Farmakologia

Farmakologia - pochodzi z gr farmazon - lek, logos - nauka

Lek - każdy środek służący do polepszenia stanu zdrowia lub zabezpieczenia ludzi i zwierząt przed chorobami

Środki lecznicze - mogą to być surowce roślinne lub pochodzenia zwierzęcego, obecnie najczęściej produkty syntezy chemicznej

Działy farmakologii:

• farmakodynamika - nauka o mechanizmach działania leków

• farmakokinetyka - nauko o losach wprowadzonego do organizmu preparatu leczniczego

• farmakoterapia - nauka o metodach leczenia za pomocą farmaceutyków

• toksykologia - nauko o zatruciach o toksycznych właściwościach leków

Działanie leków:

• miejscowe - wolna resorpcja leku

• ogólne - układowe, po wchłonięciu do krwioobiegu

• ośrodkowe - działanie na OUN

• wybiórcze - np. Fumagilina na grzyby

• uboczne - np. Promazyna działa uspokajająco, ale jednocześnie obniża ciśnienie krwi

• pobudzające - zwiększenie aktywności grupy komórek

• porażające - zahamowanie czynności grupy komórek

Działanie leków:

• Synergizm:

• działanie dwóch lub kilku leków podanych jednocześnie, które mają wspólne farmakologiczne cechy i ich wpływ zmierza w tym samym kierunku

• addycyjny

• hyperaddycyjny

• Antagonizm:

• kierunek działania leków jest przeciwny i nie wolno poddawać ich jednocześnie

• konkurencyjny

• chemiczny

• czynnościowy

Metody leczenia:

• symptomatycznie - objawowe

• etioterapeutyczne - przyczynowe

Grupy leków:

• w zależności od miejsca działania:

• układ nerwowy

• krążenia

• oddechowy

• pokarmowy

• moczowy

• rozrodczy

• powłokowy
  
  
  
  

• w zależności od działania:

• środki odkażające

• przeciwgorączkowe

• działające na przemianę materii

• hormonalne

• witaminowe

• działające miejscowo

• przeciw pasożytnicze

• chemioterapeutyczne

• preparaty diagnostyczne

• szczepionki i surowice

Drogi podawania leków:

• parenteralna - pomija przewód pokarmowy

• podskórna - preparaty jałowe, pH 7,4, pirogenne, nie powinny to być roztwory olejowe i środki źle rozpuszczalne

• domięśniowa - lek deponowany jest do przestrzeni limfatycznej i w okolice kapilar naczyniowych, szybsza resorpcja do krwi, preparaty jałowe, można stosować roztwory olejowe i zawiesiny

• dożylna - tą drogą podawane są tylko roztwory jałowe, pirogenne, nigdy zawiesiny (zatory)

• śródskórna - próby alergiczne

• dosercowa - w nagłych przypadkach

• miejscowa do narządu, np. dotchawiczo, dopochwowo, do worka spojówkowego

• enteralna - podawanie leków do przewodu pokarmowego

• per os - przez jamę gębową, trzeba pamiętać, że na leki podane tą drogą działają soki trawienne, enzymy i HCl, metabolity inaktywowane w wątrobie

• per rectum - preparat leczniczy wchłaniany do żył krążenia somatycznego, omija wątrobę, stosuje się dawki leków o ¼ - ½ wyższe; środki podawane tymi drogami nie powinny być drażniące i nie powinny wywoływać nudności

Postać leku - forma preparatu farmaceutycznego dostosowana do rodzaju i wskazań leczenia; może mieć konsystencję stałą, płynną, półstałą (półpłynną), aerozole.

W skład każdego leku wchodzą:

• substancja czynna, czyli związek chemiczny oddziałujący leczniczo na organizm

• substancje pomocnicze

Substancje pomocnicze decydują i wchłanianiu leku, długości jego działania, chronią go przed światłem, powietrzem lub też spełniają inne, dodatkowe funkcje. Substancja czynna stanowi często małą część leku (tabletki, drażetki etc.). Taka sama zawartość tej substancji w dwóch postaciach leku, ze względu na różne substancje pomocnicze, nie musi oznaczać ich identycznego działania. Może też być i tak, że w dwóch postaciach leku ilość substancji czynnej nie jest jednakowa, co spowoduje różne ich działanie.

