1. KULTURA - DEFINICJA I EWOLUCJA ZNACZENIOWA.

Termin kultura należy najczęściej do używanych w języku potocznym, publicystyce i naukach humanistycznych a jednocześnie kłopotliwych i niejednoznacznych. Słowo kultura zawdzięczamy klasycznej łacinie (cultura - od colere: uprawiać, pielęgnować)jednakże w antycznym Rzymie używano go w znaczeniu uprawy ziemi i hodowli. Od strony socjologicznej, kultura to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany, w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. W skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych, przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące zachowania. Kultura jest zbiorem własności, cech nabytych w procesie rozwoju urządzeń społecznych, prawnych, warunków życia, sztuk pięknych, toteż od początków XIX w. Używano raczej przymiotnika „kulturalny” niż rzeczownika „kultura”. Nie zakładano bowiem żadnego jego desygnatu przedmiotowego.

Przeciwstawienie kultury naturze stanowi dziś ważny czynnik definiowania kłopotliwego pojęcia. Kulturę zalicza się do wytworów ludzkich „sztucznych”, dziedziczonych nie genetycznie a drogą społecznej transmisji i poprzez uczenie się kultury, nabywanie kompetencji, przysposobienia do uczestnictwa w kulturze.

Kultura jest naturalnym rezultatem rozwoju gatunku ludzkiego i wszystkie społeczności ludzkie posiadają „jakąś” kulturę. Tworzenie kultury jest być może najwłaściwszym określeniem istoty człowieka. Kultura pozwala wytworzyć narodowi własne, indywidualne cechy, różniące je od innych państw, narodów. To ona stanowi o sile państwa. 

2. NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY WYKŁADU CYWILIZACYJNEGO STAROŻYTNEJ GRECJI- OD HOMERYCKIEJ IDEI ARETE DO IDEI CZŁOWIEKA. KALOKAGATHIA.

Grecja starożytna terenowo zbliżona była do Grecji współczesnej. W 1-wszej połowie II tysiąclecia p.n.e. zasiedlona przez plemiona greckie: Achajów, Jonów, Eolów. Od XII w. p.n.e. zasiedlona przez wybrzeże Azji Mniejszej (Jonia, Eolia).W czasach historycznych, Grecja starożytna złożona była z wielu miast - państw, z których najsilniejsze - Sparta i Ateny-rywalizowały o hegemonię (przewodnictwo, przywództwo).Osłabiona wewnętrznie walkami, uległa (w 338 r. p.n.e.) Macedonii. W 146 r. p.n.e. zostaje podbita przez Rzym. Jako część cesarstwa wschodnio rzymskiego, weszła w skład cesarstwa bizantyjskiego. Sztuka starożytnej Grecji, powstała i rozwijała się po upadku kultury Mykeńskiej, spowodowanym w głównym stopniu najazdem, Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian. Jednak w raz z podbojem rzymskim nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich. Dzięki tej działalności znamy wygląd wielu rzeźb, których oryginały zaginęły lub zostały zniszczone. Sztuka grecka (min.: dzięki kopiom),wywarła ogromny wpływ na rozwój sztuki rzymskiej. Zamożni Grecy mieszkali w ceglanych domach krytych dachówką, domy parterowe. Wewnątrz domostwa znajdował się podwórzec, gdzie docierało słońce. W domu znajdowała się sala biesiadna, znajdował się  też pokój gościnny, łazienka z bieżącą wodą, sypialnia. Wtedy nie znano szaf, ubrania wieszano na kołkach.

ARETE suma zalet tworząca charakter; doskonałość; męstwo; sprawność, dzielność; cnota

KALOKAGATHIA (kalos kai agathos - piękny i dobry).Określenie oznaczające w starożytnej Grecji ideał rozwoju człowieka, harmonijnie łączącego urodę ciała i piękno ducha. W określeniu tym słowo kalós (piękny) określało przymioty ciała osiągnięte dzięki ćwiczeniom cielesnym i treningowi sportowemu, zaś agathóa (dobry) określało zalety duchowe - cnotę, szlachetność oraz osiągnięte siłą woli - umiarkowanie i powściągliwość. 
Teoretyczne podstawy kalokagatii, formułujące się w toku dziejów starożytnej Grecji, stworzył Platon (427-347 r. p.n.e.) - sam zwycięzca igrzysk w Delfach. Uznał on, że rozum i dusza pełnią nadrzędną rolę nad ciałem, jednak sankcjonował kształtowanie piękna cielesnego jako wartości estetycznej. Musiało się to jednak odbywać pod nakazem woli wyćwiczonej w procesie treningowym. Budowanie sprawnego i pięknego ciała, prawidłowo funkcjonującego dzięki podporządkowaniu świadomej woli, powinno być równoczesne z dążeniem do doskonałości intelektualnej.

W czasach opisywanych przez Homera w „Iliadzie” i „Odysei” walka polegała na toczeniu szeregu indywidualnych pojedynków. Nie można wtedy jeszcze mówić o walce w imię takich wartości jak Ojczyzna, bito się głównie dla indywidualnej sławy, aby realizować arete, czyli w tym przypadku cnoty wojownika, takie jak honor, waleczność, czy odwaga (granicząca czasami z szaleństwem).Wojownik wyruszał do boju na rydwanie, uzbrojony w dwie włócznie i miecz. Na szyi ma zawieszoną na pasku dość długą tarczę, którą może przerzucić przez ramię. 

3. GŁÓWNE FILARY CYWILIZACJI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ:

JUDAIZM

Lud Izraelski formował się prawdopodobnie w Palestynie w XII w. p.n.e. w wyniku stopienia się kilku plemion zachodniosemickich. Tradycja izraelska mówi o pewnych związkach tych plemion z najazdem Amorytów w XX-XVIII w. p.n.e. (partyiarchowie: Abraham, Izaak, Jakub) i przyjmuje, że przynajmniej część tych plemion spędziła pewien okres w Egipcie, reszta wywędrowała do Palestyny (na krótko przed 1200 r. p.n.e.) w tzw. Epoce Sędziów. Izraelici usadowili się na dobre w Palestynie obok Kananejczyków i stawali się coraz silniejsi. Po zaprowadzeniu monarchii przez Saula mógł Izrael za panowania Dawida (ok. 1005-965 r. p.n.e.) podbić nawet sąsiednie ludy. Salomon (ok. 965-925) mógł tylko poniekąd utrzymać w całości całe państwo Dawida, które po jego śmierci rozpadło się na dwa odrębne państwa: północne - Izrael i południowe - Juda. Państwo północne przeszło w 722 r. pod panowanie Asyryjczyków podczas gdy państwo południowe trwało do 586 r., kiedy zostało podbite przez Nabuchodonozora, który deportował część narodu (tzw. „niewola babilońska” lub „wygnanie” 586-538 r.). po upadku Babilonu Żydzi mogli powrócić do swojego kraju, by zająć się odbudową Jerozolimy i jej świątyni. Po okresie panowania perskiego Palestyna przeszła pod panowanie Aleksandra Wielkiego, a następnie pod panowanie Seleukidów. Powstanie machabejskie wywołane religijnymi prześladowania-mi Antiocha Epifanesa, przywróciło żydom względną niezależność, którą jednak stracili dostawszy się pod panowanie Rzymian (zdobycie Jerozo-limy przez Pompejusza w 63 r. p.n.e. oraz zburzenie jej przez Tytusa w 70 r. p.n.e.). już upadek obu państw Izrael-skich zmusił znaczną część Żydów do opuszczenia kraju, również po powrocie z wygnania wielu Żydów pozostało w Mezopotamii już w V w. p.n.e. natrafiamy na kolonie żydowskie w Egipcie (Elafontyna).Żydostwo w diasporze(gr. diaspora - rozproszenie) zdobywało z upływem czasu coraz większe znaczenie najpierw z ośrodkiem w Egipcie (Aleksandria) a następnie w Babilonii. ŹRODŁA żydowski (hebrajski) kanon Pisma Św. Obejmuje wg synodu w Jawne (Jamnia) z ok. 100 r. n.e. następujące księgi: prawo (hebr. Tora), pięć ksiąg mojżeszowych, prorocy (hebr. Newim), pisma (hebr. Ketuwim)zbiór ksiąg, który jako ostatnie uznano za kanoniczne. MOJŻESZ triada biblijna jednoznacznie określa Mojżesza jako założyciela religii Izraela. Miał się zrodzić wśród Izraelitów przebywających w Egipcie, ale z obawy przed Faraonem podrzucono go w trzcinowym koszu na wody Nilu. BÓG Jahwe miał być jedynym Bogiem Izraela. Dawne oznaki wskazują, że Jahwe w pewnych kołach synkretycznych miał nawet małżonkę, a mianowicie kananejską boginię Anat. W pewnym stopniu czczono też Jahwe pod postacią byka, ale nie wiadomo, czy odnosiło się to do jego pierwotnej postaci. URZĘDY  I KULT również w Izraelu uważano króla za obarczonego sakralnym urzędem obok króla istniał od najdawniejszych czasów stan kapłański kierowany przez arcykapłana, który po upadku królestwa przejął także sakralne funkcje króla, byli tez prorocy kultowi, którzy też ogłaszali wyrocznię. Lewici byli w późniejszym okresie królestwa sługami świątynnymi wyższego szczebla ich pierwotnych funkcji nie udało się całkowicie ustalić.  

Judaizm, monoteistyczna religia Żydów oparta na kulcie Jahwe (Bóg, który objawił się Abrahamowi, nie oczekiwał krwawych ofiar dla pozyskania, oczekiwał ofiar z miłości- „Bóg mówi, że miłość daje”),wierze w przyjście Mesjasza i uznaniu Żydów za lud wybrany. Podstawą etyki są zasady zawarte w „Pięcioksięgu” zmodyfikowane przez Talmud. Współczesne nacjonalistyczne interpretacje judaizmu, stanowi państwową religię Izraela. Judaizm jest religią ukształtowaną ok. 1200 lat p.n.e. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, ale obecnie jest ich w Izraelu i USA. Podstawą judaizmu jest wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym),będącego nie tylko stwórcą świata, ale także, jego stałym„ nadzorcą”- opiekunem. Bóg zawarł też z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się nakazom Boga. Wiele innych kanonów judaizmu zmieniło się na przestrzeni wieków.    

