TEORIA WYCHOWANIA - ZAGADNIENIA
zagadnienia: 5, 18, 19, 23, 24, 25 i 26
Mechanizm modelowania i jego znaczenie dla socjalizacji i wychowania [od Marioli :)]
Mechanizm modelowania (mechanizm naśladownictwa) - czynnikiem wyzwalającym jest potrzeba uzyskania przez obserwatora czegoś, co sam potrzebuje, czego on sam nie ma, a co zarazem posiada model. Osoby w mechanizmie modelowania: osoba obserwująca - obserwator, osoba obserwowana - model. Czynniki sprzyjające uruchomieniu tego mechanizmu:
a. cechy związane z osobą modela - jego kompetencja (ma coś, czego nie ma obserwator); spostrzegane podobieństwo modela
b. cechy związane z osobą obserwującą - presja zewnętrzna wywierana na obserwatora
c. cechy samej sytuacji
4 rodzaje skutków mechanizmu modelowania: wg Bandury:
a. zaznajomienie się z nieznanym dotąd wzorem zachowania
b. „efekt rozhamowania” - skutek obserwacji pozytywnych konsekwencji spotykających modela za określone zachowanie
c. „efekt zahamowania” - skutek obserwacji negatywnych konsekwencji spotykających modela za określone zachowanie
d. „efekt facylitacji” - „zarażanie się” zachowaniami innych osób
[z netu] - osiąganie korzystniejszych wyników w pracy pod wpływem obecności innych osób. Obecność innych osób (obserwacje) zwiększa motywację osób wykonujących jakieś czynności, co prowadzi do ogólnego stanu wzrostu pobudzenia organizmu. Kiedy pobudzenie organizmu zwiększa się, reakcje dobrze wyuczone, opanowane i utrwalone stają się szybsze, silniejsze, dzięki czemu wzrasta poziom wykonania. Natomiast przy uczeniu się nowych reakcji (czynności) obecność innych ludzi i zwiększona motywacja mogą przeszkadzać i zakłócać przebieg uczenia się i w konsekwencji zmniejszać poziom wykonania.
Z mechanizmem modelowania związane jest "zjawisko" kumulacji ignorancji - wiemy co to z psychologii [z netu] - to fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swoją obojętność, interpretują zdarzenie jako niegroźne i nie wymagające interwencji.
Kary i nagrody w wychowaniu
Nagradzanie - w wychowaniu to tworzenie atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń w następstwie określonych czynności. Nagradzanie to nadawanie nagród! (twórcze :D). Nagrodą może być przedmiot lub czynność. Może też być usunięcie czynnika awersyjnego.
Karanie - jest każdą działalnością wychowawczą, polegającą na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń w następstwie określonych czynności. Tworzenie zdarzeń awersyjnych może polegać bądź na wprowadzeniu czynnika awersyjnego, bądź też na odebraniu/usunięciu czynnika atrakcyjnego. Wprowadzenie czynnika awersyjnego powoduje strach, lęk. Kiedy odbieramy czynnik atrakcyjny wywołujemy frustrację.
[przyczyną agresji jest frustracja]
Nagrody i kary mieszczą się w obrębie zachowań samego wychowawcy. Skuteczność metod wpływu osobistego - wtedy, kiedy zachowania wychowawcy mają wartość nagród lub kar.
W przypadku tych metod mamy do czynienia z wykorzystaniem autorytetu wychowawcy.
Sposoby oddziaływania:
sugestie
perswazja
Perswazja w wychowaniu
Perswazja - przekazywanie wychowankom komunikatów językowych w celu zmiany jego przekonań. Zakłada się, że zmiana przekonania wpłynie na zmianę działania. Jest to podsuwanie wychowankowi rozwiązań przez posługiwanie się odpowiednio dobranym zespołem argumentów. Kiedy mówi się o skuteczności komunikatu perswazyjnego zwykle wymienia się 3 grupy, od których zależy ta skuteczność:
związane ze źródłem komunikatu, czyli tym kto przekazuje komunikat perswazyjny. Liczy się wiarygodność osoby, uznanie jego autorytetu i kompetencji, także atrakcyjność (nie w wychowaniu).
Związane z samym komunikatem - chodzi o rodzaj i siłę argumentów, a także o kolejność argumentowania
od cech samych odbiorców
→ zależy kto, co i do kogo mówi.
Klasa jako mała grupa społeczna; procesy i zjawiska zachodzące w grupie
Klasa - grupa, zespół; grupa uczniów dobranych przypadkowo. Nauczyciel kształtuje strukturę formalną klasy, np. przez wyznaczanie przewodniczącego klasy.
