Górniak Anna, Chaberko Adam

gr. laboratoryjna 2

AEROZOLOTERAPIA

- metoda leczenia układu oddechowego przez wdychanie zmieszanych z parą wodną leczniczych substancji lotnych.

W aerozoloterapii wykorzystujemy aerozol - czyli zawiesinę cząstek płynu lub cząstek stałych w środowisku gazowym.

Aerozol umożliwia lekowi jego dotarcie bezpośrednio do układu oddechowego - co jest szczególnie cenne, jeśli docelowym miejscem jego działania mają być drobne oskrzela.

Wziewania należą do najstarszych metod leczniczych - Hipokrates zalecał wdychać podczas choroby dym palonego czosnku, kopru i kminku. Stosowano również do leczenia naturalny aerozol wody morskiej - Aretaios i Galen zostali prekursorami talasoterapii (formy terapii wykorzystującej klimat morski jako czynnik terapeutyczny).

Pierwszy aparat do inhalacji skonstruowano w połowie XIX wieku, ale w latach 40. bieżącego stulecia nastąpił rozwój aerozoloterapii.

Istota aerozoli

W zależności od wielkości drobin aerozole dzielimy na:

• aerozole prawdziwe (suche) od 0,1 do 5 mikrometrów

• aerozole wilgotne od 5 do 20 mikrometrów

• mokra mgła , czyli spray - powyżej 20 mikrometrów.

Jeśli w aerozolu występują krople jednej wielkości, jest to aerozol homogeniczny - jednorodny (monodyspersyjny).

Jeśli występują cząstki różnej wielkości, aerozol nazywamy heterogenicznym - heterodyspersyjnym.

Istnieje wiele metod określania różnych parametrów aerozolu, jak:

• średnica kropelek

• procentowa i objętościowa częstość ich występowania

• stabilność aerozolu.

Parametry te są jednak trudne do określenia, gdyż rozproszone kropelki ciągle ulegają różnym zjawiskom fizycznym, takim jak:

• skraplanie (kondensacja)

• parowanie (ewaporacja)

• łączenie w większe zespoły (konglomeracja)

• opadanie (sedymentacja)

W lecznictwie stosujemy aerozol w postaci delikatnej mgły, składającej się z kulistych kropelek środka leczniczego (zazwyczaj cieczy) o średnicy kropelek do ok. 5 µm w aerozolu suchym i powyżej 5 µm e wilgotnym. Aerozol suchy dociera do pęcherzyków płucnych, natomiast wilgotny osadza się w jamie nosowo - gardłowej.

Zawsze podajemy rozkład objętości kropli i względną częstość ich występowania w danym aerozolu, czyli widmo objętości aerozolu. W opisie widma podajemy w % zawartość kropel różnej wielkości (od 1 µm do 50 µm).

Aerozol stosowany w dolnych drogach oddechowych powinien zawierać co najmniej 90% kropelek o średnicy mniejszej niż 5 µm.

Największym problemem aerozoloterapii jest zwiększenie dostarczania leku do najmniejszych oskrzelików i pęcherzyków płucnych.

Aerozole naturalne i antropogenne

Aerozole naturalne - są wynikiem przemian zachodzących w przyrodzie. Możemy podzielić je na dwa rodzaje:

• nieszkodliwe - oddziałujące korzystnie na organizm, jak aerozole wody morskiej, aerozole solanki wokół kopalń soli

• szkodliwe - oddziałujące niekorzystnie, jak pyłki kwiatowe, sierść, zarodniki, bakterie, wirusy, pleśnie.

Aerozole antropogenne - powstałe w wyniku działalności człowieka - zanieczyszczenia, takie jak dymy, spaliny, gazy i pyły przemysłowe.

