Gospodarka światowa system zmieniających się powiązań między różnorodnymi podmiotami gospodarczymi.

Podmioty MSG:

1. Gospodarstwa domowe - podstawowy podmiot gospodarki. Prowadzi rozrachunek gospodarczy z otoczeniem. Prowadzi handel bezpośredni i pośredni.

2. Przedsiębiorstwa - na terenie Polski działa wiele dużych firm zagranicznych

Eksport światowy:

• Niemcy - 10,7%

• USA - 10%

• Japonia - 7%

Polska - 0,8% (przyczyna niskiej pozycji Polski w eksporcie światowym leży w braku wykwalifikowanej kadry)

3. Zrzeszenia konsumentów i producentów - są najbardziej popularne w krajach wysoko rozwiniętych. Przykładem zrzeszenia producentów jest OPEC.

Od lat 50-tych Bliski Wschód zajmuje newralgiczną pozycję w międzynarodowej polityce ze względu na swoje zasoby ropy naftowej, od dostaw której uzależnione są największe światowe mocarstwa, takie jak USA, Japonia i kraje Europy Zachodniej. Najbogatsze złoża tego cennego surowca znajdują się przede wszystkim w rejonie Zatoki Perskiej - w Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie, Iraku i Iranie - oraz w położonej w Afryce Północnej - Libii.

Początkowo wydobyciem ropy naftowej zajmowały się firmy z Zachodu. Jednak rządy krajów arabskich dążyły do przejęcia całkowitej kontroli nad wydobyciem swych surowców, aby w ten sposób czerpać z nich jak największe zyski. W 1960 roku główne państwa eksportujące ropę naftowa założyły organizacją o nazwie OPEC, która byłą wspierane przez ZSRR i dzięki której mogły prawie dowolnie regulować ceny tego surowca. W 1973 roku kraje arabskie wstrzymały dostawy ropy naftowej na Zachód. Gwałtowny wzrost cen głównego światowego palia przyczynił się do wywołania inflacji, pogrążając w kryzysie gospodarkę Zachodu.

Kraje Zachodu, chcąc uchronić swoje gospodarki przez całkowitym załamaniem, zachęcały kraje arabskie do inwestowania na własnych rynkach. Ten proces nosił nazwę „recyrkulacji petrodolarów”, a jego skutkiem było m.in. to, iż kraje arabskie znalazły się w posiadaniu ok. 890% udziałów firmy Mercedes.

4. Krajowe władze gospodarcze - są nimi Sejm, Senat, Rada Ministrów, NBP, a więc organy, które realizują pewne cele i zadania.

Zadłużenie Polski do 1970 roku wynosiło 18 mld dolarów. Następcy Gierka zwiększyli je do 60 mld dolarów (lata 80). Wtedy to wprowadzono Fundusz Walutowy, powodujący restrukturyzacje zadłużenia:

• Restrukturyzacja zadłużenia nominalnego

• Rozłożenie spłaty zadłużenia w czasie

Obecnie zadłużenie Polski wynosi 120 mld dolarów.

Magiczny czworokąt (przedstawia cele i zadania organów władzy)

Ważnym zadaniem dla władz państwa jest dążenie do równowagi budżetowej. Dlatego właśnie budżet jest traktowany jako dodatkowy element magicznego czworokąta.

Nie jest możliwe optymalne rozwiązanie wszystkich problemów jednocześnie, gdyż realizacja jednego celu wiąże się z pogłębieniem pozostałych problemów

Celem narodowego Banku Polskiego jest gwarantowanie równowagi wewnętrznej i stabilności pieniądza. Te zadania Bank Centralny realizuje poprzez:

• politykę rezerw

• politykę stóp procentowych.

Rozwiązania systemowe związane z gospodarką rynkową:

• opcja amerykańska

• system usprawnień ze wschodu

• model gospodarki europejskiej (zaczerpnięty z gospodarki Niemiec)

Rynki mogą funkcjonować wtedy, gdy działa prawo popytu i podaży

Zadania władz państwa:

• Państwo powinno tworzyć warunki do funkcjonowania rynku (reprywatyzacja i prywatyzacja)

• Powinien występować jasny i konsekwentnie stosowany system prawa

• Państwo powinno zapewnić porządek i bezpieczeństwo dla każdego obywatela

• Państwo powinno dbać o edukację i zdrowie obywateli

5. Organy regionalnych ugrupowań integracyjnych

Regionalna integracja gospodarcza - proces scalania się struktur gospodarczych określonej grupy krajów, w wyniku którego wykształca się pewien organizm gospodarczy wyodrębniający się w sposób widoczny z całokształtu gospodarki światowej.

Warunki funkcjonowania integracji regionalnej:

• Konieczność osiągnięcia określonego poziomu rozwoju gospodarczego (wysoki poziom rozwoju wymaga współpracy wielu krajów)

• Struktury gospodarcze krajów muszą być dopasowane do siebie (dopasowanie międzygałęziowe, dopasowanie międzygałęziowe)

• Odpowiedni poziom rozwoju infrastruktury twardej (transport, telekomunikacja) i miękkiej (społecznej - psychologicznej)

Po przekroczenia pewnego poziomu rozwoju gospodarczego kraje muszą integrować się ze sobą, chociażby z tego powodu, iż rynki wewnętrzne staja się za małe chłonne dla towarów wyprodukowanych na terenie danego kraju.

