W godzinach popołudniowych uczestnicy konferencji dyskutowali w sześciu grupach na następujące tematy:
Jaki jest współczesny polski patriotyzm? Model osobowy współczesnego obywatela
Problemy w wychowaniu młodych obywateli-patriotów a system oświaty i edukacji w Polsce
Wyzwania współczesnego harcerstwa
Rola skautingu w różnych krajach. Skautowe inspiracje
Podstawy wychowawcze ZHP i strategia rozwoju organizacji a potrzeby społeczne w Polsce
Propozycje programowe i metodyczne dotyczące kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich
Każda z grup przedstawiła w formie opisowej swoje wnioski, które miały charakter spostrzeżeń, refleksji, albo próby diagnozy - itp. Grupy zaprezentowały też ciekawe formy pracy wychowawczej, działania, projekty, pomysły i przemyślenia, lub propozycje zmian, które warto wykorzystać w bieżących i przyszłych działaniach organizacji. Grupy pracowały też nad sformułowaniem wniosków, propozycji działań, form pracy wychowawczej i projektów , które warto upowszechniać i propagować w społeczeństwie, w środowiskach pozaharcerskich - w szczególności w szkołach.
Bardzo ciekawy okazał się opracowany przez jedną z grup alfabetyczny spis haseł dotyczący współczesnego patriotyzmu. Część haseł bardziej odnosi się do postawy człowieka-patrioty, a część do samego pojęcia patriotyzm. Jak widać z tego zestawu, współcześnie patriotyzm nadal wiąże się ze służbą ojczyźnie, ale ma także szereg nowych cech.
A ambicja - patriota to ktoś, kto jest człowiekiem ambitnym, oczywiście w pozytywnym znaczeniu tego słowa
B bohaterstwo, Bóg jako absolut - patriota to ktoś, kto wierzy w Boga lub Siłę Sprawczą
C chęć - patriota to ktoś, komu się chce chcieć
D dokładność, duchowość
E entuzjazm
F fachowość
G godność
H honor
I inspiracja - praca dla Ojczyzny ma być inspiracją
J jakość - cecha działań patrioty
K kultura osobista
L lojalność
M mądrość
N nauka - patriota to człowiek, który uczy się, aby być fachowcem, ale rozumie także konieczność pogłębiania swojej wiedzy
O odpowiedzialność (za siebie, za innych)
P pracowitość, praca nad sobą
R rzetelność
S sumienność, szacunek (do tradycji, dla innych)
T tolerancja, poszanowanie tradycji
U uspołecznienie, utylitaryzm
W wolontariat, wartości, wrażliwość
Z zasady, zaufanie
W trakcie dyskusji wyróżniono kilka obszarów wychowania patriotycznego i obywatelskiego:
Znajomość historii, tradycji, kultury, symboli.
Szacunek dla państwa, prawa, symboli narodowych.
Postawy - odpowiedzialność wobec wspólnoty, rzetelność, normy życia społecznego.
Poczucie tożsamości ze wspólnotą, ojczyzną.
Funkcjonowanie w grupie, negocjacje, rozwiązywanie konfliktów, podejmowanie decyzji.
Postawy prospołeczne, dostrzeganie i rozwiązywanie problemów.
Świadome i aktywne uczestnictwo w życiu publicznym, znajomość instytucji
i mechanizmów państwa, wybory, umiejętność interpretacji wydarzeń politycznych.
Stwierdzono, iż współczesny obywatel nie jest tylko patriotą. Pojęcie „obywatel” jest znacznie szersze. Obejmuje trzy sfery:
umysłowość (zdrowy rozsądek, zdobywanie wiedzy i chęć do ciągłego doskonalenia się, dyplomacja, poczucie własnej wartości),
uczuciowość (otwartość na innych ludzi, zdolność do miłości, wrażliwość, wytrwałość w trosce o siebie i innych, przywiązanie do bliskich miejsc),
podstawy bytu (zdobycie wykształcenia umożliwiającego otrzymanie dobrej pracy, umiejętność dokonywania wyborów, umiejętność współdziałania, specjalizowanie się w danej dziedzinie, zaradność, zdolność do kompromisów, ciągły rozwój).
