radomska szkoła wyższa

Siedliskowe podejście do zdrowia Ocena potrzeb zdrowotnych pacjenta

Wydział Nauk o Zdrowiu Kierunek: pielęgniarstwo Marek Skiepko gr.1.02P Numer albumu:11679

Siedliskowe podejście do zdrowia

Definicja siedliska

Siedlisko to wg definicji WHO „miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują i korzystają z różnych świadczeń”.R. Grossman i K. Scala podkreślają, że podejście siedliskowe jest w promocji zdrowia kwestią kluczową. Traktują oni siedlisko jako system społeczny (całość), który zmienia się, aby promować zdrowie (a nie miejsce, w którym podejmowane są działania związane z promocją zdrowia).

Cechy siedliska i podejścia siedliskowego

• siedliska są organizacjami mającymi specyficzną strukturę, zasoby, funkcje i różnorodny zasięg,

• w siedliskach jest wielu partnerów, charakteryzujących się specyficznym językiem, kulturą,

• siedliska posiadają specyficzne agendy, których działania mogą być związane ze zdrowiem lub ukierunkowane na zdrowie,

• w podejściu siedliskowym, zamiast podejścia paternalistycznego, stosuje się podejście uczestniczące.

Podejście siedliskowe umożliwia ludziom identyfikację z własnym środowiskiem i uczestnictwo we wspólnym rozwiązywaniu problemów. Zwiększa to motywację ludzi, zachęca ich do kreatywności.

„Zdrowe miasta” jako przykład siedliskowego podejścia do zdrowia

ZDROWE MIASTA - projekt został opracowany i wprowadzony przez WHO w celu dostarczenia możliwości oceny zastosowania zasady „Zdrowia dla Wszystkich” oraz strategii określonej w Karcie Ottawskiej - na poziomie lokalnym.

Miasto powinno starać się zapewnić społeczeństwu następujące zmiany jakościowe:

• czyste, bezpieczne i wysokiej jakości środowisko, z poprawą warunków mieszkaniowych,

• możliwości osiągnięcia takiego ekosystemu i utrzymania go jak najdłużej,

• uzyskanie warunków do wzajemnego wspierania się i spokojnego życia,

• znaczny udział i wpływ na decyzje dotyczące życia społecznego, zdrowia i samopoczucia,

• zaspokojenie podstawowych potrzeb,

• umożliwienie korzystania z różnorodnych świadczeń i zasobów,

• zapewnienie urozmaiconych i nowoczesnych warunków ekonomicznych miasta,

• zapewnienie ciągłości kulturowej oraz dziedzictwa biologicznego mieszkańcom,

• wypracowanie metod działania wzmacniających wyżej wymienione,

• zapewnienie optymalnego poziomu warunków utrzymania zdrowia publicznego i dostępności świadczeń zdrowotnych,

• uzyskanie wysokiego poziomu stanu zdrowotnego społeczeństwa.

Koncepcja Zdrowego Miasta oznacza proces, a nie tylko wynik.

Cechy Zdrowego Miasta:

• Zaangażowanie się w sprawy zdrowia.

• Podejmowanie decyzji politycznych.

• Działania międzysektorowe.

• Uczestnictwo społeczności lokalnej.

• Innowacje.

• Zdrowotna polityka społeczna.

Proces rozwoju Zdrowego Miasta można podzielić na 3 fazy: początkową lub przygotowawczą, organizacyjną i wdrożeniową. Są one realizowane na szczeblu społeczności lokalnej.

Społeczność lokalna w aspekcie działań w zakresie promocji zdrowia, to ludność zamieszkała na określonym terytorium wyróżnionym granicami podziału administracyjnego wraz z cechami charakteryzującymi ludność i terytorium pod względem zdrowotnym, do których należą:

• sytuacja demograficzna i społeczno-ekonomiczna,

• sytuacja sanitarno-higieniczna, zagrożenia komunikacyjne i ekologiczne,

• kulturowe normy i wzory zachowań, obyczaje, zwyczaje środowiskowe, systemy wartości i miejsce zdrowia, charakterystyka więzi lokalnych,

• potencjał i zasoby lokalne: ludzkie i rzeczowe.

Etapy działania w procesie budowy Zdrowego Miasta

• Orientacja w zasobach - polega na określeniu liderów i ich akceptacji, gotowości do podjęcia programu z zakresu promocji zdrowia.

• Orientacja w potrzebach - to rozpoznanie cech społeczności lokalnych, które wyznaczają i konkretyzują główne zadania.

• Orientacja w zagrożeniach środowiskowych - identyfikacja głównych zagrożeń środowiska sanitarno-higienicznego i sytuacji ekologicznej.

