SOCJOLOGIA LUDNOŚCI, WYKŁADY
Krystyna Slany
[e-mail]


Wykład II, 7.10.2010

Demografia - bada zależności powodujące kształtowanie się liczby, wieku oraz charakter ludności oraz RUCHY NATURALNE i RUCHY WARUNKOWE ludności.

Demografia ma wewnętrzną strukturę, czyli ma subdyscypliny:

• demografia opisowa - służy do określania zjawisk, procesów ludnościowych

• demografia porównawcza - umożliwia badanie i opisywanie istnienia bądź nieistnienia korelacji między grupami ludnościowymi

• demografia analityczna - posługuje się skonstruowanymi pomiarami, bada na przykład umieralność, więc obrazuje warunki życia, jakość życia, szanse życiowe

• demografia teoretyczna - demografia posiłkująca się własnymi teoriami:

- teoria I przejścia dem. (transition) - spowodowane modernizacją społeczeństw, XVIII - XIX w.

- teoria II przejścia dem. - kolejna fala demograficzna, lata 60. XX w.

• doktryny demograficzne - odnoszą się do różnych elementów i wskaźników demografii:

- kwoty migracyjne

- doktryny rodzinne i małżeńskie

- polityka ludnościowa - wpływanie na kształt oraz kontrola demografii za pomocą instrumetów i bodźców

• demografia ilościowa - zajmuje się jednostkami lub zbiorami (rodziną, gospodarstwem domowym, małżeństwem) - wiąże jednostki lub zbiory z procesami demograficznymi (urodzeniem, umieralnością, rozwodami, migracjami)

• demografia historyczna - szukająca danych demograficznych w dawnych dokumentach historycznych

• demografia ekonomiczna - pokazuje jak modernizacja i ekonomizacja oraz industrializacja i globalizacja wpływają na kształt ludności

• demografia społeczna - bada przemiany w kolejnych cyklach i formach ludzkiego życia

- demografia społeczno - ekonomiczna - fuzja dwóch poprzednich

• psychologia ludnościowa - badanie jak pewne czynniki socjalizacyjne i życiowe doświadczenia wpływają na demografię

• etyka populacyjna - studium problematyki etyczności działań, które mają wpływ na zmiany demograficzne

WYKŁAD III, 12.10.2010

Zadanie:

społeczeństwa starzejące się: Japonia, Niemcy, Włochy, Szwecja, Portugalia

przyrost naturalny: Nigeria, Czad, Etiopia, Somalia, Mali, Uganda, Kongo

migracje: Hiszpania, Cypr, Luksemburg, Irlandia, Islandia

Demografia jest silnie powiązana z prawem.

Wiek w demografii jest zdeterminowany przez prawo:

• przedprodukcyjnym

• produkcyjnym

• poprodukcyjnym (emerytura)

Demografia jest silnie powiązana z medycyną.

Medycyna definiuje dla demografii urodzenie.

Demografia jest silnie powiązana z genetyką:

• genetyka populacyjna

• eugenika
  
  Demografia jest silnie powiązana z geografią:

• zakres przestrzenny

• wzory przemieszczeń

• ruchliwość

Demografia jest silnie powiązania z antropologią:

• antropologia fizyczna - rasy, długość ich życia

• antropologia kulturowa - zależności między kulturą a demografią

DEMOMETRIA - nauka używająca zaawansowanych metod analizy statystycznej.

Związki demografii z socjologią:

• interdyscyplinarność tych nauk

• cel

Założenie wyjściowe 1:

• demografia i socjologia to nauki autonomiczne

• czasem pole zainteresowań się zbiega, stąd ich interdyscyplinarność

Założenie wyjściowe 2:

• demografia jest częścią socjologii

• demografia bada procesy, którymi nie zajmuje się socjologia ogólna
  - reprodukcję ludzką
  - rozmnażanie
  - migracje

Założenie wyjściowe 3:

• socjologia jest częścią demografii

Akademickie spojrzenie na związek tych dwóch nauk i ich fuzja:

• demografia społeczna LUB socjologia ludności

Pressat: Demografia społeczna to obiekt demografii; przynależy do demografii, ponieważ procesy społeczne wpływają na cykl życia, na formowanie się struktur w społeczeństwie.

