WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 1

• Podstawowe pojęcia pedagogiki.

• Pedagogika jako nauka.

• Podstawowe dziedziny pedagogiki - wychowanie, kształcenie, samokształcenie.

• Prawa dziecka.

• Pedagogika i jej subdyscypliny oraz nauki współpracujące.

• Współczesne prądy i kierunki pedagogiczne.

• Badania pedagogiczne.

• Podstawowe kategorie pedagogiczne.

• Teoria i praktyka pedagogiczna.

Literatura:

1. Pedagogika. T. 1 i 2, red. nauk. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, PWN, Warszawa 2004.

2. Kunowski S.: Podstawy współczesnej pedagogiki. Wyd. Salezjańskie, Warszawa 2000.

ETAPY ROZWOJU REFLEKSJI PEDAGOGICZNEJ

1. Etap oparty na „mądrości wychowania”.

Obejmuje przejście od prymitywnego pedagogicznego myślenia do myślenia ukierunkowanego doświadczeniem.

2. Etap nazwany „pedagogiką”.

Obejmuje przejście od opisu konkretnych doświadczeń pedagogicznych do ich wstępnej „kondensacji” w postaci różnych sposobów i przepisów praktycznego działania.

3. Kształtowanie się pedagogiki jako samodzielnej dyscypliny naukowej.

PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI

Termin pedagogika pochodzi od greckiego słowa - paidagogos.

paidos - dziecko

agogos - prowadzący

Jan Komeński (czeski pedagog) - twórca zrębów teoretycznej pedagogiki (XVI w).

Dążył do opracowania uniwersalnej teorii nauczania pozwalającej „uczyć wszystkich wszystkiego”.

Johann Herbart - nadaje pedagogice naukowy charakter poprzez:

• oderwanie pedagogiki od filozofii,

• usystematyzowanie,

• oparcie na etyce filozoficznej (określającej cele wychowania) oraz psychologii (podającej środki do osiągnięcia celów).

DEFINICJE TERMINU PEDAGOGIKA

Pedagogika - nauka, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju, czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych.

(S. Kunowski)

Pedagogika - nauka o wychowaniu, o celach, treści, metodach i formach organizacyjnych procesu wychowawczego.

Odnosi się głównie do dorosłych pokoleń, lecz w pewnej mierze także przynajmniej do niektórych kręgów dorosłych.

(S. Wołoszyn)

Pedagogika - nauka, której przedmiotem badań jest rzeczywistość edukacyjna, jej procesy i konstrukty.

Zajmuje się ona wszystkim, co determinuje środowisko edukacyjne wraz z realizowanymi w nim procesami oraz co determinuje wyniki i efekty tego procesu.

(J. Prucha)

Pedagogika - nauka o:

• wychowaniu,

• kształceniu,

• samokształceniu człowieka w ciągu całego życia.

(S. Palka)

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 2

EDUKACJA

• ogół oddziaływań

• instytucjonalnych i indywidualnych,

• świadomych i nieświadomych,

• systematycznych i niesystematycznych,

• zaplanowanych i przygodnych.

• służących formowaniu się - zmienianiu, rozwoju.

Zachodzącym w jakimś konkretnym kierunku lub bez uprzednio wybranego celu.

• zdolności życiowych człowieka dotyczących funkcjonowania w obszarze np. intelektualnym, emocjonalnym, interpersonalnym.

KSZTAŁCENIE

• system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić:

• poznanie świata,

• przygotowanie się do zmieniania świata,

• ukształtowanie własnej osobowości.

UCZENIE SIĘ

• proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia).

SAMOKSZTAŁTOWANIE

• samodzielna aktywność wychowawcza (samowychowanie) i kształcenia (samokształcenie) skierowana na samego siebie w celu pełnego rozwoju osobowości.

SYSTEM OŚWIATOWO - WYCHOWAWCZY

• ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji kształcenia i wychowania.

KLASYFIKACJA DEFINICJI POJĘCIA „WYCHOWANIE”

Podział definicji pojęcia „wychowanie” ze względu na wyróżnione w nich elementy, które występują w zjawisku wychowania.

Wychowanie jako:

1. Jednostronne oddziaływanie wychowawcy.

Wychowanie jest:

„Formowaniem, kształtowaniem, zmienianiem czyjejś osobowości, spowodowaniem czy wyzwalaniem w niej pożądanych zmian.”

(K. Konarzewski)

2. Wzajemne oddziaływanie.

„Szczególny przypadek wzajemnego kontaktu osób, dzięki któremu każda z nich się zmienia.”

(M. Ciuro)

3. Proces zachodzący w środowisku życia człowieka.

Wychowanie jest:

„Procesem wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku”

(J.Dewey)

TERMINY ODNOSZĄCE SIĘ DO KONKRETNYCH ETAPÓW ROZWOJU CZŁOWIEKA

Hebagogika - wychowanie młodzieży.

Andragogika - wychowanie i oświata dorosłych.

Gerontagogika - wychowanie i oświata ludzi starszych.