• Orientacja w zagrożeniach indywidualnych i rodzinnych - obejmuje identyfikację zagrożeń zdrowia wynikających ze stylu życia, wzorów i obyczajów dominujących w społeczności lokalnej.

• Planowanie zmian - wybór szczegółowych celów, uwzględniających 2 zakresy działań: eliminację i ograniczenie czynników szkodliwych dla zdrowia, popieranie działań sprzyjających zdrowiu oraz sposobów ich realizacji.

• Realizacja wybranych zadań.

• Ocena, ewaluacja.

Szkoła promująca zdrowie

Nadrzędnym celem SzPZ jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej. Aby to osiągnąć szkoła:

• tworzy wspierające, bezpieczne i sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i społeczne,

• stwarza wszystkim osobom, które w niej żyją i pracują, możliwość kontrolowania i poprawiania swego zdrowia fizycznego i emocjonalnego,

• dokonuje zmian w zarządzaniu, relacjach międzyludzkich, metodach nauczania i uczenia się.

Szkoła promująca zdrowie jest to siedlisko, w którym członkowie społeczności szkolnej - pracownicy i uczniowie:

• podejmują wspólne starania, aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie,

• uczą się, jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko,

• zachęcają ludzi w innych siedliskach w swoim otoczeniu, zwłaszcza rodziców, do podejmowania podobnych starań.

Etapy tworzenia szkoły promującej zdrowie obejmują: przygotowanie, diagnozę stanu wyjściowego, budowanie planu działań, realizację, ewaluację wyników działań.

Szpital promujący zdrowie

Założeniem jest następujące: szpital, poza jego pierwszoplanowym obowiązkiem udzielania świadczeń leczniczych na możliwie najwyższym poziomie, będzie promował zdrowie w swoim środowisku, tj. w samym szpitalu i na obszarze objętym jego świadczeniami profilaktyczno-terapeutycznymi.

Szpital promujący zdrowie powinien:

• zapewniać na całym terenie możliwość rozwoju działań prozdrowotnych w zakresie planowania, aktywności i struktur organizacyjnych,

• rozwijać powszechne identyfikowanie się całego szpitala jako realizatora celów,

• rozwijać świadomość wpływu środowiska szpitalnego na zdrowie pacjentów, personelu, społeczeństwa,

• zachęcać do udziału i aktywnej roli pacjentów w omawianym procesie, zgodnie z ich określonym potencjałem zdrowotnym,

• tworzyć zdrowe warunki pracy dla personelu szpitalnego,

• promować i utrzymywać współpracę na rzecz promocji zdrowia,

• zwiększyć dostarczanie informacji pacjentom w dziedzinie zachowania zdrowia,

• rozszerzyć bazę danych epidemiologicznych szpitala oraz udostępnić te informacje lokalnym twórcom polityki społecznej i innym instytucjom społeczności.

Ocena potrzeb zdrowotnych pacjenta

Potrzeba zdrowotna

Według Culyer'a potrzeba opieki zdrowotnej jest „minimalną ilością zasobów, która jest niezbędna do tego, aby wyczerpały się zdolności jednostki do odniesienia korzyści ze świadczeń jej oferowanych”. Podobną definicję zaproponował Williams, mówiąc, że „potrzeba zdrowotna jest zdolnością odnoszenia korzyści z zastosowania dostępnych procedur medycznych przez osobę, wobec której działania zdrowotne mają być podjęte”.

Z tych definicji wynika, że określenie potrzeby zdrowotnej wymaga nie tylko wskazania możliwości jej zaspokojenia, lecz także jednoczesnego określenia zdolności danej osoby do korzystania ze świadczeń medycznych. Najogólniejsza definicja potrzeb zdrowotnych mówi, że są to takie odchylenia w stanie zdrowia pacjenta lub jego środowiska, kiedy trzeba podjąć niezbędne kroki, aby nie dopuścić do negatywnych dla zdrowia skutków. Pojęcie potrzeb zdrowotnych jest interpretowane różnie, w zależności od punktu z jakiego ten problem rozpatruje obserwator.

Rodzaje potrzeb zdrowotnych

Z punktu widzenia relacji pracownik systemu ochrony zdrowia- pacjent dzielimy potrzeby na:

• wyrażone - są to potrzeby, z którymi pacjent zgłasza się samorzutnie,

• niewyrażone - czyli te potrzeby, które mogą być ujawnione za pomocą badań pogłębionych.

Z kolei potrzeby niewyrażone można podzielić na potrzeby:

• uświadomione - takie, z których istnienia człowiek zdaje sobie sprawę, lecz z różnych przyczyn ich nie zgłasza,

• nieuświadomione - takie, które nie są zgłaszane dlatego, że człowiek nie zdaje sobie sprawy z ich istnienia.