Postawy patriotyczne kształtowane są tak w rodzinie, jak i szkole oraz organizacjach pozarządowych, w tym harcerstwie. Podstawy programowe polskiej szkoły - na każdym etapie edukacji - zawierają wyraźne treści wychowania patriotycznego i obywatelskiego. Szkoła jako instytucja wychowawcza wspiera rodziców w wychowywaniu, tworząc sytuacje sprzyjające kształtowaniu prawidłowych postaw. Choć szkoła nie powinna zastępować wychowania w domu rodzinnym, to jednak często się tego od niej oczekuje.
Wśród słabych stron szkolnej edukacji patriotycznej i obywatelskiej, a także jej zewnętrznych ograniczeń, wymienić można następujące kwestie:
Historia czasami nauczana jest jako sucha wiedza, bez odniesienia do wartości patriotycznych, emocji, postaw ludzi.
Rzadko w pojęciu patriotyzmu wychodzimy poza „tradycję” i „szacunek dla symboli”, co powoduje, że uderzamy w patos i nie pociągamy młodzieży. Trzeba pamiętać o pozostałych obszarach /JAKICH ?/.
Przeładowany program przedmiotów sprawia, że brak jest czasu na realizację ścieżek programowych (takich jak właśnie wychowanie patriotyczne, np. w ramach języka polskiego), głównym celem jest przygotowanie uczniów do jak najlepszego zdania egzaminów kończących szkołę.
Warunkiem działania każdego programu jest pasja i przygotowanie nauczyciela, tymczasem uczelnie nie przygotowują skutecznie do pełnienia roli wychowawczych w tym obszarze, studia są zbyt teoretyczne.
Trudnością w kształtowaniu szacunku do państwa i jego symboli jest często okres buntu nastoletniego - zanegowanie autorytetów /szczególnie w Gimnazjum/; z drugiej strony nie wszyscy nauczyciele szanują uczniów - a co za tym idzie, nie tworzą dobrego przykładu.
Zbyt liczne klasy nie są dobrymi grupami - zespołami, w których można by łatwo kształtować poczucie tożsamości ze wspólnotą.
System oświaty jest często przeciwko uczniowi - uczy kombinowania, nierzetelności (np. akceptacja ściągania); często można zauważyć brak konsekwencji wobec własnych regulaminów i zasad - co utrudnia kształtowanie postaw takich jak uczciwość, rzetelność. Poza tym rola rodziców w tym zakresie jest nie do zastąpienia przez szkołę.
Formalne zajęcia nie sprzyjają nauce funkcjonowania w grupie, rozwiązywania konfliktów, podejmowania decyzji. Uczniowie otrzymują zbyt małą samodzielność, lub przeciwnie - postawieni przed wyzwaniem samodzielności, nie potrafią jej sprostać, gdyż nie zostali do tego wcześniej przygotowani.
Aby skuteczniej wychowywać w duchu patriotycznym, szkoła mogłaby:
Stosować więcej form, w których uczniowie będą mogli „przeżyć” spotkanie z historią i kulturą Polski, czy też zrozumieć znaczenie symboli narodowych.
Kształtować postawę szacunku - od szacunku do siebie, przez szacunek do najbliższego otoczenia i środowiska do szacunku do Ojczyzny (bardziej lub mniej uświadomione i zaakcentowane) oraz kłaść nacisk na wychowanie przez przykład wychowawcy.
Stwarzać okazje do podejmowania przez uczniów odpowiedzialności za zespół i decyzje, a także podkreślać znaczenie odpowiedzialności ucznia za swój własny rozwój.
Zwiększyć utożsamianie się nauczycieli z istniejącym systemem wychowawczym oraz lepiej ich przygotować do tej roli.
Przy szacunku dla cudzych poglądów powinna też szkoła kształtować krytyczne myślenie oraz świadomość wyboru: od wyboru programu TV po przyszły wybór władz.
Wykorzystywać fakt, że często poza lekcjami, na zawodach i konkursach zewnętrznych rodzi się poczucie przynależności i wspierania własnej szkoły/klasy.