Przykład integracji negatywnej: RWPG (Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej) powołana 7 stycznia 1949 roku; była oparta na przesłankach politycznych a nie ekonomicznych; Kraje należące do RWPG to m.in.: ZSRR, Polska, byłe NRD, Mongolia, Kuba. Kraje te nie osiągnęły pożądanego poziomu rozwoju gospodarczego, a struktury tych krajów nie były do siebie dostosowane, charakteryzowały się także słabym rozwojem infrastruktury.

Przykład integracji pozytywnej: UE (Unia Europejska) - w latach 50 - tych 6 krajów które weszły pierwotnie do Wspólnoty osiągnęły taki poziom rozwoju sowich gospodarek, iż wymagał on integrowani się owych krajów. Struktury gospodarcze krajów były względem siebie komplementarne, a ich infrastruktura był na wysokim poziomie.

Pogłębianie integracji - przechodzenie do coraz wyższych szczebli

Powiększanie integracji - powiększanie składu członkowskiego

Najważniejsze organy nadzorujące procesy integracyjne UE:

• Rada Ministrów - składa się z premierów lub ministrów finansów lub gospodarki krajów członkowskich. Organ ten zbiera się dwa racy do roku i podejmuje kluczowe decyzje dla UE, a m.in.: kierunki integracji, warunki przyjęć nowych członków

• Komisja Europejska - ma siedzibę w Brukseli, składa się z departamentów na czele których stoi przewodniczący. Jest to organ przygotowawczo-wykonawczy. Który przygotowuje dokumenty i materiały na posiedzenie rady Ministrów i nadzoruje realizację przepisów prawa europejskiego.

• Parlament Europejski - ma siedzibę w Strasburgu. Ma na celu przygotowywanie i nadzorowanie budżetu UE

• Trybunał Europejski - sąd UE. Rozstrzyga sprawy dotyczące nie stosowania się do prawa europejskiego wobec krajów, przedsiębiorstw i obywateli. W skład Trybunału wchodzi 25 niezależnych sędziów, reprezentujących interesy własnych krajów

Formy (etapy) integracji od strony instytucjonalnej:

• Stref wolnego handlu - polega na tym, że likwiduje się bariery handlowe przy zachowaniu autonomii w stosunkach zewnętrznych. Kraje wprowadzają swoje taryfy celne dla towarów przepływających przez granice

• Unia celna - kraje likwidują bariery handlu ustalając wspólną taryfę celną dla towarów przepływających przez granice. Efektami unii celnej są: efekty statyczne (efekt kreacji handlu - powstają nowe strumienie handlu) i efekty dynamiczne (efekt skali)

• Wspólny rynek - polega na tym, że między krajami likwiduje się bariery handlowe i bariery migracji czynników wytwórczych (siły roboczej, kapitału, wiedzy technicznej)

• Unia ekonomiczna i monetarna - polega na wprowadzeniu wspólnej waluty dla kilku krajów, co stanowi z kolei trzon unii ekonomicznej. W UE unię monetarną objętych jest 12 krajów członkowskich.

Strona praktyczna tworzenia unii monetarnej:

• Nieudana była unia monetarna krajów bałkańskich

• Nieudana była unia monetarna krajów skandynawskich

• Udana był unia monetarna państewek niemieckich z 1864 roku (silna władza polityczna - Bismarck, swobodny obrót towarami i usługami oraz czynnikami wytwórczymi, jeden wspólny bank i wspólna waluta)

• Udana była unia ekonomiczna i monetarna USA (silna władz polityczna, swoboda przepływu czynników wytwórczych, jeden bank, jedna waluta - dolar)

• Udana była unia ekonomiczna i monetarna dwu państw niemieckich z 1990 roku (silna władza polityczna - Kohl , system gospodarczy RFN został rozszerzony na całe zjednoczone Niemcy)

• Unia polityczna - oznacza jeden rząd mający jeden budżet, jeden parlament i jeden sąd. Utworzenie unii politycznej jest etapem koniecznym do osiągniecie pełnej integracji krajów członkowskich.

Polska zawarła w 1994 roku porozumienie z władzami UE, w którym wyraziła chęć przystąpienia do Wspólnoty. Przedstawiciele UE po długich negocjacjach przystały na tę propozycję pod warunkiem, iż Polska poczyni odpowiednie przygotowania. W maju 2004 roku Polska stała się oficjalnie jednym z członków UE.

Skutki negocjacji Polski z władzami UE:

• Wolny handel - jednak Polska nie dostarcza na teren Wspólnoty towarów atrakcyjnych i potrzebnych

• Swoboda przepływu kapitału - brak wykwalifikowanej kadry w Polsce, która pozwoliłby na kontrolę środków pochodzących z UE

• Swoboda przepływu siły roboczej - jednak do większość krajów członkowskich zastrzegła sobie, iż siła robocza z Polski będzie mogła napływać na ich tereny dopiero po upływie 7 lat od momentu wejścia Polski do UE

• Możliwość nabywania ziemi w krajach członkowskich - jednak obywatele innych krajów nabywają ziemie w Polsce po cenach oferowanych na rynku lokalnym (ceny niższe niż stosowane są dla inwestorów zagranicznych) poprzez obywateli polskich (proponując im za to wynagrodzeniem)

• Pełna integracja

6. Wielkie korporacje transnarodowe - przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą c najmniej na terenie dwóch krajów

Powody znaczenia korporacji transnarodowych na świecie:

• Metody uczciwe - wielkie korporacje są zarządzane przez wybitnych specjalistów z zakresu ekonomii, stosunków międzynarodowych itp.