Charakterystyka klasy szkolnej jako swoistej grupy - należy do grupy małej:
kontakty obejmują wszystkie osoby (częstość i ich występowanie są różne)
częstość obcowania z sobą
tworzący się stopniowo układ pozycji społecznych (struktura grupy)
tworzący się stopniowo układ ról (czasem łączy się z pozycją społeczną)
ma strukturę formalną i nieformalną
członkowie dobierani przypadkowo
formalna struktura - narzucona, role poszczególnych klas też (np. przewodniczący)
nieformalna struktura - np. największe znaczenie osoby najbogatszej, wiedza
w wychowaniu chodzi o to, aby te struktury się łączyły, pokrywały
Procesy i zjawiska, które występują w klasie (grupie społecznej):
a. interakcje - wzajemna wymiana zachowań (wzajemne wpływy) między uczniami w klasie lub między nauczycielem a uczniami
→ uczniowie poznają siebie ze względu na cechy charakteru, cechy intelektualne, zainteresowania, wygląd zewnętrzny, status majątkowy
b. wpływy naciski → presje
realizując razem zadania kierują się pewnymi zasadami i normami funkcjonowania, np. zakaz podpowiadania lub nieformalne zobowiązanie do pomocy na sprawdzianach, odpuszczanie w nauce, kujon jest nietolerowany. Każda grupa ma swoje normy, które ustala w trakcie poznawania się. W wieku dorastania młodzież łatwiej ulega naciskom i presji, nawet jeśli tego nie uznają lub się do tego nie przyznają.
c. walka o pozycję - o jak najlepszą, albo choćby równorzędną
struktura grupy (hierarchia)
poczucie wspólnoty w grupie - im większe poczucie wspólnoty, tym większa spójność grupy (spójność grupy - interakcje, zjednoczenie członków).
Styl pracy wychowawczej: rodzaje i ich charakterystyka
Style wychowania → sposób pełnienia roli wychowawcy
Podział stylów wychowania:
styl autokratyczny - [z netu] można określić przy pomocy charakterystycznych zachowań nauczyciela wobec uczniów. Są one następujące:
Nauczyciel stopniowo informuje uczniów o każdym kroku, jaki mają uczynić. Takie zachowanie prowadzi do tego, że dzieci są na lekcji mało aktywne oraz pozbawione możliwości wysuwania własnych inicjatyw i pomysłów, hamuje to u dzieci rozwój myślenia dywergencyjnego, które stanowi niezbędny warunek twórczych osiągnięć uczniów
Nauczyciel jest nietolerancyjny wobec myśli i pomysłów uczniowskich. Takie zachowanie ogranicza uczniom swobodę poszukiwań, swobodę wyboru działania, nie daje dzieciom prawa do wyrażania siebie, prawa do własnych sądów
Nauczyciel jest nieustępliwy i obowiązkowy w wydawaniu poleceń; wymaga natychmiastowego posłuszeństwa. Staje się dla dziecka ośrodkiem planowania i przewidywania. Postępując w taki sposób osiąga zamierzone przez siebie cele (dzieci robią to, co mają robić w taki sposób, w jaki im nakazano)
Nauczyciel przecina dyskusje uczniowskie nawet wtedy, gdy dotyczą spraw szkolnych. Takie postępowanie powoduje, ze uczniowie stają się bierni, unikają wyrażania własnych postaw i poglądów
Nauczyciel na ogół częściej dyryguje niż kieruje uczniami uczestnicząc w ich pracach. Staje się dla dziecka osobą, która zawsze wie lepiej, wszystko umie, nic jej nie zaskoczy, a jednocześnie jest jedyną osobą, która wie, co będzie następnym krokiem w działaniu, co prowadzi do tego, że dzieci są mało aktywne
Nauczyciel tłumi propozycje, rady, uwagi, sugestie pojawiające się w zespole uczniowskim. Nigdy nie wycofuje się z zajmowanego stanowiska, nawet jeżeli proszą o to uczniowie. Takie zachowanie nauczyciela powoduje, że uczniowie przestają występować z własnymi inicjatywami, brak jest współdziałania i współpracy nauczyciela z uczniami
W kontaktach nauczyciela autokraty z uczniami dominują polecenia, rozkazy, żądania, krytyka, nagany, sarkazm i uwagi. Przymuszanie dzieci do określonych działań powoduje u nich wzrost agresywności, a także narusza ich godność osobistą i wyzwala chęć odegrania się na nauczycielu. U dzieci pojawia się uczucie uzależnienia, które może być źródłem obaw i lęku
Nauczyciel często posługuje się karami, krzykiem i grożeniem. Stara się wzbudzić w zespole uczniowskim uczucie respektu i strachu przed sobą. Troszczy się o to, aby uchodzić w oczach zespołu uczniowskiego za groźnego i surowego, choć sprawiedliwego, którego uwagi nic nie ujdzie. Sprawuje kontrolę za pomocą sankcji i kar, wywołując u dzieci lęk
