INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ

• REFERENDUM

Bezpośrednie udzielenie przez suwerena „na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie lub dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań” (za art. 2 ust. 2 Ustawy o Referendum).

• Do jego zainicjowania upoważniona może być - w zależności od państwa - określona liczba obywateli, parlament, głowa państwa, organy regionalne lub część składowa federacji

• Ustawy przyjęte w tym trybie mają moc prawną równą ustawom uchwalonym przez parlament

• Obecnie ta instytucja nie jest zbyt często wykorzystywana, a jedynym wyjątkiem jest Szwajcaria

• Wady referendum: wysokie koszty; słabe zorientowanie obywateli w materii, której dot. głosowanie; zbyt duża ilość może spowodować niechęć obywateli do udziału w kolejnych

• Zalety: najbardziej demokratyczna forma sprawowania rządów; pełny wyraz woli suwerena; stymuluje rozwój społeczeństwa obywatelskiego

• Typy:

• Kryterium wymagalności: Referendum obligatoryjne (na organach państwowych spoczywa obowiązek - najczęściej konstytucyjny - przeprowadzenia głosowania nad określonymi sprawami, które prawomocne mogą stać się dopiero po zatwierdzeniu przez suwerena; referendum nie można zastąpić niczym innym), Referendum fakultatywne (organy państwa mogą, ale nie muszą poddać pewne decyzje pod głosowanie suwerena; wyniki są tak samo wiążące jak w przypadku ref. obligatoryjnego)

• Kryterium zasięgu terytorialnego: Referendum ogólnokrajowe (przeprowadzane na terytorium całego państwa i dotyczy spraw szczególnie dla niego ważnych; uprawniony ogół obywateli państwa - możliwe ograniczenie tylko do obywateli zamieszkujących w granicach państwa), Referendum lokalne (dotyczy spraw o charakterze lokalnym, a wziąć mogą w nim udział wyłącznie mieszkańcy danej jednostki podziału terytorialnego)

• Kryterium materii: Referendum konstytucyjne (uchwalenie lub zmiana Konstytucji), Referendum ustawodawcze (uchwalenie ustawy), Referendum w sprawie samoopodatkowania się

• Kryterium czasu przeprowadzenia: Referendum ratyfikacyjne (sytuacja, w której akt prawny przyjęty przez odpowiedni organ państwowy nie jest prawomocny, a w życie wchodzi w przypadku przyjęcia w referendum), Referendum opiniodawcze (celem jest zapoznanie się z opinią społeczeństwa; w niektórych krajach - np. RFN - nie są uznawane za referendum i noszą nazwę konsultacji ludowych)

• PLEBISCYT

• Wg. prawa międzynarodowego jest to oświadczenie ludności określonego terytorium co do przynależności państwowej

• W Szwajcarii referendum i plebiscyt to synonimy

• We Francji referendum = rozwiązanie problemu, plebiscyt = głosowanie na jednostkę

• Ogólnie - plebiscyt specyficzny typ referendum służący wyrażeniu zaufania do rządu i decydowania w sprawie granic

• WETO LUDOWE

• Wyrażony przez określoną grupę obywateli sprzeciw przeciwko już ustalonej ustawie

• Konsekwencją zastosowania tego środka jest konieczność poddania zakwestionowanego aktu prawnego pod głosowanie w referendum

• INICJATYWA LUDOWA

• „Uprawnienie określonej prawnie liczby członków zbiorowego podmiotu suwerenności (ludu, narodu) do wszczęcia postępowania ustawodawczego”

• Podział ze wzgl. na przedmiot: Inicjatywa konstytucyjna - dot. zmiany Konstytucji, Inicjatywa ustawodawcza - ustawodawstwo zwykłe

• Podział ze wzgl. na formę: Inicjatywa sformułowana - gotowy projekt ustawy wnoszony do parlamentu Inicjatywa niesformułowana - wniosek o dokonanie pewnej regulacji, mający jedynie charakter sugestii czy apelu.

• KONSULTACJA LUDOWA

• Wyrażenie przez suwerena w głosowaniu niewiążącej opinii; ma jedynie znaczenie polityczne

• ZGROMADZENIE LUDOWE

• Zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji

• Rzadkie ze względu na obszar obecnych państw

• Występują w trzech małych szwajcarskich kantonach

• Decyzje dotyczące najważniejszych spraw kantonu

• Głosowanie jawne, poprzedzone dyskusją

• Możliwe jednak zmiany, np. głosowanie tajne

• Oprócz Szwajcarii były one także zwoływane w celach propagandowych w latach 1960-1976 na Kubie

• RECALL

• Prawo obywateli do odwołania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych, najczęściej władz lokalnych

• Aby był skuteczny wystarczy zebranie odpowiedniej liczby podpisów (np. 1/3 mieszkańców okręgu)

• Występuje w USA i krajach Ameryki Południowej