja represyjna- np. zabójstwo,

- leges imperfecta ( "niedoskonałe" ) - nie jest zabezpieczona żadną sankcją- np. naruszenie prawa konstytucyjnego.

d) podział wprowadzony przez Austina i Hamta )

- pierwotne ( określające co czynić w danej sytuacji? ),

- wtórne ( jak zachować się w danej sytuacji? ): postępowanie sądowe, jakie normy wchodzą w skład systemów prawnych ( rules of ecrolegment ), kryteria przynależności do systemu ( rules of recognition ), zmiana systemów prawnych ( rules of change ).

e) zupełne- niezupełne

- zupełne: ( kompletne )- w swoim brzemieniu wystarczają do wydania na ich podstawie decyzji stosowania prawa, są więc zbieżne z normą prawną,

- niezupełne: ( niekompletne ): nie wystarczają do wydania decyzji, nie są zbieżne z normą prawną.

Wyróżniamy tutaj przepisy odsyłające ( systemowo i pozasystemowo ) oraz przepisy blankietowe.

Przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego czy kilkakrotnego nawet powtarzania tych samych postanowień. Mają one przyczyniać się do zmniejszenia rozmiarów wydawanych aktów prawnych. Gdy w jednym przepisie prawa zostały zawarte jakieś postanowienia, w innym przepisie nie są już one powtarzane, ów zaś przepis, unikając powtórzeń, po prostu odsyła do postanowień przepisu pierwszego. Przepisami odsyłającymi nazywane są te przepisy, które bądź same nie podają rodzaju i rozmiaru skutków prawnych, bądź też same nie formułują pełnego określenia należytego sposobu zachowania się adresatów, lecz unikając powtórzeń, wskazują inne przepisy, w których owe skutki prawne lub sposób zachowania się adresata zostały już ustalone ( np. 1."Kto umieszcza na statku wodnym lub powietrznym urządzanie lub substancję zagrażającą bezpieczeństwu osób lub mieniu znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat". 2. Tej samej karze podlega, kto niszczy, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku urządzenie nawigacyjne, albo uniemożłiwia jego obsługę, jeśli zagraża to bezpieczeństwu osób". Zamiast napisać "podlega karze pozbawienia wolności do 3 miesięcy do 5 lat, napisano krócej: "podlega tej samej karze".

Odesłanie może być kierowane do jednego lub więcej przepisów, do innego działu prawa a nawet do prawa obowiązującego w innym państwie. Z odesłaniem możemy spotkać się również wtedy, gdy przepis prawa nakazuje kierować się czyimś dobrem, zasadami ( np. "Orzekając rozwód sąd kieruje się przede wszystkim dobrem dzieci małżonków" ). Cechą charakterystyczną tych przepisów ( zawierających zwroty zwane klauzulami generalnymi ) nie jest "odsyłanie" lecz nakaz oceniania i określania skutków prawnych zgodnie z owymi zasadami.

Przepisy odsyłające systemowo to wszystkie przepisy odsyłające, których regułami odniesienia są przepisy należące do danego systemu prawa ( np. "Jeśli kradzież nastąpiła na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek tej osoby" Co to jest kradzież definiuje nam przepis inny. Albo: "Kto popełnia przestępstwo określone w art. 38 kk., podlega karze.. " Po co przytaczać definicję przestępstwa, jeśli można napisać krótko: "określone w art. 38 kk.". Widać tu powody prakseologiczne- prawnik nie musi podczas postępowania przytaczać treści artykułów, zaoszczędza to czas i miejsce w aktach sądowych.

Przepisy odsyłające pozasystemowo są to ex definitiones przepisy odsyłające do reguł, które nie należą do systemu prawa. Reguła odniesienia nie wchodzi w skład systemu prawa obowiązującego mimo tego, że przepis odsyłające do niej odsyła. Założenie to może być oczywiste np dla wypadków, gdy regułami odniesienia są zasady techniki górniczej, ale może budzić wątpliwości, jeśli są to reguły zwyczaju czy zasady współżycia społecznego. Możemy podzielić je na 3 grupy:

- przepisy odsyłające do reguł społecznych: reguł moralności, słuszności, zasad współżycia społecznego, zwyczaju. Odsyłają one do określonych reguł społecznych, które w jakiś nieformalny sposób wytworzyły się w społeczeństwie i efektywnie kierują zachowaniem ludzi. Przepisy te dają dużą swobodę organowi stosującemu. Ocena roli przepisów odsyłających systemowo zależy od tego, z jakich pozycji będzie się tej oceny dokonywało. Istnieją tu dwie tendencje: pierwsza zakłada jako naczelne wartości prawne pewność prawną, bezpieczeństwo prawne, ogranicza w maksymalnym stopniu przepisów odsyłających do reguł społecznych. Druga tendencja podkreślając niemożliwość ścisłego oddzielenia tworzenia i stosowania prawa, zakłada jako naczelną wartość pewną maksymalną adekwatność prawa i potrzeb szeroko rozumianego życia, szeroko posługuje się przepisami odsyłającymi do reguł społecznych.

- przepisy odsyłające do regulaminów porządkowych, cenników, taryf. Reguły te nie są stanowione przez organy prawodawcze, ustanawiają prawa i obowiązki adresatów. Rolą przepisów tej grupy jest odesłanie do reguł odniesienia zarówno w postaci blankietowego określenia sankcji, jak i dyspozycji. Są one wytworem żywiołowych i masowych procesów społecznych. Osoby wydające te reguły nie mogą nadać im charakteru prawnego, natomiast w interesie państwa leży zabezpieczenie ich przestrzegania przez określenie konsekwencji prawnych niezastosowania się do nich.

- przepisy odsyłające do reguł technicznych, do zasad techniki w poszczególnych gałęziach produkcji Reguły odniesienia wyznaczają zasady skutecznego działania dla osiągnięcia założonego technicznego celu. Istnienie tego typu przepisów odsyłających jest uwarunkowanie techniczno- gospodarczą działalnością państwa w sytuacji, gdy prawnie zabezpiecza ono przestrzeganie reguł technicznych i nie chce wprowadzić ich bezpośrednio do tekstu prawa obowiązującego, posługuje się odesłańcem. Są to np. bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przepisy blankietowe: w najszerszym tego słowa znaczeniu nazwa ta stosowana jest celem oznaczenia tego rodzaju tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, nie wyznaczają sposobu postępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcie uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych. Są to np. przepisy ustalające ujemne skutki prawne ( sankcje ) za zachowania niezgodne z bardzo ogólnie zazwyczaj wymienionymi przepisami prawa ( np. "Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży" ). Same nie wskazują i nie charakteryzują zachowań grożących sankcjami, lecz tylko ustanawiają te sankcje. Przepis blankietowy ustanawia więc sankcje za zachowania niezgodne z przepisami.