Demografia jest silnie powiązana ze statystyką:

• nie ma demografii bez statystyki

• dla socjologii ilościowej statystyka stanowi połowę jej wartości

• Guetelet: matematyka siłą fizyki społecznej (socjologii)

• De Play: badania budżetów rodzin i gospodarstw domowych

• Tarde: każde zjawisko socjologiczne musi być zmierzone i to jest podstawą jego wyjaśniania

• Durkheim: „Samobójstwo” - fakt społeczny mierzony statystycznie

• Mauss: każdy problem socjologiczny jest problemem statystycznym

• Park: badania miasta, użycie statystycznej metody pomiaru

Z jakich metod socjologicznych korzysta demografia:

• badania surveyowe
  - ankieta
  - wywiad

• badania panelowe

• metoda monograficzna (twórcą Le Play)

• Booth: badania ludności Londynu pod kątem demograficznym

• Engels: zróżnicowanie klas

Jak zmienne demograficzne i socjologiczne można wykorzystać do budowy teorii:

• Comte: statyka i dynamika ludnościowa (dynamika determinuje rozwój)

• Spencer: wpływ ludności na organizację

• Durkheim: koncepcja świadomości i solidarności zbiorowej; istotne czynniki demograficzne: objętość (liczba) i skupienie ludności → te czynniki miały wpływ na rozwój ludzkości, podział pracy i solidarność

• Parsons: jak ludność przystosowuje się do przebiegu procesów społeczno-ekonomicznych, zwraca uwagę na rodzinę nuklearną (Murdot)

DETERMINIZM DEMOGRAFICZNY → czynniki demograficzne mają zasadniczy wpływ na procesy społeczne - ZALEŻNOŚĆ JEDNOKIERUNKOWA. Postulat został obalony!

Twórcy:

• Kowalewski

• Loria

• Gini: jak liczba ludności wpływa na wojny (duża liczba = ekspansjonizm terytorialny)

• Coste

DETERMINIZM SPOŁECZNY → czynniki społeczne i ekonomiczne mają zasadniczy wpływ na procesy demograficzne - ZALEŻNOŚĆ JEDNOKIERUNKOWA.

Twórcy:

• Dumont: teoria kapilarności społecznej (duża liczba dzieci przeszkadza w mobilności przestrzennej)

• Bertillon: rewolucja francuska zmieniła kształt społeczeństwa (im mniej dzieci, tym większe bogactwo), ograniczyła dzietność

OTA - Old Theory Of Action - Parsons
NTA - New Theory Of Action - Giddens

Reismann: porządki:

• wewnątrzsterowny (tradycyjny)

• zewnątrzsterowny (nowoczesny)

Roussell: propozycja zintegrowania dyscyplin, wprowadzenia socjologicznego punktu widzenia do demografii.

Najsilniej demografia zaznacza się w socjologii miasta i wsi, socjologii rodziny, socjologia społeczności lokalnych.

Riley: „Demografia w dobie postmodernizmu” - krytyka demografii w dotychczasowej perspektywie (perspektywie szukającej prawd, kwantytatywnej, nadmiernie empirycznej, pomiarowej)

Czasopisma demograficzne:

• „Studia demograficzne” (+ „Studia socjologiczne”)
  
  
  
  WYKŁAD V, 19.10.2010, pedalska godzina 16:00

Dane:

• spisy - pełne badanie statystyczne na danym terenie i określonym czasie (moment krytyczny spisu), musi zawierać minimum spisowe (podstawowe cechy)
  

4 rodzaje spisów:

• narodowy spis powszechny, spis sumaryczny, spis cząstkowy, mikrospis

• kategoria ludności spisowej: ludność stała, ludność faktycznie zamieszkała, rezydenci

• Cechy: zespołowe, demograficzne, społeczno-ekonomiczne

• Wiek: młodzi, w średnim wieku, starsi.

• Stan cywilny: prawny, faktyczny.
  

• ewidencja

• inne badania

Rodzina a gospodarstwo domowe:

• Gospodarstwo domowe - zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, ale mieszkających razem i wspólnie się utrzymujących

Gospodarstwa:

• rodzinne:

- nuklearne

- wielorodzinne

- jednorodzinne

• nierodzinne:

- wieloosobowe

- jednoosobowe

Głowa gospodarstwa domowego - jeśli osoby mają równe dochody, to jest to osoba decyzyjna, jeśli rodzina jest partnerska, to oboje.

• Rodzina - związki formalne bądź nieformalne, podkreślające więzi.

Rodziny:

• pełne (normatywne)

• zrekonstruowane (powtórne zawarcie związku, muszą pojawić się kolejne dzieci)

• rozszerzone (biologiczne z osobą spokrewnioną/niespokrewnioną - np. małżeństwo i brat żony)

• rozbite
  
  Wiek rodziny:

• rodzina młoda - kobiety do 30 lat, mężczyźni do 35

• rodzina stara - później
  
  Cykl życia rodziny:

• czynnikiem jest wiek dziecka na utrzymaniu (niegdyś 18, teraz 24 lata)

Źródło utrzymania:

• niezarobkowe źródło dochodów

• zarobkowe źródło dochodów

• osoby pozostające na utrzymaniu

Obiekty zbiorowego zakwaterowania (różnicują się ze względu na okres) - specyficzna grupa ludzi, zamieszkująca jedno miejsce:

• hotele robotnicze

• hotele

• placówki opiekuńczo-lecznicze

• domy społeczne

• szpitale

• sanatoria

Cechy spisu powszechnego:

• powszechy

• obligatoryjny

• imienny

• bezpośredni (interakcja ankietera z osobą spisywaną)

Ciągłość i aktualność badań.