Biologiczne działanie aerozoli
Na lecznicze oddziaływanie aerozoli wpływa:

• wielkość cząsteczek (tabela)

• trwałość aerozolu (związana z wielkością cząsteczek i ich opadaniem)

• ruchomość klatki piersiowej

• stan mięśni oddechowych, częstość i sposób oddychania

• zmiany patologiczne w drogach oddechowych i płucach

• temperatura aerozolu - optymalna to ok. 30ºC.

Głębokość wnikania do dróg oddechowych kropelek, w zależności od ich średnicy

Temperatura roztworu inhalacyjnego

• Inhalacje zimne - 18 - 25ºC

przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo na błonę śluzową, zmniejszenie przekrwienia. Nie można ich stosować u chorych na astmę, gdyż wywołują skurcz oskrzeli.

• Inhalacje ciepłe - 36 - 38ºC

ogrzanie błony śluzowej, rozszerzenie naczyń krwionośnych, poprawa ukrwienia, zwiększenie wydzielania śluzu.

Leki do wziewań

• rozkurczowe (izoprenalina, efedryna, teofilina)

• ułatwiające odkrztuszanie wydzieliny (wody hipo-, hiper- i izotoniczne, wody z jodem, bromem, siarką, chlorkiem sodu)

• przeciwzapalne (woda wapienna i wody mineralne z wapniem)

• antybiotyki (penicylina, streptomycyna)

Aparaty do wziewań (inhalatory)

• Inhalator dyszowy - pneumatyczny (wytwarza strumień powietrza pod ciśnieniem; niewielkie rozmiary)

• Inhalator ultradźwiękowy - (wytwarza aerozol za pomocą ultradźwięków)

• Dozownik aerozolu - kieszonkowy (jedno naciśnięcie zaworu uwalnia ściśle określoną dawkę leku)

Każdy inhalator elektryczny składa się z następujących części:

• kompresora - do sprężania powietrza,

• nebulizatora - komory, gdzie sprężone powietrze miesza się z roztworem leku tworząc aerozol,

• łącznika (drenu),

• ustnika (lub maski).

Zastosowanie aerozoloterapii

Mechanizm oddziaływania aerozoloterapii

Inhalacja leku rozszerzającego oskrzela:

• zmniejsza duszność i ułatwia wykrztuszanie.

• likwidując zwężenie oskrzeli, znacznie ułatwienie odkrztuszenie zalegającej tam wydzieliny.

• działając na górne drogi oddechowe, nasila odruch kaszlowy

• pobudza ruch mikrorzęsek wyściełających powierzchnię oskrzela i oczyszczających drogi oddechowe ze śluzu.

Ćwiczenia oddechowe, wykonywane bezpośrednio po zakończeniu inhalacji, zwiększają wykrztuśne działanie aerozoloterapii

Choroby górnych dróg oddechowych:

• przewlekłe nieżyty nosa/gardła,

• alergie,

• stany przed/ po zabiegach operacyjnych zatok, polipów, przegrody nosa;

• stany zapalne zatok przynosowych,

• stany zapalne krtani/ gardła/ nosa,

• grzybice gardła/krtani.

Choroby dolnych dróg oddechowych:

• ostre/podostre przewlekłe i nawracające zapalenia tchawicy/ oskrzeli;

• przewlekłe nieżyty oskrzeli

• rozedma i pylica płuc

• astma oskrzelowa

• mukowiscydoza

• stany przed/ po zabiegach operacyjnych

• zakażenia grzybicze u. oddechowego

Zalety aerozoloterapii

• Wysoka miejscowa aktywność w układzie oddechowym,

• Brak lub nieznaczne objawy niepożądane,

• Szybki efekt kliniczny,

• Niska, skuteczna dawka leku.