Ustanowienie przepisu blankietowego nie świadczy o współobowiązywaniu przepisów, za zachowania niezgodne z którymi przepis blankietowy ustala sankcje. Przepisy blankietowe z góry, in blanco, określają sankcje za zachowanie niezgodne z przepisami, które mogą zostać dopiero wydane. Między przepisami blankietowymi a odsyłającymi istnieje tego rodzaju różnica, że przepis odsyłający i ten, do którego następuje odesłanie, są przepisami współobowiązującymi, natomiast brakuje związku czasowego między obowiązywaniem przepisu blankietowego i obowiązywaniem przepisów, za których nieprzestrzeganie przepis blankietowy ustanawia sankcje.

2. Norma prawna

Norma prawna jest pewną regułą prawną zbudowaną z elementów zawartych w przepisach prawnych. Budowa ta jest przeprowadzona według jakiegoś wzoru, który zależy przede wszystkim od poglądów na stosunek normy do prawa oraz poprzez to zależy od poglądów na istotę prawa, jego funkcjonowanie. Norma wskazuje nam, jak w danym momencie mamy się zachować.

Zachowanie to zewnętrzna aktywność człowieka.

Postępowanie to zachowania wraz z motywami. pobudkami tego zachowania.

Ma to bardzo duże znaczenie. Mówiąc o zachowaniu, mamy na myśli tylko widoczny efekt działania człowieka, interesuje nas tylko to, czy dana osoba coś zrobiła, czy nie. Natomiast mówiąc o postępowaniu myślimy: „dana osoba zrobiła coś, ponieważ...”. Załóżmy, iż toczy się postępowanie karne kobieta ukradła ze sklepu bułki. Mówimy o kradzieży bułek ( zaborze cudzego mienia celem przywłaszczenia ). Można uregulować precyzyjnie pojęcie kradzieży, określić co jakie zachowanie określamy tym mianem. Jednak jeśli mówimy o postępowaniu tej kobiety, to interesują nas także motywy tej kradzieży ( np. czy ukradła w celu uzyskania korzyści materialnej czy celem nakarmienia głodnego dziecka ). Pojawia się więc czynnik moralny, który ma duży wpływ na ewentualny wyrok. I wpływu tego czynnika nie da się już precyzyjnie uregulować, bo ilość motywów kradzieży jest niezliczona.

Podział norm prawnych:

a) generalne- adresat określony jest za pomocą norm ogólnych, natomiast zachowanie określone jest za pośrednictwem nazw odnoszących się do reguł abstrakcyjnych ( "Każdy, kto ukończył lat 18, powinien posiadać dowód osobisty" ).

- ogólne

- abstrakcyjne

b) indywidualne- wskazują adresata za pośrednictwem nazw jednostkowych, opisują czynność konkretną, niepowtarzalną ( "Jan Kowalski powinien zapłacić mandat za zbyt szybką jazdę" ).

- jednostkowe

- konkretne

Podział ten zakłada dwa kryteria: adresat i zachowanie. Nie jest dychotomiczny ( zakłada więc rozłączność cech ). Mogą istnieć normy ogólne konkretne. Normy indywidualne, np. w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie wchodzą w skład systemu prawa, są efektem jego obowiązywania.

3 Przepis prawny a norma prawna.

Wyrażenia: „przepis prawny” i „norma prawna” są niejednokrotnie używane jako synonimy w języku prawnym i prawniczym. Nie oznacza to jednak, iż mają one to samo znaczenie.

Pytając jak rozumiany jest stosunek przepisu prawa do normy prawnej możemy zauważyć, że zarysowała się w tej materii wyraźna różnica poglądów. Możemy wyróżnić pięć odmiennych koncepcji:

a. "Przepis prawa" jako pojęcie wyłączne

Stanowisko to w ogóle nie wprowadza pojęcia "norma prawna". "Przepis prawa" jest określeniem, za pomocą którego omawia się, analizuje i z powodzeniem rozwiązuje wszystkie bez wyjątku problemy prawnicze. Podkreśla się, iż zarówno w języku ustaw, języku judykatury i w nauce prawa stosuje się wyłącznie termin "przepis", a nie "norma".

I tak w języku ustaw mówi się o "obowiązujących przepisach", "przepisach postępowania kc", "przepisach szczególnych", "przepisach art. poprzedzającego", iż "pewne przepisy stosuje się". Poszczególne postanowienia są określane jako "artykułu", "paragrafy". Językiem tekstów prawnych jest język "przepisów" ( artykułów, paragrafów, ustępów, liter, punktów jako używanych zamiennie ). Postanowienia te są nazywane przepisami wprost. Tak więc przepis prawny to reguła zachowania ujęta w odpowiedniej jednostce systematyzacyjnej tekstu prawnego ( artykule, paragrafie, literze, ustępie, punkcie ). Lektura Dz. U. świadczy, iż ciała prawodawcze nie wprowadzają to tekstów prawnych konstrukcji nazywanej "normą prawną" i nie posługują się nią. Norma prawna nie należy do języka prawnego ( ustawy ) lecz prawniczego.

Również judykatura używa terminów "przepis prawa", "artykuł", "paragraf". W orzeczeniach sądowych przepisami prawa są nazywana postanowienia zawarte w poszczególnych artykułach czy paragrafach aktów prawnych. Sąd działa "na podstawie artykułu", mówi o działaniu "w trybie artykułu". Przepisy prawa "obowiązują", "nakładają obowiązki", "zakazują". Sąd stosuje określone przepisy.

