Dylematy dumy i pokory -prometeizm i mesjanizm III części Dziadów.

Prometeizm

Jest to postawa indywidualnego buntu przeciwko Bogu i zgody na cierpienie za

ideę i szczęście ludzi. Wyrasta ona z mitu o Prometeuszu, który skradł Zeusowi

ogień i obdarzył nim ludzi, za co został skazany na wieczną mękę. Prometeizm

stał się jedną z charakterystycznych cech bohatera romantycznego. Przykładem

tej postawy jest Konrad z III części "Dziadów". Konrad jako wybitna

indywidualność, poeta-geniusz o niemal nadludzkiej wrażliwości, jest przede

wszystkim żarliwym patriotą. W imieniu całego cierpiącego narodu samotnie

podejmuje walkę z Bogiem. Jednak opętany przez Szatana Konrad dopuszcza się

bluźnierstwa wobec Boga, grzeszy pychą i ponosi klęskę. Konrad - postawa

prometejska, bo podobnie jak mityczny Prometeusz walczy z Bogiem o dobro ludzi,

poświęca się i cierpi.

Mesjanizm

Bóg nie odpowiedział dumnemu Konradowi, miotającemu się w celi pod presją

uczucia, ale odpowiedział skromnemu duchownemu - Piotrowi (nazywał siebie

"prochem i niczem"). Ksiądz Piotr przeżył widzenie, które jest odpowiedzią Boga

- mistycznym uniesieniem, w którym dane jest mu widzieć dzieje Polski i jej

przyszłość. Wizja jest romantyczną realizacją hasła mesjanizmu narodowego, bo

ksiądz Piotr widzi dzieje Polski ułożone na wzór dziejów Chrystusa - męczeństwo

polskiego narodu ma zbawić inne ludy walczące o wolność.

Widzenie księdza Piotra:

1. Spojrzenie z "lotu ptaka" - splątane drogi wiodące na północ, mnóstwo wozów

wiozących Polaków na Sybir. Porównanie cara do biblijnego Heroda - mordercy

dzieci.

2. Wizja pojedynczego człowieka, który ocalał i będzie wskrzesicielem narodu.

Jego imię - czterdzieści cztery (mesjanizm jednostki).

3. Naród "związany" i Europa, która "nad nim się urąga". Wizja procesu na wzór

losów Chrystusa. Porównanie Gala (Francja) do Piłata, który "umywa ręce", ale

jednak wydaje wyrok.

4. Droga krzyżowa - "Naród-Chrystus" dźwiga krzyż ukuty z trzech ludów (trzy

zabory), a ramiona rozciąga na całą Europę.

5. Ukrzyżowanie - na wzór Matki Boskiej Naród opłakuje matka Wolność. W bok

rani go żołdak Moskal.

6. Wniebowstąpienie - Naród unosi się ku niebu w białej szacie, lecz przemienia

się w portret wybawcy - namiestnika wolności.

Wizja jest niejasna. Postać o trzech obliczach stoi na trzech stolicach i

trzech koronach - pognębienie zaborców. Powtarza się jego imię - czterdzieści

cztery. Obrazy z Widzenia księdza Piotra są niejasne, pełno w nich symboli,

niedomówień i zagadek (podobnie jak w objawieniach biblijnych, np. Apokalipsa

św. Jana). Losy narodu polskiego ukazane są wyraźnie na wzór dziejów Chrystusa,

poszczególne zdarzenia mają swoje analogie - dlatego cała wizja jest literacką

realizacją koncepcji: "Polska Chrystusem narodów"

---