Nauczyciel narzuca dzieciom własne tematy i problemy, które często nie są dla ucznia interesujące, nie wiążą się z jego aktualnymi potrzebami i możliwościami
Nauczyciel autokrata stosuje najczęściej metody podające. Metody te ograniczają uczniom możliwość poszukiwań i wysuwania własnych pomysłów
styl demokratyczny - [z netu] charakteryzują następujące zachowania nauczyciela wobec uczniów:
Nauczyciel wymienia poglądy z uczniami, ośmiela ich do wyrażania własnych opinii. Stwarza uczniom warunki do swobodnej pracy, co sprzyja kształtowaniu ekspresji, pobudza inwencję twórczą i pomysłowość. Nauczyciel demokrata, postępując w taki sposób, zaspokaja potrzebę wolności, która wiąże się z prawem dziecka do wyrażania siebie, z prawem do własnych sądów
Nauczyciel zachęca uczniów do podejmowania decyzji. Takie postępowanie staje się źródłem pozytywnych emocji w stosunku do nauczyciela, zwiększa inicjatywę i samodzielność uczniów
Nauczyciel dąży do oparcia własnych stosunków z wychowankami na uczuciach sympatii i zaufaniu. Tworzy zatem życzliwą atmosferę i więź emocjonalną. W odpowiedzi na życzliwość nauczyciela uczniowie starają się odpowiadać także życzliwością, pracują solidnie, wytrwale, wzrasta u uczniów poczucie odpowiedzialności za własne czyny, taka atmosfera charakterystyczna dla pracy nauczyciela demokraty sprzyja twórczej pomysłowości ucznia
Nauczyciel w małym stopniu ingeruje w pracę uczniów. Pozostawia im duży margines swobody w zakresie określania swych zadań oraz sposobów ich realizacji. Swoboda i samodzielność w podejmowaniu i realizowaniu zadań pomagają dziecku w poznawaniu siebie samego - swoich mocnych i słabych stron, co z kolei pomaga też w rozumieniu innych. Samodzielne zdobywanie doświadczeń sprzyja rozwojowi procesów poznawczych i wyobraźni, uwrażliwia na otaczający świat i ukierunkowuje zainteresowania
Nauczyciel troszczy się o dobro poszczególnych uczniów i całej klasy, uwzględnia ich własne możliwości i potrzeby. Wychodzi naprzeciw potrzebom i zainteresowaniom uczniów, zapewnia im zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych, szczególnie potrzeby bezpieczeństwa
W kontaktach nauczyciela z uczniami dominują pytania, pochwały, zachęty, prośby, apele, nagrody, omawianie planów i osiągnięć oraz przedmiotów wspólnych zainteresowań. Nauczyciel przyjmuje rolę doradcy, przewodnika, inspiruje do twórczych działań
Nauczyciel demokrata stosuje metody problemowe, poszukujące i badawcze. Wymienione metody składają się na nauczanie aktywizujące, a realizacja metod aktywizujących ma na celu kształtowanie człowieka twórczego
styl liberalny - [z netu] charakteryzują następujące zachowania nauczyciela w stosunku do uczniów:
Nauczyciel powstrzymuje się od działania w wielu sytuacjach, takie zachowanie daje dziecku dużo swobody, pozwala na samodzielne poszukiwania, które wzbogacają doświadczenia dziecka
Nauczyciel ingeruje w sprawy dziecka od przypadku do przypadku. Sporadyczna ingerencja sprowadza się jedynie do ukierunkowania działań podejmowanych przez uczniów, co sprzyja ekspresji i twórczej pomysłowości
Nauczyciel stwarza dziecku odpowiednie warunki do działania. Stworzenie warunków materialnych umożliwia dzieciom twórczą działalność z wykorzystaniem rozmaitych środków
Nauczyciel okazuje zainteresowanie sprawami dziecka wtedy, gdy samo tego zażąda. Stwarza dzieciom możliwość samodzielnego rozwiązywania nurtujących je problemów, przy czym nie odmawia im osobistej pomocy i wsparcia, jeżeli o to proszą, co daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i możliwość twórczych rozwiązań
Nauczyciel bardzo rzadko podejmuje decyzje, nie stara się wpływać na określanie celów działań ani metod i środków tych działań, daje dzieciom prawo do odkrywania, nadawania znaczeń, porównywania i wyboru. Uczniowie mają możliwość decydowania o celach, treściach, metodach i formach edukacji. Sprzyja to rzeczywistemu i pełnemu, nie skrępowanemu rozwojowi ich podmiotowości
Nauczyciel aranżuje sytuacje dydaktyczno- wychowawcze tak, by uczniowie nadawali im ostateczny kształt: co?, jak?, jak długo?, z kim? i gdzie? będą robić. Stwarza uczniom tym samym warunki do podejmowania twórczych działań.