Potrzeby zdrowotne obrazowane są za pomocą teorii góry lodowej, która mówi, że około 20% realnych potrzeb społeczeństwa to potrzeby wyrażone, utożsamiane z wierzchołkiem tej góry, pozostałe 80% to potrzeby niewyrażone, ukryte przed bezpośrednim oglądem, tak jak podwodna część góry lodowej. Pojęcie potrzeb zdrowotnych odnoszone jest do uwarunkowań stanu zdrowia. Wiązane jest najczęściej z działaniem opieki zdrowotnej, a sformułowania „potrzeby zdrowotne” używa się w odniesieniu do zapotrzebowania ludzi na opiekę zdrowotną. Jest to wąskie ujęcie potrzeb zdrowotnych, jednak pozwala mówić o potrzebach zdrowotnych, jako o :

• czynniku motywującym do podejmowania określonych zachowań zdrowotnych;

• czynniku uzasadniającym podjęcie działań wobec określonego pacjenta;

• kryterium decydującym o alokacji środków na opiekę zdrowotna;

• kryterium oceny racjonalności i zasadności celów realizowanych przez służbie zdrowia.

Patrząc na potrzeby zdrowotne z organizacyjnego i ekonomicznego punktu widzenia zakładamy, że stanowią one ilość świadczeń, która powinna być dostarczona (niezależnie od popytu).

Wśród potrzeb zdrowotnych wyróżniamy:

• potrzeby rzeczywiste (nazywane również obiektywnymi), które szacujemy na podstawie danych epidemiologicznych i demograficznych dotyczących interesującej nas populacji,

• potrzeby wyrażone rozumiane jako oczekiwania indywidualne i społeczne, kształtujące popyt, które ocenić można np. metodami ankietowymi,

• potrzeby zrealizowane (zaspokojone) czyli takie, które zostały wykonane przez system ochrony zdrowia.

Podział potrzeb według Bradshawa:

• normatywne, czyli uznane za potrzeby przez ekspertów,

• odczuwane, definiowane przez jednostkę,

• wyrażone, kiedy odczuwanie potrzeby doprowadza do podjęcia działań w celu jej zaspokojenia.

Rozpoznanie rzeczywistych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa obejmuje analizę struktury demograficznej społeczeństwa, analizę danych dotyczących stanu zdrowia poszczególnych grup ludności, ocenę wyników badań makrospołecznych dotyczących stanu zdrowia i ewentualnie - badania empiryczne (np. badania weryfikujące samoocenę stanu zdrowia).

Ocena zasobów systemu ochrony zdrowia

Ocena zasobów ludzkich: struktura zatrudnienia pracowników ochrony zdrowia wg zawodów i specjalności, wykształcenia, sektora i miejsca pracy (nadwyżki i niedobory kadry każdego szczebla).

Ocena zasobów materialnych: wyposażenie placówek służby zdrowia, stan i rozmieszczenie placówek (warunki korzystania i udzielania usług zdrowotnych w istniejącej bazie).

Analiza i ocena sprawności działającego systemu opieki zdrowotnej

• ocena struktury organizacyjnej i dostępności placówek podstawowej opieki zdrowotnej specjalistycznych, szpitali, klinik i sanatoriów,

• ocena systemu przepływu pacjentów między placówkami poszczególnych szczebli,

• analiza systemu przekazywania danych,

• analiza ekonomiczna istniejącego systemu,

• ocena działania systemów towarzyszących (np. ratownictwo medyczne)

Ocena poziomu jakości świadczeń zdrowotnych

• ocena zakresu dostępności świadczeń zdrowotnych w porównaniu do ich dostępności w innych krajach (koszyk świadczeń zdrowotnych),

• ocena okresu oczekiwania na świadczenia zdrowotne,

• ocena społecznych nakładów na ochronę zdrowia (udział wydatków na ochronę zdrowia w PKB; skala wydatków ponoszonych bezpośrednio przez ludność z dochodów własnych),

• ocena skuteczności systemu finansowania ochrony zdrowia,

• analiza relacji między nakładami (wydatkami) a efektami (korzyściami).

Metody pomiaru i oceny stanu zdrowia ludności

Do pomiaru stanu zdrowia używa się przede wszystkim tzw. wskaźników negatywnych, tzn. świadczących o występowaniu choroby, a nie stanu zdrowia. Wśród wskaźników stanu zdrowia znajdujemy takie, które świadczą o stanie zdrowia i takie, które pokazują, jak przebiega proces zmian w stanie zdrowia społeczeństwa (np. chorobowość i zachorowalność).

Wskaźniki zdrowia społeczeństwa

Wskaźniki jawne - zachorowalność, chorobowość, umieralność, śmiertelność itp.