Kłaść większy nacisk na kształtowanie aktywnych postaw obywatelskich, takich jak angażowanie się w rozwiązywanie problemów wspólnoty lokalnej (np. przez zachęcanie do wolontariatu, wybory samorządu szkolnego itp).
Harcerstwo może skutecznie wspierać szkołę w wychowaniu patriotycznym:
Przez nieszablonowe przygotowywanie i aktywny udział w uroczystościach patriotycznych, zgodny z metodą harcerską (nie samo „stanie” pod pomnikiem), dawać szansę przekazania treści przez rówieśników i w atrakcyjnej formie.
Kształtować postawy globalne i proeuropejskie dzięki takim treściom i działaniom jak Dzień Myśli Braterskiej, braterstwo skautowe, Parada Schumana, wymiany i imprezy międzynarodowe, poznawanie innych tradycji.
Promować szacunek dla wartości, które są niepopularne wśród młodzieży (PPH), szacunek dla symboli państwowych, harcerskich, sztandarów, proporców, munduru.
Kształtować umiejętności podejmowania demokratycznych decyzji, od Rady Drużyny po zjazdy hufców, w których uczestniczy młoda kadra.
Budować harcerskie więzi, które trwają i mogą być wzorem poczucia wspólnoty i odpowiedzialności za grupę, której jest się członkiem.
Uczyć odpowiedzialności, samodzielności, przygotowywać osoby, które są bardzo aktywne w szkole przy kierowaniu projektami, organizowaniu imprez, działaniach samorządu, a przez to przekazują swe doświadczenie innym rówieśnikom.
Przy swojej apolityczności - uczyć postaw obywatelskich i podejmowania świadomych decyzji - duże pole popisu dla wędrowników.
Spróbowano ocenić współczesne wychowanie patriotyczne w ZHP, wypowiedziano wiele, często kontrowersyjnych poglądów:
Istnieje pogląd, że dzisiejsze ZHP między innymi dlatego traci tak wielu członków w kolejnych latach, ponieważ jest zapatrzone nadmiernie w przeszłość. Taki stan rzeczy można zmienić. Trzeba mieć świadomość, że w czasie próby zmiany tej orientacji na przeszłość spotkamy osoby, które będą się zmianom sprzeciwiać i przez jakiś czas będzie chęć powrotu do historii jako jedynej drogi. Jednak celem długoterminowym jest polepszenie organizacji na bardziej ukierunkowaną na przyszłość, bardziej wyrazistą wobec wyzwań teraźniejszości.
Należy mówić o przyszłości, o tym, czego nam trzeba, nie tylko na wysokim szczeblu ale i na niższym, na szczeblu hufców i drużyn.
ZHP jest dokładnym odzwierciedleniem patriotyzmu w społeczeństwie polskim, a on jest historyczny i powierzchownie symboliczny. Historia musi być pamiętana, ale z równoważnym myśleniem o przyszłości.
Z historii trzeba uczyć się wyciągać wnioski, faktów uczymy się w szkole.
Najważniejsza sprawa to kształcenie drużynowych, uczenie, po co i dlaczego, bez mechanicznego powtarzania „bo tak zawsze było”.
Wychowanie patriotyczne sprowadza się do bardzo prostych, instrumentalnych form, tak jest często dlatego, że tak nas postrzega wspólnota lokalna i tego od nas oczekują (reprezentacje harcerskie na uroczystości 3 maja, 11 listopada itd.).
ZHP jest zakładnikiem stereotypów, nasz patriotyzm jest płytki, tracimy czas, a mamy go średnio 3 lata (statystyczny czas przynależności harcerza), stawianie na umiejętności ludzi, odnajdywanie się w świecie, radość wypływająca z tego, że mieszkam w fajnym kraju a ten kraj coś daje. Chodzi o tobyśmy byli dumni z Polski, czasami mamy dysonans poznawczy, mamy symbole, a nie „leczymy duszy”.
Znaleźć radosny żywiołowy patriotyzm, byśmy znaleźli definicje patriotyzmu czasów pokoju, bo jest to o wiele trudniejsze niż patriotyzm czasów wojny, żeby harcerze byli dumni z dnia dzisiejszego.