GRECKA FILANTROPIA I RZYMSKA HUMANITAS

FILANTROPIA-miłowanie człowieka, dobroczynność(dziś: filantrop-dobroczyńca, dobrodziej, wspierający ubogich, od gr. philanthropos- kochający ludzkość), gr. humanitas kojarzona z gr. filantropią to CARITAS, a rzymska HUMANITAS-ogłada, człowieczeństwo zakłada, że człowiek powinien zachowywać się godnie wobec drugiego człowieka, jeżeli jego zachowanie na to zasługuje (łac. humanitas- człowieczeństwo, ludzkość, od humanus - ludzkość).

Epoka klasyczna-Grecy gardzili innymi kulturami i narodami, gdy dochodzi do wojen perskich i kolonizacji Grecy spotykają się z innymi ludami, wśród Barbaoi(obcy później barbarzyńcy-nieokrzesane ludy) znajdują się różni ludzie, zarówno źli jak i kulturalni, Grecy zmieniają do nich podejście, człowiek zaczyna zasługiwać na szacunek, dlatego, że jest ludzki, wykształcony, dobrze wychowany. Epoka posofistyczna-(hellenistyczna)-epoka nastąpiła, gdy Aleksander Macedoński zajmował świat na wschodzie od półwyspu Apenińskiego. Po jego śmierci 332r. p. n. e. jego świat został podzielony pomiędzy jego najlepszych dowódców. Jeszcze za życia A. Macedoński kazał swoim dowódcom i żołnierzom, żenić się z pannami nowo zdobytych państw. Nastąpiło zbliżenie się elit społecznych. Po A. Macedońskim zaczęła się kolonizacja grecka. Ich kultura promieniuje na nowe państwa. Język grecki staje się językiem urzędowym. Kulturalny człowiek powinien znać język grecki oprócz swojego języka narodowego. Grecy narzucają swój styl wychowania, czyli „w zdrowym ciele zdrowy duch”, człowiek powinien być dobrze wykształcony powinien posiadać odpowiednią ogładę i być sprawnym. Tan system trafia do Europy.  Kultura grecka imponuje Rzymianom. Gdy Rzym podbija Grecje następuje adopcja kultury greckiej. W Rzymie pojawia się rzymska humanitas. Dzięki temu, że kultura była taka potężna, że potrafiła zdominować najeźdźców. Germańskie ludy zostają przez te kulturę wchłonięte, nie przetrwały. Na północ od Alp, mieszkające germańskie i słowiańskie za pośrednictwem Ottona I, przyjęły kulturę grecką.

Grecka Caritas-pomoc drugiemu człowiekowi. Chrześcijański Caritas pomaga ludziom na wszystkie sposoby. 

PRAWO RZYMSKIE I JEGO PÓŹNIEJSZZE ADAPTACJE OD ŚREDNIOWIECZA DO CZASÓW WSPÓŁCZESNYCH

Rzymianie jako pierwsi stworzyli doskonały system prawny, któremu w sposób równoległy podlegali wszyscy obywatele rzymscy. Rzymianie dokonali podziału prawa na różne kategorie: prawo karne, administracyjne, spadkowe, cywilne, majątkowe. W tych ramach mieściła się odrębna kategoria postępowania prawnego. Oprócz tego Rzymianie stworzyli system procesowy, który był jednakowy dla wszystkich osób stojących przed prawem. Największym fenomenem prawa rzymskiego było postępowanie procesowe. Zasady prawa procesowego: -nikt nie może być więziony bez wyroku sądowego; -winę trzeba udowodnić; -nikt nie może być dwa razy sądzony w tej samej sprawie; -prawo się nie mści; -niech będzie wysłuchana także druga strona (oskarżony ma prawo do obrońcy); -nikt nie może być sędzią we własnej sprawie; -wszyscy wobec prawa są równi; -wątpliwości przemawiają na korzyść oskarżonego, (jeżeli są wątpliwości, co do oskarżonego to lepiej go uniewinnić niż nie słusznie skazać); -prawo nie działa wstecz. Swoją genezę prawo rzymskie zawdzięcza przemianą, jaki naród Rzymski przeszedł po obaleniu panowania Etrusków zaś kwint esencją tego było wykucie prawa na dwunastu tablicach Leges Duodecim Tabularum (prawo 12 tablic, ok. 451r.)

Dekalog-hebrajski wkład w cywilizacje śródziemnomorską: Filar hebrajski to przede wszystkim dekalog-zbiór norm moralnych i religijnych w tzw. 10 przykazań Bożych, stanowiących postawę etyki chrześcijańskiej. Dekalog, czyli 10 przykazań wypowiedzianych przez Boga na górze Synaj i przekazanych Mojżeszowi. Księga Wyjścia podaje oryginalną wersję przykazań. Pierwotnie przykazania były proste dostępne, a dopiero później przybrały bardziej wyszukaną formę. W najstarszej postaci pochodzącej wprost od Mojżesza charakterystyczny jest podział na trzy grupy, gdzie przykazania 1-4 dotyczą stosunków między Bogiem a człowiekiem; 6-10 stosunków między ludźmi a przykazanie 5 stanowiące pomost między tymi dwoma grupami odnosi się do rodziców i dzieci. Mamy, więc: Jam jest JAHWE twój Bóg; 1)Nie będziesz miał innych bogów poza Nmą;2)Nie będziesz sobie czynił żadnej rzeźby ani obrazu; 3)Nie będziesz brał imienia na daremno;4)Pamiętaj o dniu szabatu;5)Czcij ojca swego i matkę swoją;6)Nie będziesz zabijał;7)Nie będziesz cudzołożył;8)Nie będziesz kradł;9)Nie będziesz dawał fałszywego świadectwa;10)Nie będziesz pożądał cudzego. Dekalog był podstawą przymierza Boga zawartego początkowo przez Abrahama, odnowionego przez Jakuba i jeszcze raz publicznie i uroczyście przez Mojżesza i cały naród. Dekalog stanowi postawę etyki i moralności chrześcijańskiej. Kościół przyjął go jako podstawowe prawo moralne. 

CHRZEŚCIJAŃSTWO

Doktryna i znaczenie. Chrześcijaństwo odwołuje się do Objawienia otrzymanego od Boga, którego pełnią jest osoba i nauczanie Jezusa; przekazuje je tradycja chrześc., zwł. zawarta w Biblii, która jest podstawą wiary i teologii; chrześcijaństwo uznaje też możliwość odkrycia Boga i zasad moralnych drogą rozumową, z istnienia i natury świata. Główne punkty doktryny, uznawane przez większość wyznań chrześc., są zawarte w wyznaniach wiary, zwł. Credo nicejsko-konstantynopolitańskim (mszalnym) z 381 i w przyjmowanym przez chrześcijaństwo zachodnie Składzie apostolskim. Na treść chrześcijaństwa składają się prawdy wiary i zasady moralne, społeczność Kościoła z liturgią i sakramentami oraz indywidualne życie duchowe; składniki te są traktowane łącznie, z podkreśleniem uczestnictwa osobowego i konieczności stosowania doktryny w praktyce.

Chrześcijaństwo głosi wiarę w jednego Boga w 3 Osobach (Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty),czyli Trójcę Świętą. Wobec wszystkich innych bytów Bóg jest Stwórcą i Panem; ludzie zostali stworzeni do życia z Bogiem, jako dzieci Boże, kochani przez Boga i powołani do kochania go; człowiek został stworzony jako mężczyzna i kobieta; dary Boże: miłość, rozum, wolność i władza nad światem upodabniają ludzi do Boga, są oni zdolni do relacji z Bogiem; nadużywszy wolności zerwali jednak z nim i czynią zło(grzeszą),czego skutkiem są udręki życia z dala od Boga oraz podleganie śmierci. Bóg objawia się jednak ludziom w ciągu historii i chce ich wybawić; pierwszym etapem było objawienie się narodowi izrael. od czasów Abrahama i Mojżesza; pełnię Objawienia i zbawienia przyniósł Jezus Chrystus, syn Marii, który jest wcielonym Synem Bożym, prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, który za ludzi umarł na krzyżu, a następnie zmartwychwstał w chwale; fakt zmartwychwstania jest widziany jako gł. argument na rzecz chrześcijaństwa i konieczny fundament chrześc. wyznania wiary. Wszyscy ludzie są wezwani do wiary w Chrystusa; ci, którzy go przez chrzest przyjęli, tworzą społeczność rel. zw. Kościołem (Lud Boży, Ciało Chrystusa); Duch Święty nieustannie działa w Kościele, który jest świadkiem Objawienia i środkiem do zbawienia świata; podziały chrześcijaństwa których skutkiem było powstanie odrębnych organizacji kośc., są przez chrześcijan różnych wyznań uważane za niezgodne z wolą Bożą. Przeznaczeniem ludzi jest powrót do Boga; zmarli spotkają Boga (niebo, apokatastaza),choć zatwardziałość w złem grozi wiecznym potępieniem (piekło);w przyszłości chrześcijaństwo oczekuje triumfalnego powrotu Chrystusa (paruzja, sąd ostateczny), powszechnego zmartwychwstania, przemiany świata i wiecznego życia w Bogu. Chrześcijaństwo wzywa człowieka do nawiązania osobistej więzi z Bogiem ,której czynnikami są: Słowo Boże, wiara, łaska, sakramenty, modlitwa, mistyka i kontemplacja; właściwą postawą wobec Boga jest miłość, adoracja i rozumne, wolne posłuszeństwo; zewn. i społ. formą modlitwy i adoracji jest w Kościele kult (liturgia),w sakramentach znakom zewn. towarzyszy wewn. dar łaski. Według chrześcijaństwa Bóg żąda od ludzi miłości bliźniego, która jest nieodłączna od miłości Boga oraz stanowi jej konieczny sprawdzian (wzorem jest tu miłość Osób w Trójcy i miłość Boga do ludzi);wymagania zawarte w przykazaniu miłości bliźnie-go są konkretyzowane w przykazaniach szczegółowych, zawartych w Biblii (zwł. Dekalog: nakaz uznania Boga i ochrona życia ludzkiego, wierności małżeńskiej i rodziny, własności).Jezus żąda od człowieka doskonałości (Kazanie na Górze),etyka chrześc. domaga się naśladowania Chrystusa i pokazuje drogę do świętości, jej uzasadnieniem jest wiara, że Bóg jest miłością, a przeznaczeniem ludzi — wieczne życie z Bogiem; z tego, że człowiek czyni zło, wynika konieczność nawrócenia i stałego nawracania się (metanoja, sumienie).Reprezentanci chrześcijaństwa wobec zmiennych okoliczności społ. i kulturowych formułują szczegółowe wskazówki duchowe, moralne, prawne i prakt. co do realizowania zasad chrześcijaństwa (np. szkoły duchowości, prawo małżeńskie, nauczanie społ.). Mimo istnienia zrębu zasad wspólnych, różnice między wyznaniami chrześc. pozostają liczne; katolicyzm prawosławie i protestantyzm różnią się gł. w poglądach na naturę, rolę i strukturę Kościoła, niektórzy chrześcijanie nie chcą być przypisani do określonego wyznania; odrębne są poglądy protestantów na wiarę, łaskę i sakramenty; mniejszą rolę odgrywają spory co do Trójcy i Chrystusa (oprócz staroż. Kościołów wschodnich i unitarianizmu trzeba tu wymienić tendencję liberalnego protestantyzmu do widzenia w Jezusie gł. człowieka). Z przekonania o wynikłej z Objawienia znajomości prawdziwego Boga wynika dla chrześcijaństwa prawo i obowiązek misji, głoszenia swojej nauki wszystkim ludziom. Chrześcijaństwo widzi siebie jako wyróżnione narzędzie Boga w dziele zbawienia świata. W stosunku do innych religii nie zajmuje postawy jednolitej, od starożytności w chrześcijaństwie istnieją na ich temat opinie negatywne(że są przeszkodą dla prawdziwej wiary, a nawet dziełem szatana) i przychylne (że są owocem szczerego poszukiwania Boga, odpowiedzią na objawienie się Boga poprzez świat stworzony, a nawet drogą do zbawienia dla swoich wyznawców);szczególne miejsce zajmuje judaizm, jako religia odwołująca się do tego samego Objawienia (Stary Testament).Wpływ chrześcijaństwa na historię i kulturę był olbrzymi. Chrześcijaństwo starożytne dokonało syntezy żyd. monoteizmu i surowej etyki z kulturą gr. (filozofia, nauka, literatura i sztuka) oraz organizacją rzymską. Przyczyniło się do przetrwania tego dorobku po upadku cesarstwa rzym. i do przekazania go innym ludom. Zasady etyczne chrześcijaństwa i wartość przypisywana przez chrześcijaństwo osobie ludzkiej inspirowały wprost lub pośrednio ruchy broniące ludzkiego życia, godności, wolności i sprawiedliwości, a tym samym sprzyjały kształtowaniu się życia społ. opartego na tych zasadach; istotne było tu przekonanie chrześc., że wiara musi nieść konsekwencje prakt.; stąd często uważa się za skutek chrześcijaństwa np. działalność charytatywną, zniesienie niewolnictwa, uznanie godności kobiety, a nawet powstanie kapitalizmu w krajach protestanckich. Chrześcijaństwo było także bezpośrednią inspiracją dla powstawania wybitnych dzieł literatury, sztuk plast. i muzyki. 