• Metody nieprzyzwoite - wielkie korporacje działają w ten sposób, aby wykorzystywać wszelkie luki w prawie, w polityce, po to, aby maksymalizować swój zysk.

7. Międzynarodowe organizacje gospodarcze

Internacjonalizacja (globalizacja) - umiędzynarodowienie , dążące do powiększenia dobrobytu społeczeństw. Negatywnym skutkiem globalizacji jest negatywne przenoszenie koniunktury z pewnych regionów na inne regiony świata.

Gospodarka światowa zaczęła kształtować się na przełomie XVIII i XIX wieku, co spowodowało wielkie zmiany na rynkach najbardziej rozwiniętych państw na świecie. Na giełdzie USA miał miejsce krach, zapoczątkowujący wielki kryzys gospodarczy, który to rozprzestrzenił się na inne państwa (najbardziej jego skutki odczuły kraje Europy Zachodniej m.in. Niemcy).

Metody zapobiegania sytuacjom patologicznym w gospodarce:

• Ekonomia propodażowa - zaproponowana przez Schumpetera, który twierdził, że człowiekowi nie należy prz4eszkadzać w działalności gospodarczej (wolny rynek, wolny handel), ponieważ on sam będzie działał racjonalnie, tzn. jako homo economicus, samodzielnie będzie przezwyciężał bariery, które krępują go w działaniu (konstruktywna destrukcja). We współczesnym świecie naśladowcą Schumpetera jest z pewnością Balcerowicz, który opowiada się za obniżeniu podatków w gospodarce oraz ograniczeniem ingerencji państwa

• Ekonomia propopytowa - zaproponowana przez Keynes'a, który twierdził, że jeśli pojawi się kryzys, to konieczna jest ingerencja państwa (interwencjonizm państwowy). Państwo powinno stymulować popyt, zwiększać dochody społeczeństwa oraz obniżać inflację i bezrobocie. Naśladowcą Keynes'a w czasach III Rzeszy był Schacht (doradca Hitlera), który uważał, iż wielki kryzys w Niemczech można przezwyciężyć jedynie metodami keynsowskimi.

Metody stymulowania popytu:

• Uruchamianie mnożnika inwestycyjnego - inwestycje w gospodarce danego kraju

• Uruchamianie mnożnika eksportu - inwestycje zagraniczne

• Uruchamianie mnożnika wydatków budżetowych - zwiększanie wydatków budżetowych państwa

Te metody można uruchamiać tylko w określonych warunkach:

• Istnienie gospodarki rynkowej (nie może być gospodarki socjalistycznej)

• Istnienie niewykorzystanych mocy wytwórczych 9bezrobocie, niewykorzystany kapitał itp.)

• Niska inflacja lub brak inflacji

Niemcy spełniały 2 pierwsze warunki, lecz miały wysoką inflację. Priorytetem stało się więc zniszczenie inflacji poprzez zamrożenie cen i płac, a następnie uruchomienie mnożników. Największą rolę odegrał mnożnik wydatków budżetowych, które to wydatki były przeznaczane na nowe miejsca pracy m. in. budowę autostrad. Dzięki temu zmniejszyło się bezrobocie i wzrósł poziom zamożności społeczeństwa, co w konsekwencji doprowadziło do zwiększenia popytu.

Mnożniki są mechanizmami krótkookresowymi, gdyż w dłuższym okresie pojawiają się bariery do ich stosowania. W Niemczech rosnący popyt powodował presję inflacyjną. Wtedy to zastosowano inny mechanizm tzw. supermnożnik - dodatkowe inwestycje.

Dla przykłady współczesna Polska spełnia wszystkie trzy warunki, pozwalające na uruchomienie mechanizmów mnożnikowych. Jednak mnożnik inwestycyjny mógłby być zastosowany, gdyby Polska posiadała odpowiednia ilość oszczędności. Natomiast mnożnik eksportu można by było uruchomić, gdyby Polska była producentem odpowiednich dóbr, które byłyby atrakcyjne dla innych krajów. W takim przypadku należy odwołać się do metod Schumpetera, a więc obniżyć podatki.

Proces internacjonalizacji postępował o postępuje nadal, dlatego potrzebne było uregulowanie stosunków międzynarodowych. Amerykanie i Anglicy postanowili w 1944 roku w Bretton Woods zwołać konferencję, na której przedstawiony został program organizacji międzynarodowych. Do życia powołany został Międzynarodowy Fundusz Walutowy MFW) i Międzynarodowy Bank Organizacji i Rozwoju zwany Bankiem Światowym (MBOiR lub BŚ)

Cele MFW:

• Liberalizacja międzynarodowych stosunków finansowych i gospodarczych, których wyrazem ma być pełna wymienialność walut narodowych

• Uporządkowanie i ustabilizowanie polityki kursowej

• Uporządkowanie i ustabilizowanie międzynarodowych przepływów kapitałowych

• Pomoc naukowa i techniczna dla krajów słabo rozwiniętych

Polska a MFW

Polska była krajem założycielskim (przedstawicielem polskiej delegacji na konferencji był prof. Kwiatkowski). W międzyczasie zaczęły się konflikty między USA a ZSRR. USA zaproponowały Polsce pomoc gospodarczą po II wojnie światowej (Plan Marshalla - ok. 15 mld dolarów przeznaczone dla krajów alianckich: Anglia, Francja, Niemcy,..., Polska). Polska za sprawą Stalina w 1947 roku wystąpiła z MFW. Gdyby nasz kraj nie wystąpił z tej organizacji, to w latach 80-tyvh pod względem poziomu gospodarczego dorównalibyśmy Belgii.