Przeważającą część nauki prawa również posługuje się wyłącznie terminem "przepis prawa". Są więc zdania o przepisach prawa, o strukturze przepisów, o ocenie przepisów, zarówno o charakterze historyczno- prawnym, prawnoporównawczym, teoretycznym.

b. Równoznaczność określeń "przepis prawa" i "norma prawna",

Stanowisko to posługuje się obiema określeniami zamiennie. Czy mówi się o normie czy o przepisie, to w obu przypadkach chodzi o znaczenie reguły zachowania się, wyodrębnionej w tekście prawnym jako artykuł lub jako mniejsza, zdaniokształtna wypowiedź wchodząca w skład danego artykułu albo paragrafu. Mówi się o obowiązywaniu przepisu albo obowiązywaniu normy, o stosowaniu przepisów prawa albo o stosowaniu norm prawnych. Określeniami taki posługuje się nauka prawna ( zwłaszcza w dziedzinie prawa karnego, cywilnego, finansowego, procesowego ), logika dla prawników. Judykatura używa tych dwóch pojęć zamiennie w orzeczeniach. Nie ma bowiem żadnych argumentów rzeczowych, które przemawiałyby przeciw możliwości właśnie zamiennego posługiwania się omawianymi pojęciami.

c. Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa

Teoria ta rozróżnia oba pojęcia. Zwrot prawny w pewnym egzemplarzu Dz. U pod pewną pozycją w pewnym egzemplarzu można nazwać przepisem. Normą jest znaczenie zwrotu, o którym mówimy, że jest zwrotem prawnym- znaczenie tego zwrotu zawartego w akcie normatywnym. O wyborze terminologii powinny decydować względy użyteczności w prawoznawstwie w ogóle, a w teorii prawa w szczególności. Nie jest jednak jednoznaczne, jak rozumieć "przepis prawa", czyli zwrot prawny zawarty w normatywnym akcie prawnym w postaci określonego artykułu czy paragrafu. Mając na uwadze uznane w nauce rozróżnienie znaku od jego znaczenia przepis może być rozumiana dwojako:

- jako nazwa oznaczająca sam napis ( zespół znaków pisarskich umieszczonych w tym artykule, paragrafie ) jak i normę czyli znacznie owego zespołu znaków, czyli

przepis prawa= zapis + jego znaczenie ( norma )

- przepis prawny to tylko napis, a norma to znaczenie tego napisu, czyli

norma prawna= zapis ( przepis prawa ) + jego znaczenie

d. Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa

"Przepis prawa" jest tu rozumiany jako część aktu prawnego, wyodrębniona przez prawodawcę jako artykuł, paragraf, co nie odbiega od zazwyczaj podawanego określenia. Natomiast "norma prawna" to reguła zbudowana z elementów zawartych w przepisach prawa.

Skoro norma prawna określana jest jako reguła zachowania budowana z przepisów prawnych, zaś przepis prawny to część aktu prawnego, to same przepisy muszą być regułami zachowania. Gdyby przepisom brakowało cech reguł zachowania, to nie można byłoby skonstruować z nich normy. Upada tu rozróżnienia, iż przepis prawny jest tylko fragmentem tekstu prawnego, norma zaś regułą zachowania.

Przepisy prawa są ustanawiane przez kompetentne organy prawodawcze, są przez prawodawcę dane. Norma prawna jest natomiast budowana z przepisów, więc nie jest podmiotem poznania jak przepis, lecz wypowiedzią, którą poznający konstruuje, czyli konstrukcją tworzoną prze tego ostatniego. Normę prawną do aparatu pojęciowego wprowadza konstruktor. Jest to konstrukcja wprowadzana arbitralnie, jednie bowiem ją wprowadzają, inni nie.

Przepis prawny ma rzadko postać schemat normy, a elementy potrzebne do wyrażenia normy mogą być rozsiane po bardzo wielu przepisach ustawy czy ustaw i odwrotnie, jeden przepis może być podstawą dla wielu różnych norm. Teksty prawne nie przybierają postaci w pełni rozwiniętych norm postępowania, zbiera się je z różnych przepisów. Norma integruje je w jedną, sensowną całość. Uczony sam do aparatu pojęciowego wprowadza pojęcie normy, sam ustala jej strukturę, to czy jest ona "całością" czy nie jest.

W opozycji do tych twierdzeń zwrócić należy uwagę, iż całościami są wszystkie przepisy prawa rozumiane jako zdaniokształtne wypowiedzi, wskazujące adresatom sposób powinnego zachowania, a więc będące regułami postępowania. Przepis to całość ustanowiona przez określony organ, norma to tylko konstruowana całość pojmowana na miarę rozumienia całości aprobowanego przez danego konstruktora.

e. Norma prawna jako "zjawisko" odrębne od przepisów prawa.

W tej teorii przepis jest charakteryzowany jako stanowiący całość gramatyczną zwrot językowy, zawarty w tekście aktu normatywnego, przy czym dodaje się, że poszczególny artykuł lub paragraf aktu normatywnego zawiera jeden albo kilka przepisów prawa. Porządek prawny nie składa się jednak z przepisów prawa, lecz z norm prawnych, zawierających reguły prawne. Przepisy prawa są jedynie technicznym środkiem służącym do wyrażania norm prawnych. Ponieważ prawo składa się z norm prawnych, a nie z przepisów ustalonych przez określone ciała prawodawcze, trzeba więc wykazać, iż normy istnieją gdzieś realnie, są bytem lub zjawiskiem mającym swą własną, niezależną od przepisów prawa, egzystencję. Pojmowanie normy prawnej jako określonego, realnego, samodzielnego zjawiska, występuje w niektórych teoriach prawa ( takich, w których prawo nie jest efektem działalność prawodawczej określonych, kompetentnych autorytetów )

- teorie psychologiczne: prawo to przeżycia psychiczne ( Leon Petrażycki )- przeżycia te noszą miano emocji, mają charakter imperatywno- atrybutatywny ( zobowiązująco- uprawniający ). Obowiązki i normy prawne są wyrazem subiektywnych stanów psychicznych jednostek. Norma prawna to osobny fakt, niezależny od tego, co stanowią teksty prawa oficjalnego.

- teorie prawa naturalnego: istnieją dwa rodzaje prawa: naturalne ( ponadpozytywne ) i pozytywne. Prawo natury rozumie się jako prawo realne, rzeczywiście istniejące, niezależne od rozporządzeń, istniejące niezależnie od poczynań człowieka i od prawa pozytywnego. Źródłami są istoty nadprzyrodzone, natura ludzka, rozum, poczucie moralne, instynkty altruistyczne albo egoistyczne, wartości społeczne, natura to najwyższy prawodawca. Reguły wywodzące się z tego prawa są normami najwyższymi, mają charakter nadrzędny w stosunku do norm prawa pozytywnego. Rola prawa pozytywnego ograniczona jest do promulgowania i precyzowania reguł prawa naturalnego oraz do określenia konsekwencji zachowań niezgodnych z nakazami i zakazami prawa natury.

- niemiecka szkoła historyczna: najwyższe wartości tkwią w historii. Naród jest idealną osobowością, "duch narodu" przejawia się we wszelkich zjawiskach kulturowych, takich jak: język, prawo, obyczaje, państwo. Prawo jest cząstką życia narodu, przejawem mającym swój byt w narodowej świadomości. Działalność ustawodawcza byłaby objawem szkodliwego, nieograniczonego wtargnięcia w ewolucją prawa narodowego. Właściwym rodzajem prawa są reguły prawa zwyczajowego. Wyróżniane są trzy rodzaje prawa: zwyczajowe, ustawowe i prawnicze, ale dwu ostatnim nie przypisuje się samodzielnej roli. Ustawowe może być jedynie "rejestracją prawa" już istniejącego, czyli zwyczajowego, w żadnym wypadku nie może być przejawem arbitralnej decyzji ustawodawcy. Poglądy prawników same stają się regułami prawa, ale wtedy gdy są naukowa uzasadnione. Prawo prawnicze jest kontynuacją rozwiązań zawartych w normach prawa zwyczajowego.