Wynikający z życzliwości - pozytywny stosunek do dziecka, daleko posunięta swoboda.
Pozostawienie dziecku swobody całkowitej może wynikać z zaniedbywania, braku zainteresowania, negatywnego stosunku do dziecka. W wychowaniu szkolnym styl liberalny nie ma prawie zastosowania.
Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z faktu, że każdy przejaw zachowania ucznia w procesie nauczania jest reakcją na określone warunki i zachowania nauczyciela wobec uczniów.
Elementy stylu wychowania:
sposób podejmowania decyzji
A → nauczyciel odgórnie podejmuje decyzje, wymaga posłuszeństwa
B → nauczyciel dopuszcza do głosu uczniów, razem decydują
sposób i charakter udziału w zajęciach zespołu
sposób organizacji działania zespołu
formy organizacji kontroli:
przymus
kontrola społeczna
występowanie w roli człowieka zespołu (ważne jest to, czy nauczyciel czuje się członkiem klasy, czy przyjmuje relacje - osobno on i osobno klasa. Ważne jest używanie słowa „MY”)
stosunek do inicjatyw zespołu - jak nauczyciel reaguje na propozycje oddolne:
czy od razu odrzuca?
Czy dyskutuje?
rodzaj najczęściej występujących interakcji między wychowawcą a zespołem
ocenianie pracy i osiągnięć zespołu i jego członków
rodzaj sankcji
stosunek wychowawcy do przywódców zespołu.
Pozycja nauczyciela w klasie: jej uwarunkowania i skutki
Ważna jest pozycja nauczyciela w klasie. Może on być jednym z członków grupy lub też być poza nią. Nauczyciel musi kierować klasą, zostaje w relacji z zespołem i ma możliwość oddziaływania na jednostkę poprzez grupę. Utrzymanie dyscypliny to nie jedyny obszar wychowawczy, a często na tym się kończy, najczęściej niestety niepowodzeniem
[→ bezradność wychowawcza].
Mówi się, że zawód nauczyciela jest najtrudniejszy. Realizowany jest w relacjach interpersonalnych. Nauczyciel wchodzi w bardzo bliskie stosunki z ludźmi. Czasem pojawia się wypalenie zawodowe. Jednak jest to fascynujący zawód. Należy zdobyć akceptację ze strony uczniów. Nie można nakładać zbyt surowej dyscypliny. Wpływ grup nieformalnych elitarnych jest bardzo duży, nauczyciele nie mają na nie wpływu. Nauczyciel musi „zasłużyć się” w środowisku klasowym, ale też posiadać dystans do wydarzeń. Nauczyciel musi posiadać wiedzę o tym, jakie struktury nieformalne występują w klasie.
Nauczyciel powinien umieć rozszerzać zainteresowania uczniów.
Izolacja nauczyciela - pozostaje w klasie sam z problemem. Musi reagować od razu, nie może przerwać lekcji i iść się kogoś poradzić. Często ta natychmiastowość rodzi nieprawidłowe reakcje (ujawnienie złości, bezradności).
Konieczność i rozwiązywania wielu relacji, interakcji w tym samym miejscu i czasie z wszystkimi uczniami. To jak zareaguje na jednego ucznia przekłada się później na innych (obserwacja, modelowanie).
Strategia dominacji, negocjacji, paternizacji - sposoby radzenia sobie ze złożoną sytuacją wychowawczą.
Przyjęcie strategii przez nauczyciela ze względu na:
osobowość
wcześniejsze doświadczenia
Nauczyciel musi się odznaczać umiejętnością demokratycznego postępowania.
Zasady skutecznego kierowania klasą
występowania w roli członka klasy
wzbogacanie życia klasy (uatrakcyjnianie)
pytanie o zdanie, decyzje, czasem zgodę
respektowanie opinii
życzliwość
lojalność i dotrzymywanie przyrzeczeń
współpraca z przywódcami
osobiste relacje z każdym z uczniów
wykorzystanie naturalnych struktur wewnątrz klasy
podnoszenie poczucia wartości uczniów.