Dla uzyskania takiego samego efektu w formie doustnej należałoby przyjąć wiele razy mocniejszą dawkę leku (co niewątpliwie spowodowałoby wystąpienie objawów niepożądanych)

Przeciwwskazania do stosowania

• ostre choroby i przewlekłe nieżyty górnych dróg oddechowych z upośledzoną drożnością,

• przewlekłe ropne zapalenia zatok i migdałków wymagające leczenia operacyjnego,

• choroby u. oddechowego z objawami niewydolności krążenia

• choroby nowotworowe

• gruźlica płuc, astma oskrzelowa wymagająca leczenia szpitalnego

• pylica, promienica płuc

• choroby płuc i oskrzeli z krwiopluciem

• zagrożenie krwawieniem i krwawienia z narządów wewnętrznych.

Technika inhalacji

• Inhalacje wykonujemy za pomocą maski lub ustnika - przedmioty te musza być sterylne, czyste;

• Pacjent powinien zostać zapoznany z techniką oddychania z inhalatorem;

• W skierowaniu na zabiegi lekarz podaje rozpoznanie, nazwę środka, dawkę, temperaturę roztworu, czas trwania zabiegu, ilość zabiegów, rodzaj użytego aparatu;

• W wypadku wystąpienia objawów niepożądanych należy udzielić odpowiedniej pomocy lekarskiej.

Inhalacje naturalne

Inhalacje aerozolu morskiego

W powietrzu nadmorskim znajduje się sól w różnym stężeniu (Bałtyk - 1,1%, Atlantyk 3 - 3,8%) która działa korzystnie na układ oddechowy. Aerozol morski zawiera również jod, brom, wapń i magnez. Najlepsze warunki do inhalacji - talasoterapii - istnieją wzdłuż brzegu morskiego, gdyż tam w powietrzu znajduje się najwięcej tych substancji. Dlatego bardzo korzystne są spacery wzdłuż brzegu morza, nawet podczas niepogody, co łączy inhalację z leczniczym działaniem ruchu.

Inhalacje okołotężniowe

Spacer po najbliższej okolicy tężni zapewnia inhalację aerozolu podobnego w składzie do aerozolu morskiego. Tężnie są czynne od wczesnej wiosny do później jesieni, dlatego też warto wykorzystać te miejsca jako naturalne inhalatorium. Największe w Europie tężnie znajdują się w Ciechocinku, 1,5 km od lewego brzegu Wisły. Mniejsze znajdują się także w Konstancinie koło Warszawy, Inowrocławiu, Busku - Zdroju, Rabce.

Jonizacja powietrza

Jony w powietrzu powstają na skutek przyłączania do cząsteczek gazów swobodnych elektronów. Powietrze w naturalnych warunkach jest nieustannie jonizowane przez różnego rodzaju promieniowania: słoneczne, radioaktywne promieniowanie ziemi, energię wodospadów. Badania sugerują, że brak jonów w powietrzu lub przewaga jonów dodatnich mogą być szkodliwe dla człowieka; równowaga jonów lub przewaga ujemnych może natomiast działać korzystnie. Ich ilość jest ściśle uzależniona m.in. od pogody, stąd obserwujemy nasilenie lub osłabienie niektórych dolegliwości zależnie od warunków pogodowych.

Jony ujemne powodują pogłębienie oddechów, zmniejszenie zużycia tlenu, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, działają przeciwbólowo. Jony dodatnie działają niekorzystnie a nawet szkodliwie.

Aerozoloterapia w mukowiscydozie

W schorzeniu tym wykorzystujemy dwa rodzaje urządzeń do wytwarzania aerozolu: pneumatyczną oraz ultradźwiękową.

Aerozoloterapię rozpoczyna się już u niemowląt. Dobór aparatury jest indywidualny, zależy od wieku pacjenta oraz jego preferencji.

Drogi oddechowe u dzieci mają mniejszą średnicę, są także krótsze niż u dorosłych. Od najmłodszych lat powinno się je uczyć technik prawidłowego oddychania. W trakcie inhalacji ważne jest stosowanie ustnika, ale także zaciśnięcie skrzydełek nosa. U dzieci konieczne jest założenie dodatkowo specjalnej nakładki - tzw. spacera.