Przyjmować będziemy teorię d., o ile potrzebne jest rozróżnienie jednostki technicznej tekstu prawnego od reguły prawnej, która zawiera elementy uznane za ważkie z określonego punktu widzenia dla regulacji prawnej, niezależnie od tego, jaką formę nadał jej prawodawca zamieszczając w jednym bądź kilku przepisach jednego czy też różnych aktów prawodawczych. Tak więc norma jest pojęciem nieco szerszym niż przepis, ale ten drugi ma mieć charakter bardziej precyzyjny. Norma może być zbiorem takich przepisów.

Przepis prawny jako najmniejsza jednostka organizacyjna aktu prawnego jest wyrażony językiem prawnym. Norma jest zbiorem przepisów, ułożonych w całość, wyrażona jest językiem prawniczym.

Dlaczego więc prawodawca formułuje przepisy, a nie normy?

Budowanie normy prawnej jest nieopłacalne, ponieważ musielibyśmy takie normy stworzyć dla każdego przypadku, ustawodawca musiał by objąć wszystkie możliwe sytuacje. Formułuje więc przepisy, a prawnik w zależności od potrzeb sam tworzy z nich normę.

Jeśli mamy dużą liczbę przepisów, to możemy skonstruować z nich rozbudowaną normę prawną. Robią to prawnicy za pośrednictwem języka prawniczego. Pojawiają się przed nimi następujące problemy:

- który sposób konstruowania norm jest najskuteczniejszy? Czy istniej jakiś wzór idealny?

- czy być może sposób tworzenia norm jest bez znaczenia, liczy się bowiem znaczenie prakseologiczne ( dal jakich celów jest ta norma konstruowana? Czy są to podręczniki akademickie, mające odzwierciedlić charakter normy, czy też jeśli jest ona budowana na potrzeby klienta ).

Norma prawna to konstrukt praktyczny lub teoretyczny przepisów prawnych potrzebnych do odpowiedzi na pytanie, jaki jest wzór zachowania. Przepis prawny nie jest regułą zachowania, jest elementem tej reguły, punktem wyjścia ustalonym przez ustawodawcę.

4. Akty prawne

Akt prawny to całość normatywna, przybierająca pewną postać. W zależności od objętości danego aktu dzieli się on na części. Technika prawodawcza skłania bowiem do tego, aby tekst był rozbijany na rozmaite jednostki techniczne. Np. polski kodeks cywilny dzieli się na:

KSIĘGI

TYTUŁY

DZIAŁY

ROZDZIAŁY

ODDZIAŁY

ARTYKUŁY

PARAGRAFY

PUNKTY

Rozczłonkowanie to ma wskazać przepisy ogólne i szczegółowe w obrębie grupy, dzięki czemu można osiągnąć większą przejrzystość. Podobnie, jak np. przepisując notatki, staramy się jakoś je usystematyzować i grupujemy je w poszczególne jednostki techniczne ( za pomocą własnego systemu ), tak i prawodawca chce zapewnić aktom czytelną formę. Koncepcje rozczłonkowania wpływają na to, iż pewne typy spraw są regulowane przez akty należące do różnych gałęzi prawa ( np. pewne przepisy z zakresu prawa administracyjnego mogą znaleźć sankcje w kodeksie karnym ). Rozkład kompetencji prawodawczych wpływa na to, iż przepisy wydane na szczeblu A aparatu państwowego odsyłają w pewnych sprawach do przepisów wydanych na szczeblu B. Np. Konstytucja RP z 1997 zawiera tylko zbiór fundamentalnych praw obowiązujących w państwie, prawa szczegółowe określają odpowiednie ustawy, z tym że zawarte w nich przepisy muszą być zgodne z tymi fundamentalnymi prawami.

Systematyzowanie: w postępowaniu sądowym czytamy: „art. 217 kk mówi, iż, art. 58 kc głosi, że”, nie przytaczając ich treści, co byłoby czasochłonne i niewygodne. Przepisy te są uniwersalne, niezależnie od wydawnictwa i edycji, może je zmienić jedynie odpowiednia ustawa.

Charakter merytoryczny: w zależności od miejsca, w którym znajduje się dana reguła, może mieć ogólniejsze bądź bardziej szczegółowe znaczenie.

5. Budowa i konstrukcja normy prawnej.

Istnieją dwa poglądy na stosunek konstrukcji normy prawnej do prawa:

a) norma jest traktowana jako jednostka podstawowa prawa, jako jego atom, budowa musi odpowiadać „istocie” prawa, istnieje więc tylko jedna poprawna konstrukcja normy uwarunkowana charakterystyką tego, co jest prawem. Takie stanowisko prezentuje normatywizm. dla którego cała teoria prawa jest rozwinięciem teorii normy prawnej.

b) norma jest regułą, której struktura nie jest związana z właściwościami prawa jako całości, zaprzecza to związkowi między prawem a konstrukcją normy, która nie może zawierać tylu istotnych elementów, które charakteryzują prawo jako całość.

W normie prawnej wyróżniamy elementy ( aczkolwiek nie muszą one występować jednocześnie ):

a) hipoteza, - czyje zachowanie się reguluje i w jakich warunkach? Wskazuje adresata prawa albo poprzez nazwy ogólnej lub jednostkowej ( „każdy student”, „każdy obywatel RP”, ) wskazuje pewne cechy adresata ( „każdy kto ukończył lat 18”, „każdy, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę”, „Kto rozpowszechnia treści pornograficzne?”

b) dyspozycja- jakie zachowanie się wyznacza: nakaz, zakaz, ewentualne dozwolenie? Wzór powinnego zachowania się, pokazywane to jest za modalności prawa za pomocą funktora egzystencjalnego „powinien” czyli funktora powinności

- sensu stricto- odnosi się do obowiązku, jakim jest nakaz albo zakaz: „Należy zachować się w dany sposób”, „Nie należy zachowywać się w dany sposób”,

- sensu largo: odnosi się do zakazu lub nakazu, uprawnienia: „Wolno zachować się tak lub tak” ( dozwolenie )

Modalności prawa:

- nakaz ( wyraźnie zaznaczony obowiązek? ),

- zakaz ( czego nie wolno robić? ),

- dozwolenie ( dopuszcza takie czy inne zachowanie? )

c) sankcja,- jakie konsekwencje powinny nastąpić w przypadku, gdy osoba należąca do klasy osób wyznaczonych w hipotezie w warunkach przez nią wskazanych nie zachowała się zgodnie z dyspozycją? Jest to dolegliwość, którą przewiduje reguła prawna w związku z zachowaniem niezgodnym z dyspozycją. Rodzaje sankcji:

- represyjna ( karna )- archetyp: odpłata za zło, które wyrządził ten, kto naruszył prawo, druga osoba ma prawo odpłacić mu tym samym złem. Ten, kto zabija, kradnie, to jednostka aspołeczna, czasem można ją socjalizować ( nauczyć przestrzegania norm obowiązujących w społeczeństwie ) lub przywrócić do funkcjonowania w społeczeństwie zgodnie z normami prawa ( resocjalizacja ).