ISLAM

Arabskie słowo Islam oznacza „poddanie się Bogu”. Obok chrześcijaństwa i judaizmu Islam stanowi jedną z trzech wielkich, uniwersalnych, objawionych oraz monoteistycznych religii świata Jego wyznawcy wierzą, że początek ich religii wywodzi się z objawień jakie otrzymał prorok Mahomet, który urodził się w Mekkce w 571r. Około 610r. miał pierwsze objawienie, potem drugie. Od tego momentu Mahomet głosi, że Bóg jest jeden, ludzi czeka sądny dzień i czeka ich kara za zło. Początek ery muzułmańskiej to dzień, gdy Mahomet uciekł z Mekki do Medyny. Zmienił działalność z religijnej na polityczną. Prowadzi kampanię walki z Mekyńczykami, z Żydami, co powoduje arabizację Islamu, zerwana zostaje współpraca z judaizmem i chrześcijaństwem. Mahomet umiera w 682r. po pielgrzymce do Mekki. Z Medyny wyrasta państwo Islam: Allah, najwyższa władza państwa, a Mahomet jego następcą. Święta księga Koran zawiera przepisy dot. wszystkich aspektów życia, składa się ze 144 sur. Wymienia 5 filarów Islamu: 1) wyznanie wiary „Nie ma Boga oprócz Boga Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem” 2) modlitwa (salat)5 razy dziennie, można odmówić w każdym czystym miejscu, zwykle w domu lub meczecie, najpierw myją dłonie, twarz, przedramiona, uszy, szyję, stopy, w meczecie modlą skłaniając się nisko ku ziemi, pory modlitw to: świt, południe, popołudnie, zmierzch, pierwsza połowa nocy 3) jałmużna (zakat)dla biednych i potrzebujących, przynajmniej raz w roku 4) post (saum) od świtu do zmierzchu, pozwala czł. Panować nad sobą i zbliżyć się do Boga 5) pielgrzymka (hadżdż) przynajmniej raz w życiu do Mekki. Największy grzech to odstępstwo od wiary. Islam reguluje całe życie muzułmańskie oparte na Koranie. Islam znaczy pokój, uległość, oddanie się woli Boga. Dżichat to staranie, walka wewnętrzna z własnymi przeciwieństwami, to również walka w obronie wiary.

RAMADAN - miesiąc postu 

4. ROZPAD JEDNOŚCI ORGANIZACYJNEJ  I IDEOWEJ ŚRÓDZIEMNO-MORSKIEGO KRĘGU KULTUROWEGO: ISLAM I JEGO OPOZYCJA IDEOWA I CYWILIZACYJNA

Do pierwszego załamania jedności śródziemnomorskiego kręgu kulturowego doszło w 395 r. Cesarz rzymski Teodozjusz dokonał podziału imperium miedzy swoich synów: Arkadiusza i Honoriusza. Starszy syn Arkadiusz otrzymał wschód,a młodszy zachód. Wg. koncepcji Teodozjusza ustanowienie dzielnic nie miało przekreślić jedności państwa. Obaj bracia winni byli występować wspólnie w imieniu niepodzielnego cesarstwa i odgrywać role regentów rządzących dwiema częściami jednego państwa. Ta koncepcja legła w gruzach, ponieważ synowie cesarza, w momencie obejmowania rządów byli nieletni, Teodozjusz wyznaczył dla niech opiekunów, którzy rywalizując o władzę doprowadzili do takiego zaostrzenia stosunków miedzy wschodem i zachodem, że jedność stała się praktycznie pobożnym życzeniem.

W VI w Arabii dochodzi do głosu Mahomet. Obserwacje z podróży i przedsmak inny6ch religii świata obudziły w niechęć do zreformowania stosunków panujących wśród Arabów i powrotu do religii Abrahama. Rozważania religijne doprowadziły do powstania monoteistycznej koncepcji religijnej. Fundamentem stała się wiara w jednego Boga, Allacha, w którego rękach pozostaje los i przeznaczenie czł. Obowiązkiem człowieka jest całkowite poddanie się woli bożej /islam/. Mahomet dopuszczał istnienie aniołów i proroków. Siebie samego uważał za największego proroka. Nauka głoszona przez Mahometa spotkała się ze sceptycyzmem głównie Wśród bogatych kupców Mekki. W obawie o własne bezpieczeństwo w 622r.udaje się do Jatribu- zamieszkałego przez ludność zajmującą się rolnictwem. Dzięki wzrastającej grupie wyznawców. Tworzy grupę religijna. Jatrib uzyskuje nowa nazwę - na miasto proroka- Medynę. Dzięki zdolnościom organizacyjnym, grono ślepo wierzących i fanatycznie mu oddanych wyznawców poszerza silę M. rozszerza swoje wpływy poza granice, Medyny. W 630 r. podejmuje otwarta walkę z Mekką, która przed kilkoma laty nie przychylnie ustosunkowała się do jego religii. Mekka skapitulowała a po śmierci Mahometa w 632 wszystkie plemiona arabskie wchodziły w skład państwa teokratycznego. 

5. ROZPAD JEDNOŚCI ORGANIZACYJNEJ I IDEOWEJ ŚRÓDZIEMNO-MORSKIEGO KRĘGU KULTUROWEGO W OKRESIE REFORMACJI I SKUTKI TEGO ZJAWISKA DLA EUROPY „ŁACIŃSKIEJ”.