Wyciągnięto szereg konkretnych wniosków na temat wychowania patriotycznego w harcerstwie przyszłości. Stwierdzono między innymi, że:
Jeśli już brać udział w uroczystościach państwowych, to wykonując dodatkową pracę. Władze można wychować i przez naszą pracę z harcerzami jest możliwe uczestnictwo harcerzy z ich własnej potrzeby i że świadomości „ po co” . Wyobrażam sobie że patriotyzm jest w naszej postawie i działaniu i jeśli się za coś bierzemy, to robimy to solidnie i ci, co nas opuszczą, będą dumni z bycia w tej organizacji. W takim przypadku typowym jest działanie metodą harcerską, która w indywidualny i pośredni sposób przekona harcerzy również do patriotyzmu.
Istnieje pogląd, że w ZHP nie ma systemowego wychowania patriotycznego, tak samo jak duchowego, jedno i drugie wiąże się z głębokimi emocjami, jedno i drugie musi być naturalne, systemowo tego nie ma, abstrahując od tego, co robi dobrze wiele środowisk w wielu miejscach Polski. Dlatego być może dla wielu instruktorów taki nieokreślony patriotyzm w harcerstwie jest przytłaczający i trudny do zaakceptowania.
Porównanie patriotyzmu do samochodu - super gdyby patriotyzm był częścią prawa jazdy i byłby jedną ze składowych tego samochodu, jeśli tak będzie traktowany, to na pewno nie będzie to element powodujący spadek liczebności. / Niezrozumiałe - wymaga poszerzenia /
W czasie dyskusji stwierdzono, iż obecnie w Polsce można zidentyfikować następujące problemy społeczne dotykające ZHP, które stanowią ważne i niekiedy wielkie wyzwanie w „grze wychowawczej” współczesnego harcerstwa, jak powiedział były przewodniczący ZHP hm. Stefan Mirowski:
Niedostosowanie społeczne młodych ludzi.
Nałogi i uzależnienia: alkoholizm, Internet, gry komputerowe (zatracenie się w poczuciu rzeczywistości, niekiedy brutalnej), nikotynizm, narkomania, telewizja.
Brak i problemy w komunikacji międzyludzkiej ; przewaga kontaktów wirtualnych nad rzeczywistymi.
Hedonizm jako postawa; pogoń za przyjemnością.
Konflikt pokoleń; bezideowość dzieci.
Agresja, przemoc słowna, fizyczna, rodzinna, rówieśnicza, cyberprzemoc.
Problemy w wypełnianiu przez szkołę obowiązków wychowawczych. Brak współpracy pomiędzy środowiskami wychowawczymi - niespójność oddziaływań.
Nierówność szans edukacyjnych i życiowych.
Konsumpcyjna postawa życiowa.
Zanik postawy służby.
Przedmiotowe traktowanie człowieka (łamanie praw dzieci i kobiet).
Mentalność nie uznająca konieczności przestrzegania godziwych praw.
Sekty.
Bezrobocie.
Ubóstwo.
Depresje, nerwice; słabe konstrukcje psychiczne; problemy emocjonalne.
Wulgaryzacja życia.
Harcerstwo, w tym ZHP, bierze i nadal powinno brać czynny udział w rozwiązywaniu powyższych problemów, bo stanowi to od początków istnienia cel działania całego ruchu. Właśnie dzięki ciągłemu zaangażowaniu w to dzieło harcerstwo tak trwale i znacząco wpisało się w dzieje narodu polskiego., możliwości jego rozwoju
Stwierdzono, że ZHP w dużym stopniu uczestniczy w rozwiązywaniu wielu problemów społecznych i zaspokajaniu wielu potrzeb młodych ludzi. Dzięki zaangażowaniu kadry i doskonałej metodzie wychowawczej właściwie odpowiada na zapotrzebowanie społeczne, co przekłada się na zaufanie społeczeństwa do działań ZHP. Organizacja powinna zdecydowanie zabierać głos w istotnych sprawach społecznych. Udział w debacie publicznej powinien odbywać się na wszystkich poziomach władz ZHP, odpowiednio do szczebla organizacyjnego, obszaru działania oraz świadomości i znajomości problemów:
lokalnie - wobec społeczeństwa, rodziców, władz, mediów, instytucji w środowisku działania (gmina, miasto, powiat) - władze hufców,
regionalnie - wobec społeczeństwa, władz, mediów, instytucji w regionie działania (województwo) - władze chorągwi,
centralnie - wobec społeczeństwa, władz, mediów, instytucji centralnych (państwowych), zwłaszcza w formie inicjatywy legislacyjnej i aktywnego lobbingu na rzecz działalności harcerskiej.