Ewidencja:

księgi stanu cywilnego:

• małżeństw

• urodzeń

• zgonów

• rozwody

księgi meldunkowe:

• zameldowanie

• wymeldowanie

• pobyt okresowy

• pobyt stały

Rejestracja małżeństw - do '39 roku państwo zbierało informacje od instytucji wyznaniowych. Następnie, po '45 roku, weszła rejestracja obligatoryjna związków cywilnych - muszą być zawierane w instytucjach świeckich. W '55 roku - wszyscy, którzy zawarli związki, mają je rejestrować cywilnie (skutki cywilno-prawne). W '93 roku, a w życie weszło w '98, Polska podpisała konkordat z Watykanem dotyczący uznawalności związków zawartych wyznaniowo i świecko - te związki są równorzędnie ważne.

Rozwody - karty statystyczne z prawomocnie wydanym orzeczonym rozwodem - informacje o przebiegu całej sprawy rozwodowej i potwierdzenie orzeczenia rozwodu, informacje o dzieciach do lat 18, sprawozdawczość resortowa (Ministerstwo Sprawiedliwości), dane sądowe, orzeczenie sądu.

Urodzenia - odnotowane w okręgu narodzenia lub zamieszkania, dziecko należy zarejestrować do 14 dni.

Zgon - udokumentowany kartą zgonu, wydawaną przez lekarza lub inną uprawnioną osobę, zgon należy zgłosić do 3 dni, dokument otrzymany jest podstawą do naszego działania.

1928 - pierwsza wzmianka o prowadzeniu ewidencji.

Po 1949 - wprowadzono sprawozdawczość centralną, którą pełniły organy administracyjne.

1952-1962 - rejestrację ruchliwości społecznej kontroluje milicja obywatelska.

Po 1961 - rejestrację przeprowadzają organy obrony narodowej.

PESEL (powszechny elektroniczny system ewidencji nudności) przekazuje dane do GUS.

Wpisy do ksiąg meldunkowych w miastach prowadzone są przez administratorów lub właścicieli domu, a na wsiach robią to sołtysi.

Ewidencja i kontrola ruchu ludności (EKRL) - tam przekazywane są wszystkie dane zaksięgowane.

Sprawozdawczość resortowa:

• MSWiA (przyjazdy z zagranicy, wyjazdy z zagranicy)

• MS (prawomocność orzeczonych rozwodów)

Inne badania:

• specjalistyczne (badania ZUS)

• badania gospodarstw domowych

• zintegrowany system badań gospodarstw domowych

Potrzeby gospodarstwa domowego:

• podstawowe

• wolnego wyboru

SPIS - system państwowej informacji statystycznej:

• ludność

• regon

• PESEL

Metoda anamestyczna:

• badania struktury urodzeń

Metoda monograficzna:

• korzystanie ze źródeł archiwalnych

• badania surveyowe (ilościowe)

• badania jakościowe
  
  
  
  WYKŁAD VI, 26.10.2010

Mierniki:

• ogólne

• cząstkowe

• mierniki struktur demograficznych

• mierniki prawdopodobieństwa zajścia danego zdarzenia demograficznego

Analizy w demografii:

• poprzeczna (obserwacja co dzieje się tu i teraz)

• wzdłużna (np. analiza kohort wiekowych - jest nią siatka Lexisa - wyznacza jednocześnie datę urodzenia, zgonu, oraz wiek poszczególnych osób, liczbę osób żyjących w danym momencie, liczbę osób o określonym wieku, liczbę osób urodzonych lub zmarłych w danym okresie w powiązaniu z wiekiem) - „statystyczna historia”

SIATKA LEXISA:

• linie poziome: LINIE WIEKU

• linie pionowe: LINIE OBSERWOWANIA ZJAWISKA

• linie skośne: LINIE ŻYCIA

Odczytywanie siatki Lexisa:

Data urodzenia, potem data obserwacji, zakreślenie odcinka, odczytywanie z wykresu → wyrysowanie linii życia, zakreślanie linii obserwacji, zakreślanie rombu, odczytywanie wieku, w jakim przeprowadzono obserwację, przewidywanie czasy zgonu.

Rodzaje obserwacji:

1. rok urodzenia i obserwacji → WIEK

2. rok urodzenia i wiek → ZGON

3. rok obserwacji i wiek → URODZENIE

zadanie: rok ur 1950, rok obs 1964

zadanie: rok obs 2009, wiek 17

zadanie: wiek 12, rok ur 1970

WYKŁAD VIII, 9.11.2010

Struktura wieku i płci:

• kryterium wieku - grupy wiekowe (kohorty)

• kryterium ekonomiczne (wiek):

- przedprodukcyjny

- produkcyjny

- poprodukcyjny

• grupy wiekowe w zależności od potrzeb:

- dzieci (eksponowane w demografii ze względu na potrzeby):