Polska powtórni wstąpił do MFW w roku 1986.

Zadłużenie Polski:

Gierek w latach 70-tych powziął pozytywną koncepcję dla Polski, a mianowicie otwarcie się na świat poprzez włączenie się Polski w stosunki międzynarodowe. Jego błędem był brak reform w gospodarce, co spowodowało bunty w zakładach pracy na terenie całego kraju. Gierek został wyrzucono z rządu w 1980 roku, a zadłużenie Polski wynosiło wtedy 17 mld dolarów. Do lat 90-tych dług wzrósł do 56 mld, co spowodowało „pułapkę zadłużenia” (Polska nie była spłacić ani samego długu, ani odsetek, naliczanych od tego długu). Klub Paryski i Klub Londyński w 1986 roku zredukował za namową MFW zadłużenie Polski do 24 mdl dolarów i rozłożył je na raty. Mimo tego obecne zadłużenie Polski wzrosło do 120 mld dolarów.

Spłata zadłużenia Polski

W 1994 roku Balcerowicz wprowadził Białą Księgę, w której zaproponował obniżenie podatków. Niższe podatki powodują, iż przedsiębiorcy chętniej otwierają nowe firmy, a co za tym idzie wzrasta baza finansowa kraju.

Celem BŚ - jest wyrównanie różnic w poziomach rozwoju gospdoa4czego poszczególnych krajów. Największe korzyści z handlu międzynarodowego osiąga się, gdy jest on prowadzony miedzy krajami o zbliżonych poziomach rozwoju gospodarczego. Metody wyrównywania różnic to np. kredyty długoterminowe, doradztwo, przetargi.

Polska a BŚ

Polska była członkiem BŚ w tym samym czasie, co członkiem MFW. BŚ udzielił Polsce kredytu na rozwój infrastruktury - drogi (ok. 2mld dolarów). Środki przyznawane z BŚ są środkami uwarunkowanymi co oznacza, iż mogą być wydatkowane, tylko na określone wcześniej cele. Polska jednak nie wykorzystała tych środków , gdyż tereny, które we wcześniejszych założeniach miały być przeznaczone pod zabudowę, zostały nabyte przez obywateli w postaci działek i gospodarstw (obywatele ci domagali się ogromnych odszkodowań za budowę dróg na tych terenach)

Teorie handlu międzynarodowego- zmierzają do sformułowań pewnych uogólnień dotyczących kształtowania się rozmiarów struktury rodzajowej i geograficznej handlu oraz uzasadniają korzyści uzyskiwane przez poszczególne kraje w przypadku podjęcia wzajemnej wymiany.

Funkcje teorii handlu międzynarodowego:

• F. wyjaśniające - wyjaśniają i pokazują proces rozwoju handlu

• F. decyzyjna - dostarczają wskazówek przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozmiarów i struktury handlu

• F. optymalizacji uwarunkowań - dostarczają wskazówek dotyczących niezbędnych przemian w zakresie ekonomicznych, politycznych i instytucjonalnych uwarunkowań rozwoju handlu międzynarodowego

Teorie przedklasyczne:

• Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów - teoria starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji, Rzymu. Dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian jak najmniej.

• Dogmat słusznej ceny - wykształcił się w okresie średniowiecza, a więc od V do XV wieku, mówił o tym, iż wymiana powinna odbywać się po słusznej cenie, czyli takiej, która pokrywa jedynie koszty produkcji danego towaru. W późniejszym czasie słuszna cena to cena kształtująca się na rynku, a więc taka, która pokrywała koszty produkcji i była zwiększona o zysk należny kupcowi.

• Doktryna merkantylizmu - wykształciła się na przełomie XVI i XVII wieku i mówiła o tym, iż na terytorium danego kraju powinno być gromadzonych jak najwięcej pieniędzy (promowanie eksportu i ograniczanie importu)

Teorie klasyczne:

1. Teoria kosztów absolutnych (Smith)

Założenia:

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Brak ingerencji państwa

• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej

• Niezmienność zasobów pracy

• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach - różne funkcje produkcji

• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Towar	Kraj A	Krak B
X (jednostka / godzinę)	6 (10 minut)	2 (30 minut)
Y(jednostka / godzinę)	1 (60 minut)	5 (2 minut)

	Przed wymianą	2 godziny	Po wymianie
X	8	X	12
Y	6	Y	10
Suma	14	Suma	22

Zdaniem Smitha podstawą do podjęcia specjalizacji jest występowanie między krajami absolutnych, inaczej bezwzględnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.