Rodzaje postaci leku:

• stałe:

• proszki - środki lecznicze lub ich mieszaniny w postaci równomiernie rozdrobnionych substancji stałych o cząstkach nie większych niż 0,5mm, przeznaczone do podawania doustnego, zewnętrznego, a także do sporządzania roztworu

• granulki - jest to mieszanina sproszkowanych substancji leczniczych i pomocniczych uformowana w jednolite grudki (ziarenka) o nieregularnym kształcie i wielkości 0,5-3,2mm; mogą być powlekane; w lecznictwie są stosowane jako gotowy lek, do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego, a także jako półprodukt do produkcji tabletek

• tabletki - stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego (z możliwością uwalniania substancji leczniczej w różnych odcinkach przewodu pokarmowego), podjęzykowego lub podpoliczkowego; rzadziej stosowana do jam ciała, implantacji lub przygotowywania roztworów; jest to dawkowana postać leku

• tabletki powlekane - tabletki pokryte stosunkowo cienką warstwą substancji powlekającej; do powlekania mogą służyć różne substancje; często w zależności od zastosowanej substancji powlekającej wyróżnia się różne typy tabletek powlekanych

• drażetki - tabletki powlekane otoczone cukrową; powstają w procesie powlekania tabletek (rdzeni), który polega na nałożeniu na nie otoczki cukrowej; najczęściej powłoczkę stanowi sacharoza; otoczka w drażetkach stanowi 30-80%

• pastylki - preparat o konsystencji gumowatej, miękkiej lub twardej, przeznaczona do żucia lub ssania, zwykle w celu wywołania działania miejscowego

• pigułki - recepturowa stała dozowana postać leku do podawania doustnego w kształcie małych kulek o średnicy 3-5mm i masie 0,1-0,3g. W ich skład oprócz substancji leczniczej wchodzą także składniki podłoża, które są dobrane w ten sposób, aby dała się uformować plastyczna masa pigułkowa, z której sporządzane są pigułki

• kapsułki żelatynowe - stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego lub rzadziej dopochwowego i doodbytniczego; może też służyć jako opakowanie dawki leku przeznaczonego do rozpuszczania, rozpylania lub wcierania; zwykle przyjmuje się ją w całości; rzadziej zawiera substancję do wcierania w skórę lub do wsypania do podręcznego aparatu do wdychania (inhalator)

• czopki - postać leku przybierająca formę stożków, wałeczków lub kulek; zawierają lek w masie szybko rozpuszczającej się w temperaturze ciała; działają na cały ustrój lun jedynie w miejscu podania; stosuje się je najczęściej doodbytniczo (czopki) lub dopochwowego (globulki); trzeba pamiętać, aby przechowywać je w miejscu chłodnym i przed wprowadzeniem do ciała nie trzymać zbyt długo w ręku; wyróżnia się czopki lipofilowe (nie rozpuszczalne w wodzie) i hydrofilowe (rozpuszczalne w wodzie i wydzielinach błon śluzowych)

• plastry - postać leku do użytku zewnętrznego, zawiera mydła, balsamy, woski, żywice jako masę plastrową i substancję czynną; lek, wchłaniając się powoli, zapewnia utrzymanie stałej ilości substancji leczniczej w organizmie

• mieszanki ziołowe - zawierają surowce roślinne do sporządzania naparów lub odwarów; najczęściej są to silnie działające leki, które należy sporządzić i przyjmować dokładnie według wskazań producenta i lekarza

• półpłynne:

• maści - to półstała postać leku przeznaczona wyłącznie do użytku zewnętrznego; może być stosowana na skórę, błony śluzowe, do oczu, do uszu, do nosa, do odbytniczo oraz do pochwy; składa się z substancji leczniczej, która jest rozpuszczona, zemulgowana lub zawieszona w substancji zwanej podłożem maści; maści maja postać i konsystencję umożliwiającą rozsmarowanie oraz zapewniająca odpowiednia przyczepność; powinny mieć jednorodny wygląd w całej swojej objętości; mogą działać miejscowo tylko na naskórek, lub ogólnoustrojowo (gdy substancja lecznicza dostaje się do krwi)

• kremy - postać leku o znacznej zawartości wody; jest mniej tłusta od maści; wyłącznie do stosowania na skórę

• pasty - postać leku o twardej konsystencji, która zawiera co najmniej 25% sproszkowanych substancji stałych; może być stosowana doustnie oraz na skórę

• mazidła - galenowa półstała postać leku, o konsystencji rzadszej od maści; jako podłoża do sporządzania mazideł stosuje się : olej tłusty (roślinny) np. oliwa, lanolina np. mazidło lanolinowe, mydło np. mydło mydlane; w podłożu tym są rozproszone lub zawieszone (zawiesina, emulsja) substancje lecznicze (jedna lub więcej); podaje się zewnętrznie, naskórnie; są stosowane w dermatologii

• płynne:

• roztwory - mieszanina optycznie jednorodna; składa się z rozpuszczalnika oraz przynajmniej jednej substancji rozproszonej; podawany miejscowo, doustnie, doodbytniczo, dopochwowo oraz w postaciach różnych iniekcji

• zawiesiny - to płynna postać leku do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego; są to układy dwufazowe; jedna faza stała, rozproszona, stała sproszkowana substancja; druga faza rozpraszająca

• emulsje - to płynna postać leku od stosowania zewnętrznego bądź wewnętrznego; jest to układ dwufazowy, złożony z dwóch faz: fazy wodnej i olejowej

• nalewki - w farmacji jest to niezagęszczony preparat roślinny, otrzymywany poprzez wytrawienie suchego surowca roślinnego rozpuszczalnikiem, najczęściej etanolem bądź jego mieszaniną z wodą; jest to rodzaj leku galenowego

• napary - to świeżo przyrządzone wodne wyciągi z suchych surowców roślinnych; surowce roślinne powinny być rozdrobnione i przesiane; stosuje się do użycia wewnętrznego (spożycia) lub zewnętrznego (do kompresów, przemywania powierzchni ciała)

• odwary - to świeżo przyrządzone wodne wyciągi z suchych surowców roślinnych; surowce roślinne powinny być rozdrobnione i przesiane; przygotowywany bezpośrednio przed spożyciem; otrzymuje się go w ten sposób, że odmierzoną ilość ziół zalewa się letnią wodą i gotuje przez 5-30min

• maceracje - jedna z metod otrzymywania leków roślinnych i homeopatycznych, stosowana w preparatyce farmaceutyczne; polega na wyodrębnieniu wybranych składników z materiału (najczęściej surowca roślinnego), poprzez moczenie go w rozpuszczalniku, najczęściej wodzie; przyrządzamy przez zalanie surowca bezpośrednio przed użyciem, mogą być stosowane najwyżej 7 dni od sporządzenia przy przechowywaniu w temperaturze nie wyższej niż 15 stopni Celsjusza

• wyciągi

• kleiki - rozpuszczone w wodzie śluzy, gumy, białka, celuloza

• aerozole lecznicze - postać leku przeznaczona do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego, układy wielofazowe zamknięte w opakowaniach pod ciśnieniem gazu wytłaczającego, z urządzeniem rozpraszającym, umożliwiającym uzyskanie subtelnej dyspersji cząstek; stanowią układ rozproszony, w którym fazą rozpraszającą jest powietrze, a faza rozproszoną ciecz

• 5-20 um preparaty działające na górne drogi oddechowe

• 2-5 um cząstki docierają do oskrzeli

• 1-2 um absorbowanie substancji leczniczej w oskrzelach

• 0,2 um absorpcja w pęcherzykach płucnych

• 0,1 um są wydychane, w małych ilościach absorbowane

Przygotowanie owczarni do wykotów

• Strzyża i korekcja racic

• Wydzielenie pomieszczenie na porodówkę 2-2,5m2, osłonięte od przeciągów, jasne w dzień, dobre oświetlenie elektryczne, obficie zaścielone słomą

• Zamontowanie pojedynczych klatek o wymiarach 1x1,25m

• Zorganizowanie dyżurów nocnych

• Przygotowanie sprzętu pomocniczego:

• jodyna

• dziegć

• nici jedwabne

• nożyczki

• wiadro do wody

• butelki do pojenia jagniąt

• urządzenie do podgrzewania wody i mleka

• Postępowanie z matką i potomstwem po wykocie:

• oczyszczenie pyszczka ze śluzu (słoma , ściereczka)

• odcięcie pępowiny (5-8cm), odkażenie jodyną lub posmarowanie dziegciem

• umożliwić wylizanie przez matkę potomstwa

• oczyścić strzyki i udrożnić przewód mleczny

• sprawdzić przez powłoki brzuszne czy wszystkie płody zostały wyparte

• umieszczenie matki i potomstwa w oddzielonej klatce

• Maciorki przebywają z potomstwem przez 10-14 dni po wykocie w pojedynczych klatkach:

• wzbudzanie instynktu macierzyńskiego

• zapoznanie się jagnięcia z matka

• łatwy dostęp do mleka matki

• możliwość indywidualnego żywienia matek

• Przygotowanie sprzętu pomocniczego:

• znaleźć matkę zastępczą, która w tym samym czasie się wykociła, ale odchowuje 1 potomstwo lub potomstwo padło jej po wykocie lub urodziło się martwe i wtedy skropić jagnię mlekiem nowej matki, skropić wodami płodowymi