+ dzieci w wieku żłobkowym

+ dzieci w wieku przedszkolnym

+ dzieci w wieku szkolnym (z podgrupami)

- młodzież

- osoby dorosłe

- osoby starsze (eksponowane od niedawna w demografii ze względu na potrzeby)

Sposoby pomiaru udziału (liczebności) osób w różnych grupach wieku w populacji:

• kryterium biologiczne:

- współczynnik młodości (potrzeba informacji o liczbie osób młodych i ogólnej liczbie populacji)

- współczynnik starości (analogicznie)

- indeks młodości (zestawienie informacji o liczbie osób młodych z informacjami o liczbie osób starych)

- indeks starości (analogicznie i odwrotnie)

• kryterium ekonomiczne:

- współczynnik obciążenia (w jakim stopniu osoby środkowej grupy wieku - produkcyjne - są obciążone kosztami utrzymania osób z grup skrajnych) - trzy warianty:

+ na ile produkcyjni są obciążeni utrzymaniem przedprodukcyjnych

+ na ile produkcyjni są obciążeni utrzymaniem poprodukcyjnych

+ na ile produkcyjni są obciążeni utrzymaniem obu grup skrajnych

• kryterium starzenia się populacji:

- wskaźnik potencjalnego wsparcia (ile osób w ze środkowej grupy wiekowej przypada na osoby w wieku senioralnym)

- wskaźnik opieki nad rodzicami - wskaźnik wsparcia rodziców (ile osób w wieku sędziwym przypada na osoby które ze względu na wiek mogą reprezentować pokolenie dzieci tych osób)

Prezentacje graficzne - piramidy wieku (Sundberg) - w każdej strukturze społecznej, jeśli spojrzeć na nią z perspektywy wieku, występują pewne prawidłowości, dlatego można je opisywać obrazowo.

Prawidłowości:

• udział środkowej grupy wiekowej zawsze wynosi około 50%

• grupa najmłodsza jest liczniejsza niż najstarsza (liczba urodzeń większa od liczby zgonów - POPULACJA PROGRESYWNA)

• obie grupy mają równy udział (przyrost naturalny jest zerowy - POPULACJA STACJONARNA/ZASTOJOWA)

• grupa najstarsza jest liczniejsza niż najmłodsza (liczba zgonów większa od liczby urodzeń - POPULACJA REGRESYWNA)

Skale udziału osób w grupach wiekowych:

• skale starości demograficznej (65 i więcej lat, tzw. trzeci wiek, wiek senioralny. Obecnie mamy do czynienia ze wzrostem udziału CZWARTEGO WIEKU - wieku sędziwego, więcej niż 80 lat; oznacza to podwójne starzenie się społeczeństwa - szybkie tempo wzrostu liczby nie tylko wieku senioralnego, ale również, szczególnie, sędziwego) - SĄ NAJBARDZIEJ UNIWERSALNE

Starzenie się - WZROST UDZIAŁU LUDZI STARYCH (nie tylko wzrost ich liczebności - musi to być wzrost WYŻSZY, niż wzrost liczebności osób młodych).

Przyczyny starzenia się społeczeństwa:

• spadek liczebności osób młodych (spadek przyrostu naturalnego)

• przedłużanie się średniej długości życia ludzkiego (GŁÓWNY CZYNNIK)

Starzenie się jest PROCESEM. Można badać je na dwa sposoby:

• porównując wartości poszczególnych mierników

• porównując opisy obrazowe, czyli skale graficzne

Badania porównawcze zawsze zakładają sprawdzenie mierników lub skal z dwóch momentów czasowych.

RODZAJE SKAL:

• jednoczynnikowe - operowanie jednym miernikiem, sprawdzanie jego danych

• wieloczynnikowe - operowanie kilkoma miernikami, badanie relacji między nimi

Przykłady skal:

• skala ONZ (obecnie nieaktualna, jednak uznana, jednoczynnikowa)

• skala Rosse'a (skala starości, 60 i więcej lat, jednoczynnikowa)

• skala Rosse'a (udział osób w różnych grupach wieku, wieloczynnikowa)

Juwenilizacja - odmładzanie, równowaga, starzenie się - możliwe stany struktury wiekowej społeczeństwa.

Wyzwania w badaniach:

• konieczność dostrzeżenia potrzeb i problemów ludzi starych obecnie

• konieczność dostrzeżenia potrzeb i problemów ludzi starych w przyszłości

• PRZYGOTOWANIE DO STAROŚCI

Problemy starości:

• zdrowotne (wielochorobowość)

• JA PIERDOLĘĘĘĘ!

• finansowe (ale...)

