Tekst uzupełniający zajęcia konwersatoryjne nt. „Różnorodność działań terapeutycznych w pedagogice specjalnej”
(jest to fragment artykułu Jacka Błeszyńskiego - Wspomaganie rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną - przegląd problematyki )
„Mimo prowadzonych dyskusji, czy można stosować termin „terapia” poza naukami medycznymi, wszedł on na stałe do słownictwa naukowego w pedagogice, psychologii i socjologii, jak i potocznego. W ogólnym ujęciu termin ten został przedstawiony w latach siedemdziesiątych przez A. Kargul [1977], a jego znaczenie obejmuje wszelkie działania zmierzające do modyfikacji funkcjonowania pacjenta - a w szerszym ujęciu, osoby potrzebującej pomocy w obrębie psychoterapii, socjoterapii, reedukacji, kompensacji czy korekcji [Kaja 1995] będących dziedzinami pedagogiki specjalnej. Obecne ujęcie problemu wyrasta z nurtu humanistycznego, psychologicznego i oznacza wszelkie oddziaływania na człowieka, w szczególności psychologiczne, mające na celu przynieść mu ulgę, złagodzić trudności w radzeniu sobie z własnymi problemami, pomoc w przeżywaniu anomalii myślenia, emocji czy zachowania [Grzesiuk 1994]. Są, więc to działania zmierzające do przystosowania w miarę możliwości jednostki, do optymalnego uczestnictwa w życiu społecznym (akomodacja, asymilacja).
Terapia pedagogiczna stanowi szczególny rodzaj terapii ogólnej, jest „swoistą interwencją wychowawczą odnoszącą się do osób w normie psychofizycznej oraz społecznej i mającą na celu stworzenie możliwości zindywidualizowanej, dodatkowej pomocy w procesie ich nauczania, kształcenia i wychowania dla osiągnięcia lub utrzymania prawidłowego przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i każdym okresie życia” [Dykcik 1997, s. 31]. Jest działaniem na pograniczu socjoterapii i psychoterapii o jednoznacznym celu wychowawczym, działaniem ograniczonym okresem działania, jak również formą interwencji (w zakresie edukacji). A. Maciarz [2005, s. 105 - 104] zdefiniowała terapie pedagogiczną, jako „celowe, z zastosowaniem odpowiednich metod i technik, oddziaływanie pedagogiczne na dziecko lub mała grupę dzieci prowadzące do zlikwidowania lub zmniejszenia ich trudności i opóźnień w nauce, jak również zaburzeń w zachowaniu” W zakresie działania pedagogicznego obejmuje to działanie funkcje kształcącą i wychowującą (pedagogiczną) oraz wspomagająco-korygujacą (poszerzoną, specyficzną działalność zmierzającą do ograniczenia występujących niepowodzeń, ale także pobudzenie sfery motywacyjnej ucznia).
W sposób szczególny termin ten odnosi się do dzieci objętych specjalnym programem edukacyjnym. W pedagogice specjalnej terapia pedagogiczna ujmowana jest jako jedna z f o r m r e w a l i d a c j i różnych upośledzeń. Jest działaniem mającym na celu stwarzanie i wykorzystywanie specjalnych warunków, metod i kompleksowej organizacji pracy pedagogicznej [Dykcik 1997, s. 31]. Pedagogika specjalna, jako nauka zajmująca się osobami odbiegającymi od normy, jest ze swojego założenia pedagogiką usprawniającą, zmierzającą w swoich działaniach do optymalnego przystosowania jednostki, do odnalezienia przez nią miejsca w społeczeństwie, pełnienia w nim odpowiednich ról; w założeniu jest, więc pedagogiką rewalidacyjną. Terapia jest tu działaniem, które nie może być ograniczane jedynie do edukacji, wychowania, lecz ma na celu przygotowanie dziecka do szerszego wymiaru, jakim jest zarówno bycie, jak i twórcze stanowienie w społeczności. W takim ujęciu terapia pedagogiczna staje się pojęciem interdyscyplinarnym mającym na celu ukazanie holistycznego działania, na jakie napotykamy w pedagogice, a w szczególności pedagogice specjalnej. Takie podejście wymaga współdziałania z różnymi specjalistami (w szczególności lekarzami, technikami, a obecnie coraz częściej informatykami itp.), jak również realizowanie zintegrowanych celów rewalidacyjnych oraz w pełni sankcjonuje używanie terminu terapia w pedagogice, co w konsekwencji umożliwia pełniejsze oddanie obrazu podejmowanych działań w tym systemie wspierania
Terapia ujęta została w tej publikacji jako termin szerszy od korekcji, reedukacji, rewalidacji i obejmuje swoim zasięgiem całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań, mających na celu optymalne wspomaganie rozwoju dziecka przejawiającego różnorakie zaburzenia w rozwoju.