Budowanie, czasem nawet walka o miejsce harcerstwa w państwie jest zadaniem nieustannym. Na przestrzeni dziejów polskiego ruchu harcerskiego wypełniał on różne role i osiągał różną pozycję. Jednak jednym z ważniejszych gwarantów dobrej pozycji ZHP w państwie jest apolityczność, zwłaszcza rozumiana jako apartyjność.
W trakcie dyskusji wymieniono i zapisano mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia edukacji patriotycznej i obywatelskiej w organizacji harcerskiej
Mocne strony:
- jasny, klarowny system wartości,
- bogactwo tradycji i historii harcerstwa,
- wybitne postaci, wielkie autorytety,
- poczucie wspólnoty, przynależności do grupy,
- silne oddziaływanie pozytywnej grupy rówieśniczej,
- różnorodność form pracy, ogromny dorobek programowy,
- uznane sukcesy wychowawcze,
- istniejąca struktura,
- posiadanie zasobów,
- liczni partnerzy,
- wiele możliwości pozyskania środków.
Słabe strony:
- różne rozumienie pojęcia patriotyzm,
- płytkie rozumienie patriotyzmu,
- powierzchowność, schematyzm działań znacznej części środowisk,
- w wielu środowiskach brak form dostosowanych do percepcji młodego człowieka,
- skostnienie form,
- słaba współpraca z rodzicami nie sprzyja wychowywaniu,
- niechęć do instytucji państwa.
Szanse:
- możliwość uczestnictwa oraz pozyskania środków z różnych programów,
- rozwój społeczeństwa obywatelskiego,
- wykorzystanie wzorów innych organizacji pozarządowych,
- gospodarczy rozwój kraju wpływający na warunki życia i wzmacnia poczucie
dumy z własnego kraju,
- poszukiwanie przez samorządy bardziej atrakcyjnych form świętowania,
- możliwość zaistnienia świadomości społecznej i mediach lokalnych,
- w wielu kręgach społecznych zwrot ku tradycyjnym wartościom,
- kontakty ze skautami i obserwacja ich form pracy i postaw,
- liczne instytucje oraz autorytety chętnie z nami współpracujące,
- naszą aktywnością możemy znacząco wpływać na kształtowanie
postaw obywatelskich.
Zagrożenia:
- niezrozumienie ze strony części rodziców, brak akceptacji dla naszych działań,
- presja części mediów na kształtowanie kosmopolitycznego społeczeństwa,
- negacja historii i tradycji narodowej,
- postrzeganie harcerzy jako ozdobników imprez,
- wypaczenie patriotyzmu; nacjonalizm,
- emigracja, fascynacja dobrobytem, atrakcyjność konsumpcyjnego stylu życia,
- pseudonowoczesność, patriotyzm postrzegany jako anachronizm,
- kryzys rodziny,
- podporządkowanie interesów narodowych wielkim wspólnotom i międzynarodowym
Bardzo interesująco zostało porównanie pracy wychowawczej w harcerstwie z pracą niektórych organizacji skautowych, z którymi harcerze mają stały kontakt.
Skauci nie epatują patriotyzmem, przedstawiając się i mówiąc o sobie identyfikują się słowem `skaut' + narodowość, właśnie w takiej kolejności, podczas gdy u nas częstsza jest kolejność odwrotna „narodowość +skaut”.
Harcerstwo nie wykorzystuje swojego potencjału, nie pokazuje wszystkiego, co mogłoby zaprezentować.
Harcerze mają generalnie większy szacunek do munduru niż (uogólniając) członkowie organizacji skautowych.
Skauci natomiast mocno pokazują barwy narodowe i te barwy są „blisko nich”, u nas te barwy to flaga wysoko na maszcie, skauci używają barw na codzień, tam, gdzie jest kwestia prawdziwego szacunku, szanują je prawdziwie.