PEDAGOGIKA JAKO NAUKA

Kryteria odróżniające naukę od innych form działalności społecznej	Pedagogika jako nauka
Własny przedmiot badań	Przedmiot badań, praktyka edukacyjna (rozpoznawanie zjawisk, nazywanie ich, poddawanie krytycznej analizie).
Własny system pojęciowy	Posiada własny system pojęć.
Własne metody badań	Obserwuje fakty edukacyjne i obserwacje te uogólnia (badania ilościowe) bądź odnosi się do badanego kontekstu (badania jakościowe).
Własne teorie opisujące i wyjaśniające przedmiot badań	Posiada własne teorie wyjaśniające praktykę edukacyjną.

Pedagogika opisuje, wyjaśnia i rozumie formy praktyki edukacyjnej:

• warunki uczenia się ucznia,

• prawidłowości rozwoju człowieka,

• poznaje i wyjaśnia kontekst działań pedagogów,

• poznaje funkcjonowanie instytucji edukacyjnych,

• odkrywa nierówności w dostępie do oświaty, diagnozuje patologiczne zjawiska.

• bada edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny grup rówieśniczych.

Przesłanki wyjaśniania zjawisk społecznych składających się na paradygmaty

Paradygmat - wzorcowa teoria o zasadniczym znaczeniu dla danej nauki, która umożliwia badaczom określonej dziedziny przyjęcie założeń uznawanych za pewne.

PROCES KSZTAŁCENIA

• systematyczny,

• planowy,

• długotrwały,

• zbiór czynności nauczyciela i bezpośrednio od nich zależnych czynności ucznia.

KATEGORIE CELÓW KSZTAŁCENIA

• wiadomości,

• umiejętności dostrzegania zjawisk i formowanie uogólnień,

• umiejętności standaryzowane (stereotypowe),

• umiejętności niestandaryzowane (niestereotypowe),

• zainteresowanie twórcze,

• postawy społeczno - zawodowe.

WYODRĘBNIA SIĘ:

• kształcenie ogólne

umożliwia nabycie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej

• kształcenie zawodowe

zapewnia zdobycie kwalifikacji w zakresie wybranej specjalności

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:

• biopsychiczne

• społeczno - ekonomiczne

• pedagogiczne

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 3

SYNDROM NIEADEKWATNYCH OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH

Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych

Jeśli przyjmiemy, że u podłoża przyczyn niepowodzeń szkolnych leżą trzy czynniki: biopsychiczne, społeczno - ekonomiczne i dydaktyczne, to Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych związany jest z sytuacją, kiedy na pewno nie mamy do czynienia z pierwszym czynnikiem, czyli dziecko ma wszelkie możliwości psychofizyczne, żeby osiągać wysokie wyniki w nauce. Okazuje się, że te czynniki tkwią gdzieś indziej. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych może więc być związany z sytuacją szkolną lub rodzinną.

Szkolne przyczyny Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych:

• brak właściwej diagnozy psychopedagogicznej

Najczęściej związane jest to z sytuacją, kiedy nauczyciel przyczepi złą etykietę do danego ucznia i wówczas temu uczniowi jest o wiele trudniej - mimo dobrych chęci i starania się - udowodnić, że tak nie jest - że nie jest zły, nie jest uczniem, który będzie sprawiał kłopoty.

• brak podmiotowości

Nauczyciele skłonni są przejawiać postawy dominujące.

Jeśli mówimy o poczuciu podmiotowości, to znaczy, że ja mam poczucie sprawstwa, że mogę zadecydować o tym, co dotyczy mnie, mam jakiś wybór i mogę go dokonać. Z podmiotowością wiąże się również poczucie odpowiedzialności, bo jeżeli ja dokonam wyboru, to jestem odpowiedzialna za ten wybór. Rolą rodziców przede wszystkim jest to, żeby mówić o tym, co jest dobre a co złe, mówić o tym jakie są możliwości tego wyboru. Dziecko wówczas ma poczucie, że może wybrać, ma poczucie sprawstwa, co zdecydowanie podnosi poczucie odpowiedzialności za to co robi.

• negatywne zachowania nauczycieli

• nauczyciel może negatywnie oceniać,

• komentuje stopnie, np. udało ci się, na pewno ściągałeś

• porównuje oceny uczniów,

• koncentruje się na błędach, na porażkach a nie na sukcesach,

• rywalizacja między uczniami (negatywna)

• nie pomogę koleżance, bo ja muszę być lepsza,

• wyśmiewanie się z kolegów, którzy lepiej się uczą,

• preferowane przez nauczycieli metody nauczania

Stosowanie metod podających (wykład) - najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie metod aktywizujących, gdyż wtedy bardziej aktywni są uczniowie a nie nauczyciel. Stosowanie takich metod zdecydowanie przyspiesza uczenie się i ułatwia zapamiętywanie treści, którymi się zajmujemy. Jednak wyłączne stosowanie metod aktywizujących może być dla uczniów męczące, dlatego należy to wypośrodkować.

• brak dyscypliny

Klasa, w której brak jest jakichkolwiek zasad wiąże się z problemami z samodyscypliną uczniów.