- prewencja szczególna: odstraszanie tego, kto popełnił przestępstwo przed popełnieniem drugiego takiego czynu,

- prewencja ogólna: odstraszanie wszystkich potencjalnych przestępców przed popełnieniem czynu. Każdy, kto popełnił dany czyn, musi liczyć się z tym, iż podlegać będzie karze.

- egzekucyjna: przymuszenie adresata do określonego, pożądanego przez prawo zachowania, np. doprowadzenie świadka siłą do sądu, egzekucja administracyjna ( wyprowadzenie kogoś z bloku ).

- nieważności: dana czynność jest nieważna, np. nieważność testamentu, nieważność małżeństwa, jeśli ktoś zawiera drugie małżeństwo, będąc już w związku małżeńskim- czy jest to w ogóle małżeństwo, czy też jest, ale nieważne. Funkcją sankcji nieważności jest przywrócenie sytuacji do stanu pierwotnego, uzdrowienie, sanacja danej sytuacji ( unieważnienie drugiego małżeństwa ). Może być to nieważność bezwzględna ( z mocy prawa- lex lege ). albo też ustalona przez sąd poprzez ustalenie nieważności tej czynności.

Norma prawna powinna być więc zbudowana w ten sposób, by 1) odpowiadało to ogólnie przyjętym właściwościom regulacji prawnej jako regulacji przymusowej, 2) dawała pewnym sensie kompletną regułę, wyznaczając zarówno zachowanie się organu państwa, którego obowiązkiem jest stosowanie sankcji, jak i adresata wyznaczonego przez hipotezę.

Wzory konstruowania norm prawnych:

a) jednoelementowe: tylko dyspozycja: np. „Nie zabijaj”, „Nie kradnij”, „Nie cudzołóż”,

b) dwuelementowe: dyspozycja + sankcja „Nie zabijaj, bo pójdziesz do piekła”,

hipoteza + sankcja „Nikt nigdy nie powinien kraść”

c) trójelementowe: dyspozycja + hipoteza + sankcja: „Nikt nigdy nie powinien kraść, bo pójdzie do piekła”

d) sprzężone: norma sankcjonująca, tzw. pierwotna ( hipoteza + dyspozycja ) + norma sankcjonowana, tzw. wtórna ( hipoteza zaprzeczająca dyspozycji normy sankcjonowanej + dyspozycja sankcjonująca ), np.

„ Każdy, kto posiada dzieci ( hipoteza ), powinien się nimi opiekować (dyspozycja ). Ten, kto nie opiekuje się dziećmi ( hipoteza będąc zaprzeczeniem dyspozycji normy sankcjonowanej ) ,powinien zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej ( sankcja ).

Czasem w przepisach występuje tylko norma wtórna, a pierwsza jest niejako oczywista, np.

„Kto rozpowszechnia materiały pornograficzne, podlega karze pozbawienia wolności”, można przedstawić jako:

„Nikt ( H1 ) nie powinien rozpowszechniać materiałów pornograficznych ( D1 ). Ten, kto je rozpowszechnia (H2 ), podlega karze pozbawienia wolności.

6.Obowiązywanie normy prawnej.

Co to znaczy, iż dany przepis prawa, dany akt normatywny obowiązuje?. Nie chodzi o znaczenie zwrotu "norma N obowiązuje", ale o prawne konsekwencje obowiązywania danej normy. Decyzja co do obowiązywanie czy nieobowiązywania danej normy jest równocześnie wskazaniem, czy powinno się zachować zgodnie z daną normą czy też nie. Można powiedzieć, iż wypowiedź "należy stosować się do danej normy N" presuponuje, iż "norma N jest obowiązująca". Które normy kwalifikujemy jako obowiązujące, a którym tej kwalifikacji odmawiamy. Istnieje wiele kryteriów uznawania normy prawnej za obowiązującą.

a) kryterium behawiorystyczne ( obowiązywanie faktyczne ): norma jest stosowana nie dlatego, że obowiązuje, lecz obowiązuje, gdyż jest stosowana. W takim razie mamy do czynienia z normami mniej lub bardziej obowiązującymi. Wyjściem z takiej sytuacji byłoby arbitralne określenie "odpowiednio wysokiego stopnia" spełniania normy, który stanowiłby granicę uznania jej za obowiązującą. Daną normę możemy uznać za obowiązującą dopiero po upływie pewnego czasu, który charakteryzował się "wysokim" stopniem stopniem spełniania tej normy.

b) kryterium tetyczne ( obowiązywanie systemowe, formalne ): nie odwołuje się do faktu przestrzegania pewnych norm, ale do sposobu uzasadniania ich mocy obowiązującej. Za obowiązujące uznajemy normy wydawane przez organy mające kompetencję do ich ustanawiania, które zostały ustanowione w należytym trybie i nie zostały uchylone. Aprobuje się także stanowisko, iż obowiązujące są wszystkie normy obowiązujące w konstytucji oraz że jeśli istnieje norma obowiązująca, zajmująca wyższe miejsce w hierarchii norm prawnych, które nadaje oznaczonemu organowi kompetencję do ustanowienia innych norm i organ ten wydał normę N, to norma N jest obowiązująca.

c) kryterium aksjologiczne ( obowiązywania aksjologiczno- socjologiczne ): obowiązujące są normy, które wyznaczają postępowanie oceniane dodatnio. Uzależnione jest to od hierarchii wartości akceptowanej przez oceniającego. Często mówi się o niestosowaniu "przepisów niesłusznych", "niezgodnych z poczuciem prawnym".

