R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001.

Teoria pól semantycznych Triera-Weisgerbera

Pierwsze badania dotyczące pól semantycznych to rozprawa Triera o niemieckich wyrazach odnoszących się do pojęcia intelektu i Ipsena - nawiązujące do idei Saussure'a o systemowości języka i wzajemnym powiązaniu, warunkowaniu się elementów językowych. W tej koncepcji wartość elementu językowego nie polega na jego obiektywnych cechach, ale zależy od jego pozycji (opozycji) względem innych elementów: ma wartość względną. Wg tezy Saussure'a język jest systemem czystych relacji. Zmiana jednego elementu powoduje automatycznie zmianę wartości elementów sąsiednich.

Prace L. Weisgerbera nawiązują wyraźnie do idei Humboldta nt. „wewnętrznej formy języka”, organizującej widzenie świata przez daną społeczność językową. Wewnętrzna forma narzuca ludziom mówiącym danym językiem określony sposób widzenia rzeczywistości. Pole wyrazowe jest odbiciem pola pojęciowego, które stanowi swoistą siatkę pojęciową, nakładaną przez język na rzeczywistość. Owe siatki pojęciowe są różne w różnych językach, a także zmieniają się w różnych okresach rozwoju tego samego języka.

Tezę o związku między językiem a sposobem widzenia świata można zilustrować wieloma przykładami. Klasycznym przykładem są różnice w nazywaniu barw przez różne języki. Porównanie języka polskiego i np. języka navaho (Indianie z Arizony) pokazuje, ze polskiemu przymiotnikowi czarny odpowiadają dwie nazwy w navaho wyróżniające dwa rodzaje czerni, i odwrotnie: dwom polskim wyrazom: niebieski i zielony odpowiada w navaho jedna nazwa pokrywająca pole koloru zielonego i niebieskiego.

Przesunięcie diachroniczne w polu semantycznym pokazał Trier, opisując stan nazw intelektu w języku niemieckim z roku ok. 1200 i stan późniejszy o sto lat. Z pola wyrazowego ubył jeden element (wyraz list), który przeszedł do innego pola, natomiast pojawił się nowy wyraz (wiz zen), który jednak nie zajął automatycznie opuszczonego miejsca, ale wpłynął na przesunięcie znaczeń pozostałych wyrazów.

a

b

c

a

b

d

---