Kościół katolicki stanowił w średniowieczu podstawę ustroju feudalnego głoszona, że zbawienie duszy zależy wyłącznie od Kościoła, który został obdarzony prawem przekazywania łaski bożej poprzez sakramenty. Sprzeciwił się temu ruch reformacyjny był to ruch religijny i społeczny w XVI w., mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on reakcją na zjawiska, które miały miejsce w Kościele katolickim- w hierarchii kościelnej i papiestwie W wyniku reformacji wyłoniły się nowe odłamy chrześcijaństwa:1) LUTERANIZM-!517jego twórcą był M Luter, zaś podstawą Pismo Święte(dozwolona własna interpretacja), dwa sakramenty(komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie Psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). 2) ANGLIKANIZM -1534, jego twórcą był Henryk VIII na skutek buntu przeciw papieżowi, który odmówił udzielenia pierwszego rozwodu. Henryk VIII rozwiązał zakony,  znacjonalizował dobra kościelne, zniósł przymusowy celibat duchownych. Wprowadził liturgię w języku angielskim oraz komunię pod dwiema postaciami. 3)Kalwinizm-1541, jego twórcą był J.  Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie (teoria predystynacji). Proste cnotliwe życie, powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały zapewnić zbawienie. Gmina Kalwińska miała charakter demokratyczny (seniorzy, pastorzy). W Niemczech i ogólnie w środkowej Europie co najmniej od II poł. XIV w. rozwijały się, pod wpływem idei Wyclifa a następnie Husa, dyskusje o potrzebie reformy Kościoła, powszechne było też przekonanie o zepsuciu jego elit w szczególności dworu papieskiego. Główne żądania reformatorów dotyczyły: przyjmowania komunii świętej w dwóch postaciach, zniesienia celibatu duchownych i rezygnacji Kościoła z posiadania majątku. Przyczyną bezpośrednią było rozpowszechnienie tez Marcina Lutra dotyczących odpustów.      W czasie, gdy na zachodzie Europy reformacja napotykała przeszkody, w  Polsce zaczęły pojawiać się nurty tegoż ruchu. Choć Polska nie była państwem jednolitym etnicznie i religijnie, kościół katolicki miał tu ogromne wpływy. Polska była krajemtolerancyjnym. Jako pierwszy pojawił się luteranizm - mniej więcej w latach dwudziestych XVIw., który zyskał zwolenników głównie wśród niemieckiej ludności miast Prus Królewskich, Wielkopolski i Ślaska. Duże i znaczące ośrodki gospodarcze, jak chociażby Gdańsk, Toruń czy Elbląg, uzyskały od króla Polski Zygmunta II Augusta rozszerzenie przyznanej im wcześniej autonomii również i na sprawy wyznaniowe. W latach późniejszych kalwinizm stawał się coraz popularniejszy wśród polskiej szlachty, tym bardziej, że przyznawał świeckim patronom decydujący wpływ na sprawy kościelne.Za ruchem reformacyjnym (także w jego luterańskiej odmianie) opowiedziała się zaledwie szósta część tego stanu; była to jednak elita szlachecka, kształcona na obcych uniwersytetach i przodująca w walce o egzekucję dóbr i egzekucję praw - ruchu wymierzonego zarówno w magnaterię świecką, jak i duchowną. Elita szlachecka domagała się udziału księży w podatkach na rzecz obrony państwa, zniesienia sądownictwa duchownego nad świeckimi, likwidacji dziesięcin. Sukcesy ruchów reformacyjnych w Polsce zbiegły się z rozwojem przywilejów szlachty, do których zaczęto zaliczać także prawo wyznawania przez nią dowolnie obranej religii. Ostateczną jego akceptację uzyskano w akcie konferencji Warszaw. w roku 1573..Pod osłoną szlacheckich oraz magnackich protektorów powstawały protestanckie szkoły, zbory i drukarnie. Spośród innych odłamów protestantyzmu w Polsce pojawili się anabaptyści- zwani ówcześnie menonitami, a po 1548 w Wielkopolsce zaczęli osiadać wypędzeni z ojczyzny bracia czescy. Na tle konfliktów dogmatycznych i społecznych doszło w latach 1562-1565 do rozłamu wśród zwolenników kalwinizmu. Pod wpływem ideologii włoskich antyrynitarzy, głównie Fausta Sycona, powstał Kościół braci polskich (przez przeciwników zwani arianami), za którymi opowiedziała się znaczna część intelektualnej elity protestantyzmu. 

6. POCZĄTKI NAUKI I JEJ FAZY ROZWOJU (W ZAKRESIE ZAINTERESOWAŃ I ZNOSZENIAE OGRANICZEŃ)W KOLEJNYCH EPOKACH.

już ludzie pierwotni wykorzystywali swoje umiejętności, które wyróżniały  ich od zwierząt które posługują się jedynie instynktem. Wiedza umożliwiała greką i rzymianom budowę miast, piramid. Jednak, gdy ludzie z uzyskanej wiedzy zaczynają tworzyć definicje one zaczynają przekształcać się w naukę. Około 530-525r.p.n.e. w miastach jońskich głównie w Efezie i Milecie pojawiają się filozofowie, którzy zajmują się światem przyrody, powstają pierwsze twierdzenia matematyczne, geometryczne i astronomiczne. Jońska filozofia przyrody zajmowała się wyjaśnieniem świata za pomocą zjawisk naturalnych. Jej twórcą był Tales z Miletu, który uważał iż wszystko co istnieje jest dzięki wodzie. W średniowieczu nastąpiło rozpowszechnianie się łaciny a wraz z tym powstawało wiele książek opisujących między innymi żywoty świętych. Rozwój nauki odbywał się w klasztorach, gdzie powstawały pierwsze podręczniki dotyczące chirurgii czy sekcji zwłok. Bardzo często doświadczeni naukowe traktowane były jako czary. Odrodzenie przynosi wielki rozwój czy tzw. Rewolucje naukową, która mieści się w obrębie natury człowieka, matematyki, fizyki czy astronomii jednak twierdzenia często nie sprawdzały się z istniejącymi ideami. Kartezjusz twierdził, że ściśle naukowe i pewne jest tylko to, co da się wywieść wprost z rozważań abstrakcyno- logicznych, a więc "dobra filozofia" matematyka i logika. Pozostałe działy wiedzy stają się tym bardziej naukowe, im bardziej korzystają z dokonań nauk abstrakcyjno-logicznych. Poglądy Galileusza czy Kopernika ukazywały, że postęp nauki technicznej powinien odbywać się na drodze doświadczeń i wniosków. W  epoce tej można spotkać wielu przeciwników wiedzy dedukcyjnej i odwołującej się do aksjomatów.  Empirycy brytyjscy na czele z Lockiem twierdzili, że naukowa jest tylko ta wiedza, która została potwierdzona eksperymentalnie, a wszystko czego się nie da dowieść w ten sposób jest tylko czystą spekulacją. I. Kant zauważył, że ani same zbiory faktów potwierdzonych eksperymentalnie, ani rozważania czysto spekulacyjne nie prowadzą zazwyczaj do rzetelnej, użytecznej wiedzy. Badając drogi postępowania najsławniejszych fizyków swoich czasów, stwierdził on, że prawdziwym źródłem wiedzy naukowej jest stosowanie odpowiedniej metody polegającej na świadomym, początkowo czysto spekulacyjnym tworzeniu spójnych logicznie hipotez, a dopiero później weryfikowanie ich drogą empiryczną. Same fakty empiryczne są tylko zbiorami takich faktów i nic z nich dla nas nie wynika. Dopiero dobra teoria jest w stanie zrobić z nich użytek. Weryfikacja empiryczna hipotez jest jednak niezbędna do odrzucania błędnych teorii i nie można się bez niej obejść, gdyż spójnych logicznie hipotez można tworzyć nieskończoną liczbę. Tak,  więc wiedza naukowa to dobra teoria + jej empiryczne potwierdzenie. Utylitaryści amerykańscy twierdzili z kolei, że o tym, czy dana teoria jest naukowa czy nie decyduje jej użyteczność. Jeśli stosowanie jakiejś teorii w praktyce daje pozytywne rezultaty (na przykład silnik zbudowany z uwzględnieniem drugiej zasady termodynamiki działa), to znaczy, że teoria jest dobra i naukowa niezależnie od tego, jaka jest jej struktura i w jaki sposób udało się do niej dojść. Pozytywiści logiczni uściślili poglądy Kanta tworząc pojęcie weryfikacji teorii. U jego podstaw legło przekonanie, że teoria czy pogląd mogą zostać uznane za naukowe, jeśli wypowiadają jakąś prawdę o rzeczywistości, która może znaleźć potwierdzenie w doświadczeniu. Treści nienaukowe zaś, to takie, które są niezależne od doświadczenia. Tym samym utworzono program uporządkowania nauki postulujący usunięcie z niej wszystkich treści mówiących nie o doświadczeniu i rzeczywistości, lecz konstrukcjach np. o konstrukcjach teoretycznych.. Popper krytykując pozytywizm logiczny doprowadził do próby budowy innych kryteriów naukowości. Uważał, że jeśli teoria jest zbudowana tak, że nie da się wymyślić żadnego eksperymentu, który by ją obalił, to nie jest naukowa. 

7. MECENAT I JEGO FORMY W DZIEJACH KULTURY ŚRÓDZIEMNO-MORSKIEJ

W znaczeniu węższym opieka nad artystami i twórczością artystyczną, sprawowana przez fundatorów, kolekcjonerów, znawców, miłośników sztuki. W znaczeniu szerszym - wszelka, zarówno indywidualna i prywatna  jak i zbiorowa i instytucjonalna działalność fundacyjna i różne formy finansowania sztuki. Podstawą mecenatu jest autonomia wewnętrzna w sferze wyrażania i przekazu.

Termin wywodzi się od imienia Caiusa Cilniusa Mecenasa, rzymskiego polityka, opiekuna pisarzy, poetów rzymskich, chociaż sama instytucja mecenatu była już znana w starożytnej Grecji (mecenat Peryklesa w Atenach). Mecenas był przyjacielem i doradcą cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta. Otaczał opieką i wspomagał materialnie najwybitniejszych poetów rzymskich: Ovidiusza, Horacego, Wirgiliusza ,nie narzucając im formy wyrażania i przekazu. Notabene Wirgiliusz i Horacy otrzymali od Gajusza Mecenasa ziemskie posiadłości.

W średniowieczu mecenat artystyczny sprawował Kościół oraz władcy- cesarze, królowie i książęta. Bujny rozkwit mecenatu nastąpił w okresie renesansu, zwłaszcza we Włoszech, służąc do utrwalenia sławy i chwały mecenasów, przyczyniając się także do wyzwolenia artysty z krępujących go więzów cechowych i podnosząc rangę do roli samodzielnego twórcy (m.in. mecenat Medyceuszów we Florencji, Sforzów w Mediolanie, papieży Juliusza II i Leona X w Rzymie, mecenat Republiki Weneckiej)W okresie baroku i klasycyzmu rozwinął się mecenat królewski(mecenat centralistyczno-absolutystyczny Ludwika XIV)

W Polsce mecenat zapoczątkowali ostatni Jagiellonowie, a rozwinęli go Wazowie. Najbardziej wyróżni się mecenat Władysława IV Wazy nad teatrem operowym. Wybitnym mecenasem był też Jan III Sobieski, a najbardziej konsekwentny rozwinął Stanisław August Poniatowski, dążąc m.in. do stworzenia zespołu artystów narodowych. S.A. Poniatowski był mecenasem sztuki i literatury. Otaczał opieką artystów, poetów, uczonych, wspomagał ich materialnie, zapraszał na słynne obiady czwartkowe, które gromadziły najwybitniejszych przedstawicieli ówczesnej literatury i nauki.Za przykładem, królewskim mecenat artystyczny uprawiali niektórzy możnowładcy świeccy Zamoyscy, Braniccy, Czartoryscy, episkopat, czołowe kongregacje zakonne i władze municypalne najbogatszych miast (Gdańsk w XVII w.)

W XIX w mecenat uległ przekształceniu, stając się także domeną instytucji społ.(np. towarzystw naukowych) W państwach totalitarnych mecenasem było państwo, które roztaczało opiekę i kontrolę na twórczością artystyczną oraz zajmowało się jej rozpowszechnianiem wśród odbiorców. Obecnie wraz ze zmianą roli państwa, jako gł. Dotąd mecenasa sztuki, inicjatywę w tej dziedzinie przejmują innego rodzaju instytucje prywatne i społeczne oraz organizacje (np. fundacje) 

8. POLSKA „KRAJ BEZ STOSÓW”. DZIEJE TOLERANCJI.

Dzieje tolerancji wiążą się z reformacją i następująca po niej kontrreformacją, która miała miejsce w XVI w całej Europie.