Kraj A dysponujący absolutna przewagą produkcji dobra X, powinien specjalizować się w jego produkcji i eksporcie. Powinien importować dobro Y z kraju B w przypadku którego absolutną przewagę kosztową posiada jego partner handlowy. Skutkiem podjęcia wymiany przez oba kraje jest lepsze wykorzystanie mocy produkcyjnych i zwiększanie rozmiarów produkcji obu towarów.

2. Teoria kosztów względnych (Ricardo)

Założenia:

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Brak ingerencji państwa

• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej

• Niezmienność zasobów pracy

• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach - różne funkcje produkcji

• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Towar	Kraj A	Krak B
X (jednostka / godzinę)	6 (10 minut)	1 (60 minut)
Y(jednostka / godzinę)	4 (15 minut)	2 (30 minut)

	Przed wymianą	2 godziny	Po wymianie
X	7	X	12
Y	6	Y	4
Suma	13	Suma	16

Zgodnie z ta teorią możliwość korzystnej specjalizacji występuje nawet wtedy, gdy jeden kraj produkuje oba dobra absolutnie taniej, a drugi oba dobra absolutnie drożej. Wystarczającą przesłanką do rozwoju handlu jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy.

Kraj A dysponujący absolutna przewagą produkcji obu dóbr powinien specjalizować się w produkcji tego dobra, w przypadku którego jego korzystna przewaga nad krajem B jest największa. Kraj B powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku, którego jego niekorzystna pozycja kosztowa względem kraju A ujawnia się w jak najmniejszym stopniu.

Skutkiem podjęcia wymiany zgodnie z tą zasadą jest zwiększenie produkcji dóbr w gospodarce (zwiększenie efektywności gospodarowania w skali światowej)

Prawo wzajemnego popytu stanowi uzupełnienie teorii kosztów względnych. Prawo to zostało zauważone przez J. S. Milla. Mówi ono tym, iż kraj o relatywnie wysokim popycie na towar importowany odnosi mniejsze korzyści z wymiany niż jego partner handlowy o stosunkowo mniejszym popycie na towar importowany.

3. Teoria kosztów realnych (Viner)

Założenia:

• Gospodarka wolnorynkowa,

• Brak ingerencji państwa

• Pełna mobilność zasobów pracy w ramach gospodarski narodowej

• Niezmienność zasobów pracy

• Różne warunki wytwarzania w poszczególnych krajach - różne funkcje produkcji

• Koszty produkcji wyznaczane są poprzez nakłady czynnika pracy

Teoria ta jest przeformułowaniem teorii kosztów względnych. Przesłanką specjalizacji międzynarodowej jest występowanie między krajami względnych różnic realnie ujmowanych I wyrażonych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy I innych czynników wytwórczych. Wprowadza się tu subiektywne podejście do kosztów tzn. kategorie „przykrości spowodowanej pracą” i „przykrości właścicieli kapitału”.

4. Teoria kosztów alternatywnych (Heberler)






















Koszt alternatywny - koszt rezygnacji z produkcji określonej ilości dobra x, aby wyprodukować dodatkową jednostkę dobra y warunkach skończonej i stałej ilości zasobów w gospodarce.

Przesłanką rozwoju specjalizacji jest występowanie między krajami względnych różnic w kosztach alternatywnych. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tego dobra w przypadku którego ma relatywnie niższe koszty alternatywne.

Teoria neoklasyczne:

1. Teoria obfitości zasobów

Założenia:

• Założenia początkowe

• Model 2 (dwa kraje) x 2 (dwa towary) x 2 (dwa czynniki wytwórcze - praca i kapitał)

• Kraje są różnie wyposażone w czynniki wytwórcze

• Założenia dotyczące warunków produkcji

• Czynniki wytwórcze są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej)

• W krajach występują jednakowe warunki produkcji tzn. jednakowe funkcje produkcji, a różnice kosztów wynikają z różnego wyposażenia krajów w czynniki wytwórcze.

• Założenia dotyczące funkcjonowania gospodarki

• Gospodarka wolnorynkowa

• Pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych

• Brak przeszkód w handlu międzynarodowym (brak cła itp.)

Kraj powinien specjalizować się w eksporcie towarów, których produkcja wymaga zastosowania bardziej obfitego a zatem tańszego czynnika produkcji. Kraj powinien importować dobra, których produkcja wymaga zastosowania mniej obfitego a zatem droższego czynnika produkcji.

Kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych, a kraj relatywnie bardziej wyposażony w pracę - eksportować dobra pracochłonne.

Sposoby definiowania obfitości zasobów:

• Definicja fizyczna

L - zasoby pracy

K - zasoby kapitału




Kraj A - jest bardziej wyposażony w pacę

Kraj B - jest bardziej wyposażony w kapitał

• Definicja cenowa

P_L - cena pracy (stawka płacy)

P_K - cena kapitału (stopa procentowa)




Kraj A - jest bardziej wyposażony w kapitał

Kraj B - jest bardziej wyposażony w pracę

2. Sformalizowana teoria obfitości zasobów (Samuelson) - mówi o tym, iż handel międzynarodowy prowadzi do względnego lub absolutnego wyrównania się przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników wytwórczych w poszczególnych krajach. Handel międzynarodowy jest postrzegany jako pełny substytut zupełnie niemobilny w skali międzynarodowej zasobów produkcyjnych. Stawki czynników wytwórczych mogą się wyrównać wyłącznie poprzez handel, nie występuje tutaj swobodny przepływ czynników wytwórczych między krajami.