Podziały terapii pedagogicznej
Wśród wielu rodzajów terapii można dokonać podziałów wynikających z uwarunkowań związanych z ich typem i organizacją. Najczęściej podziały te dokonywane są z uwzględnieniem:
czasu trwania
krótkoterminowa |
długotrwała |
incydentalna (np. naprowadzajaca) |
specyfiki postępowania
ogólnorozwojowa |
specjalistyczna (ze względu na zaburzenie lub kompleks zaburzeń występujących u dziecka) |
zakresu i złożoności zaburzenia
monosensoryczna |
polisensoryczna |
formy uczestnictwa w zajęciach osób
indywidualna |
grupowa |
współuczestnicząca |
rodzaj interwencji / formy
podtrzymująca |
korygująca |
wspomagającą |
rodzaj terapii wychowawczej wychowawcza
odciążeniowa |
czynnościowa |
styl pracy terapeutycznej
Dyrektywna
|
niedyrektywne (podążające za dzieckiem) |
Dodatkowymi determinantami w terapii mogą wynikać z ogólnego rozwoju
ogólny rozwój
zahamowany |
wycofany (dementywny) |
opóźniony |
nieharmonijny |
w normie |
przyspieszony |
uzależnienia wynikającymi z rozwoju psychofizycznego osób poddanych terapii,
możliwości |
potrzeby |
W większości przypadków terapie pedagogiczne można określić, jako terapie mieszane, co uwarunkowane jest aktualnym stanem rozwoju, potrzebami i możliwościami psychofizycznymi dziecka. Trudno jest mówić o jednorodnej terapii pedagogicznej w rozumieniu zakresu podejmowanych działań. Na przykład w trakcie terapii logopedycznej poza oddziaływaniem ukierunkowanym na występujące wady mowy logopeda prowadzi również korekcji innych zaburzonych funkcji, co nie jest błędem czy nadużyciem. Często zakładane działania terapeutyczne ulegają zmianom i modyfikacjom w trakcie prowadzonych zajęć, co różni te formy oddziaływań od skuteczności innych działań wspierających, a wynikają one z ciągłej diagnostyki działań doraźnych”.
„...system działań stosowany nie tylko wobec osób chorych, ale także wobec jednostek o zaburzonym rozwoju lub poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych, również w stosunku do osób pozostających w obrębie patologii społecznej, a więc dotkniętych nałogami, pozbawionych wolności, objętych głębszymi wykolejeniami, objawami cech zaawansowanej psychopatii.” A. Kargul 1977, s.27
Jak ukazał A. Hulek (1988, s. 11) „podstawowym zadaniem rehabilitacji jest usprawnianie jednostki upośledzonej pod względem fizycznym, umysłowym, psychicznym lub społecznym oraz zapewnienie jej, odpowiednio do jej wieku i możliwości, wykształcenia ogólnego lub zawodowego”. Czy jak to ujęła A. Maciarz (2005, s. 98 - 99)- kompleksowego działania różnych specjalistów, mających na celu wspieranie rozwoju, terapię, usprawnianie i edukację dzieci i młodzieży niepełnoprawnej.
MATERIAŁY DLA STUDENTÓW
opracowanie dr Aleksandra Zawiślak Katedra Pedagogiki Specjalnej UKW