• brak zasady indywidualizacji kształcenia

Najlepsze rezultaty w procesie kształcenia daje sytuacja, kiedy nauczyciel indywidualizuje wymagania w stosunku do uczniów. Oczekiwania i wymagania przekraczające czyjeś możliwości stwarzają sytuacje, że taki uczeni nigdy nie będzie miał poczucia sukcesu. Natomiast uczeń, który jest dobry i stać go na bardzo wiele, jeśli będzie otrzymywał zadania poniżej swoich możliwości, to będzie dochodził do wniosku, że wszystko przychodzi mu bardzo łatwo. Żadna z tych sytuacji nie stymuluje do rozwoju.

• brak współpracy z rodzicami

Współpraca z rodzicami jest bardzo ważna w przypadku każdego ucznia a szczególnie tego, który ma z jakiegoś powodu trudności w uczeniu się. Ważna jest tu pomoc rodzica w domu jeśli chodzi o zorganizowanie warunków do pracy dziecka, przypilnowanie, żeby dziecko zrealizowało wymagania, które stawiane są przez szkołę - czyli, żeby odrabiało zadania domowe.

Rodzinne przyczyny Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych:

• nadopiekuńczość, nadmierna pobłażliwość, zaburzone oczekiwania wobec dziecka

Sytuacje te prowadzą do zachowań dominujących - jeśli chodzi o dziecko - bądź uległych, ale wszystkie one powodują brak samodzielności.

• okazywanie przez rodziców niechęci dziecku

Zdarza się, że dziecko w rodzinie jest nieakceptowane bądź jest dla rodziców ciężarem. Mówimy tu o sytuacjach dzieci niechcianych albo o sytuacji, kiedy rodzice zbyt angażują się w pracę zawodową i wtedy opieka nad dzieckiem stwarza im dodatkowy kłopot.

• negatywne stosunki emocjonalne w rodzinie

Sytuacja separacji bądź rozwód rodziców - są to sytuacje, które powodują przede wszystkim brak poczucia bezpieczeństwa, brak poczucia ciepła rodzinnego i w konsekwencji mogą prowadzić do braku motywacji i umiejętności uczenia się.

• nierealne cele i oczekiwania oraz brak wsparcia i zainteresowania ze strony rodziców

Mówimy tu przede wszystkim o wygórowanych aspiracjach rodziców. Oczekiwania w stosunku do dziecka są tak wysokie, że rodzice w ogóle nie biorą pod uwagę tego, kim dziecko chce być i co chce robić.

Syndromem nieadekwatnych osiągnięć związanych z rodziną są również zaniżone aspiracje rodziców. Bywa i tak, że rodzice mówią: a po co ty się uczysz? Szkoda czasu na te książki.

• nadmiar obowiązków, którymi obciąża się dziecko

• praca na roli, w gospodarstwie,

• opieka nad młodszym rodzeństwem,

• brak modeli do identyfikacji

Najczęściej taka sytuacja występuje w przypadku dzieci wychowywanych przez jednego rodzica. Brak możliwości pozytywnej identyfikacji może obniżać szanse dziecka na dobre osiągnięcia szkolne.

• nadmierne utożsamianie się z dzieckiem

Czasami rodzice są bardzo uzależnieni od dziecka lub też przez dziecko zdominowani. W wyniku tej sytuacji często wychowują dziecko na człowieka uległego, niezaradnego. Dzieci takie nie są nauczone obowiązkowości, nie doświadczają prawdziwego wysiłku i w sytuacji, kiedy ten wysiłek muszą pokonać samodzielnie, czują się bezradne, nie potrafią stawić czoła problemom i stale obawiają się porażek.

• brak odpowiednich warunków uczenia się

Sytuacja, kiedy dziecko nie ma swojego miejsca w domu, swojego biurka bądź stolika, przy którym mogłoby odrobić lekcje. Atmosfera panująca w domu również może nie sprzyjać uczeniu się, np. ciągłe awantury lub rodzice, którzy nadużywają alkoholu - takie sytuacje nie stwarzają warunków do tego, aby dziecko mogło zając się przygotowywaniem do zajęć.

• rywalizacja między rodzeństwem

Sytuacje, w których rodzice dokonują porównania. Pokazując za przykład brata lub siostrę zdecydowanie tą rywalizację potęgują.

• negatywne opinie rodziców na temat szkoły

Deprecjonowanie nauczycieli w oczach dziecka.

Powinniśmy starać się nie formułować negatywnych opinii na temat nauczyciela przy dziecku. Jeśli mamy wątpliwości to pójdźmy do nauczyciela i z nim porozmawiajmy, bo jeżeli my będziemy mówić źle o nauczycielu, to już żadna forma autorytetu tego nauczyciela nie będzie występowała.

Czynniki biopsychiczne niepowodzeń szkolnych

O dysleksji rozwojowej mówimy wówczas, gdy dziecko przychodzi na świat z tego rodzaju zaburzeniami, czyli dysleksji rozwojowej nie nabywamy w trakcie życia i rozwoju tylko się z nią rodzimy.

• Dysleksja rozwojowa - specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u osób:

• o prawidłowym rozwoju umysłowym,

• u których współwystępują zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych, zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności.