• samotność

Wizje starości:

• ostatni etap życia ludzkiego (tendencje schyłkowe, zapewnienie podstawowych potrzeb)

• faza aktywności (umożliwianie realizacji potrzeb wyższych, nacisk na kreatywność)

Umiejscowienie człowieka starego w przestrzeni społecznej (przesądza o kierunku rozwoju działań opiekuńczych):

• pozostawienie we własnym domowym środowisku (samotnie lub z pakietem opiekuńczym)

• przenoszenie do instytucji wyspecjalizowanych (opieka w instytucjach)

System świadczeń/ubezpieczeń pielęgnacyjnych - wspomaganie rodzin osób starszych poprzez różnego rodzaju zapomogi.

Konieczność inicjatyw oddolnych oraz modyfikacji systemów emerytalnych.

WYKŁAD IX, 16.11.2010

Stan cywilny:

• spisy ludności - zawsze bada się tam stan cywilny

• niełatwo porównywać międzynarodowo

• pyta się o zdarzenia potwierdzające, np. zawarcie małżeństwa

• 15 i więcej lat - badanie struktury pod względem stanu cywilnego

Dwa spojrzenia na stan cywilny (w większości przypadków te dwa przypadki pokrywają się ze sobą):

• prawny - potwierdzają go dokumenty

• faktyczny - potwierdzają go oświadczenia

Zdarza się, że oświadczenie nie zgadza się ze stanem faktycznym oraz prawnym.

Kategorie ludności wg stanu cywilnego (obecność kategorii jest zależna od regulacji prawnych):

• osoby w stanie małżeńskim

• osoby w stanie wolnym

• osoby owdowiałe

• osoby rozwiedzione

• osoby separowane (separacja znosi wspólnotę życia codziennego, ale nie znosi wspólnoty życia małżeńskiego - osoby w tym stanie NIE SĄ WOLNE)

Przyczyny zainteresowania badawczego stanem cywilnym:

• od stanu cywilnego zależy funkcjonowanie w strukturze demograficznej

• stan cywilny determinuje proces rozrodczości (wzrost urodzeń)

• stan cywlny człowieka a długość życia (bycie samemu daje gorsze rokowania)

• w zależności od stanu cywilnego ryzyko wcześniejszej śmierci w większym stopniu dotyka mężczyzn niż kobiety

• osoby „wolne” są często ograniczone zdrowotnie

• związki małżeńskie mają charakter homogeniczny - „podobieństwa” chcą się dobrać

• osoby pozostające w małżeństwie mogą cieszyć się lepszym stanem zdrowia - prowadzą regularny i zdrowszy tryb życia

• pozostawanie w małżeństwie zawsze daje lepsze warunki ekonomiczne

• rola kontaktów zbudowanych dzięki małżeństwu jest duża - jeśli ktoś wdowieje lub się rozwodzi, kontakty te znacznie słabną lub zanikają

• trauma - stres spowodowany śmiercią bądź rozstaniem ma ogromną rolę - jeśli przeżywa się traumę

• przemieszczanie się człowieka w przestrzeni jest zależne od stanu cywilnego - osoby obarczone rodziną rzadziej lub na mniejszą skalę podejmują się przemieszczania

• stan cywilny określa sytuację rodzinną człowieka

• rodziny niepełne są obarczone większym ryzykiem dysfunkcjonalności

Sposób badania stanu cywilnego w Spisie Ludności:

• stan cywilny stanowi minimum spisowe

• do 1988 badano wyłącznie stan cywilny faktyczny

• w 2002 roku po raz pierwszys zbadano także stan cywilny prawny

- wyodrębniono oddzielną kategorię osób uznanych za pozostające we wspólnocie życia, mimo że była ona niesformalizowana (partnerzy)

- wyodrębniono dwa rodzaje związków:

+ partnerzy z dziećmi

+ partnerzy bez dzieci

• kondycja polskich małżeństw - pytano, czy w związku faktycznie się pozostaje; wyodrębniono wśród małżeństw dwie grupy w znaczeniu faktycznym:

- pozostające w małżeństwie

- niepozostające w małżeństwie

Tendencje stanu cywilnego:

• spadek udziału ludności w małżeństwie

• wzrost udziału ludności w pozostałych grupach, głównie w PIERWOTNIE WOLNYCH

• wzrost mody na singlowanie

• sranie

• udział osób rozwiedzionych w strukturze rośnie

• udział kawalerów jest większy niż panien

• udział żonatych jest większy niż mężatek

• mężczyźni częściej wchodzą w kolejny związek

Odsetek udziału osób w poszczególnych kategoriach zależy od WZORÓW KULTUROWYCH.

Struktura powtórnych związków: panna i rozwiedziony mężczyzna NAJCZĘŚCIEJ.

„Rezerwuarem kawalerów są polskie wsie” (Kluzowa)

Poziom wykształcenia jest istotny przy rozpatrywaniu stanu cywilnego.