Reformacja - ruch religijny i społeczny, w XVI wieku mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on natychmiastową reakcją na zjawiska, które miały miejsce w Kościele katolickim - w hierarchii kościelnej i w papiestwie. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku - ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.

W wyniku reformacji wyłoniły się nowe odłamy chrześcijaństwa:

• luteranizm - 1517, jego twórcą był Marcin Luter, zaś podstawą Pismo Święte (dozwolona własna interpretacja), dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty (co przysporzyło mu wielu potężnych przeciwników w postaci np. Inkwizycji). Zniósł również celibat, który w Kościele Katolickim przestał być przestrzegany (większość księży prowadziła dość rozpustne życie i posiadała wielu nieślubnych potomków).

• anglikanizm - 1534, jego twórcą był Henryk VIII, rozwiązał zakony, znacjonalizował dobra kościelne, zniósł przymusowy celibat duchownych. Wprowadził liturgię w języku angielskim oraz komunię pod dwiema postaciami.

• kalwinizm - 1536, jego twórcą był Jan Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie (teoria predestynacji). Proste, cnotliwe życie, powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały zapewnić zbawienie. Gmina kalwińska miała charakter demokratyczny (seniorzy, pastorzy).

nowożytny antytrynitaryzm - 1562, jego twórcami byli m.in. Miguel Servet i Faust Socyn. Negował istnienie Trójcy Świętej oraz boskość Jezusa, jako sprzeczne z logiką oraz z przekazem biblijnym. Szczególną rolę w tym nurcie odegrali bracia polscy (tzw. arianie), którzy stworzyli filozofię religii i naukę społeczną, znacznie wyprzedzającą epokę.

husytyzm - ruch religijny i polityczny uczniów i zwolenników czeskiego reformatora religijnego Jana Husa, istniejący na przełomie XIV i XV wieku. Podstawowe założenia tej doktryny to: odrzucenie politycznej władzy oraz autorytetu papieży, krytyka dogmatów o sakramentach i łasce, odrzucenie niektórych obrzędów i ceremonii.

W XVI w., w okresie kontrreformacji, stosunkowo niedawno powstałe wyznania protestanckie, były zwalczane przez Kościół katolicki. Na terenach Europy zachodniej, innowiercy byli prześladowani przez Świętą Inkwizycję, z heretykami rozprawiano się bardzo brutalnie, dochodziło najczęściej do palenia na stosie i konfiskaty majątku. Protestanci, chcąc swobodnie wyznawać swoją religię, musieli szukać schronienia w bardziej tolerancyjnych państwach europejskich. Takim państwem okazała się Polska.

XVI wieczna Polska była krajem bardzo zróżnicowanym etnicznie i wyznaniowo. istniało wiele religii, m.in.: rzymsko-katolicka, protestancka, prawosławna, islam, mistycyzm, judaizm i grekokatolicka (unicka). Spowodowane było to faktem, iż ziemie Korony i Litwy zamieszkiwało wiele narodów. Wśród nich byli: Polacy (50%), Litwini (10%), Niemcy, Rusini, Tatarzy, Żydzi, Ormianie, Anglicy, Szkoci, Grecy, Persowie, Francuzi, Włosi, Holendrzy i wiele innych. W Rzeczpospolitej Reformacja nie odniosła tak wielkich efektów jak to się działo w Niemczech. Większość ludności nadal zostawała przy wierze katolickiej. Nawet ci, którzy początkowo zjednali się z wyznawcami kalwinizmu, po jakimś czasie powracali do pierwotnej wiary. Dlatego też i kontrreformacja w Polsce odbyła się bez większych wyczynów. Spowodowana była głównie przez jezuitów, a w szczególności przez Piotra Skargę, kaznodzieja, który potępiał arian i protestantów, opublikował "Żywoty świętych" i "Kazania sejmowe". W drugim dziele krytykował ówczesny ustrój państwa. Ważną osobą reformacji w Polsce był biskup warmiński kardynał Stanisław Hozjusz, który opracował zasady dogmatyki katolickiej. Dzieło doczekało się trzydziestu dziewięciu wydań i przekładów na języki obce, a jej autor był kandydatem na papieża. Na szczególne uznanie zasługuje także Jan Łaski, który podjął próbę zjednoczenia wszystkich wyznań w Polsce w jeden Kościół narodowy.

Po wystąpieniu Lutra, Zygmunt I Stary, próbował nie dopuścić do reformacji na ziemiach polskich, wydał w tej sprawie wiele dekretów. Nie były one jednak przestrzegane, gdyż z punktu widzenia szlachty, były one sprzeczne z konstytucją nihil novi, z przyjętym przez nią zrozumieniem wolności. Nawet pierwsze konflikty pomiędzy duchowieństwem a protestantami, znalazły swój finał na forum sejmu. Wtedy zarówno posłowie, jak i senatorowie świeccy uznali, że wybór wyznanie należy do sfery wolności, w którą nikt nie może ingerować. W roku 1552 ustąpili pod naciskiem i zawiesili sądownictwo w sprawach o herezję. Do umocnienia wielowyznaniowości przyczynił się w pewien sposób również Kościół katolicki, gdy w 1564 roku sprzeciwił się wygnaniu arian jako przeciwników dogmatu o Trójcy Świętej. Z taką inicjatywą wystąpili przedstawiciele pozostałych wyznań reformowanych. Jednak kardynał Hozjusz, najwyższy autorytet teologiczny w Polsce, uważał, że potępienie tylko jednego odłamu reformacji umocni pozostałe. Współżycie różnych religii było również, niewątpliwie, mimo że był katolikiem, zasługą Zygmunta II Augusta, któremu przypisuje się słowa, że nie chce być królem ludzkich sumień. W jego imieniu podkanclerzy Myszkowski mówił też na sejmie: "Rozumienie różne pisma niechaj miłości nie targa między nami". Po śmierci ostatniego Jagiellona, dużą rolę utrzymaniu tolerancji odegrała szlachta, która ogólnie sprawy religii traktowała dość swobodnie. Świadczyć mogą o tym częste zmiany wyznania, wśród tego stanu. W roku 1570 przedstawiciele Lutra, braci czeskich i kalwinów, podpisali tzw. Ugodę sandomierską. Miała ona gwarantować ułatwienie współpracy i zapobieżenie sporom pomiędzy tymi wyznaniami. Ugoda ta była przejawem jednoczenia się religii protestanckich w Polsce. Kolejnym dokumentem, który świadczy również o mądrości szlacheckiego społeczeństwa, jest Akt konfederacji warszawskiej, uchwalonej w 1573 roku, w okresie bezkrólewia. Akt gwarantował tolerancję religijną i potwierdzał równouprawnienia polityczne różnowierców. Na początku był desygnowany tylko przez posłów, później został dodany do artykułów henrykowskich. Zapis ten świadczy o tym, że innowiercy w Polsce mogli się cieszyć nie tylko swobodą wyznaniową, ale również najwyższymi prawami. Konsekwencji tak dużej swobody wyznaniowej było kilka. Protestanci wywarli duży wpływ na kulturę polską, a szczególnie na szkolnictwo. Wszystkie odłamy reformacji przywiązywały dużą wagę do wykształcenia i wychowania kolejnych pokoleń wyznawców. Własne szkolnictwo było dla nich wręcz konieczne do pełnego uniezależnienia się od Kościoła katolickiego. Protestanci starali się o powołanie do życia szkól średnich, wzorowanych na zachodnioeuropejskich gimnazjach, w których poziom nauczania dorównywał uniwersyteckiemu. Powstały gimnazja luterańskie, kalwińskie i braci czeskich. Arianie zaś przenieśli organizacyjne i intelektualne życie do Rakowa. Od początku XVII w. funkcjonowało tan gimnazjum o światowym poziomie i znaczeniu, zwane Akademią Rakowską lub nawet Sarmackimi Atenami. Wzajemna rywalizacja szkół różnowierczych, a także rywalizacja, ze szkolnictwem katolickim, szczególnie jezuickim, sprawiała, że starały się one pozyskać jak najlepszych nauczycieli i uzyskać jak najlepszy poziom nauczania.
Istniał jednak też negatywny wpływ na kulturę, który przejawiał się głównie w zamienianiu kościołów na zbory protestanckie. Wiązało się to prawie zawsze z niszczeniem obiektów kultu, takich jak obrazy i posągi. Protestanci szczególnie haniebnie zapisali się w historii podczas potopu szwedzkiego. Ich zachowanie można nazwać zdradą, narodu, który ich przyjął i zagwarantował swobodę wyznania. Arianie w czasie najazdu, przekazywali wrogowi informacje niekorzystne dla sprawy Polskiej. Okazali się zdrajcami i kolaborantami. Spotkała ich za to wysoka kara, zostali, bowiem skazani, wyrokiem sejmu z 1568 r., na banicję, alternatywą była tylko konwersja. Podobnie zachowali się bracia czescy, ze swoim przywódcą duchowym, Janem Amosem Komenskym, który najpierw poparł najeźdźcę, a potem jeszcze nazywał, w Europie Zachodniej, Rzeczpospolitą krajem katolickich fanatyków. Również układ w Radnot - pierwszy projekt rozbioru państwa polsko- litewskiego, podpisali protestanccy władcy.