Zaburzenia mogą dotyczyć funkcji:

• analizy i syntezy wzrokowej - informacje, które dochodzą za pomocą wzroku są nieprawidłowo przetwarzane na poziomie kory mózgowej; nie są związane z uszkodzeniem wzroku,

• analizy i syntezy słuchowej - informacje, które dochodzą za pomocą słuchu są nieprawidłowo przetwarzane na poziomie kory mózgowej; nie są związane z uszkodzeniem słuchu,

• funkcji językowych - kłopoty z artykulacją wielu głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, brak płynności mówienia, wadliwy szyk zdania,

• motoryki (małej i dużej) - zaburzenia w obrębie motoryki małej będą powodowały, że małe dziecko będzie miało kłopoty z zapinaniem guzików, wiązaniem sznurowadeł. Jeśli chodzi o motorykę dużą to mogą pojawić się trudności z trafnością, chwytaniem piłki, jazdą na rowerze, na wrotkach, trudności ze zgrabnym poruszaniem się,

• współdziałania, czyli integracji w/w procesów - zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej - występują wtedy, gdy ta współpraca wzroku i motoryki jest niewłaściwa,

• pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej - jeśli chodzi o:

pamięć wzrokową, to symptomem zaburzeń w tym obrębie może być nieprawidłowe odtwarzanie liter w zeszycie, kształt liter dziecko zapamiętuje bardzo wolno;

pamięć słuchową - dziecko zbyt długo szuka w umyśle dźwiękowego odpowiednika danej litery, trudności z zapamiętywaniem sekwencji (odpowiednia kolejność) - czyli wierszy, kolejności dni tygodnia, miesięcy, kłopoty z nauczeniem się tabliczki mnożenia;

w przypadku zaburzeń pamięci ruchowej mogą pojawić się kłopoty w zapamiętywaniu np. układów tanecznych,

• lateralizacji - funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała. Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednostronnej prawostronnej (dominacja prawego oka, ręki, nogi), ale występuje również lateralizacja lewostronna (dominacja lewego oka, ręki, bogi) i skrzyżowana.

• orientacji w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni - kłopoty z określeniem kierunku (prawa, lewa strona).

Trzy podstawowe pojęcia związane z dysleksją.

Dysleksja - specyficzne trudności/zaburzenia w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu.

Dysortografia - specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu się za pomocą pisma, szczególnie z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne).

Dysgrafia - specyficzne trudności/zaburzenia w opanowywaniu właściwego poziomu graficznego pisma.

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 4

KONCEPCJE PRZYCZYN DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

• koncepcja genetyczna

• dziedziczenie zmian w centralnym układzie nerwowym (geny)

• koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego

• spowolnienie dojrzewania centralnego układu nerwowego i zaburzenia

• koncepcja organiczna

• mikrouszkodzenia struktury tych okolic mózgu, które realizują czynności czytania i pisania

• koncepcja hormonalna

• niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej (nadprodukcja testosteronu)

KONSEKWENCJE ROZUMIENIA ISTOTY DYSLEKSJI

• możliwość sformułowania na nowo samooceny;

• uwolnienie się od poczucia bycia gorszym;

• dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia.

KONSEKWENCJE BRAKU ROZUMIENIA ISTOTY DYSLEKSJI

• pojawienie się postaw osób z dysleksją świadczących o bagatelizowaniu pojawiających się trudności;

• brak motywacji do podejmowania działań mających na celu przezwyciężenie trudności;

• traktowanie „listy” objawów zawartych w opinii jako wykazu możliwych do popełniania błędów, które nie będą podlegać ocenie;

• obniżenie, a nie dostosowanie wymagań w stosunku do uczniów ze stwierdzoną dysleksją;

• brak zmian w zakresie wykorzystywanych przez nauczyciela metod i form pracy;

• pogorszenie sytuacji szkolnej uczniów po przekazaniu opinii;

• brak współpracy nauczycieli z instytucjami wspierającymi uczniów (poradnie psychologiczno - pedagogiczne);

• brak wsparcia ze strony nauczycieli, mającego na celu uniknięcie negatywnych relacji z grupą rówieśniczą.

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 5

Samokształtowanie:

• trwająca przez całe życie samodzielna aktywność edukacyjna człowieka, nastawiona na pełny rozwój samego siebie, a zwłaszcza osobowego „ja”, poprzez:

• realizację indywidualnych potencjałów,

• urzeczywistnianie wartości,

• twórczą postawę wobec siebie i świata,

• współpracę z innymi.

Aktywność można nazwać własną, gdy:

• podejmowana jest z własnej inicjatywy,

• podejmowana jest osobiście,

• realizowane poczynania przynoszą osobie zadowolenie, a nie służą uzyskaniu czyjejś aprobaty.

Formy samokształtowania:

• aktywność samozachowawcza

Człowiek z pełną świadomością dba o własne zdrowie, unika wszystkiego co może szkodzić zdrowiu i życiu.

• aktywność samourzeczywistnieniowa

Dążenie do potwierdzenia własnej wartości, do stawania się człowiekiem wartościowym.

• aktywność samokształceniowa

Proces zmian w sferze umysłowej, samodzielne nauczanie i uczenie się, operowanie tą wiedzą i kształtowanie różnorakich umiejętności.