Zwrot "Norma N obowiązuje" w języku prawniczym nauki jest prawdziwy wtedy i tylko wtedy, gdy:

a) norma N została ustanowiona zgodnie z normami obowiązującymi w danym systemie prawa i "weszła w życie" lub b) jest konsekwencję norm należących do systemu uznaną ze względu na reguły tego systemu, i:

c) nie została formalnie derogowana i:

d) nie jest sprzeczna z żadną z norm obowiązujących w systemie względnie, a jeżeli jest sprzeczna, to nie traci mocy obowiązującej na podstawie obowiązujących przepisów proceduralno- kompetencyjnych lub uznanych reguł kolizyjnych lub dyrektyw wykładni i:

e) nie została uchylona przez desuetudo i:

f) nie jest sprzeczna z przyjętym systemem norm pozaprawnych decydujących o jej obowiązywaniu.

a. Norma N została ustanowiona zgodnie z normami obowiązującymi w danym systemie prawnym i weszła w życie.

Oznacza to, iż dana norma została ustanowiona zgodnie z drogą ustawodawczą. Każdy typ aktu prawnego ma swoją procedurę ustanawiania. Pojęcie iż "weszła w życie" wskazuje na czas- na gruncie prawa odgrywa on niezwykle istotną rolę.

Prawo samo określa, od kiedy obowiązuje dany akt prawny, przepis prawny czy norma prawna. Istnieją dwa sposoby:

- mocą aktu prawnego, zajmującego wysokie miejsc w hierarchii ( mocą przepisu konstytucji lub ustawy ), postanawia się, iż wszystkie wydawany akty prawne zyskują moc obowiązującą po upływie określonego czasu od ich ogłoszenia. Wyjątkowo dany akt prawny może stanowić, iż wchodzi z dniem ogłoszenia. Wg. obecnie obowiązującego ustawodawstwa polskiego akty normatywne o mocy powszechnie obowiązującej wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, jeśli same nie stanowią inaczej.

- każdy akt normatywny mocą własnych postanowień, określa od kiedy obowiązuje. Gdy wydawany jest duży akt ( np. kodeks karny, cywilny ) wydaje się drugi akt prawny o nazwie "przepisy wprowadzające kodeks [karny czy cywilny]", który ustala chwilę uzyskania mocy obowiązującej przez ów akt prawny.

Sposoby określania chwili, od akt prawny zyskuje moc obowiązującą:

- z dniem ogłoszenia,

- akt normatywny podaje datę kalendarzową,

- akt normatywny stanowi, że wchodzi w życie po upływie określonego czasu po jego ogłoszeniu,

- jeżeli nie określa, stosuje się przepisy innego aktu prawnego, mocą których akty same nieokreślające chwili wejścia w życie zyskują moc obowiązującą wtedy a wtedy.

Okres między ogłoszeniem aktu prawnego a uzyskaniem przezeń mocy obowiązującej to tzw. vacatio legis. Bywa również, że nie wszystkie przepisy tego samego aktu prawnego zyskują moc obowiązującą. Poza typową klauzulą, iż "ustawa wchodzi w życie", możemy się spotkać z określeniami typu: "nabiera moc", "akt ma zastosowanie".

Dlaczego tak ważny jest moment, w którym dana norma staje się obowiązująca? Ponieważ w prawie obowiązuje zasada nieretroakcji ( lex retro non agit ).Retroakcja to wsteczna moc obowiązująca aktu prawnego. Mówiąc o nim mamy na myśli sytuację, kiedy to dziś zostanie wydany akt prawny wiążący skutki prawne z faktami, które miały miejsce przed jego wydaniem. Tak więc moc obowiązująca aktu prawnego rozciągana jest na fakty, które zaszły wcześniej. Te określenia jednak nie mają znaczenie, bo nie są w ogóle poprawne. Dany akt może obowiązywać najwcześniej od daty wydania. On jedynie nakazuje wiązanie skutków prawnych ze zdarzeniami z przeszłości. Czym innym jest cecha obowiązywania aktu prawnego, czym innym zaś to, z którymi faktami prawnymi, mającymi miejsce w różnym czasie dany akt wiąże skutki prawne. Możemy wyodrębnić sześć różnych sytuacji "mocy prawa względem czasu":

- ustawa wiąże skutki prawne jedynie z wydarzeniami przyszłymi

- ustawa odnosi się do wydarzeń teraźniejszych i przyszłych,

- ustawa wiąże skutki prawne wyłącznie z wydarzeniami teraźniejszymi.

- ustawa obejmuje swym zasięgiem wydarzenie z przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości.

- ustawa wiąże skutki prawne z wydarzeniami zaistniałymi w przeszłości oraz teraźniejszości,

- ustawa ma zastosowanie jedynie do faktów zaistniałych w przeszłości,

W treści akceptowane w obrocie prawnym nie godzą te akty normatywne, które wiążą skutki prawne z faktami wcześniejszymi niż czas ustanawiania tych aktów, ale nie pogarszają sytuacji prawnej podmiotów, a nawet ją polepszają.

Złamanie zasady lex retro non agit podważyłoby zaufanie do prawa. Choć adresat wcześniej postępował zgodnie z prawem, dziś za wczorajsze postępowanie i to zgodnie z prawem, z mocy nowego aktu prawnego, poniesie ujemne skutki prawne. Pewność prawa jest jedną z najważniejszych wartości, do której osiągnięcia mają zmierzać systemy prawa pozytywnego. Zasada ta chroni podmioty prawa przed ujemnymi skutkami prawnymi zachowań, które w okresie obowiązywania starej ustawy były z nią zgodne. Z zasady tej wynikają dwie kolejne: nullum crimen sine lege ( nie ma przestępstwa bez ustawy ) i nullum poena sine lege ( nie ma kary bez ustawy ).

b. Norma prawna jest uznaną konsekwencją norm należących do systemu uznaną ze względu na reguły tego systemu.

Spełnienie tego warunku, wyraża stwierdzenie, czy norma jest konsekwencją norm należących do systemu uznaną za normę systemu przez dyrektywy w nim obowiązujące. Stwierdzenie to zawarte jest w wypowiedzi określającej stosunek normy należącej do systemu i normy N. Założyć trzeba, iż w danym systemie ustalone są dyrektywy inferencji ( wnioskowania ), na podstawie których uznaje się konsekwencje norm. Jeżeli norma N jest konsekwencją normy należącej do systemu na podstawie tych dwóch grup dyrektyw, to norma N obowiązuje w tym systemie.

c. Norma prawna nie została derogowana ( uchylona ).