WYKŁAD X, 18.11.2010

Wykształcenie - istotna cecha przy badaniach demograficznych, wykorzystywana przy badaniu postaw, wartości, osądów

Pytania o wykształcenie:

• jakie czynniki demograficzne wpływają na wykształcenie

• jak wykształcenie warunkuje w demografii

Czynniki wpływające na wykształcenie:

• tempo przyrostu ludnościowa

• postępy rozwojowe w ekonomii

• dostęp do edukacji (rozmieszczenie przestrzenne, ułatwienia dostępu)

• unowocześnione formy nauczania (e-learning)

• rozwój placówek nauczania

• kwestie finansowe

• programy, fundacje, stypendia, organizacje wspierające oświatę

Wykształcenie w demografii:

• ewolucja podejścia do wykształcenia jako wartości

• unifikacja postaw co do kształcenia kobiet i mężczyzn

• warunkowanie dochodów

CO 10 CZŁOWIEK JEST ANALFABETĄ:

• pierwotnym

• wtórnym

• funkcjonalnym (czytanie, pisanie, zrozumienie ograniczone lub zupełnie bezrefleksyjne)

796mln analfabetów, 64% stanowią kobiety, najwięcej analfabetów jest w Azji Południowej i Afryce Środkowej, najgorsze wskaźniki w Mali, Niger, Czad, Etiopia, Sierra Leone, Senegal, Gandia.

Wskaźniki polaryzacji szkolnictwa:

• I stopnia - podstawowy (uczniowie szkół a wszyscy w tym wieku)

• II stopnia - ponadgimnazjalne (uczniowie szkół a wszyscy w tym wieku)

• III stopnia - wyższe (studenci a wszyscy w tym wieku)

Im wyższy szczebel kształcenia, tym mniej ludzi niż na szczeblu niżej.

W krajach wysoko rozwiniętych nie ma różnic jeśli idzie o udział dziewcząt i chłopców w procesie wykształcenia, ale w krajach słabo rozwiniętych istnieje różnica z niekorzyścią na rzecz dziewcząt.

Kobiet z wykształceniem wyższym jest w tej chwili więcej niż mężczyzn.

Im starsza grupa wieku, tym wyższy udział osób niżej wykształconych i odwrotnie.

WYKŁAD XI, 23.11.2010

STRUKTURA WEDŁUG CECH SPOŁECZNO - ZAWODOWYCH:

• zatrudnienie ludności w poszczególnych sektorach działań i gałęzi gospodarek narodowych

• aktywność zawodowa

• źródła utrzymania

ŹRÓDŁA WIEDZY:

• wszystkie te informacje można zdobyć, pytając w czasie Spisów

• badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) - systematyczne, na reprezentatywnej grupie, badanie wymiaru życia zawodowego

• pogłębianie informacji o sytuacji ekonomicznej poprzez badania unijne

Jeśli bada się zatrudnienie w Spisach, to występują dwa pojęcia:

• zawód obiektywny - przyporządkowanie resortom gospodarczym (miejsca aktywności są wskaźnikiem, wg którego przyporządkowuje się do resortu: portier i rektor podlegają temu samemu resortowi)

• zawód subiektywny - typ przygotowania do wykonywania danej pracy niekoniecznie związany z kierunkiem wykształcenia (obowiązki wykonywane, czynności zawodowe)

SEKTORY:

• rolniczy (łowiectwo, leśnictwo, rybactwo)

• przemysłowy + budownictwo

• usługowy

• OPCJONALNIE sektor IV - NAUKA - badania naukowe, NIE edukacja (głównie dziedzina informatyczna)

Charakterystyka ludności z perspektywy sektorów polega na obliczeniu udziału odsetka osób w poszczególnych sektorach

CHRONOLOGIA EWOLUCJI DOMINUJĄCEGO UDZIAŁU W SEKTORACH:

rolnictwo → przemysł → usługi → <nauka>?

Warunki klasyfikacji społeczeństw:

• jeśli udział w usługach jest wyższy niż 50%, to jest to tercjalny rozwój

• jeśli udział w rolnictwie jest niższy niż ok 20%, to jest to społeczeństwo rozwinięte

III świat:

• wysokie zatrudnienie w rolnictwie

• niskie zatrudnienie w usługach

• średnio wysokie zatrudnienie w przemyśle

• >>> kraje afrykańskie i niektóre azjatyckie

Polska a struktura zatrudnienia:

• kraj przechodzi aktualnie rewolucję w dużym tempie

• znaczące zmiany w strukturze zatrudnienia ze względu na przemiany

• JEDNAK, relatywnie wysoki odsetek osób jest zatrudnionych w rolnictwie; wynika ze struktury własnościowej ziemi

Zróżnicowanie zatrudnionych w usługach - istnieją działy gospodarki, które dominują w usługach, są one związane ze zmianami zatrudnienia w poszczególnych sektorach oraz ze zmianami struktur własnościowych - większość osób jest zatrudnionych w strukturze prywatnej

Istnieją spory co do przydatności obcego kapitału w Polsce

Wskaźniki:

• wskaźnik aktywności zawodowej

• wskaźnik zatrudnienia

• wskaźnik bezrobocia

Poziom bezrobocia jest przeważnie nieco wyższy u kobiet niż u mężczyzn. Wiek również ma znaczenie; relatywnie wysoki jest odsetek bezrobotnych wśród ludzi młodych. Kolejna granica to mobilność - ona również wpływa na bezrobocie - dużą część bezrobotnych stanowią osoby niemobilne, bo ciężko im „dotrzeć” do zawodu.