9. DZIEJE POLSKIEJ DEMOKRACJI I PARLAMENTARYZMU NA TLE ROZWOJU DEMOKRACJI I PARLAMENTARYZMU EUROPEJSKIEGO.

DEMOKRACJA-(od greckiego "demos"- lud i "kratos"- władza) to ustrój polityczny, forma sprawowania władzy oparta na woli wszystkich obywateli państwa, którzy mają prawo do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym i do publicznego sprzeciwiania się rządzącym. Wyróżnia się d. Bezpośrednią i pośrednią. Z kolei PARLAMENTARYZM to w państwie demokratycznym system rządów, w którym według trójpodziału władzy(na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) parlament jako organ przedstawicielski wybierany w wolnych wyborach uchwala ustawy i sprawuje polityczną kontrolę nad rządem. Naczelny organ władzy wykonawczej (zwykle głowa państwa) ma prawo do rozwiązać parlament w przypadkach określonych w konstytucji oraz wetować ustawy. Natomiast zgodnością działań parlamentu z konstytucją zajmują się sądy. Początki demokracji sięgają starożytnych Aten, gdzie do głosu dopuszczeni byli tylko wolni mężczyźni powyżej osiemnastego roku życia, którego rodzice byli Ateńczykami. Mieli oni takie same prawa. Najważniejszymi obowiązkami obywateli były obowiązki wojskowe, finansowe, łożenie na państwo i udział w świętach religijnych państwa. Obywatel tracił swoje prawa gdy nie dbał o groby zmarłych lub o starych rodziców. Podstawowymi organami władzy było Zgromadzenie Ludowe i Rada Pięciuset. Sprawy sporne rozstrzygał sąd przysięgłych zwany heliają. Lud mógł oceniać urzędników. Tych, których uznano za zagrażającym demokracji skazywano na 10-letnią banicję (tzw. sąd skorupkowy - ostracyzm) Gwarancjami demokracji ateńskiej były: zasada wolności prze-mówień, zasada równości w zajmowaniu urzędów, dostępności do urzędów, zasada równości wszystkich wobec prawa. Zaś naczelnymi zasadami były: wolność, równość, harmonia, zgoda i praworządność. Po upadku potęgi antycznej Grecji, większe znaczenie zaczął nabierać Rzym, gdzie po upadku Etrusków władzę przejął lud. Właśnie tak Rzym stał się REPUBLIKĄ (łac. "res"- rzecz i "publicum"- wspólna).W rzymskiej republice społeczeństwo było podzielone na dwie grupy społeczne: patrycjuszy i plebejuszów. Ci pierwsi, najbogatsi, pochodzili z liczących się rodów, mieli więcej praw, także politycznych, ale to właśnie oni płacili podatki i byli zobowiązani do pełnienia służby wojskowej. Biedniejsi, plebejusze, nie mieli praw politycznych, ale traktowani byli jako ludność wolna. W republice rzymskiej funkcje królów zajęli dwaj konsulowie wybierani przez zgromadzenie na okres jednego roku. Do ich zadań należało kontrolowanie urzędników, zwoływanie zgromadzeń ludowych, pełnienie funkcji kapłańskich. Ich władzę jednak ograniczał senat składający się z 300 urzędników, kwestorzy zajmowali się finansami państwa, a cenzorzy kontrolowali prywatne życie, ich dochody, ale także ustalali listy wyborców, prowadzili spisy ludności i przydzielali ich do odpowiednich grup, prowadzili spis senatorów, funkcje sądownicze sprawo-wał pretor. Dostęp do urzędów mieli tylko najbogatsi, gdyż wiele przedsięwzięć sami musieli finansować ze swoich prywatnych funduszy. To jednak wzbudzało wielkie niezadowolenie wśród pozostałych, dyskryminowanych obywateli. Doprowadzili do powołania trybunału ludowego. Nie był to wprawdzie urzędnik ,ale miał prawo weta w tych sprawach, które godziły w interesy plebejuszy (sam był jednym z nich).Republika nie przetrwała jednak długo, panował ogólny rozgardiasz, a urzędnicy byli skorumpowani. Stałość w rządach nastała za panowania Juliusza Cezara.

Anglia: Demokrację zapoczątkowało wystąpienie mieszczaństwa, kleru i baronów przeciwko Janowi bez Ziemi. Domagali się oni utworzenia Rady Królewskiej złożonej z baronów. W 1215 r. król wydał Wielką Kartę Swobód, która ograniczyła władzę króla z zakresu sądownictwa i ustanowienia podatków. Zakazano wprowadzania nowych podatków bez wiedzy i zgody Wielkiej Rady oraz więzienia i karania osób wolnych bez wyroku sądowego. Potwierdzono, że lud ma prawo oporu wobec władcy, który rządzi niesprawiedliwie i zapomina o co poniektórych przywilejach. W 1264 roku doszło do kolejnego konfliktu na płaszczyźnie król - poddani. Tym razem słaby król musiał zgodzić się na zwołanie obrad, podczas których mogli być obecni przedstawiciele chłopstwa i rycerstwa. Właśnie w ten sposób ukształtował się pierwszy w historii Anglii parlament. Zajmował się odtąd ważnymi sprawami państwowymi i miał wielkie znaczenie na sposób rządzenia króla i na wszelkie reformy przez niego zaproponowane. Głównym jednak jego zadaniem było zajmowanie się podatkami, które odtąd ustanawiał. Z czasem jego władza, jak i liczebność, się rozszerzyła i został podzielony na dwie części: Izbę Lordów oraz Izbę Gmin.

Francja: w 1789 r. wprowadzono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, która  wprowadziła prawa osobiste, polityczne, religijne, gospodarcze i prawa obywatelskie.

Polska: Do Polski demokracja dotarła dopiero w połowie XV wieku, gdy rycerstwo przemieniło się w szlachtę, która miała specjalne prawa, zwane przywilejami, ponieważ była praktycznie jedyną liczącą się w Polsce społecznością. Kolejni królowie zaczęli nadawać szlachcie nowe przywileje, chcąc uzyskać jej wsparcie czy zgodę w ważnych momentach dziejowych. Wkrótce okazało się, że szlachta może nawet zakwestionować słuszność decyzji króla, czy ja zablokować. W ten sposób szlachta stała się jedyną grupą posiadającą prawa i decydującą o prawach w państwie. Ustrój jaki wytworzył się wówczas nazywamy demokracją szlachecką. Do najważniej-szych przywilejów szlacheckich należą: 1374r.- Koszyce, Ludwik, Szlachta została zwolniona z większości danin i podatków na rzecz państwa z wyjątkiem dwóch groszy z łanu chłopskiego; 1430,1433,Jedlina, Kraków, Władysław Jagiełło, Król zobowiązał się, że żaden szlachcic nie może być więziony bez wyroku sądowego;1454, Nieszawa, Cerekwica, Kazimierz Jagiellończyk, Bez zgody szlachty nie mogły być odtąd ustanowione nowe prawa i podatki. Zgody szlachty wymagało także powoływanie jej pod broń (pospolite ruszenie); 1496,Piotrków,Jan Olbracht, Szlachtę zwolniono z opłat celnych. Dla niej została zastrzeżona większość urzędów w państwie. Mieszczanie nie mogli nabywać dóbr ziemskich. Ceny na towary miejskie ustalali urzędnicy szlacheccy. Chłopi bez zgody pana nie mogli wyprowadzić się ze wsi. Tylko jeden syn chłopski mógł opuścić wieś w ciągu roku; 1505, Radom, Aleksander Jagiellończyk, Nihil novi - "nic nowego". Król nie mógł wydać ustaw bez zgody senatu i izby poselskiej. Król nie mógł wprowadzić żadnych zmian w przywilejach i prawach szlachty bez zgody izby poselskiej. Pod koniec XV wieku ukształtowały się organy władzy w państwie: był to Sejm Walny, czyli ogólnokrajowy. W czasie jego obrad uczestniczyli posłowie wybierani przez sejmiki ziemskie jako przedstawiciele danej ziemi. Gromadzili się oni w tak zwanej Izbie Poselskiej. W skład sejmu walnego wchodził także senat. Byli to członkowie dawnej rady królewskiej (arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, kanclerz, podkanclerzy, marszałek, podskarbi i inni).Do senatu nie było wyborów, a jego członkiem zostawało się tylko ze względu na zajmowane przez siebie stanowisko. W 1572 roku, gdy już wygasła dynastia Jagiellonów przed szlachtą stanął poważny problem wybrania nowego władcy. Uchwalono, że każdy kolejny władca będzie wybierany według zasad wolnej elekcji. Podstawową różnicą pomiędzy demokracją szlachecką a znanymi nam już formami demokracji ateńskiej bądź rzymskiej, był fakt, iż w Polsce nie wola większości, ale zgoda wszystkich decydowała o podjęciu jakiejś uchwały. Każdy bowiem z posłów miał prawo wyrażenia otwarte-go sprzeciwu zwanego "liberum veto". Mimo iż demokracja ma ponad dwa tysiące lat, nadal pozostaje ustrojem niedoskonałym. Już w starożytnym Rzymie przecież pod koniec republiki kwitła korupcja, co spowodowało koniec republiki i wielki polityczny chaos w kraju. We współczesnej Polsce afera korupcyjna goni aferę. Ludzie nie chcą mieszać się do życia politycznego, uważają, ze to nie ich sprawa. 

10. RZECZYPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW. GENEZA I CHARAKTER FUNKCJONOWANIA KRAJU O WIELKIM ZRÓZNICOWANIU ETNICZNYM I RELIGIJNYM.