Wskaźniki ukryte - odnoszą się do odległych w czasie i trudnych obecnie do określenia długookresowych konsekwencji niektórych schorzeń, np. AIDS, WZW, choroby nowotworowe. Wskaźniki pokazują skalę problemów zdrowotnych i z tej racji mogą być traktowane jako ważna przesłanka planowania działań w zakresie polityki zdrowotnej. Niektóre wskaźniki zdrowia (śmiertelność noworodków, przeciętne trwanie życia) są jednocześnie wskaźnikami dobrobytu społecznego.

Brak jest jednego, uniwersalnego wskaźnika zdrowia, który zawierałby syntetyczną, porównywalna miarę zdrowia i nadawał się do wykorzystania w stosunku do poszczególnych grup społecznych, całego społeczeństwa oraz do porównań międzynarodowych.

Wskaźniki mają charakter obiektywny (informują o częstości występowania określonych zjawisk) lub subiektywny (np. samoocena stanu zdrowia, wpływ zdrowia na aktywność zawodową).

Wskaźniki-bezpośrednie:
Pozytywne - przedstawiające wielkości wybranych cech antropometrycznych - wzrost, relacja masy ciała do wzrostu itp. - i przeciętne dalsze trwanie życia.
Negatywne - biomedyczne mierniki chorób i zgonów.

Wskaźniki pośrednie - charakteryzują szeroko pojęte środowisko życia ludności i zachowania oraz funkcjonowanie służby zdrowia.

Najczęściej używane wskaźniki zdrowia:

• zachorowalność (zapadalność);

• chorobowość;

• umieralność noworodków i niemowląt;

• śmiertelność;

Narzędzia oceny potrzeb zdrowotnych

Przy ocenie potrzeb zdrowotnych klasycznie wykorzystywać należy 3 metody:

• epidemiologiczną;

• porównawczą;

• korporacyjną.

Metoda epidemiologiczna

• Określenie potrzeb zdrowotnych implikuje potrzebę wykorzystywania metod epidemiologicznych.

• Ocena dotyczy efektywności, kosztów i celów medycznych.

• Metoda epidemiologiczna obejmuje badania dotyczące zapadalności, chorobowości, i finansowej efektywności podejmowanych działań, które dla osób planujących usługi medyczne stają się coraz ważniejszym warsztatem pracy.

Metoda porównawcza

Znaczenie metody porównawczej dobrze demonstruje przykład oceny zapotrzebowania na leczenia nerkozastępcze w schyłkowej niewydolności nerek. W krajach wysoko rozwiniętych notowany wzrost leczenia metodą dializ i przeszczepu nerki zbliżył się do aktualnego zapotrzebowania na te metody leczenia. Potrzebę zwiększenia nerkozastępczego sugerowały zarówno porównawcze, jak i epidemiologiczne badania, jak np. badania dotyczące częstości występowania schyłkowej fazy niewydolności nerek czy też badania efektywności leczenia tymi metodami.

Badania porównawcze nie dają jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytania dotyczące finansowej efektywności leczenia i są mniej przydatne w ocenie wyboru skuteczniejszych metod leczenia niewydolności nerek. Koszty leczenia i ich efektywność w tym przypadku warunkują ustanowienie priorytetowych metod leczenia. Metody leczenia mogą jednak wzbudzać kluczowe pytania i przyczyniać się do wnikliwej oceny ustalonych priorytetów.

Metoda korporacyjna

Metoda korporacyjna obejmuje pozyskiwanie informacji i opinii dotyczących usług w służbie zdrowia i zapotrzebowania na te usługi. Wartościowe informacje często są uzyskiwane ze zróżnicowanych źródeł, w szczególności zaś od personelu służb zajmujących się nabywaniem usług zdrowotnych, pracowników oddziałów klinicznych i lekarzy podstawowej opieki medycznej. Podejście korporacyjne jest szczególnie ważne w uwzględnieniu warunków lokalnych. Dzięki takiemu podejściu można zbadać:

• szczególne, wyjątkowe potrzeby lokalne,

• prawidłowość funkcjonowania systemu pomocy zdrowotnej na poziomie podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej,

• różnice pomiędzy istniejącymi usługami a zapotrzebowaniem na usługi (w oparciu o istniejące standardy bądź o typowe oczekiwania pacjentów),

• miejscowe interesy mogące wiązać ustalone priorytety ze szczególnymi usługami bądź  instytucjami.

Bibliografia

• http://bazaprogramow.zdrowiedlapomorzan.pl/public_html/upload/Potrzeby%20zdrowotne.pdf

• http://pml.strefa.pl/ePUBLI/137/10.pdf

• httpakson.sgh.waw.pl/forum/

• www.sgh.waw.pl/instytuty/igs-kes/

• www.bpz.gov.pl/old/file/szac.pdf

10

---