WYKŁAD XIII, 30.11.2010

Proces urbanizacji a demografia:

Coraz więcej ludzi żyje w środowisku miejskim.

Miasta nie da się zdefiniować jedną formułą.

Kalkulacje urbanizacji:

• liczba ludności w danej jednostce osadniczej

• kryterium funkcjonalne (zapewnienie jednostkom palety instytucji)

• kryterium formalno - administracyjne (akt prawny potwierdzający uznanie za miasto - w Polsce są to prawa miejskie)

Czynniki sprzyjające rozwojowi miast:

• przyrost ludnościowy

• procesy migracyjne (napływ ludności do miast)

• procesy inkorporacyjne (włączanie do obszaru miasta terenów przyległych, nie mających praw miejskich)

Procesy urbanizacyjne najsilniejsze były w USA. W krajach III świata urbanizacja dokonuje się od niedawna, ale niezwykle intensywnie.

Problemy wielkich miast:

• komunikacja i przemieszczanie

• zanieczyszczenie

• brak dostępu do podstawowych dóbr przez przeludnienie

KONTRURBANIZACJA - przenoszenie się mieszkańców miast poza granice miasta lub spoza ośrodków największego ruchu.

Struktura aglomeracji:

• monocentryczna - obszar zurbanizowany w którym dominuje jedno miasto (Kraków)

• bicentryczna - obszar zurbanizowany w którym dominują dwa miasta (Bydgoszcz/Toruń, Gdańsk/Gdynia, wcześniej Trójmiasto z Sopotem)

• policentryczna - obszar zurbanizowany w którym powiązane jest wiele miast (Śląsk) → KONURBACJA

• metropolia, obszary metropolitarne - wielkie, kilkumilionowe miasta, które mają znaczenie ogólnokrajowe, a często międzynarodowe

• RURALIZACJA - przenoszenie wzorów wiejskich do środowiska miejskiego

Polska:

• kraj średnio zurbanizowany

• proces urbanizacyjny (intensywny w wieku XX) nieco zwalnia w ostatnich latach

mamy prowincjonalny wymiar miejskości

odsetek ludzi aktywnych zawodowo jest większy na wsi

Charakterystyka ludności ze względu na:

• stan zdrowia

Produkt uboczny postępu medycznego - niepełnosprawność

• leczymy więcej ludzi ale z racji tego że nie da się wyleczyć wszystkich całkiem, mamy więcej osób niepełnosprawnych :D

• utrzymanie przy życiu wcześniaków - niektóre nie będą w pełni sprawne

• coraz większy odsetek osób niepełnosprawnych

• niepełnosprawność biologiczna i prawna (i chuj) (organy orzekające o niepełnosprawności lub osoby które uważają się za niepełnosprawne ale nie ma prawnego potwierdzenia)

• samo zło nanana nana !

• Przewaga kobiet wśród osób niepełnosprawnych (w wieku senioralnym przeważającą część stanowią kobiety)

• jak chodzi o inne kategorie wiekowe przeważają mężczyźni

• wśród niepełnosprawnych większość ludzi niezamężnych i niżej wykształconych

WYKŁAD XV, 7.12.2010

Ruchy naturalne ludności (małżeństwa i rozwody).

ZAGADNIENIA:

Definicje urodzeń - występują pewne rodzaje urodzeń, ułożone w typy (związane z prawem i medycyną).

Badane cechy socjodemograficzne, badane w związku z urodzeniami.

Merniki mierzące natężenie urodzeń.

Trendy w zakresie urodzeń - sytuacja Polski, przyszłość demograficzna.

Definicje urodzeń - badane są urodzenia i ciąże.

Ciąże:

• pojedyncze

• wielorakie

Urodzenia (podział od 1994):

• żywe (wydobycie/wydalenie z ustroju matki istnienia wykazującego oznaki życia zależne od woli → czyli np. pępowina, bicie serca, skurcze, krzyk/płacz)

• martwe (zgon następuje w łonie matki, przed wydobyciem/wydaleniem, liczone od 22 tygodnia ciąży)

DODATKOWE DEFINICJE:

• żywe (przynajmniej 1001g, przeżyło 24h)

• martwe (zgon następuje w łonie matki przed wydobyciem/wydaleniem, liczone od 22 tygodnia ciąży)

• noworodki z oznakami życia, lecz niezdolne do dalszego trwania (przeważnie niska waga - 600g-1001g)

• noworodki bez oznak życia (przeważnie niska waga - 600g-1001g)

Noworodki z niską masą urodzeniową mogą przeżyć - 2500g.