Teorie współczesne - bazują na teorii obfitości zasobów, choć mają nieco inne założenia. Powstały jako efekt dyskusji nad paradoksem Leontiewa, który na podstawie badań empirycznych w USA stwierdził, iż Stany Zjednoczone (kraj relatywnie bardziej wyposażony w kapitał) specjalizuje się w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych

1. Teorie neoczynnikowe - bazują na teorii obfitości zasobów, ale biorą pod uwagę nieco inne czynniki wytwórcze

1. Teoria trójczynnikowa - bierze pod uwagę zasoby naturalne, pracę i kapitał

2. Teoria wewnętrznej złożoności czynników wytwórczych - czynniki wytwórcze nie są jednorodne, można wyróżnić pracę prostą, pracę złożoną 9kapitał ludzki) i kapitał rzeczowy

3. Teoria wieloczynnikowa - zasoby naturalne, praca prosta, praca złożona, kapitał rzeczowy

2. Teorie neotechnologiczne - eksponują czynnik technologiczny, który znacznie wpływa na rozmiary i strukturę handlu międzynarodowego

1. Teoria luki technologicznej - zakłada ona różnice z zasobach wiedzy technicznej, posiadanych przez poszczególne kraje oraz trudności w rozprzestrzenianiu się tej wiedzy w skali międzynarodowej. Istnieje nieliczna grupa krajów, będących w stanie samodzielnie generować wiedzę techniczną zwanych innowatorami oraz pozostałe kraje, które zaopatrują się w wiedzę poprzez jej import. Pomiędzy krajami istnieje luka technologiczna, która stopniowo znika w miarę opracowywania nowych technik produkcji przez kraje zapóźnione zwane imitatorami. Ostatecznie może dojść do odwrócenia kierunku handlu tzn. kraj innowator zacznie importować wyrób z kraju imitatora, który jest w stanie wytworzyć to dobro taniej, a sam zaczyna produkować wyrób o jeszcze wyższym zaawansowaniu, czerpiąc monopolistyczne zyski.

2. Teoria cyklu życia produktów - handel zgodnie z tą teorią powoduje przejście produktu przez fazy życia:

• Faza innowacyjna - produkt jest produkowany na rynek wewnętrzny przy użyciu niejednorodnej technologii, po wysokich kosztach, jest w fazie testowania, na podstawie sygnałów płynących z rynku producenci próbują obniżyć ceny produkcji i udoskonalić wyrób po to, aby móc go eksportować. Eksportowany wyrób jest źródłem ponadprzeciętnych zysków.

• Faza dojrzewania - wyrób produkowany jest za pomocą jednorodnej technologii, po niższych kosztach produkcji , w celu obniżenia kosztów producenci poszukują zagranicznych kooperantów, produkcję przenosi się do krajów o mniejszym zaawansowaniu technologicznym

• Faza standaryzacji - produkt jest standaryzowany, powszechny, pojawiają się jego nowe warianty, technologia produkcji jest jednorodna i w pełni zautomatyzowana, produkcja wyrobu podejmowana jest przez kraje o coraz mniejszym poziomie rozwoju

1. Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu - korzyści ze skali występują wtedy gdy rozmiary produkcji rosną szybciej niż nakłady. Największe korzyści z handlu międzynarodowego osiągają kraje o dużym chłonnym rynku wewnętrznym, ponieważ są w stanie w dużej mierze rozwinąć produkcję w oparciu o rodzimy rynek. W ten sposób mogą udoskonalać wyrób i obniżać jego koszty produkcji. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych wyrobów, w przypadku których ma możliwość osiągania korzyści skali.

2. Teorie popytowo-podażowe - eksponują obok czynników podażowych także czynniki popytowe

• Teoria podobieństwa preferencji (ujednoliconej struktury popytu) - kraj powinien produkować i eksportować dobra, na które istnieje reprezentatywny popyt, a więc popyt zapewniający opłacalność produkcji. Intensywność handlu międzynarodowego jest tym większa, im bardziej zbliżone są struktury popytu między krajami, a więc preferencje konsumentów w poziomie rozwoju gospodarczego kraju. Handel jest bardziej intensywny im bardziej zbliżone są wskaźniki PKB per capita w tych krajach.

• Teoria zróżnicowania produktów - rozmiary i struktura handlu międzynarodowego są skutkiem zróżnicowania produkcji w poszczególnych krajach, zróżnicowanie jest tym większe im większy poziom rozwoju w tych krajach i bardziej zróżnicowane preferencje konsumenta. Zróżnicowanie to można podzielić na:

• Zróżnicowanie ze względu na kraj pochodzenia

• Zróżnicowanie w wyniku konkurencji monopolistycznej

Międzynarodowa polityka ekonomiczna - uzgodnione w skali międzynarodowej oddziaływanie władz na stosunki międzynarodowe, co sprowadza się do wytyczania celów oraz do wyboru i zastosowania określonych instrumentów, co przyczynia się do wzrostu dobrobytu krajów.

Zagraniczna polityka ekonomiczna - świadome oddziaływanie władz państwowych na wymianę gospodarczą z zagranicą. Sprowadza się do wytyczania celów w tej dziedzinie oraz do wyboru i zastosowania określonych instrumentów, co przyczynia się do wzrostu dobrobytu obywateli. Zagraniczna polityka ekonomiczna stanowi część ogólnej polityki ekonomicznej i powinna ona być z nią skoordynowana.