Rzeczpospolita Obojga Narodów - państwo federacyjne złożone z Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1569-1795 na mocy unii lubelskiej. Po ostatnim III rozbiorze w 1795 roku polsko-litewskie królestwo przestało istnieć. 
Propozycja zmiany charakteru unii realnej została wysunięta przez Zygmunta Augusta na sejmie w Lublinie. Panowie litewscy i magnaci wielokrotnie próbowali zerwać sejm, wielu wyjechało z miasta. Po upływie trzech miesięcy doszło pod podpisania unii realnej (1 lipca 1569). Na jej mocy do Korony zostały włączone ziemie południowo-zachodnie państwa litewskiego (część Kijowszczyzny, Wołynia, Podola, Podlasia). Wspólne stały się : polityka wewnętrzna i zewnętrzna, sejm, moneta. Oddzielne były: skarb, sądownictwo, urzędy, wojsko. Wzmocniła się pozycja szlachty litewskiej, wzrosło osadnictwo na wschodzie, uregulowana została sytuacja prawa i ustrojowa Litwy i Polski. 
Od zwarcia unii lubelskiej państwo polsko-litewskie zaczęto nazywać Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wbrew utrwalonemu poglądowi, nie chodzi tu o dwa narody (polski i litewski) w rozumieniu wspólnoty etnicznej, lecz o narody polityczne - wspólnoty szlachty zamieszkującej Koronę Polską i Wielkie Księstwo Litewskie, bez wewnętrznego ich różnicowania pod względem etnicznym, wyznaniowym czy jakimkolwiek innym. Rzeczpospolita (łac. res publica) to "rzecz (sprawa) wspólna" lub w bardziej literackim przekładzie - "wspólne dobro". Budowanie w XIX i XX wieku poczucia odrębności narodowej w opozycji do tradycji wieloetnicznej Rzeczypospolitej zaciążyło nad jej oceną. Podkreślano tu rolę polonizacji jako procesu, który groził w konsekwencji rozpuszczeniu się etnosów litewskiego i ruskiego w polskim. Warto podkreślić, że przedrozbiorowa wieloetniczna Rzeczypospolita niosła ze sobą wartości, które pozwoliły jej przetrwać ponad cztery stulecia. 
Pamiętajmy, że oba podmioty unii Korony i Wielkiego Księstwa przed połączeniem się unią personalną w 1386 roku miały za sobą doświadczenie wieloetniczności. Od czasów Bolesława Chrobrego, po wcieleniu Grodów Czerwieńskich, pod władzą Piastów znalazły się ziemie zamieszkane przez ludność ruską. Natomiast na olbrzymich przestrzeniach państwa litewskiego, a może raczej litewsko-ruskiego, egzystowały obok siebie dwa wielkie narody. W XIV wieku litewscy władcy, korzystając z chaosu panującego na olbrzymich połaciach ziem ruskich po cofnięciu się wielkiego historycznego "lodowca", jakim było panowanie tatarskie, podporządkowali je swej zwierzchności. Był to obszar rozciągający się od Nowogródka na północy, aż po Morze Czarne na południu. Pod panowaniem pogańskich Litwinów znalazła się również kolebka państwowości ruskiej Ruś Kijowska. Paradoksalnie, Litwini stali się jednocześnie mniejszości we własnym państwie: ludność rdzennie litewska stanowiła nie więcej niż 20 proc. mieszkańców Wielkiego Księstwa. Zwycięzcy zostali "podbici" przed pokonanych. Nie mając możliwości sprawowania bezpośrednich rządów w olbrzymim terytorium ruskim, Litwini nie usuwali rządzących lokalnych książąt ruskich, zadawalając się jedynie, nierzadko dość iluzoryczną, zwierzchnością. Szybko chrześcijańscy książęta ruscy weszli w skład elit rządzących Wielkiego Księstwa. Za zbliżeniem litewskich i ruskich elit politycznych postępowało zruszczenie litewskiej struktury państwowej, np. poprzez przejmowanie ruskich rozwiązań ustrojowych. Język litewski, który nie znalazł jeszcze swego wyrazu w piśmie, był wypierany przez język ruski. Cyrylicą zaczęto posługiwać się w kancelarii wielkoksiążęcej przy sporządzaniu dokumentów. Również w języku ruskim spisywano pierwsze litewskie utwory literackie - latopisy, czyli roczniki historyczne. Ostatecznie język ruski stał się państwowym językiem Wielkiego Księstwa, i pozostał nim przez stulecia.  
Interesujące, jak potoczyłyby się losy społeczności litewskiej, gdyby nie unia krewska i przyjęcie przez pogańskich Litwinów chrześcijaństwa w jego zachodnim wydaniu, a co za tym idzie kultury łacińskiego Zachodu. Z pewności zahamowało to proces ruszczenia litewskich elit. 
Wspólnota Korony i Wielkiego Księstwa nie miała charakteru utylitarnego: została powołana w konkretnej sytuacji politycznej, dla realizacji konkretnych celów. Unia zawiązana w Krewie w 1385 roku miała na jeden cel - walkę z wspólnym wrogiem - zakonem krzyżackim. Po zażegnaniu niebezpieczeństwa z północy państwu polsko-litewskiemu przyszło się zmagać z nowymi zagrożeniami, tym razem za wschodnią i południową granicą. Na wschodzie wyrosła potęga Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, które zawdzięczało rozwój terytorialny, podobnie jak Wielkie Księstwo Litewskie, rozpadowi Ordy. Wkrótce podstawowym założeniem polityki moskiewskiej stała się idea zebrania "wszystkich ziem ruskich". "Wszystkich", a więc również tych, które pozostawały w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Prowadziło to do nieuchronnej konfrontacji Moskwy i Wilna. Walki o ziemie ruskie rozpoczęły się w końcu XV wieku i na dobrą sprawę ich ostatnim akordem były zabory. Na domiar złego Wielkiemu Księstwu przyszło się jednocześnie zmagać z zagrożeniem tureckim na południowym pograniczu.  
Litwa nie była w stanie obronić się przed zakusami Rosji i Turcji. Olbrzymie pod względem terytorialnym Wielkie Księstwo było słabo zaludnione. Brakowało ludzi i środków, by odpowiednio "opatrzyć" granice: w wypadku wielkiego najazdu, moskiewskiego, lub - Litwa nie mogła wystawić odpowiednio licznej siły zbrojnej. Wielkie Księstwo było więc skazanie na pomoc Korony. Ta pomoc przynosiła różne owoce. Z jednej strony dzięki współ-działaniu Korony i Wielkiego Księstwa udało się zatrzymać na dziesięciolecia moskiewską ekspansję na Zachód. Wspólną zdobyczą były Inflanty - lenno całej Rzeczypospolitej. Inną wszakże konsekwencją była inkorporacja Wołynia i Podola do Korony. Tamtejsza szlachta czuła się mocniej związana z Polską niż położoną na daleko na północy Litwą właściwą. Z Koroną, przede wszystkim z Rusią Koronną, łączyła Wołyń i Podole wspólna obrona przez czambułami tatarskimi i tureckimi. Z przywołanej perspektywy wileńskiego Wzgórza Zamkowego elitom litewskim bliższe wydawało się zagrożenie moskiewskie. Nie dziwi więc ciążenie przyłączonych ziem do Korony.  
Rzeczpospolita Była także wspólnotą narodu politycznego, czyli szlachty z obu jej członów. Ta rycersko-szlachecka wspólnota pojawiła się już u zarania unii polsko-litewskiej. Podczas odnowienia unii w Horodle (1413) polskie rody rycerskie przyjęły do swych herbów rody litewskie. W myśl prawa średniowiecznego ten akt rozciągał na Litwinów takie same prawa i przywileje, jakimi cieszyły się polskie rody rycerskie. Zasięg akcji był jednak ograniczony wyłącznie do tej części elity Wielkiego Księstwa, która przyjęła chrzest w obrządku łacińskim. Adopcja herbowa nie objęła rodów ruskich, które również należały wspólnoty chrześcijańskiej, tyle że we wschodnim, prawosławnym wydaniu. Oznaczało to, że Rusini nie zaznali dobrodziejstw wynikających z przynależności do stanu rycerskiego. Kwestie religijne, a także łączące się z tym spory o status oraz rolę ruskich książąt i możnych, doprowadziły do głębokich podziałów wewnątrz Wielkiego Księstwa. Do najgroźniejszego kryzysu na tym tle doszło w latach trzydziestych XV wieku, kiedy Wielkie Księstwo rozpadło się na dwie, toczące ze sobą wojnę, części: litewską i katolicką północ oraz ruskie i prawosławne południe. Po-działy zasypano dopiero w początkach XVI wieku, gdy również elita ruska uzyskała prawa i przywileje szlachty litewskiej. Gdy masy szlacheckie, czyli szlachta drobna i średnia, czuły się zagrożone, spory i podziały religijne schodziły na dalszy plan.  
Stan szlachecki dostrzegał dwóch wrogów "złotej wolności" - władcę i możnowładztwo. Pierwszego szlachta oskarżała o dążenie do wprowadzenia rządów absolutystycznych. Natomiast magnateria była postrzegana jako grupa oligarchów dążących do skupienia władzy w senacie kosztem izby poselskiej. Walcząc z tymi zagrożeniami, szlachta organizowała się w poprzek podziałów religijnych i narodowych.  
Charakterystyczne cechy obyczajowości politycznej szlachty był jej antyklerykalizm, niechęć do kościoła hierarchicznego. Panowie bracia potrafili zdecydowanie występować przeciwko sądownictwu kościelnemu w sprawach innowierczych. Ten wspólny front nie powstał z wielkiej miłości, jaką pałała szlachta katolicka i prawosławna do przedstawicieli swego stanu, którzy przyjęli wyznania reformowane, lecz z obawy, że jak klechy szyję heretycką powrozem zduszą, to i nam go nałożą.  Ważną rolę w budowaniu poczucia wspólnoty stanu szlacheckiego odgrywało poczucie nadrzędnej wspólnoty, które z czasem osłabło. Silne były również lokalne partykularyzmy, którym dawano wyraz w pogardliwych określeniach, jakich nie szczędzili sobie Koroniarze i litewskie niedźwiedzie. Przełomową chwilą w utwierdzeniu tej wspólnoty był sejm lubelski 1569 roku i zawiązanie unii. Unii już nie tylko personalnej, w której związek między Koroną i Wielkim Księstwem uosabiał wspólny władca. Teraz pojawiła się wspólna dla obu części Rzeczypospolitej instytucja - sejm. Tu szlachta spotykała się, spierała, tu zawierano koalicje polityczne, często bez względu na podziały geograficzne czy religijne. Przedstawiciele Korony i Wielkiego Księstwa podejmowali najważniejsze decyzje dla całego państwa. Oczywiście nie raz to forum stawało się miejscem gorszących scen, gdzie nad dobrem wspólnym góro-wała prywata i partykularne interesy. Naród, a raczej dwa narody polityczne Rzeczypospolitej: Wielkiego Księstwa i Korony, łączyła nie tylko przynależność do jednego stanu oraz wspólne interesy polityczne, ale także - mimo zróżnicowania politycznego, ekonomicznego, religijne-go czy etnicznego - wspólnota ideałów, oparta na tradycji i etosie rycerskim. Ważną rolę od-grywał też wspólny mianownik kulturalny, wyrażający się w kulturze życia codziennego szlachty, czego najlepszymi symbolami są dwór szlachecki, kontusz i szabla. Największą tragedią Rzeczypospolitej, było wykluczenie ze stanu szlacheckiego rzesz kozackich. Pominięcie Kozaczyzny jako trzeciego (politycznego) narodu Rzeczypospolitej, skończyło się krwawymi i wyniszczającymi powstaniami oraz dało pretekst Rosji do ingerencji w wewnętrzne sprawy państwa. 
Obszar Pierwszej Rzeczypospolitej, zamieszkanej przez wiele narodów, można traktować jako strefę wspólnoty kulturalnej, w której następowała wymiana nurtów i idei intelektualnych oraz artystycznych. W tej wspólnocie mieści się Jan Kochanowski, twórca literackie-go języka polskiego, który podróżował się po całej Rzeczypospolitej, spędzając dużo czasu na Litwie, gdzie pisał i dedykował wiersze panom litewskim. Podobnie jak żyjący na przełomie XVI i XVII wieku nowogródzki szlachcic Teodor Jewłaszewski, uważany za autora pierwszej świeckiej wypowiedzi literackiej w języku białoruskim. Swe niezwykłe "Pamiętniki" napisał cyrylicą, w języku staro białoruskim, niejednokrotnie odwołując się do składni języka polskie-go. Co więcej, gdy miał kłopoty z utworzeniem odpowiedniej końcówki w danym przypadku gramatycznym, odwoływał się do języka polskiego, zapisując końcówkę alfabetem łacińskim. W pracach historyków i publicystyce często podnosi się problem "polonizacji" ziem litewskich i ruskich w czasach przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Używając terminu "polonizacja", trzeba uczynić zastrzeżenie i oderwać od jego dwudziestowiecznego, międzywojennego, znaczenia. Polonizacja staropolska - jeśli można o niej mówić - nie miała charakteru zaplanowanej i konsekwentnie realizowanej akcji popieranej przez państwo. Dla Litwina i Rusina język polski stanowił atrakcyjne medium, dzięki któremu można było wyrazić emocje i myśli w sytuacji, gdy nie dysponował dobrze wykształconym własnym językiem pisanym (np. język litewski w formie pisanej zaczął się kształtować dopiero w XVI wieku). Przykładem może być korespondencja Zygmunta Augusta z Radziwiłłami - Mikołajem Czarnym i Mikołajem Rudym. Pisma o charakterze urzędowym sporządzano oficjalnym języku Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli ruskim, natomiast listy prywatne - w języku polskim. Owe listy to nie tylko świetne źródło dla badacza przeszłości, ale również wspaniałe pomniki języka polskiego, a jednocześnie kultury polskiej i litewskiej. Oczywiście państwa polsko-litewskiego nie zamieszkiwały jedynie cztery wymienione narody (Białorusini, Litwini, Polacy i Ukraińcy), lecz także wiele innych nacji: Niemcy, Rosjanie Żydzi, Karaimowie, Tatarzy, Ormianie, Cyganie, Wołosi, Szkoci itd. Całość tworzyła niezwykłą mozaikę kulturową, która wywarła wpływ na dorobek każdej społeczności. Piszący o Rzeczypospolitej jako miejscu, gdzie dławiono niepodległościowe dążenia narodów i niszczono ich elity, zapominają, że w XVIII wieku wśród tych, którzy parli do reform, oraz obrońców starego porządku znajdowali się zarówno Polacy, jak i Litwini. I co ważniejsze, zarówno zwolennicy Konstytucji 3 Maja, jak też ci, którzy stanęli po stronie Targowicy, uważali się za obrońców Rzeczypospolitej. Mimo stuleci konfliktów nikt nie chciał położyć kresu wspólnemu, polsko-litewskiemu państwu. Padło ono ostatecznie w wyniku zmowy potężnych sąsiadów. 