• aktywność samowychowawcza

Świadome i dobrowolne dokonywanie zmian kierunkowych cech własnej osobowości.

Warunki samokształtowania:

1. Psychiczne

• samodzielność,

• świadomość,

• cel,

• motywacja,

• silne i trwałe zainteresowanie,

• zadowolenie i satysfakcja,

• wytrwałość,

• umiejętność:

• koncentrowania się na wykonaniu zadania,

• kontrolowania siebie,

• wyciągania wniosków.

2. Społeczne

• ważną rolę odgrywają: rodzina, rówieśnicy, instytucje wychowania.

3. Instrumentalne

• warsztat pracy oraz umiejętność organizowania własnego samokształtowania.

Samowychowanie:

• zespół mniej lub bardziej zintegrowanych czynności:

• zewnętrznych,

• wewnętrznych,

które wychowanek podejmuje w stosunku do siebie samego, w sposób autonomiczny, z zamiarem:

• doskonalenia siebie, tak aby mógł stać się lepszy pod względem moralnym.

Struktura procesu samowychowania:

• idealizacja (przyswojenie i zaakceptowanie ideału lub wzoru osobowego),

• samopoznanie (ukształtowanie obrazu własnej osoby),

• samoocena wstępna (porównanie z ideałem lub wzorem),

• aspiracje perfekcjonistyczne (motywacja doskonalenia),

• decyzje samorealizacyjne (ustalenie zadań i wymagań),

• działania samowychowawcze,

• samoocena końcowa.

1. Wzbudzenie i rozwijanie aktywności własnej dziecka

(wiek przedszkolny i wczesnoszkolny)

• pobudzanie i usprawnianie aktywności własnej dziecka,

• poszerzanie aktywności własnej dziecka przejawiającej się w zabawie, pracach domowych,

• orientowanie nauki szkolnej na kierowanie sobą i spełnianie obowiązków.

2. Wdrażanie do samowychowania

(średni wiek szkolny)

• nabywanie postaw intrapersonalnych (radzenie sobie z własnymi myślami, emocjami, uwagą),

• inicjowanie i ukierunkowanie działań samowychowawczych.

3. Stymulowanie i kierowanie samowychowaniem

(dorastanie i wczesna młodość)

• integrowanie aktywności samowychowawczej,

• orientowanie samowychowania.

4. Społeczne formy aktywizacji samowychowawczej

(dorosłość)

• rozwijanie zamiłowań i zainteresowań,

• podejmowanie znaczących zadań i ról społecznych,

• zrzeszanie się w kręgach i stowarzyszeniach o charakterze samokształceniowym i samowychowawczym.

PRAWA DZIECKA

Prawa dziecka - rys historyczny

• Biblijny dekalog - pierwsza forma kodeksu stanowiącego podstawę praw i obowiązków.

• 365 r. - zniesienie przez cesarza Waleriana I w Rzymie prawa życia i śmierci przysługującego ojcu.

• 1874 r. - 8 letnia Mary Ellen Wilson z Baltimore, systematycznie bita przez matkę uzyskuje pomoc od członków lokalnego oddziału stowarzyszenia przeciwdziałania okrucieństwu wobec zwierząt. W USA był to początek ruchu na rzecz pomocy dzieciom.

• Od 1880 r. - w Europie powstają pierwsze towarzystwa międzynarodowe.

• 1924 r. - Zgromadzenie Ogólne Ligii Narodów przyjmuje Deklarację Praw Dziecka nazwaną Deklarację Genewską. Deklaracja ta zawiera 5 zasad mówiących o tym jak dorośli powinni traktować dzieci bez względu na rasę, narodowość, wyznanie. Mówi również o tym, że dzieci powinny mieć zawsze zapewnioną opiekę, a w szczególności w sytuacji zagrożenia.

• 1946 r. - Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych powołuje UNICEF. Początkowo organizacja ta miała za zadanie udzielanie pomocy dzieciom - ofiarom II wojny światowej, ale później działalność tej organizacji rozszerzona została o inne dziedziny, min. zdrowie a także oświatę.

• 1946 r. - powstaje UNESCO; organizacja, która wspiera oświatę, szkolnictwo.

• 1948 r. - Zgromadzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych uchwala Powszechną Deklarację Praw Człowieka, w której znajdują się zapisy dotyczące dzieci.

• 1959 r. - Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych proklamuje Deklarację Praw dziecka. Deklaracja ta zawiera 10 zasad:

1. Równość wszystkich dzieci bez żadnego wyjątku.

2. Możliwość wspólnej ochrony prawnej.

3. Prawo do nazwiska i obywatelstwa.

4. Możliwość korzystania z pomocy socjalnej.

5. Szczególna opieka nad dziećmi specjalnej troski.

6. Miłość, rozumienie jako podstawa rozwoju.

7. Bezpłatne nauczanie na poziomie co najmniej podstawowym.

8. Pierwszeństwo z zakresie otrzymywania ochrony i pomocy.

9. Ochrona przed zaniedbywaniem, wyzyskiem i okrucieństwem.

10. Wychowanie w duchu zrozumienia, braterstwa i tolerancji.

• 1978 r. - Polska składa propozycję projektu Konwencji o Prawach Dziecka.