W Polsce te dwie polityki nie są do siebie dopasowane. Przykładem może być przyjęcie w naszym kraju waluty Euro. Prezydent Kaczyński postanowił przeprowadzić referendum w tej sprawie, a to pociąga za sobą konieczność renegocjacji z władzami UE.

Kryteria konwergencji:

• Stabilności cen (inflacji) - oznacza, że państwo członkowskie ma trwały poziom stabilności cen, a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu roku poprzedzającego badanie, nie przekracza więcej niż o 1,5 punktu procentowego inflacji trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja jest mierzona za pomocą wskaźnika cen artykułów konsumpcyjnych na poszczególnych podstawach, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych

Inflacja w krajach o najbardziej stabilnych cenach w okresie 1 IX 2003 do 31 VIII 2004

Finlandia	0,4%
Dania	1,0%
Szwecja	1,3%
Wartość referencyjna: 0,9% + 1,5% = 2,4%

• Długoterminowych stóp procentowych - oznacza że w ciągu jednego roku przed badaniem państwo członkowskie posiadało średnia nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż 2 punkty procentowe stopy procentowej trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych, z uwzględnieniem różnic w definicjach krajowych

Stopy procentowe w krajach o najbardziej stabilnych cenach w okresie 1 IX 2003 do 31 VIII 2004

Finlandia	4,2%
Dania	4,4%
Szwecja	4,7%
Wartotść referencyjna: 4,4% + 2,0% = 6,4%

• Deficytu budżetowego - kryterium stabilności finansów publicznych, stwierdzonej na podstawie osiągniętej sytuacji budżetowej bez nadmiernego deficytu, rozumianego w ten sposób, ze stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu do PKB przekracza referencyjną (określoną w Protokole dotyczącym procedury stwierdzenia nadmiernego deficytu jako 3% PKB), chyba że:

• Stosunek ten, znacznie i stale malejąc, osiągnął poziom zbliżony do wartości referencyjnej

• Przekroczenie wartości referencyjnej jest wyjątkowe i tymczasowe, a wskaźnik pozostaje na poziomie zbliżonym do wartości referencyjnej

• Długu publicznego - kryterium stabilności finansów publicznych, stwierdzonej na podstawie osiągniętej sytuacji budżetowej bez nadmiernego długu publicznego, rozumianego w ten sposób, ze stosunek zadłużenia państwowego do PKB przekracza wartość referencyjną (określoną w Protokole dotyczącym procedury stwierdzenia nadmiernego deficytu jako 60% PKB) chyba że stosunek ten maleje w wystarczającym stopniu i zbliża się do wartości referencyjnej w zadawalającym tempie.

• Uczestnictwa w Europejskim Systemie Walutowym - oznacza przestrzeganie normalnych granic wahań kursów określonych mechanizmem kursu walut Europejskiego Systemu Walutowego, przez co najmniej dwa lata, przy braku dewaluacji w stosunku do waluty jakiegokolwiek innego Państwa Członkowskiego. Badany kraj musi uczestniczyć co najmniej 2 lata w Mechanizmie Stabilizowania Kursów ERM II. Dopuszczalny przedział wahań kursów rynkowych w ramach ERM II wynosi +/- 15% od bilateralnych kursów centralnych.

• Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II

• W 2003 roku uczestniczyła Dania

• Od 28 czerwca 2004 roku w ERM II uczestniczą: Estonia, Litwa, Słowenia

Według przewidywań Polska spełni wymagania z Maastricht w 2009 roku. Dla porównania Czechy i Węgry spełnia je w 2007 roku. Polska będzie mogła przyjąć Euro dopiero w 2011, a Czechy i Węgry już w 2009.

Polityka zagraniczna Polski:

• Autonomiczna - możliwość wpływania władz krajowych na cele odnoszące się do wymiany handlowej. Jest ograniczana przez Politykę umowną (akcesja Polski do UE powoduje, ze wysokość ceł Opolski jest regulowana przez władzę UE, a nie przez władze krajowe)

• Umowna (traktatowa)

Cła w UE:

Cła krajów członkowskich UE są ujednolicone. Jednak to ujednolicenie odnosi się do przepływów wewnątrzwspólnotowych. A to oznacza, iż cła stosowane do wymiany towarowej pomiędzy UE a krajami zewnętrznym są różne. To w niektórych przypadkach powoduje, iż kraje członkowskie muszą płacić odszkodowania (np. Rosja domaga się od Polski wypłaty rekompensaty za zmianę taryfy celnej).

Cel ogólny polityki ekonomicznej - utrzymanie równowagi wewnętrznej.

Możliwości osiągania równowagi zewnętrznej:

1. Prowadzenie polityki wolnego rynku i handlu - rozwiązanie idealne miało miejsce w latach 30 i 40-tych XIX wieku. Wtedy to m. in. Smith i Ricardo uważali, ze tylko wolny rynek i handel może zapewnić optymalną wymianę handlową.

Argumenty zwolenników wolnego rynku i handlu:

1. Wolny rynek i handel prowadzą do poprawy efektywności gospodarowania - dany kraj powinien produkować i eksportować ten towar, który relatywnie taniej wytwarza.