Często pierwszym skojarzeniem z hasłem „patriotyzm w harcerstwie” jest nasz mundur. Dla jednych duma, wyraz tradycji, dla innych przejaw anachronizmu, który odstrasza od harcerstwa i stanowi o naszej inności od (uogólniając) skautowego świata.
Mundur jest tylko narzędziem do tego, by osiągnąć wizję, do której harcerstwo dąży. Mundur jest tylko elementem. Najważniejszy jest program - ciekawy, aktualny, dostosowany do zainteresowań dzieci i młodzieży. On albo ludzi przyciągnie, albo odstraszy. Przykładem mogą być Portugalczycy, którzy mają podobne mundury do polskich i mając bardzo dobry program odnotowują wzrost liczebny.
Patriotyzm to to, co robimy a nie edukacja. Patriotyzm to służba, działanie, czyn a nie słowa.
Można zaryzykować twierdzenie, że harcerze, ale chyba również Polacy, źle się czują w swoim patriotyzmie. Jest on bardzo mocno zakorzeniony w historii, często powierzchowny i ograniczony do symboli, czujemy się źle w tej skórze, ale i nie mamy pomysłu, jak to zmienić.
Dlatego najważniejsze w prezentowaniu patriotyzmu na zewnątrz (w trakcie wypraw zagranicznych harcerzy) jest:
Oparcie na specyfice naszego kraju i pasji ludzi, którzy go zamieszkują - jeśli jest to miłość do tradycyjnych potraw, niech one będą tym, czym się chwalimy, jeśli coś innego, wybierzmy tę inną rzecz, podstawową rzeczą jest bycie autentycznym w przekazie.
Pamiętanie o formie, o tym, by dopasować ja do miejsca i ludzi, którzy są adresatami naszego przekazu,
Dobranie treści i form, które pozwolą „włączyć” adresatów w nasz patriotyzm i naszą narodowość, które będą prawdziwą wędrówką przez kraj, dobrym przykładem są tańce narodowe.
Niezapominanie o tym, że ci, co prezentują - młodzi ludzie, harcerze mają też przy tej okazji poznać głębiej własny kraj i potem pomóc innym zrozumieć go.
Pokazywanie obrzędów ludowych, przyrody, zabytków… nie zapominając o elementach współczesnych, przykładem tu może być jedna z drużyn na Jamboree, która przygotowała prezentację stolicy w formie wystawy zdjęć pokazujących współczesne, żyjące miasto i harcerzy - młodych ludzi, jej mieszkańców przy miejscach, które ich zdaniem są ważne.
Prezentowanie Polski na zewnątrz oparte na dwóch filarach: filar - „przewodnik turystyczny” (a więc wszystko to, czego o danym kraju chciałbyś się dowiedzieć w wymiarze, który zawierają standardowe przewodniki turystyczne) oraz filar, na który składa się mądrość wypowiedzi reprezentantów kraju i ich udział w dyskusjach.
Dyskutanci porównując harcerstwo z innymi organizacjami skautowymi sformułowali szereg interesujących poglądów na temat ewentualnych zmian w koncepcji wychowania patriotycznego w ZHP:
Słowo patriotyzm w innych europejskich organizacjach skautowych (i generalnie w całych krajach) zostało zastąpione słowem „aktywne obywatelstwo”; dla niektórych z dyskutantów ta zmiana jest ewolucją, postępem, to wyjście z wąskiego określenia patriotyzm na szerokie wody określenia „obywatel kraju i świata”.
Czym jest patriotyzm dnia dzisiejszego i jutrzejszego, czym jest patriotyzm czasów pokoju: to płacenie podatków, chodzenie na wybory, dbanie o środowisko…
Nie ma wielkich różnic definicyjnych między aktywnym obywatelstwem na zachodzie Europy a patriotyzmem Polaków. Gdyby ukryć te słowa i zostawić sam ich opis w postaci zestawu działań, które się nań składają, to określenia te będą tożsame, bo są z zakresu pojęć fundamentalnych. Różnicą będzie jedynie rozłożenie akcentów, które wynikają z kontekstu kulturowego i momentu historii, w którym dany świat się znajduje. (U nas cały czas jest więcej historii i przywiązania do państwa, na zachodzie Europy jest już więcej obywatelstwa światowego. Pytanie czy nie jest tak, że musi minąć jeszcze kilka pokoleń, by obywatelstwo światowe zaczęło dominować w spojrzeniu ludzi, więcej poczucia bezpieczeństwa, stabilizacji w myśleniu całego narodu).