Większość aktów prawnych nie zawiera postanowień, do kiedy obowiązują. Obowiązują dopóty, dopóki nie zostaną uchylone mocą później wydanych aktów normatywnych ( derogatio ). Jest to rozwiązywane w ten sposób, że nowo wydany akt normatywny zawiera postanowienia, nazywane klauzulami derogacyjnymi, uchylające przepisy prawa dotychczas obowiązujące w danej dziedzinie. Klauzula derogacyjna nie wskazuje wprost aktów prawnych, które tracą moc, lecz jedynie zakres ( np. "Tracą moc wszystkie dotychczasowe przepisy dotyczące prawa upadłościowego i naprawczego" ). Taka klauzula jest sformułowana dosyć ogólnie i może budzić wątpliwości. Ciężar ustalenia, któr z do tej pory obowiązujących przepisów prawa utraciły swą moc obowiązującą, a które nie utraciły, spoczywa na organach stosujących prawo. Natomiast przepisy derogacyjne wskazują konkretne artykuły, które tracą moc ( "Np. Tracą moc: art 544 kk, art. 600 kk itd ). Rozstrzygnięcie, które akty lub przepisy tracą moc jest wtedy wyłącznie sprawą postanowień prawa.

Niektóre akty prawne zawierają jednak postanowienia, do kiedy obowiązują ( tzw. akty czasowe ). Określona w danym akcie prawnym chwila utraty przezeń mocy obowiązującej oznaczana bywa w różny sposób- data kalendarzowa, okres, w którym dany akt obowiązuje.

d. Norma prawna nie jest sprzeczna z żadną z norm obowiązujących w systemie.

Jeżeli stwierdzi się sprzeczność norm, to norma N aby obowiązywać musi mieć "przewagę" nad normą, z którą jest sprzeczna w świetle przyjętych dyrektyw kolizyjnych lub też musi zostać zinterpretowana tak, aby w ustalonym znaczeniu sprzeczność ta nie występowała.

Termin "kolizja" lub "konflikt" norm ( przepisów ) prawa oznacza rodzaj sytuacji, w której dany przypadek jest unormowany przez więcej niż jeden przepis prawny, a przepisy te wyznaczają adresatom wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania ( skutki prawne ). Nie jest więc możliwe, by adresaci mogli postąpić zgodnie z postanowieniami każdego z tych przepisów. Na użytek przypadków nieunormowanych przez przepisy prawa praktyka prawnicza ( judykatura i dogmatyka prawa ) wypracowały pewne zasady, ujmowane w postaci określonych maksym- dyrektyw, które stały się częścią kultury prawniczej. Są to reguły kolizyjne.

e. Norma prawna nie została uchylona przez desuetudo.

Desuetudo to nazwa oznaczająca zwyczaj negatywny, którego podstawowa funkcja polega na uchylaniu mocy obowiązującej istniejących norm. Jeżeli zwyczaj ten jest uważany za fakt prawotwórczy, to może także derogować przepisy prawa pozytywnego. Występuje tu behawioralne kryterium obowiązywania prawa: norma prawna nie obowiązuje, ponieważ nie jest stosowana. Przyjęcie poglądu, że normy prawne nie stosowane przez organy państwa tracą moc obowiązującą nasuwają duże trudności teoretyczne. Koncepcja desuetudo nie jest łatwa do stosowania, skoro wymaga odpowiedzi na pytanie, jaka praktyka, jakich organów państwa przez jaki okres czasu i w jakich sprawach jest tutaj miarodajna. Czy w państwie praworządnym może obalać normę ten, kto nie ma kompetencji ustawodawczych?

Przykładem jest tu ustawa o ochronie języka polskiego. Ma moc obowiązującą, natomiast nie jest przestrzegana, powszechnie spotykamy się z "pubami", "shopami" itd.

Ustawa o języku polskim- patrz. Prawoznawstwo, 2a. Zwróćmy uwagę, które artykuły tej ustawy co prawda obowiązują, ale nie są respektowane:

f. Norma prawna nie jest sprzeczna z przyjętym systemem norm pozaprawnych decydujących o jej obowiązywaniu.

Według aksjologicznej koncepcji obowiązywania norma prawa obowiązuje w zależności od tego czy jest ona zgodna z określonym pozaprawnym systemem norm lub ocen. Przy przyjęciu obowiązywania aksjologicznego spełniony musi być ów warunek, to jest stwierdzenie niesprzeczności normy z założonym systemem pozaprawnym. Z reguły tego rodzaju wypowiedź będzie oceną, gdyż bardzo sztuczne i skomplikowane warunku musiałyby być opełnione by zwrot stosunkowy stwierdzający relację owej niesprzeczalności był zdaniem w sensie logicznym. Prawnik opiera się na przepisach, zaś obowiązywanie aksjologiczne norm pozostawia z reguły innym podmiotom prawa.

Przykładami są tu np. próby wprowadzenia ustaw legalizujących związki homoseksualne, eutanazję czy ustawę dotyczącą aborcji. W bardzo silnie katolickim kraju, jakim jest Polska, normy takie nawet gdyby stały się obowiązujące, napotykałyby na znaczne przeszkody moralne.

Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży

z dnia 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78)

zmiany:

Dz.U. 2001, Nr 154, poz. 1792

Dz.U. 1999, Nr 5, poz. 32

Dz.U. 1997, Nr 141, poz. 943, Nr 157, poz. 1040

Dz.U. 1996, Nr 139, poz. 646

Dz.U. 1995, Nr 66, poz. 334

[Preambuła] Uznając, że życie jest fundamentalnym dobrem człowieka, a troska o życie i zdrowie należy do podstawowych obowiązków państwa, społeczeństwa i obywatela; uznając prawo każdego do odpowiedzialnego decydowania o posiadaniu dzieci oraz prawo dostępu do informacji, edukacji, poradnictwa i środków umożliwiających korzystanie z tego prawa, stanowi się, co następuje:

Art. 1 [Prawo do życia] Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie.

Art. 2 [Opieka medyczna, socjalna i prawna] 1. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są obowiązane do zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej, socjalnej i prawnej w szczególności poprzez:

1) opiekę prenatalną nad płodem oraz opiekę medyczną nad kobietą w ciąży,

2) pomoc materialną i opiekę nad kobietami w ciąży, znajdującymi się w trudnych warunkach materialnych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, Nr 106, poz. 668, Nr 117, poz. 756 i Nr 162, poz. 1118 i 1126, z 1999 r. Nr 20, poz. 170, Nr 79, poz. 885 i Nr 90, poz. 1001, z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i Nr 19, poz. 238 oraz z 2001 r. Nr 72, poz. 748, Nr 88, poz. 961, Nr 89, poz. 973, Nr 111, poz. 1194, Nr 122, poz. 1349 i Nr 154, poz. 1792),

3) dostęp do szczegółowych informacji na temat uprawnień, zasiłków i świadczeń przysługujących kobietom w ciąży, matkom, ojcom oraz ich dzieciom oraz do informacji dotyczących instytucji i organizacji pomagających w rozwiązywaniu problemów psychologicznych i społecznych, a także zajmujących się sprawami przysposobienia.

2. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są zobowiązane zapewnić obywatelom swobodny dostęp do metod i środków służących dla świadomej prokreacji. 2a. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są zobowiązane zapewnić swobodny dostęp do informacji i badań prenatalnych, szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub rozwojowej płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu płodu.

3. Szkoła ma obowiązek udzielić uczennicy w ciąży urlopu oraz innej pomocy niezbędnej do ukończenia przez nią edukacji, w miarę możliwości nie powodując opóźnień w zaliczaniu przedmiotów. Jeżeli ciąża, poród lub połóg powoduje niemożliwość zaliczenia w terminie egzaminów ważnych dla ciągłości nauki, szkoła zobowiązana jest do wyznaczenia dodatkowego terminu egzaminu dogodnego dla kobiety, w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy.

4. Zakres i formy oraz tryb udzielania pomocy, o której mowa w ust. 1 i 2, określa, w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów.

Art. 3 [Współdziałanie i pomoc] 1. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego współdziałają i udzielają pomocy Kościołowi Katolickiemu, innym kościołom i związkom wyznaniowym oraz organizacjom społecznym, które organizują opiekę nad kobietami w ciąży, jak również organizują rodziny zastępcze lub udzielają pomocy w przysposabianiu dzieci.

2. Zakres, formy oraz tryb udzielania pomocy, o której mowa w ust. 1, określa, w drodze rozporządzenia, Rada Ministrów.

Art. 4 [Programy nauczania] 1. Do programów nauczania szkolnego wprowadza się wiedzę o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz o metodach i środkach świadomej prokreacji.

2. (skreślony)

3. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania ustali, w drodze rozporządzenia, sposób nauczania szkolnego i zakres treści, o których mowa w ust. 1, zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego oraz wprowadzi do systemu dokształcania i doskonalenia nauczycieli tematykę określoną w ust. 1.

Art. 4a [Aborcja] 1. Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy:

1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,

2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu,

3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

4) (utracił moc)

2. W przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 przerwanie ciąży jest dopuszczalne do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej; w przypadku określonym w ust. 1 pkt 3 lub 4, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. 3. W przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu. 4. Do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety. W przypadku małoletniej lub kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii. W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest także pisemna zgoda tej osoby, chyba że na wyrażenie zgody nie pozwala stan jej zdrowia psychicznego. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

5. Wystąpienie okoliczności, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność, o której mowa w ust. 1 pkt 3, stwierdza prokurator.

6. W przypadku, o którym mowa w ust. 1 pkt 4, kobieta składa pisemne oświadczenie, a ponadto zaświadczenie o odbytej konsultacji u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, innego niż dokonujący przerwania ciąży, lub u innej wybranej przez siebie uprawnionej osoby. Przerwanie ciąży może być dokonane, jeżeli kobieta podtrzymuje zamiar przerwania ciąży po upływie 3 dni od konsultacji.

7. Celem konsultacji, o której mowa w ust. 6, jest w szczególności ustalenie sytuacji zdrowotnej i życiowej kobiety, pomoc w rozwiązaniu jej problemów, między innymi poprzez wskazanie dostępnych form pomocy przysługujących kobietom w związku z ciążą i po urodzeniu dziecka, poinformowanie kobiety o ochronie prawnej życia w fazie prenatalnej, o aspektach medycznych ciąży oraz przerwania ciąży, a także o środkach i metodach antykoncepcyjnych. Za zgodą kobiety w konsultacji może wziąć udział jej partner, członkowie rodziny lub inna bliska osoba.

8. Do prywatnych gabinetów lekarskich, w których dokonuje się przerwania ciąży, w zakresie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia gabinetu prywatnego, oraz w zakresie dotyczącym dokumentacji medycznej i sprawowania kontroli nad tymi gabinetami stosuje się odrębne przepisy.

9. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, kwalifikacje zawodowe lekarzy, uprawniające do dokonania przerwania ciąży, oraz kwalifikacje lekarzy, o których mowa w ust. 5.

10. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, kwalifikacje innych niż lekarz osób uprawnionych do przeprowadzania konsultacji, o których mowa w ust. 6, sposób tworzenia list osób konsultujących oraz sposób i tryb przeprowadzania konsultacji.

Art. 4b [Bezpłatność] Osobom objętym ubezpieczeniem społecznym i osobom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnej opieki leczniczej przysługuje prawo do bezpłatnego przerwania ciąży w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej.

Art. 4c [Tajemnica] 1. Osoby wykonujące czynności wynikające z ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powzięły wiadomość w związku z wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych przepisów.

2. W razie zawinionego ujawnienia wiadomości, o których mowa w ust. 1, sąd może przyznać osobie poszkodowanej odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Art. 5 (pominięty)

Art. 6 (pominięty)

Art. 7 (pominięty)

Art. 8 (pominięty)

Art. 9 [Sprawozdania dla Sejmu] Rada Ministrów przedkłada Sejmowi corocznie, w terminie do dnia 31 lipca, sprawozdanie z wykonywania ustawy oraz o skutkach jej stosowania.

Art. 10 [Derogacja] Traci moc ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 12, poz. 61 i z 1969 r. Nr 13, poz. 95).

Art. 11 [Wejście w życie] Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia

Czy ta ustawa jest przestrzegana i czy jest zgodna z systemem wartości?

O tym, iż nie jest przestrzegany esencjalny art. 4a §1 powszechnie wiadomo. Aborcje nielegalne są powszechne i nie da się temu zaradzić, bo jedyną metodą byłoby rozciągnięcie kontroli nad prywatnymi gabinetami ginekologicznymi. Również art. 4b ma moc obowiązującą, ale rzadko zdarza się, aby przerwanie ciąży było bezpłatne, wręcz przeciwnie- są one źródłem dochodów dla nielegalnie dokonujących zabiegu lekarzy.

Dla innych, zwłaszcza Kościoła katolickiego normy w ustawie zawarte uchodzą za niezgodne z etyką chrześcijańską mimo jej- trzeba stwierdzić- zachowawczego charakteru. Życie ludzkie ( a więc również życie płodu ) jest nietykalne i aborcja dokonana niezależnie od jej motywów jest dla religii katolickiej zawsze zabójstwem.

Spójka "i" oznacza koniunkcję- oba warunki muszą być spełnione, aby dana norma obowiązywała;

"lub" oznacza alternatywę- wystarczy spełnienie tylko jednego warunku aby dana norma obowiązywała.


Wyszukiwarka