U najmłodszych dzieci warto stosować aerozole o temperaturze 30-37 stopni Celsjusza.

Aerozoloterapia w astmie

Leczenie astmy oskrzelowej można prowadzić nie tylko przy użyciu podręcznych dozowników (inhalatorów kieszonkowych), podających lek pod ciśnieniem, ale również stosując preparaty jako tzw. płyn do inhalacji.

Lek rozpuszczany jest w wodzie destylowanej lub soli fizjologicznej i przy pomocy elektrycznego inhalatora przetwarzany w "mgłę" przeznaczoną do wdychania.

Rozbicie leku na mikroskopijnej wielkości cząsteczki aerozolu ułatwia jego wnikanie do płuc.

Dla osób nie chorujących przewlekle na choroby oskrzeli rodzaj inhalatora i sposób wytwarzania aerozolu nie ma znaczenia - jednakże chorych na astmę należy przestrzec przed używaniem inhalatorów ultradźwiękowych.

Woda destylowana, rozbita przez falę ultradźwiękową, powoduje u nich odruchowy, silny skurcz oskrzeli.

Rodzaj leku i jego dawkę ustala dla każdego chorego lekarz prowadzący, w zależności od przebiegu choroby i schorzeń współistniejących.

Istnieje kilka leków "wykrztuśnych" do stosowania w postaci aerozolu. W cięższych postaciach astmy, leki wykrztuśne podawane wziewnie mogą drażnić oskrzela, powodując ich odruchowe zwężenie i nasilenie duszności. Z tego samego względu trzeba przestrzec osoby chore na astmę przed samodzielnym stosowaniem w celach wykrztuśnych inhalacji z tzw. olejków eterycznych -mogą spowodować silne podrażnienie oskrzeli i napad duszności.

Aerozoloterapia stosowana jest najczęściej w oddziałach szpitalnych, ale może być kontynuowana w warunkach domowych, pod nadzorem lekarza prowadzącego.
Mimo że praktycznie każdy rodzaj leku można obecnie podać drogą wziewną, aerozoloterapię stosuje się głównie z dwóch wskazań:

• podanie dużej dawki leku rozszerzającego oskrzela,

• ułatwienie wykrztuszania

Duże dawki leku rozszerzającego oskrzela podajemy chorym:

• z ciężką postacią astmy lub przewlekłego zapalenia oskrzeli, którzy muszą bardzo często stosować leki przeciw duszności (np. Berotec lub Salbutamol dziesięć i więcej razy na dobę);

• w okresie zaostrzenia choroby (np. w trakcie zakażenia

układu oddechowego), wymagającego intensywniejszego leczenia

zanim ujawni się pełne działanie antybiotyków i kortykosteroidów;

• w ostrym napadzie astmatycznym (w stanie astmatycznym), tak dorośli, jak i dzieci.

Uwaga: leczenie stanu astmatycznego prowadzi się tylko w szpitalu! Aerozoloterapia jest w tym przypadku tylko jedną składową leczenia. Stosowanie jej samodzielnie w domu, bez dodatkowych leków, może być powodem zagrożenia życia!

O skuteczności inhalacji leku rozszerzającego oskrzela świadczą:

• poprawa samopoczucia (ustąpienie duszności, lżejszy i głębszy oddech)

• ustąpienie świstów słyszalnych wcześniej nad płucami w czasie oddychania

• poprawa uzyskiwanej wartości PEF (szczytowy przepływ wydechowy)

• poprawa wskaźników spirometrycznych.

Nie wolno kontynuować inhalacji, jeżeli:

• w czasie wdychania leku nasila się odczucie zmęczenia i utrudnienia oddychania

• pojawia się odczucie podrażnienia gardła, krtani, oskrzeli lub kaszel.

Wszystkie nieoczekiwane objawy, jakie wystąpią podczas inhalacji, trzeba zgłosić lekarzowi prowadzącemu - niekiedy konieczna bywa zmiana stosowanego preparatu.

---