11. TERRORYZM: GENEZA, ROZWÓJ I FORMY ZJAWISKA.

Terroryzm- wywodzi się od gr. „drżeć, bać się”; „stchórzyć, uciec” Na tej podstawie można bardzo ogólnie zdefiniować terroryzm jako sianie strachu i grozy. Bardziej szczegółowo terroryzm niepaństwowy można zdefiniować roboczo jako „nieuzasadnione lub bezprawne użycie siły bądź przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub ich część, co zmierza do promocji celów politycznych, społecznych lub finansowych”. Istotą terroryzmu jest to, że przedmiotem działania terrorystycznego są osoby, które nie mają bezpośredniego wpływu na realizację celów jakie chcą osiągnąć organizacje terrorystyczne. Zatem działania terrorystyczne muszą się charakteryzować znacznym efektem psychologicznym i potencjalnie dużym „efektem” społecznym i medialnym, aby mogły być skuteczne

Zwykle terroryzmem posługują się skrajnie radykalne organizacje opozycyjne, odrzucające jako nieskuteczny inny sposób realizacji swoich żądań.. Ze względu na realizowane cele polityczne  org. Terrorystyczne można podzielić na: lewackie- (zniszczenie ustroju kapitalistycznego); prawicowe(unicestwienie systemu demokratycznego);nacjonalistyczne-separatystyczne(przyznanie niepodległości danemu narodowi); religijne(zwrócenie uwagi na fanatyczne sekty, albo  ukaranie wierzących inaczej).

Przejawy terroryzmu towarzyszą nam od początków ludzkości, pierwsze przejawy -356 rok p.n.e. Szewc Herostrates -który chorobliwie pragnął sławy spalił świątynię Artemidy( jeden z siedmiu cudów świata).Pierwszy atak terrorystyczny na władcę miał miejsce  w 44 roku pne. Dokonano go na Juliuszu Cezarze,a powodem było to że jego mordercy chcieli zmiany formy rządów( należał do nich jego przyjaciel Brutus).

Na początku XI wieku powstała pierwsza poważna organizacja terrorystyczna. Była to sekta Assynów,k tórej założycielem był perski dowódca twierdzy Alamut- Hasan ibn as-Sabbah. Assasyni tworzyli organizację zakonną ze ścisłą hierarchią i stopniami wtajemniczenia. Ich przywódcą był mistrz zwany „Starcem z Gór”. Młodzi ludzie byli szkoleni do zabijania; odurzeni haszyszem byli w stanie zabić każdego na zlecenie ich guru. Ideową podstawą zamachów i mordów były niepojęte hipotezy i swoiście interpretowany Koran

Jeden z pierwszych odnotowanych aktów terroru państwowego miał miejsce we Francji.Za zgodą króla Karola IX w noc św. Bartłomieja 24 sierpnia 1572 roku katolicy wymordowali protestantów zwanych hugenotami. Przedtem przebiegle zaprosili ich do Paryża. Potworny mord odbył się na rozkaz Henryka Gwizjusza i jego katolickich zwolenników. Niewinni ludzie byli zabijani z zimną krwią za zgodą władcy

Jedną z pierwszych organizacji terrorystycznych w Europie byli włoscy Karbonariusze. Tworzyli oni tajną organizację, która miała ścisłą hierarchię i swoiste rytuały. Należeli do nich przedstawiciele różnych warstw społecznych. Obowiązywała w niej zasada bezwzględnego posłuszeństwa, za zdradę tajemnicy karą była śmierć. Poprzez zamachy walczyli o niepodległość zniewolonych Włoch. Następcami stali się Anarchiści. Od anarchii nie była wolna carska Rosja. W wyniku zamachów zginęli: car Aleksander II (1881r.), wielki książę Sergiusz i inni politycy. 
Wiele zamachów stanu miało miejsce na Bałkanach. Najbardziej brzemiennym w skutki był zamach w Sarajewie 28 czerwca 1914r. na arcyksięcia Ferdynanda dokonany przez członka serbskiej organizacji „Czarna Ręka”, gdyż spowodował on wybuch I wojny światowej.  
Omawiając terroryzm należy zwrócić uwagę na pojęcie terroru państwowego, który występował po okresie rewolucji w Republice Francuskiej, gdzie bezwzględnie doprowadzano przeciwników do śmierci. Terrorem państwowym posługiwali się również: Lenin, Hitler, Stalin, Mussolini, a do niedawna Saddam Husajn w Iraku. Przerażają-cym przykładem państwa totalitarnego stosującego obecnie terroryzm państwowy jest komunistyczna Korea, obywatele giną tam z głodu w tak zwanych obozach pracy i redukcji, albo są zagazowywani.

Mordem politycznym z którym mamy do czynienia w Polsce jest zabójstwo pierwszego prezydenta niepodległej II Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza. Został zastrzelony 16 grudnia 1922r. przez malarza Eligiusza Niewiadomskiego. Powody tego morderstwa są nadal niewyjaśnione.  
Inaczej przejawiający się terroryzm pojawił się 22 lipca 1968r.,kiedy to trzej palestyńscy zamachowcy porwali izraelski samolot lecący z Rzymu do Tel Awiwu i wzięło zakładników. Tego typu porwania były coraz częstsze. 5 września 1970r. na olimpiadzie w Monachium terroryści z palestyńskiej organizacji „Czarny Wrzesień” uprowadzili jedenastu izraelskich sportowców zabijając dwóch. Pozostali zginęli przy próbie odbicia ich przez niemieckich policjantów. Palestyńczycy szkolili terrorystów pochodzących z Europy Zachodniej.  
Obecnie równie ż w imię Dżihadu, czyli świętej wojny z niewiernymi, którzy nie wyznają religii Mahometa terroryści  zaczęli przeprowadzać zamachy samobójcze, mimo że islam zabrania samobójstwa. Porywano samoloty, atakowano bazy wojskowe, ambasady amerykańskie na całym świecie. Arabscy politycy nieoficjalnie lub jawnie popierali działania organizacji terrorystycznych wspierając je finansowo. Organizacje te czerpały zyski również z handlu narkotykami. Obecnie: 13 maja 1981r. zamach terrorystyczny na JP II dokonany przez Ali Agcę. 11 września 2001r.  atak na wieżę WTC przez fanatyków należących do Al Kaidy. Od tego czasu zmieniono podejście do terroryzmu i podjęto znacznie bardziej zdecydowane kroki w celu jego opanowania. Państwa współpracują ze sobą w tej walce. Terroryści robią się coraz bardziej bezwzględni. członkowie Al Kaidy w Iraku: ścinają  głowy zakładnikom, licznie i masowo mordują irakijczyków. Zamachowcy sięgają po coraz to nowocześniejsze środki niszczenia i zabijania. Kierowana przez Saudyjczyka Bin Ladena Al Kaida jest największą i najniebezpieczniejszą organizacją terrorystyczną rozwijającą swą przestępczą działalność we współ-czesnym świecie.  Ataki terrorystyczne często spowodowane są ślepą i bezsensowną nienawiścią, chęcią zwrócenia uwagi na wyznawane idee, bezkrytyczną wiarą w możliwość dokonania zmian politycznych poprzez unicestwienie przedstawicieli władzy, wzmocnione masakrą setek, tysięcy niewinnych ludzi, chcą doprowadzić do zastraszenia i sparaliżowania całych społeczeństw. Pożywką, na której rozwija się terroryzm jest fanatyzm religijny, narodowy i wszelkiego rodzaju nietolerancja. 

---