• 20 listopada 1989 r. - Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjmuje Konwencję o Prawach Dziecka. Wchodzi w życie 2 września 1990 r. Polska ratyfikowała ją w 1991 r.

• 1998 r. - Międzynarodowa Organizacja Pracy przygotowuje projekt nowej konwencji o zakazie wykorzystywania dzieci do prac, które zagrażają ich rozwojowi.

KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA

Fundamentalne zasady Konwencji o Prawach Dziecka

1. Niedyskryminowanie dzieci

Każdy człowiek uprawniony jest do korzystania z uprawnień i wolności bez jakichkolwiek ograniczeń.

2. Najlepiej pojętego dobra dziecka

3. Prawa dziecka do życia, przetrwania i rozwoju

4. Współuczestnictwa dzieci

Dzieci mogą stać się rzeczywistymi sprawcami zmian własnej sytuacji a nie tylko biernymi obserwatorami lub obiektami cudzych inicjatyw i działań.

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 6

Założenia, na których opiera się status dziecka w Konwencji o Prawach Dziecka

1. Dziecko jest samodzielnym podmiotem i ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej.

2. Dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności, prywatności.

3. Rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka.

4. Państwo powinno wspierać rodzinę, ale nie wyręczać w jej funkcjach.

Treść Konwencji o Prawach Dziecka

Część I Konwencji

Art.1. Definicja dziecka

Dzieckiem w myśl Konwencji jest osoba poniżej 18 roku życia.

Art.2. Ochrona przed dyskryminacją.

Art.3. Najlepszy interes dziecka. Wszystkie działania dotyczące dziecka muszą przede wszystkim uwzględniać interes dziecka, tzw. dobro dziecka.

Art.4. Implementacja Konwencji.

Art.5. Poszanowanie praw rodziców.

Art.6. Prawo do życia i rozwoju.

Art.7. Prawo do nazwiska, imienia i obywatelstwa.

Art.8. Prawo do tożsamości.

Art.9. Ochrona więzi rodzinnych.

Art.10. Prawo puszczenia lub wyjazdu do każdego kraju w celu łączenia rodzin.

Art.11. Ochrona przed nielegalnym wywozem dziecka za granicę.

Art.12. Prawo do wyrażania poglądów.

Art.13. Prawo do wypowiedzi oraz otrzymywania i przekazywania informacji.

Art.14. Swoboda myśli, sumienia i wyznania.

Art.15. Prawo do zrzeszania się pokojowych zgromadzeń.

Art.16. Ochrona prywatności, w tym korespondencji i życia rodzin.

Art.17. Dostęp do informacji.

Art.18. Poszanowanie autonomii rodziny.

Art.19. Ochrona przed wszelkimi formami przemocy.

Art.20. Ochrona dla dzieci pozbawionych czasowo lub stale rodziny.

Art.21. Prawo do adopcji.

Art.22. Ochrona i pomoc dla dzieci - uchodźców.

Art.23. Szczególna ochrona i pomoc dla dzieci niepełnosprawnych.

Art.24. Ochrona zdrowia i możliwość korzystania z opieki medycznej.

Art.25. Kontrolowanie legalności.

Art.26. Pomoc socjalna.

Art.27. Zapewnienie odpowiedniego standardu życia.

Art.28. Prawo do nauki.

1. Państwa-Strony uznają prawo dziecka do nauki i w celu stopniowego realizowania tego prawa na zasadzie równych szans, w szczególności:

1. uczynią nauczanie podstawowe obowiązkowym i bezpłatnym dla wszystkich;

2. będą popierać rozwój różnorodnych form szkolnictwa średniego, zarówno ogólnokształcącego, jak i zawodowego, uczynią je dostępnymi dla każdego dziecka oraz podejmą odpowiednie kroki, takie jak wprowadzenie bezpłatnego nauczania oraz udzielanie w razie potrzeby pomocy finansowej;

3. za pomocą wszelkich właściwych środków uczynią szkolnictwo wyższe dostępnym dla wszystkich na zasadzie zdolności;

4. udostępnią wszystkim dzieciom informacje i poradnictwo szkolne i zawodowe;

5. podejmą kroki na rzecz zapewnienia regularnego uczęszczania do szkół oraz zmniejszenia wskaźnika porzucania nauki.

2. Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe środki zapewniające, aby dyscyplina szkolna była stosowana w sposób zgodny z ludzką godnością dziecka i z niniejszą konwencją.

Art. 29. Cele edukacji.

1. Państwa-Strony są zgodnie, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na:

1. rozwijanie w jak najpełniejszym zakresie osobowości, talentów oraz zdolności umysłowych i fizycznych dziecka;

2. rozwijanie w dziecku szacunku dla praw człowieka i podstawowych swobód oraz dla zasad zawartych w Karcie Narodów Zjednoczonych;

3. rozwijanie w dziecku szacunku dla jego rodziców, jego tożsamości kulturowej, języka i wartości, dla wartości narodowych kraju, w którym mieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur;

4. przygotowanie dziecka do odpowiedniego życia w wolnym społeczeństwie, w duchu zrozumienia, pokoju, tolerancji, równości płci oraz przyjaźni pomiędzy wszystkimi narodami, grupami etnicznymi, narodowymi i religijnymi oraz osobami rdzennego pochodzenia.