Problemem jest to, że Polacy nie dostrzegają w dzisiejszej Polsce powodów do dumy i często nasz patriotyzm wynika z przywiązania do wielkości z czasów przeszłych. Przykładem może być Rajd Arsenał o tytule „Cieszyć się Polską” - ideą było pokazanie, z czego teraz możemy być dumni, jak możemy się dziś cieszyć Polską. Uczestnicy nie potrafili wskazać, z czego jako Polacy powinniśmy się cieszyć - wskazywali na Grunwald i inne wielkie historyczne bitwy.
Patriotyzm winien stać na dwóch nogach - tej, którą można nazwać „historyczno-tradycyjnej” i tej „współczesnej”. Problemem nie jest to, że ta pierwsza noga jest za silna, ale to, że ta druga jest za słaba. Musimy mieć cały czas w głowie to, co chcielibyśmy i możemy pokazać z dnia dzisiejszego.
Stwierdzono, iż Związek Harcerstwa Polskiego działając zgodnie z podstawami wychowawczymi ZHP i realizując przyjętą przez zjazd organizacji strategię rozwoju realizuje szereg konkretnych potrzeb społecznych, które dotyczą wielu środowisk w Polsce (rodziny, grupy rówieśniczej, szkoły, kościoła, społeczności lokalnej, grupy pokoleniowej, a nawet społeczności internetowej i instytucji publicznych.
.
Na koniec wymieniono niektóre propozycje programowe i metodyczne dotyczące kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich:
Rekonstrukcje wydarzeń historycznych, wykonywanie kopii broni, sprzętu, umundurowania.
Spotkania, rozmowy, wywiady z uczestnikami wydarzeń historycznych, spisywanie relacji.
Tworzenie zbiorów pamiątek, izb pamięci, tradycji. Wystawy.
Praca z patronem drużyny.
Nagrywanie filmów dokumentalnych o historii swojej miejscowości, ważnych wydarzeniach, istotnych postaciach.
Gry historyczne, biegi i rajdy połączone z wykonywaniem zadań.
Współpraca z organizacjami kombatanckimi, przejmowanie tradycji danej formacji, jej pamiątek, sztandaru.
Przygotowanie sztuk teatralnych, koncertów, innych prezentacji artystycznych, np. koncert pieśni z lat walk o niepodległość i granice Polski.
Konkursy wiedzy, konkursy plastyczne.
Wycieczki, rajdy, biwaki.
Zwiady terenowe.
Samodzielna lektura.
Wspólne oglądanie filmu połączone z dyskusją
Udział harcerskich reprezentacji w uroczystościach państwowych
i religijnych - warty, drużyny sztandarowe.
Rozdawanie flag narodowych lub przypinanie kokardek biało--czerwonych podczas świat narodowych.
Udział lub samodzielne organizowanie akcji charytatywnych.
Opiekowanie się miejscami pamięci narodowej, mogiłami poległych, osób zasłużonych dla danej miejscowości.
Różnorodne zadania i akcje na rzecz zachowania naturalnego środowiska lub poprawienia stanu otoczenia przyrodniczego.
Pełnienie służby porządkowej lub medycznej.
Codzienny dobry uczynek.
Akcje zarobkowe drużyny.
Budowanie planu pracy drużyny, podział zadań.
Wspólne podejmowanie decyzji przez radę drużyny.
Planowanie zadania zespołowego, projektu..
W czasie konferencji potwierdzono, że pracując zgodnie z metodyką pracy gromady zuchowej, drużyny harcerskiej, starszoharcerskiej i wędrowniczej, realizując zadania statutowe w ZHP kształtujemy właściwe współcześnie pożądane postawy patriotyczne, które powinny cechować dobrego obywatela.