Od 1994 WHO nakazało odmierzanie wagi od 500g zamiast od 600g. Jeśli waga była nieznana, to należało odnotować długość noworodka.

Poronienia:

• samoistne

• aborcje

Dzieci, które nie przeżywają porodów, mają na mocy ustawy WHO zabrać swoje dziecko aby je pochować.

Odstępy między urodzeniami:

• protogenetyczne (między datą zawarcia związku małżeńskiego a urodzeniem się I dziecka)

• intergenetyczne (między kolejnymi urodzeniami)

W przeszłości akceptowane były tylko urodzenia małżeńskie, więc ciąże wymuszały małżeństwa.

POLSKA:

• gwałtowny wzrost urodzeń pozamałżeńskich

• 1950 - tylko 3%, 1980 - 4,8%

• wieś - 16,4 %, miasto - 23%

2009 - urodzenia żywe stanowią 99,6%

Na 400000 urodzeń jest 10500 bliźniaków, 292 trojaków, 16 czworaków.

Wiek środkowy matek - w jakim wieku kobiety rodzą dziecko - Polki - 28,3 lata.

Wiek rodzenia pierwszego dziecka - 26,3 lata.

Wiek rodzenia pierwszego dziecka a wykształcenie:

• 28 lat - wyższe

• 25 lat - średnie

• 24 lata - zasadnicze

• 21 lat podstawowe

Kolejność urodzenia dziecka (którym z kolei dzieckiem urodzonym przez matkę jest noworodek zarejestrowany W DANYM ROKU) - 1,7%

Urodzenia pozamałżeńskie - najwięcej w zachodniopomorskim 38%, lubuskie 28%, dolnośląskie 29%, warmińsko-mazurskie, małopolskie 10%, Kraków 15,8%

Urodzenia nastoletnich matek (poniżej 19 lat) - w Polsce ponad 5000, GŁÓWNIE 14LETNIE DZIEWCZĘTA - zachód i pomorze Polski.

Mierniki:

• współczynnik urodzeń - Wu - stosunek urodzeń do liczby ludności

• piramida wieku:
  + wyże → pierwszy od zakończenia IIWW do końca lat '50
  + niże → pierwszy lata '60, jest wynikiem różnego rodzaju zjawisk
  + DEPRESJA DEMOGRAFICZNA → załamanie dotychczasowej koniunktury

Falowanie demograficzne - sinusoida na wykresach piramid wieku - wyże/niże/wyże/niże...

„Baby boom stanu wojennego w Polsce” - LOL, Xtina :D

WYKŁAD XVI, 9.12.2010

Współczynniki dzietności:

• 11 Polska

• 39 Afganistan

• 42 Nigeria

• 12 Szwecja

Urodzenia i trendy - obecnie, dla roku 2009 na piramidzie ludności odnotowuje się około 800000 urodzeń za jeden rok. To ogromny przyrost i wielka zmiana w Polsce. 351000 w roku 2003 - to była najmniejsza liczba urodzeń za jeden rok.

PRL → w tym czasie trwa odbudowa po wojnie oraz industrializacja, która nie została dokończona. Żywioł demograficzny kieruje się tu przede wszystkim na rynek pracy, który mimo rozwoju nie jest korzystny.

Stosunek urodzeń do aborcji (aborcja jako środek regulacji poczęć) przeważnie przedstawiała się w stosunku 1:1.

Przez ustawę antyaborcyjną z 1993 Polska straciła szanse na bycie krajem bogatym demograficznie.

(Ekonomia socjalistyczna - idea pełnego zatrudnienia)

PRAWA:

1. W czasie wojen „nie zawiera się małżeństw i nie robi się dzieci” :D

2. Powojenne baby boomy są spowodowane wzrostem aktywności, więc małżeństwa i urodzenia wzrastają

3. W okresie wojen przyrost naturalny jest albo zerowy, albo bardzo zmniejszony, albo ujemny

Od momentu załamania, depresji demograficznej w 1964, cała waga reprodukcyjna spoczywa na polskich wsiach, ponieważ miasta wyłączyły model rodziny wielodzietnej, jeśli nie rodziny tradycyjnej w ogóle.

W okresie baby boom ludzie decydują się przeważnie na kolejne, a nie na pierwsze dziecko.

Depresja demograficzna w Polsce w okresie transformacji:

• bezrobocie

• bieda

• spadający współczynnik dzietności, również na wsiach

• wieś w ciężkiej sytuacji ekonomicznej

• ogromna liczba samobójstw, zwłaszcza na wsiach

MIERNIKI:

Współczynnik płodności (Wp) - liczba urodzeń przez liczbę kobiet w wieku produkcyjnym (15-49)

Grupy prokreacyjne:

• 15-19 → ?

• 20-24 → 2

• 25-29 → 1 najwięcej urodzeń

• 30-34 → 3

• 35-39 → ?

• 40-44 → ?

• …

od najw do najn poziomu urodzen, wybrac regiony, gdzie jest polska, gdzie jest krzyz

---