Art.30. Prawa do mniejszości.

Art.31. Prawo do wypoczynku i czasu wolnego, uczestnictwo w kulturze.

Art.32.Ochrona przed wyzyskiem ekonomicznym i wykonywaniem pracy szkodliwej kolidującej z kształceniem.

Art.33. Ochrona przed narkomanią.

Art.34. Ochrona przed nadużyciami seksualnymi.

Art.35. Ochrona przed uprowadzeniem i handlem dziećmi.

Art.36. Ochrona przed wyzyskiem.

Art.37.Ochrona przed torturowaniem bądź okrutnym, nieludzkim, poniżającym traktowaniem lub karaniem.

Art.38. Ochrona przed aktywnym uczestnictwem w konfliktach zbrojnych.

Art.39. Rehabilitacja dla dzieci - ofiar nadużyć dorosłych.

Art.40. Ochrona i specjalne traktowanie nieletnich przestępców.

Art.41. Respektowanie prawa karnego lub innych kultur narodowych jeżeli skuteczniej niż postanowienia Konwencji chronią prawa dzieci.

Nauki współdziałające z pedagogiką

Psychologia - zajmuje się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka.

Obszary współpracy pedagogiki z psychologią:

• prawidłowości rozwojowe człowieka (okresy krytyczne rozwoju),

• diagnoza możliwości i uzdolnień jednostki,

• wykrywanie opóźnień i zaburzeń rozwojowych,

• badanie źródeł niepowodzeń szkolnych oraz przyczyn niedostosowania społecznego,

• nauczanie (nauczanie kształcące),

• stymulowanie możliwości twórczych człowieka (psychologia twórczości).

Socjologia - zajmuje się poszukiwaniem praw zjawisk zachodzących między ludźmi, badaniem struktur, czyli wzajemnego podporządkowania sobie ludzi w zbiorowości.

Obszary współpracy pedagogiki z socjologią:

• przysposobienie jednostki do pełnienia określonych ról społecznych i uczestnictwa w kulturze,

• wpływy wychowawcze środowiska wychowawczego (rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, inne pozaszkolne instytucje wychowania):

• zgodność czy sprzeczność oddziaływań,

• skutki, okoliczności,

• uwarunkowanie,

• treści i formy oddziaływań, itp.

• badanie:

• systemów edukacyjnych,

• procesów selekcyjnych,

• dostępności określonych instytucji kształcąco - wychowujących.

• badanie nauczycieli jako grupy zawodowej i jako indywidualności.

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 7

Nauki współdziałające z pedagogiką

Filozofia - systematyczna refleksja zajmująca się ogólnymi rozważeniami na temat:

• istoty i struktury bytu,

• źródeł ludzkiego poznania,

• zasad wartościowania,

• sensu życia i sposobu jego godnego prowadzenia,

• miejsca człowieka w świecie i jego poglądów na ten świat.

Obszary współpracy pedagogiki z filozofią:

• projektowanie celów wychowania,

• tworzenie teologii pedagogicznej; teologia - nauka o celach,

• analizowanie problematyki natury człowieka,

• ujmowanie zagadnień kultury i społeczeństwa jako czynnika kształtującego osobowość ludzką.

Nauki biologiczne

• rozwój osobniczy - wpływ poziomu rozwoju oraz odchyleń od stanu prawidłowego na proces dydaktyczno - wychowawczy,

• higiena indywidualna i społeczna (wychowanie zdrowotne prowadzone przez szkołę),

• korygowanie odchyleń od normy.

Nauki ekonomiczne

• planowanie oświatowe z punktu widzenia nakładów i optymalizacji wyników działalności wychowawczych.

SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNE

Pedagogika społeczna

Zadania:

Badanie wpływu różnych systemów społecznych, środowisk i tradycji na rozwój i wychowanie.

Wpływ środowisk takich jak np. rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedztwo, środowiska lokalne, organizacje dziecięce.

Pedagogika opiekuńcza

Zadania:

Badanie uwarunkowań, celów, treści organizacji i metod działalności opiekuńczo - wychowawczej.

Pomoc dziecku i rodzinie

Działalności opiekuńcza instytucji opieki całkowitej lub częściowej oraz stowarzyszeń i organizacji skupiających dzieci i młodzież.

Andragogika

Zadania:

Badanie i charakteryzowanie, opisywanie i analizowanie celów, treści, systemów, form i metod:

• procesu kształcenia, wychowania, samokształcenia i samowychowania dorosłych

• i jego uwarunkowań społecznych ekonomicznych, kulturowych, cywilizacyjnych i biologicznych.

Pedagogika twórczości

Zadania:

Generowanie wiedzy z zakresu wychowania do twórczości oraz pomocy w tworzeniu i rozwijaniu postawy twórczej człowieka.

Pedagogika specjalna

Zadania:

Badanie aspektów związanych ze wspomaganiem rozwoju osób odbiegających od normy.

Opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.

WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI - WYKŁAD 8

SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNE

Pedagogika pracy

Zadania:

Badanie wpływu szkoły na przygotowanie młodzieży do rozumienia społecznego sensu wykonywanej pracy i do jej umiejętnego, zgodnego z wymaganiami nauki i oczekiwaniami wykonywania.