Otworzenie rynku pozwala na ukształtowanie się relacji między kosztami wytwarzania dobra x i dobra y. to prowadzi do podjęcia przez kraje wzajemnej wymiany, której wyznacznikiem jest właśnie relacja koszów wytwarzania.

Prawo wzajemnego popytu - J. S. Mill stwierdził, iż w warunkach wolnego rynku korzyści osiągane z wymiany nie są takie same dla obydwu krajów, np. w wymianie polsko-niemieckiej większe korzyści osiągają Niemcy. Wiąże się to z różnicami w popycie krajów na towary wytwarzane w drugim kraju. Polska powinna zwiększa atrakcyjność swoich towarów, a to spowodowałoby wzrost popytu ze strony Niemiec na te towary.

2. Wolny rynek i handel prowadzą do lepszej alokacji zasobów

UE		PL
Kapitał > Praca	Kapitał < Praca
Stopa procentowa < wynagrodzenia		Stopa procentowa > wynagrodzenia

UE - produkcja i eksport towarów kapitałochłonnych

PL - produkcja i eksport towarów pracochłonnych

Pomiędzy UE a PL następuje transfer kapitału i pracy, z tym że PL godzi się na napływ kapitału natomiast UE nie godzi się na napływ siły roboczej.

3. Wolny handel może prowadzić do korzyści ze skali

Korzyści ze skali - występują wtedy, gdy rozmiary produkcji rosną szybciej niż nakłady. Dzielą się na:

• Dynamiczne korzyści ze skali - zwiększenie produkcji nie wymaga rozwoju firmy, następuje rozłożenie kosztów stałych na większą liczbę produktów.

• Statyczne korzyści ze skali - uczenie się przez działanie

• Wolny rynek i handel prowadzi do lepszego zaspokojenia potrzeb konsumentów - nawet, gdy kraje osiągają takie same korzyści z wymiany, to i tak wymianę powinna się rozwijać, co prowadzi do lepszego zaspokojenia potrzeb. Pojedyncze przedsiębiorstwo nie może zaspokoić potrzeb konsumentów, dlatego ważna jest współpraca międzynarodowa firm.

• Wolny rynek i handel prowadzą do zapobiegania kryzysom, wojnom - wymiana handlowa zbliża kraje

• Prowadzenie polityki protekcjonizmu - ograniczenie wymiany handlowej przez państwo Głównym zwolennikiem protekcjonizmu był Fridric List, który zaproponował zastosowanie przejściowego protekcjonizmu w Niemczech w celu wyrównania poziomu gospodarczego z Wielką Brytanią. Protekcjonizm nie jest dobry, ponieważ raz wprowadzony, jest trudny do zniesienia.

Argumenty zwolenników protekcjonizmu:

1. Argumenty ogólne

• Ochrona nowych gałęzi przemysłu

• Poprawa trance of trade

• Potrzeba ochrony rynków narodowych przed chęcią zniszczenia ich przez partnerów handlowych (dumping)

• Ochrona bilansu handlowego i płatniczego

• Potrzeba uzasadnienia sprawiedliwego podziału dochodu

1. Argumenty sektorowe

• Potrzeba ochrony gałęzi przemysłu upadającego

• Ochrona gałęzi nowopowstałych

• Ochrona gałęzi strategicznych

1. Argumenty pozostałe

• Ochrona bezpieczeństwa obywateli

• Ochrona nowopowstałego rządu

Instrumenty oddziaływania państwa:

1. Taryfowe (cła)

2. Parataryfowe- działają silniej niż instrumenty taryfowe

3. Pozataryfowe (zakazy eksportu, importu) - działają jeszcze silniej

Inny podział instrumentów:

1. Makroekonomiczne - są skierowane do wszystkich podmiotów gospodarczych

• Polityka fiskalna (dochodowa i wydatkowa)

• Polityka monetarna (zwiększanie lub zmniejszanie podaży pieniądza)

• Polityka walutowa

• Mikroekonomiczne - oddziaływają bezpośrednio na podmioty gospodarujące

• Taryfowe - cła importowe, cła eksportowe

• Parataryfowe - podatki importowe, podatki eksportowe

• Pozatarfyowe - kontyngenty ilościowe dla importu, kontyngenty ilościowe dla eksportu

Efekty stosowania cła importowego:

• Efekt cenowy - cena na rynku Polski jest większa niż na rynku światowym o 10%. Wywołuje to impuls inflacyjny (ceny pszenicy = ceny bułek, chleba)

• Efekt dochodowy - większa część dochodów obywateli jest wydatkowana na towary importowane

• Efekt produkcyjny - zwiększa się udział sektora produkcyjnego tego dobra

• Efekt konsumpcyjny - nakaz konsumpcji dobra, które jest tańsze

• Efekt redystrybucyjny - zwiększenie dochodów producentów towarów importowanych na niekorzyść producentów innych towarów

• Efekt strukturalny

• Efekt zatrudnieniowy

• Efekt handlu zagranicznego

Efekty stosowania kontyngentu importowego:

• Rozerwanie więzi między cenami krajowymi a zagranicznymi

• Efekt korupcyjny - tam gdzie sektor publiczny styka się z sektorem prywatnym pojawia się korupcja

4

t

Dobro y

Dobro x

x

---