Pedagogika rodziny

Zadania:

Badanie funkcjonowania rodziny w różnych warunkach:

• społecznych,

• materialnych,

• kulturowych i cywilizacyjnych,

• politycznych,

• zdrowotnych.

Pedagogika przedszkolna

Zadania:

Analiza programów, metod i form działalności dydaktyczno - wychowawczej przedszkola, ich związku z:

• potrzebami psychofizycznymi dzieci,

• dalszą edukacją,

oraz powiązania działalności dydaktyczno - wychowawczej ze społecznymi i cywilizacyjnymi warunkami życia i rozwoju dzieci, ich zależności od ideałów wychowawczych.

Pedagogika porównawcza

Zadania:

Analiza i porównywanie systemów wychowania i oświaty w różnych krajach w powiązaniu z ich rozwojem polityczno - ekonomicznym i społeczno - kulturalnym.

Pedagogika mediów

Zadania:

Badanie procesów i zjawisk przebiegających w środowisku medialnym i za pomocą mediów oraz wypracowywanie w tym kontekście dyrektyw dla edukacji medialnej.

PODSTAWOWE KATEGORIE PEDAGOGICZNE

Odpowiedzialność - obowiązek moralny lub prawny polegający na ponoszeniu konsekwencji swoich czynów.

Warunki poczucia odpowiedzialności nauczycieli:

• świadomość obowiązków i powinności,

• jasne zdawanie sobie sprawy ze swojego postępowania i jego efektów,

• gotowość do ponoszenia konsekwencji swoich czynów,

• poczucie wolności psychologicznej nauczyciela,

• możliwość wyboru,

• siłą emocjonalna więzi jaka łączy nauczyciela z wychowankiem.

Podmiotowość - poczucie sprawstwa, samodzielne decydowanie o podejmowanych działaniach i wyborach celów tych działań.

Podmiotowość ucznia może być realizowana poprzez:

1. Dostosowanie procesu kształcenia tak, aby:

• koncentrował się na rozwoju uczniów,

• sprzyjał:

1. samodzielności poznawczej,

2. aktywności twórczej,

3. zainteresowaniom poznawczym,

4. umiejętnościom samokształceniowym.

2. Stosowanie urozmaiconych metod i form pracy.

3. Stosowanie kontroli i oceny jako wzmocnień poznawczych.

4. Tworzenie klimatu bezpieczeństwa.

O poczuciu podmiotowości ucznia świadczy:

• znajomość siebie,

• znajomość swoich silnych i słabych stron,

• świadomość jakim jest człowiekiem,

• świadomość jakim człowiekiem chce zostać,

• przeświadczenie o możliwościach wpływu na:

1. otaczającą rzeczywistość,

2. na sienie samego,

3. na swoje postępowanie.

• podejmowanie działania z własnego wyboru zgodnie z własnymi:

1. preferencjami,

2. możliwościami,

3. zainteresowaniem.

• zdawanie sobie sprawy z konsekwencji własnego sprawstwa i gotowość do zachowań odpowiedzialnych,

• bycie życzliwym dla ludzi, szanowanie podmiotowości innych i umiejętność współdziałania.

Twórczość - zdolność do produkowania nowych i wartościowych wytworów, ściśle związana z procesami, motywacjami i cechami osobowości.

Reguły wdrażania do twórczości:

• odnoszenie się z szacunkiem do niezwykłych pytań podczas lekcji,

• okazywanie szacunku wobec niezwykłych pomysłów wychodzących od dzieci,

• okazywanie dzieciom jak wartościowe są ich pomysły,

• zapewnianie dzieciom możliwości działania niepodlegającego ocenie,

• ocenianie pomysłów dzieci w sposób zawierający sensowne uzasadnienie zamiast ogólników.

Blokady działań twórczych w szkole:

• autokratyzm,

• brak otwartości i życzliwości w kontaktach z uczniami,

• schematyzm stosowanych metod nauczania,

• dominacja,

• przedmiotowe traktowanie uczniów.

Błędy popełniane przez twórczych nauczycieli:

• przymus improwizacji,

• błąd przyspieszania doświadczeń,

• pozorne tolerowanie dowolności,

• wszczepianie poczucia winy.

RODZAJE KOMPETENCJI

1. Specjalistyczne - wiedza i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu.

2. Dydaktyczne - umiejętność:

• rozplanowania zajęć,

• logicznego konstruowania lekcji,

• precyzowania i operacjonalizowania celów,

• zachęcania uczniów do aktywności,

• orientacji w potrzebach i trudnościach uczniów,

• korzystania z metod nauczania dostosowanych do tematu i stylu uczenia się uczniów,

• pomagania w przezwyciężaniu trudności.

3. Psychologiczne

• pozytywne nastawienie do ludzi,

• umiejętności motywowania uczniów do nauki,

• umiejętność integrowania uczniów w zespół,

• umiejętność porozumiewania się oraz unikanie najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikowaniu się ludzi,

• elastyczność w dostosowywaniu stylu kierowania do potrzeb uczniów.

1

---